Меншік ұғымы, түрлері

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Меншік ұғымы, түрлері. Меншік категориясы кез келген экономикалық жүйені ұйымдастырудың іргетасы болып табылады. Меншік ұғымы тарихи категория ретінде алдымен, жермен содан соң өніріс құрал-жабдықтарын иемденумен, пайдаланумен және оларды жалға берумен байланыстырады. Осы тұрғыда, меншік молайтуда өндіруші адамның еңбегіне және оның еңбек өнімділігінің басымдылық рөліне ерекше мән беріледі, өйткені ол барлық және пайда табудың қайнар көзі ретінде саналады.
Меншік теориясы сүбелі үлесті У. Петти. Ф. Смит, Д. Рикардо, П. Прудон, К. Маркс, Р. Коуз және Алчиан сияқты ғалымдар қосты.
Маркс бойынша, меншік – бұл өндіріс құрал-жабдықтарын иемденумен байланысты қатынастар деп қарастырылады. Ал Коуздың пікірінше, кез келген ресурстар өздігінен меншікке айнала алмайды, тек ресурстарды қолдану арқылы ғана меншіктің кешенді құқықтарын анықтауға болады. Бұл меншіктің мазмұнын білдіре отырып, осы меншік құқығына қатысты екенін және өзара пайдалы іс-әрекетті орындауға қол жеткізу үшін сол адамдардаң бір-бірімен қалайша келісе алатындығын сипаттайды.
Меншіктің 2 түрі ажыратылады: жеке меншік және мемлекеттік меншік. Олардың әрқайсысының бірнеше нысандары бар.
Жеке меншік – бұл бір тұлғаның немесе отбасының мүліктің немесе ресурстың иесі болып табылуы. Жинақтау сипаты бойынша жеке меншік еңбектік және еңбектік емес болып бөлінеді. Еңбектік жеке меншік жалақы есебінен және кәсіпкерлік қызметтен келіп түсетін табыс арқылы анықталады. Еңбектік емес жеке меншік мүлікиті мұраға қалдыру есебінен, бағалы қағаздардан, депозиттерден алынатын табыстар және басқа да табыс уөздері арқылы анықталады. Жеке меншіктің ерекше нысаны болып ұжымдық меншік табылады. Ұжымдық меншіктің мысалына кооперативтік меншік және акционерлік меншік жатады. 1) Кооперативтік меншік деп бірігіп қызмет істеуі үшін сол кооператив иелерінің еңбегі мен өндіріс құрал жабдықтарын біріктіру жолмен қалыптасатын ұжымдық меншіктің бір түрін айтады. 2) Акционерлік меншік – бұл акцияларды сату нәтижесінде қалыптасатын меншік.

1. Крымова В. Экономикалық теория: Кестелі оқу құралы. Алматы: Аркаим, 2009.
2.А.Н.Доғалов; Н.С. Досмағанбетов «Экономикалық теория» - 51, 53, 71, 87 бет; Алматы,2014
3. «Жалпы экономикалық теория» оқулығы; Қ.Жұбаенов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университеті,2004

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тексерген: Габдуллина Л.Б
Орындаған: Ақпаршаих Т.Т
Топ: И-411

Семей 2015

Меншік ұғымы, түрлері. Меншік категориясы кез келген экономикалық жүйені ұйымдастырудың іргетасы болып табылады. Меншік ұғымы тарихи категория ретінде алдымен, жермен содан соң өніріс құрал-жабдықтарын иемденумен, пайдаланумен және оларды жалға берумен байланыстырады. Осы тұрғыда, меншік молайтуда өндіруші адамның еңбегіне және оның еңбек өнімділігінің басымдылық рөліне ерекше мән беріледі, өйткені ол барлық және пайда табудың қайнар көзі ретінде саналады.
Меншік теориясы сүбелі үлесті У. Петти. Ф. Смит, Д. Рикардо, П. Прудон, К. Маркс, Р. Коуз және Алчиан сияқты ғалымдар қосты.
Маркс бойынша, меншік - бұл өндіріс құрал-жабдықтарын иемденумен байланысты қатынастар деп қарастырылады. Ал Коуздың пікірінше, кез келген ресурстар өздігінен меншікке айнала алмайды, тек ресурстарды қолдану арқылы ғана меншіктің кешенді құқықтарын анықтауға болады. Бұл меншіктің мазмұнын білдіре отырып, осы меншік құқығына қатысты екенін және өзара пайдалы іс-әрекетті орындауға қол жеткізу үшін сол адамдардаң бір-бірімен қалайша келісе алатындығын сипаттайды.
Меншіктің 2 түрі ажыратылады: жеке меншік және мемлекеттік меншік. Олардың әрқайсысының бірнеше нысандары бар.
Жеке меншік - бұл бір тұлғаның немесе отбасының мүліктің немесе ресурстың иесі болып табылуы. Жинақтау сипаты бойынша жеке меншік еңбектік және еңбектік емес болып бөлінеді. Еңбектік жеке меншік жалақы есебінен және кәсіпкерлік қызметтен келіп түсетін табыс арқылы анықталады. Еңбектік емес жеке меншік мүлікиті мұраға қалдыру есебінен, бағалы қағаздардан, депозиттерден алынатын табыстар және басқа да табыс уөздері арқылы анықталады. Жеке меншіктің ерекше нысаны болып ұжымдық меншік табылады. Ұжымдық меншіктің мысалына кооперативтік меншік және акционерлік меншік жатады. 1) Кооперативтік меншік деп бірігіп қызмет істеуі үшін сол кооператив иелерінің еңбегі мен өндіріс құрал жабдықтарын біріктіру жолмен қалыптасатын ұжымдық меншіктің бір түрін айтады. 2) Акционерлік меншік - бұл акцияларды сату нәтижесінде қалыптасатын меншік.
Мемлекеттік меншік - бұл субъектісі мемелекет болып табылатын меншіктің түрі. Меншіктің бұл түрін басқаруды және оған билік етуді мемлекеттік билік органдары жүзеге асырады. Мемлекеттік меншіктің басты ерекшелігі болып оның бөліске түспейтіндігі ретінде саналуы табылады.
Мемлекеттің меншіктің дамуы негізінен әміршіл-әкімшіл экономикалық жүйеде орын алады. Әдетте, оның үлесі меншік түрлерінің жалпы құрылымында 90% -ға дейін жетеді. Мәселен, бұрынғы КСРО-да мемлекеттік меншіктің үлесі 88%-дан асты. Алайда, нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттік меншіктің үлесі 5%-дан 30%-ға дейін ауытқып отырды.
Экономикалық жүйелер - экономиканың өзқара байланысқан элементтерінің жиынтығы. Экономикалық жүйелердің жіктелу өлшемдері бойынша әртүрлі сипаттамасы бар.
Ашықтылық дәрежесі бойынша
* Жабық экономикалық жүйе - бұл барлық іскерлік белсенділік операциялардың ел ішінде ғана жүргізілуі орын алатын экономиканың ұйымдастырылуы.
* Ашық экономикалық жүйе - бұл экономиканың халқаралық экономикалық қатынастар жағдайында белсенді түрде жұмыс жасауы, бұл жерде ұлттық валютамен қатар шетел валютасы қолданылады.
Меншік қатынастары бойынша
Дәстүрлі экономикалық жүйе - ғасырлар бойы сақталған салт-дәстүрлерге негізделген қатынастар.
Бұл жүйенің сипатты белгілері:
* Өнімді өндіру, бөлу және айырбастау салттарға, дәстүрлерге негізделеді.
* Әлеуметтік-экономикалық артта қалушылық, ұдайы өндіріс қарқынының тым төмен болуы.
* Техникалық прогресстің шектелуі.
* Халық санының өсуінің өнеркәсіптік өндірістің өсу қарқынынан тұрақты түрде артып отыруы.
* Сыртқы қарыздың маңызды түрде орын алуы.
* Мемлекеттің және қарулы күштер құрылымының жоғары рөлі.
o Әміршіл-әкімшіл экономикалық жүйе - орталықтандырылған жоспарлауға, өндірістің барлық факторларына мемлекеттік меншіктің орын алуына негізделген қатынастар.
o Сипатты белгілері:
* Өндіріс құрал-жабдықтарына деген мемлекеттің меншіктің орын алуы.
* Экономиканы орталықтан жоспарлау.
* Өндірушілердің монополиялануы.
* Ресурстардың орталықтандырылған қоры.
* Ынталандырудың нарықтық жүйесінің болмауы.
Нарықтық экономикалық жүйе - жеке меншікке, жеке мүддеге, еркін бәсекелестікке негізделген қатынастар.
Сипатты белгілері:
* Өндіріс факторларына деген жеке меншіктің орын алуы.
* Кәсіпкерліктің еркіндігі және таңдау мүмкіндігінің болуы.
* Шаруашылық субъектілерінің дербестілігі.
* Шаруашылық субъектілерді жеке мүдделеріне сай ынталандыру.
* Өндірушілер арасындағы, тұтынушылар арасындағы бәсекелестік, бұл ешкім нақты экономикалық билікке ие болмау тиіс.
Аралас экономикалық жүйе - нарықтық тетіктер мен экономиканы мелекеттік реттеудің үйлестірілуі орын алатын қатынастар.
Сипатты белгілері.
* Әміршіл экономика мен нарықтық экономиканың ұштастыруы.
* Көптүрлі меншіктің болуы.
* Күшті кәсіподақ қозғалысының орын алуы.
* Мемлекеттік реттеу мен түзету рөлі белсенді болып табылады.

Өнеркәсіптік төңкерістің және ғылыми- техникалық прогрестің даму деңгейі бойынша.
Индустриалдыққа дейінгі жүйе - қол еңбегіне негізделген натуралдық шаруашылық басым түрде орын алатын және ауыл шаруашылығына негізделген жүйе.
Индустриалдық жүйе - тауар-ақша қатынастарының дамуымен байланысты ірі машиналы өндіріске негізделген жүйе.
Постиндустриалдық жүйе - басты саласы - экономикалық-өндіріс емес сала болып табылатын және ақпарат басты ресурс ретінде саналатын жүйе.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.