Стресс. Ісіну немесе домбығу жайлы ақпарат
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Стресске анықтама
2.2 Стресстің белгілері
2.3 Эмоциялық стресс.Хроникалық стресс.Жағымсыз ойсоққы
2.4 Стрессті тудыратын факторлар
2.5 Су алмасуының бұзылыстары
2.6 Ісіну, оның түрлері, даму жолдарды.
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
II.Негізгі бөлім
2.1 Стресске анықтама
2.2 Стресстің белгілері
2.3 Эмоциялық стресс.Хроникалық стресс.Жағымсыз ойсоққы
2.4 Стрессті тудыратын факторлар
2.5 Су алмасуының бұзылыстары
2.6 Ісіну, оның түрлері, даму жолдарды.
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
Стресс дегеніміз не? Психологтар «стресс» тақырыбын ұзақ уақыт бойы зерттеп, оның себебін түсінуге және одан шығу үшін адамдарға жол ашуға тырысты. ХХғ. 30-50 жылдары канадалық ғалым Ганс Селье стресстің биологиялық теориясын жасады. Оған мынадай ғылыми анықтама беріледі: Стресс – аса кушті сыртқы әсерден жүйкенің жоғарғы деңгейде ширығуы.
Стресс – адамның ширығуын талап ететін күрделі, күтпеген, аса жауапты, маңызды немесе қауіпті жағдайларда пайда болатын көңіл-күй ахуалы. Ол сондай-ақ денеге және ақыл-ойға тез және жауапты шешімді талап ететін көп салмақ түскенде, дау-жанжал т.б кезінде туындайды. Стресс кезінде орын алатын денедегі өзгерістер мен уайым диапазоны өте үлкен. Әлсіз стресс немесе оның бастапқы көрінісі кезінде адам жинақылынады, оның психологиялық процесстері жұмылып, деңгейі жоғарлайды. Ұзақ немесе қатты стресс ағза жұмысын қамтамасыз ететін қызметтердің ұйымдасуын бұзады немесе олар азып-тозып, қызмет етуден қалады.
Бұл адам ағзасының физикалық және психикалық тұрғыдан күштену қалпы. Қазіргі заманда жиі қолданатын, сәнді сөз. Біз оны әруақытта сезінеміз – сыныпта өзімізді тұрып таныстырарда, асқазанның ішінде қуыс бардай сезім болады, емтихан уақытында шексіз ашулану, ұйқысыздық. Болмашы стресстің өзі шарасыздыққа алып келеді. Стресс адам тіршілігінің ажырамас бөлігі. Дей тұрғанмен стресстің өте қауіпті жағдайларын ажырата білу керек.
Стресс үш кезеңнен тұрады:
1) үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;
2) төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жуйесінің ықпалымен бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу қабілеті күшейеді;
3) әлсіреу – бейімделу қорының мүикіндігі азайып, таусылады, сондықтан психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады. Стресстің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.
Стресс – адамның ширығуын талап ететін күрделі, күтпеген, аса жауапты, маңызды немесе қауіпті жағдайларда пайда болатын көңіл-күй ахуалы. Ол сондай-ақ денеге және ақыл-ойға тез және жауапты шешімді талап ететін көп салмақ түскенде, дау-жанжал т.б кезінде туындайды. Стресс кезінде орын алатын денедегі өзгерістер мен уайым диапазоны өте үлкен. Әлсіз стресс немесе оның бастапқы көрінісі кезінде адам жинақылынады, оның психологиялық процесстері жұмылып, деңгейі жоғарлайды. Ұзақ немесе қатты стресс ағза жұмысын қамтамасыз ететін қызметтердің ұйымдасуын бұзады немесе олар азып-тозып, қызмет етуден қалады.
Бұл адам ағзасының физикалық және психикалық тұрғыдан күштену қалпы. Қазіргі заманда жиі қолданатын, сәнді сөз. Біз оны әруақытта сезінеміз – сыныпта өзімізді тұрып таныстырарда, асқазанның ішінде қуыс бардай сезім болады, емтихан уақытында шексіз ашулану, ұйқысыздық. Болмашы стресстің өзі шарасыздыққа алып келеді. Стресс адам тіршілігінің ажырамас бөлігі. Дей тұрғанмен стресстің өте қауіпті жағдайларын ажырата білу керек.
Стресс үш кезеңнен тұрады:
1) үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;
2) төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жуйесінің ықпалымен бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу қабілеті күшейеді;
3) әлсіреу – бейімделу қорының мүикіндігі азайып, таусылады, сондықтан психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады. Стресстің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.
1. 1. Мырзабекова Ш.Б. Ветеринариялық вирусология. Алматы ,2004
2. Сайдулдин Т.С Ветеринариялық індеттану,1-2 кітап.Алматы,1999
3. Булашев А Иммунология, Астана,2002
2. Сайдулдин Т.С Ветеринариялық індеттану,1-2 кітап.Алматы,1999
3. Булашев А Иммунология, Астана,2002
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
БӨЖ
Тақырыбы : Стресс. Ісіну немесе домбығу.
Орындаған: Сембай Асельхан ВМ-305
Тексерген: Нуркенова М.К.
Семей 2015.
Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Стресске анықтама
2.2 Стресстің белгілері
2.3 Эмоциялық стресс.Хроникалық стресс.Жағымсыз ойсоққы
2.4 Стрессті тудыратын факторлар
2.5 Су алмасуының бұзылыстары
2.6 Ісіну, оның түрлері, даму жолдарды.
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
Стресс дегеніміз не? Психологтар стресс тақырыбын ұзақ уақыт бойы
зерттеп, оның себебін түсінуге және одан шығу үшін адамдарға жол ашуға
тырысты. ХХғ. 30-50 жылдары канадалық ғалым Ганс Селье стресстің
биологиялық теориясын жасады. Оған мынадай ғылыми анықтама беріледі: Стресс
– аса кушті сыртқы әсерден жүйкенің жоғарғы деңгейде ширығуы.
Стресс – адамның ширығуын талап ететін күрделі, күтпеген, аса
жауапты, маңызды немесе қауіпті жағдайларда пайда болатын көңіл-күй ахуалы.
Ол сондай-ақ денеге және ақыл-ойға тез және жауапты шешімді талап ететін
көп салмақ түскенде, дау-жанжал т.б кезінде туындайды. Стресс кезінде
орын алатын денедегі өзгерістер мен уайым диапазоны өте үлкен. Әлсіз стресс
немесе оның бастапқы көрінісі кезінде адам жинақылынады, оның психологиялық
процесстері жұмылып, деңгейі жоғарлайды. Ұзақ немесе қатты стресс ағза
жұмысын қамтамасыз ететін қызметтердің ұйымдасуын бұзады немесе олар азып-
тозып, қызмет етуден қалады.
Бұл адам ағзасының физикалық және психикалық тұрғыдан күштену қалпы.
Қазіргі заманда жиі қолданатын, сәнді сөз. Біз оны әруақытта сезінеміз –
сыныпта өзімізді тұрып таныстырарда, асқазанның ішінде қуыс бардай сезім
болады, емтихан уақытында шексіз ашулану, ұйқысыздық. Болмашы стресстің өзі
шарасыздыққа алып келеді. Стресс адам тіршілігінің ажырамас бөлігі. Дей
тұрғанмен стресстің өте қауіпті жағдайларын ажырата білу керек.
Стресс үш кезеңнен тұрады:
1) үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың
алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;
2) төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған
төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жуйесінің ықпалымен
бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп
кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы
жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу
қабілеті күшейеді;
3) әлсіреу – бейімделу қорының мүикіндігі азайып, таусылады, сондықтан
психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады.
Стресстің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.
Бұл тұрғыдан алғанда, заманында Әбу Әли Ибн Синаның қойларға қойған
тәжірибесі өте қызық. Ол бір қойды қораға, басқа қойларды көретіндей етіп,
жалғыз өзін қамаған. Ал екінші қойды басқа қораға қасқырдың үйшігінің
жанына орналастырған. Бірінші табынға қосылғысы келіп, маңырай берген,
бірақ алдындағы жем-шөпті жеп тұрған. Ал екінші қой қасқырды көрген сайын
үркіп, қашпақ болған. Ол алдындағы жемді аузына да алмай, жүдеп-жадап
әлсіреген. Адам да сол сияқты жақсыны көрсе жақындағысы келіп, жағымды
стресс туады. Ал жаманды кездестіргенде одан жанын аулақ салып, құты
қашады, жағымсыз стресс туады. Міне, осы екі мысал стресстің жағымды және
жағымсыз түрлерін біршама сипаттайды. Стрессті тудыратын әсерлерге қарай
физиологиялық және психологиялық стресс деп екіге бөледі. Психологиялық
стрессті мәліметтік және эмоциялық стресс деп атайды. Тосыннан жағымсыз
хабар естігенде мәліметтік стресс пайда болады. Адам дұрыс жауап таба
алмай, қатты қиналады, не істерін білмей, абыржып қалады. Ал эмоциялық
стресс қауып туғанда немесе оқыс қорыққанда, не біреуден қатты көңілі
қалғанда байқалады. Мұндайда жоғарғы жүйке әрекетінде тежеулі серпінісі
қанат жаяды. Соның нәтижесінде іс-қимыл әрекеті немесе сөйлеген сөзі
бұзылады. Стресстің физиологиялық тетігі гипоталамус-гипофиз бүйрек үсті
безі жүйесінің рефлекторлық қызметіне негізделген. Стресс кезінде қанда
глюкокортикоидтар мен катехоламиндердің, серотониннің мөлшері оқыс
көбейеді. Ғылымның жаңа деректері бойынша оған қосымша самототропин және
самотомединдер де стресстің, әсіресе оның үрейлену кезеңінің өрлеуіне себеп
болады. Самототропин иммундық жүйенің қызметін белсендіріп, организмнің
стресске қарсы тұру төзімділігін арттырады.
Бұл биологиялық жағдайлардың барлығын жеңу үшін айналаны қоршаған
ортаның жаңа жағдайларына ағзаның бейімделу қабілетінің деңгейін
(резистенттігін) жоғары деңгейге жеткізу керек. Күйзелістік (стресстік)
әсер алдымен орталық нерв жүйесін мазалайды, сипатикалық нерв жүйесінің
мөлшерден тыс жұмыс істейтіндігін арттырады. Бұлардың неше түрлі үрдістерін
туғызатын гормондар бар. Олар адреналин мен норадреналин. Бұған ағзадағы
(мидағы) гипофиз қосылады да өте үлкен физиологиялық-биохимиялық
үрдістердің жүруіне әкеп соғады. Бүйрек бездерінің глюкокортикоидты
гормондарының бөлінуін арттырып ағзаға күйзеліс (стресс) тудырады. Жанды
әсер созылып кетсе, ағза әлсіреп кетеді. Адреналиннің концентрациясы
мөлшерден тыс көбейе түседі. Бұл ағзаны әбден әлсіретеді. Ұзақ уақытқа
стресс созылса ағзаға тіпті жаман өзгерістер әкеледі. Адамның көңіл-күйі
тым төмендеп кетіп денсаулық нашарлап ұйқы қашады. Бұл жақсы биологиялық
көрсеткіш емес. Егер күйзеліс жиі-жиі болып тұрса, онда ағзада бұрынғы
қалпына келмейтін физиологиялық-биохимиялық үрдістер жүріп, дәрменсіздік
пайда болады. Психикалық дерттер ағзада орын ала бастайды.
Стресстің белгілері
Стресске әлеуметтік жағдайға және қызмет түріне байланыссыз барлық адамдар
ұшырайды. Бірақ бір жағдайларда адамдар қатер тобына көбірек жатқызылады,
ал басқалар азырақ. Америкалық мамандардың зерттеулеріне сәйкес стресске
әлеуметтік орта қызметкерлері және зиян, әрі қауіпті өндірісте жұмыс
істейтін адамдар ұшырайды. Бұл мұғалімдер, дәрігерлер, әскерлер, ақпарат
орталығының операторлары, полиция және басқа да мамандар. Сондықтан жұмысқа
алар алдында жұмысберушілер стресске тұрақтылық тестін өткізеді. Бірақ олар
шынында нәтижелі ме? Барлығына шектеу бар ғой! Бүгін бай, жетістікті және
белсенді болу сән. Бірақ мұндай критерийлерге сәйкес болу үшін адам көп
жұмыс істеу қажет. Осыдан бастап, адам түскі астағы үзілісті өткізеді,
кешке бөгеледі, елді-мекендерді және сағаттық белдеулерді ауыстырып, жиі
іссапарға ұшады. Сонымен бірге оның тоқтап және демалуға уақыты жоқ. Стресс
ақырындап өзі туралы білдіре бастайды, адамға үзіліске уақыт келегенін
байқатады.
Оның бірінші белгілері:
• алаңғасарлық;
• жоғарғы қозғыштық;
• жиі шаршау;
• әзiлшiлдiк сезiмiнiң жоғалтуы;
• кенеттен тартылатын темекі санының өсуімен бірге, алкогольдік сусындарға
құмарлықтың пайда болуы;
• ұйқының және тәбеттің жоғалуы;
• естің нашарлауы;
• кейде баста, арқада, асқазанда психосоматикалық деп аталатын аурулар
болуы мүмкін;
• қуаныш негізінің толық жоғалуы.
Эмоциялық стресс
Эмоциялық стресстің жалпы даму заңдылықтары физикалық, химиялық
ауыртпалықтармен ұқсас болып келеді. Шамалы жан-дүниелік ауыртпалықтар
адамның кейбір жағдайларға адаптациясын (икемделуін, бейімделуін)
туындатса, (мысалы, олардың әсерінен жаңа пәндерді игеруі арқылы
оқушылардың еске сақтау қабілеті артады, әртістер жан-тәнімен өздері
сомдаған кейіпкерлері бейнесін көрермендерге жеткізеді, кәсіпкерлер нарыққа
бейімделеді, т.с.с), шектен тыс ауыртпалықтар көптеген дерттердің дамуына
себепкер болады. сондықтан да қазіргі уақытта тым ауырлап бара жатқан жан-
дүниелік ауыртпалықтардың ауру туындататын ықпалы адаптациялық
бейімділіктен басым болып отыр.
Адам денсаулығы туралы ерекше зерттеулер жүргізген Өтейбойдақ бабамыз
атпалы ұшық жүрек пен мидың сырқаттарын туындатады деп түсінген. Бірақ,
ол кезде дерттердің аңғарымдық мүмкіншіліктері қазіргіден төмен
болғандықтан, жан-дүниелік ауыртпалықтардан дамитын дерттердің көріністерін
тек соңғы сатыларында, адамның ақыл-есінен айырылғанда ғана байқағанын
зерттеушінің мына сөйлемінен түсінеміз: Серейлік ықпалдар ұшықтық тек
адамзатты сезгір ой, сезімтал көңіл, теңіздей толғамдық естік жалғамның
тоғалылығының бұзылуына ғана көз көргелік бермек. Бұл сөйлемнен біз жан
дүниелік ауыртпалықтарға әр адам әр түрлі жауап қайтаратынын түсінеміз. Ол
ойы олқы, көңілі жарым, көңіл-күйі қатты толқып тұратын адамдарда ақыл-
есінің бұзылуына дейін әкелетін дерттер болуы ықтимал дейді. Бұл туралы
қазіргі ғылым не дейді?
Эмоциялық ауыртпалықтың әсері адам организмінің дене бітімі мен мінез-
құлқының ерекшеліктеріне байланысты. Бұл ерекшеліктеріне қарай адам
организмінің бірнеше конституциялық түрлерін ажыратады. Солардың ішінде
бүгінгі күні адамның орталық жүйке жүйесінде (миында) өтетін физиологиялық
қозу мен тежелу процестерінің күшіне, олардың өзара бірімен-бірі теңгерілу
және ауысу жылдамдығына қарай И.П. Павловтың жіктеуі кең тараған. Осы
жіктеу бойынша жоғары жүйке жүйесі әрекеттерінің түрлері:
1-түрі күшті, ұстамды, жігерлі түрімен көрінетін адамдардың еті тірі,
қиындықтарға төзімді, өмір қиыншылықтарын икемділікпен шеше білетін болады.
Мұндай адамдарды Гиппократтың жіктеуі бойынша сангвиниктер деп атайды.
2 түрі күшті, ұстамды, салмақты түрімен сипатталатын адамдардың мінез-
құлқы сабырлы, тым салмақты, байсалды, мінезі ауыр болады. Бұндай адамдар
ойына келген істі бітірмей, басқа іске кіріспейді. Олардың миында қозу мен
тежелу үрдістерінің орын ауыстыруы баяу болады. бұл адамдарды Гиппократ
флегматиктер деп атаған.
3-түрі күшті, ұстамсыз адамдар көп жағдайда алды-артын байқамайтын, тіпті
шамасын білмей, артық кетіп қалатын, ашушаң, күйгелек болады. бұл түр
Гиппократта хоелриктер делінеді.
4-түрі әлсіз, қиындықтарға төзімсіз, жұрттың айтқанына көнгіш, енжар,
уайымшыл адамдар. Мұндай адамдар Гиппократтың жіктеуі бойынша
меланхоликтерге жатады. Осыған байланысты эмоциялық ауыртпашылықтарға
жоғарылығы 1 және 2-түрлеріндегі адамдар жеңіл түрде икемделсе, 3 және 4-
түрлеріндегі адамдар оларға дұрыс икемделе алмайтындықтан артынан дене
мүшелерінің көптеген ауруларына ұшырайды.
Хроникалық стресс
Ал хроникалық, яғни созылмалы стресс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
БӨЖ
Тақырыбы : Стресс. Ісіну немесе домбығу.
Орындаған: Сембай Асельхан ВМ-305
Тексерген: Нуркенова М.К.
Семей 2015.
Жоспар
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Стресске анықтама
2.2 Стресстің белгілері
2.3 Эмоциялық стресс.Хроникалық стресс.Жағымсыз ойсоққы
2.4 Стрессті тудыратын факторлар
2.5 Су алмасуының бұзылыстары
2.6 Ісіну, оның түрлері, даму жолдарды.
III.Қорытынды бөлім
IV.Қолданылған әдебиеттер тізімі
Стресс дегеніміз не? Психологтар стресс тақырыбын ұзақ уақыт бойы
зерттеп, оның себебін түсінуге және одан шығу үшін адамдарға жол ашуға
тырысты. ХХғ. 30-50 жылдары канадалық ғалым Ганс Селье стресстің
биологиялық теориясын жасады. Оған мынадай ғылыми анықтама беріледі: Стресс
– аса кушті сыртқы әсерден жүйкенің жоғарғы деңгейде ширығуы.
Стресс – адамның ширығуын талап ететін күрделі, күтпеген, аса
жауапты, маңызды немесе қауіпті жағдайларда пайда болатын көңіл-күй ахуалы.
Ол сондай-ақ денеге және ақыл-ойға тез және жауапты шешімді талап ететін
көп салмақ түскенде, дау-жанжал т.б кезінде туындайды. Стресс кезінде
орын алатын денедегі өзгерістер мен уайым диапазоны өте үлкен. Әлсіз стресс
немесе оның бастапқы көрінісі кезінде адам жинақылынады, оның психологиялық
процесстері жұмылып, деңгейі жоғарлайды. Ұзақ немесе қатты стресс ағза
жұмысын қамтамасыз ететін қызметтердің ұйымдасуын бұзады немесе олар азып-
тозып, қызмет етуден қалады.
Бұл адам ағзасының физикалық және психикалық тұрғыдан күштену қалпы.
Қазіргі заманда жиі қолданатын, сәнді сөз. Біз оны әруақытта сезінеміз –
сыныпта өзімізді тұрып таныстырарда, асқазанның ішінде қуыс бардай сезім
болады, емтихан уақытында шексіз ашулану, ұйқысыздық. Болмашы стресстің өзі
шарасыздыққа алып келеді. Стресс адам тіршілігінің ажырамас бөлігі. Дей
тұрғанмен стресстің өте қауіпті жағдайларын ажырата білу керек.
Стресс үш кезеңнен тұрады:
1) үрейлену - жағымсыз тітіркендіргіш әсер еткен сәтте туатын жауаптың
алғашқы кезеңі. Таңырқау іспетті сезім пайда болады;
2) төзімділік – жағымсыз тітіркендіргіш әсеріне беріліп кетпей, оған
төзу реакциясы туады. Бұл кезде гипоталамус-гипофиз жуйесінің ықпалымен
бүйрек үсті безінің гормондарының мөлшері қанда тез мөлшерде көбейіп
кетеді. Симпатикалық жүйке жүйесінің әсерімен жүректің соғу ырғағы
жылдамданады, тыныс алу ырғағы да жиілене түседі. Бұлшық еттердің жиырылу
қабілеті күшейеді;
3) әлсіреу – бейімделу қорының мүикіндігі азайып, таусылады, сондықтан
психологияда дезадаптация (бейімделудің нашарлап жойылуы) пайда болады.
Стресстің көпке созылған ауыр түрі адамды жүдетіп, қайғыға батырады.
Бұл тұрғыдан алғанда, заманында Әбу Әли Ибн Синаның қойларға қойған
тәжірибесі өте қызық. Ол бір қойды қораға, басқа қойларды көретіндей етіп,
жалғыз өзін қамаған. Ал екінші қойды басқа қораға қасқырдың үйшігінің
жанына орналастырған. Бірінші табынға қосылғысы келіп, маңырай берген,
бірақ алдындағы жем-шөпті жеп тұрған. Ал екінші қой қасқырды көрген сайын
үркіп, қашпақ болған. Ол алдындағы жемді аузына да алмай, жүдеп-жадап
әлсіреген. Адам да сол сияқты жақсыны көрсе жақындағысы келіп, жағымды
стресс туады. Ал жаманды кездестіргенде одан жанын аулақ салып, құты
қашады, жағымсыз стресс туады. Міне, осы екі мысал стресстің жағымды және
жағымсыз түрлерін біршама сипаттайды. Стрессті тудыратын әсерлерге қарай
физиологиялық және психологиялық стресс деп екіге бөледі. Психологиялық
стрессті мәліметтік және эмоциялық стресс деп атайды. Тосыннан жағымсыз
хабар естігенде мәліметтік стресс пайда болады. Адам дұрыс жауап таба
алмай, қатты қиналады, не істерін білмей, абыржып қалады. Ал эмоциялық
стресс қауып туғанда немесе оқыс қорыққанда, не біреуден қатты көңілі
қалғанда байқалады. Мұндайда жоғарғы жүйке әрекетінде тежеулі серпінісі
қанат жаяды. Соның нәтижесінде іс-қимыл әрекеті немесе сөйлеген сөзі
бұзылады. Стресстің физиологиялық тетігі гипоталамус-гипофиз бүйрек үсті
безі жүйесінің рефлекторлық қызметіне негізделген. Стресс кезінде қанда
глюкокортикоидтар мен катехоламиндердің, серотониннің мөлшері оқыс
көбейеді. Ғылымның жаңа деректері бойынша оған қосымша самототропин және
самотомединдер де стресстің, әсіресе оның үрейлену кезеңінің өрлеуіне себеп
болады. Самототропин иммундық жүйенің қызметін белсендіріп, организмнің
стресске қарсы тұру төзімділігін арттырады.
Бұл биологиялық жағдайлардың барлығын жеңу үшін айналаны қоршаған
ортаның жаңа жағдайларына ағзаның бейімделу қабілетінің деңгейін
(резистенттігін) жоғары деңгейге жеткізу керек. Күйзелістік (стресстік)
әсер алдымен орталық нерв жүйесін мазалайды, сипатикалық нерв жүйесінің
мөлшерден тыс жұмыс істейтіндігін арттырады. Бұлардың неше түрлі үрдістерін
туғызатын гормондар бар. Олар адреналин мен норадреналин. Бұған ағзадағы
(мидағы) гипофиз қосылады да өте үлкен физиологиялық-биохимиялық
үрдістердің жүруіне әкеп соғады. Бүйрек бездерінің глюкокортикоидты
гормондарының бөлінуін арттырып ағзаға күйзеліс (стресс) тудырады. Жанды
әсер созылып кетсе, ағза әлсіреп кетеді. Адреналиннің концентрациясы
мөлшерден тыс көбейе түседі. Бұл ағзаны әбден әлсіретеді. Ұзақ уақытқа
стресс созылса ағзаға тіпті жаман өзгерістер әкеледі. Адамның көңіл-күйі
тым төмендеп кетіп денсаулық нашарлап ұйқы қашады. Бұл жақсы биологиялық
көрсеткіш емес. Егер күйзеліс жиі-жиі болып тұрса, онда ағзада бұрынғы
қалпына келмейтін физиологиялық-биохимиялық үрдістер жүріп, дәрменсіздік
пайда болады. Психикалық дерттер ағзада орын ала бастайды.
Стресстің белгілері
Стресске әлеуметтік жағдайға және қызмет түріне байланыссыз барлық адамдар
ұшырайды. Бірақ бір жағдайларда адамдар қатер тобына көбірек жатқызылады,
ал басқалар азырақ. Америкалық мамандардың зерттеулеріне сәйкес стресске
әлеуметтік орта қызметкерлері және зиян, әрі қауіпті өндірісте жұмыс
істейтін адамдар ұшырайды. Бұл мұғалімдер, дәрігерлер, әскерлер, ақпарат
орталығының операторлары, полиция және басқа да мамандар. Сондықтан жұмысқа
алар алдында жұмысберушілер стресске тұрақтылық тестін өткізеді. Бірақ олар
шынында нәтижелі ме? Барлығына шектеу бар ғой! Бүгін бай, жетістікті және
белсенді болу сән. Бірақ мұндай критерийлерге сәйкес болу үшін адам көп
жұмыс істеу қажет. Осыдан бастап, адам түскі астағы үзілісті өткізеді,
кешке бөгеледі, елді-мекендерді және сағаттық белдеулерді ауыстырып, жиі
іссапарға ұшады. Сонымен бірге оның тоқтап және демалуға уақыты жоқ. Стресс
ақырындап өзі туралы білдіре бастайды, адамға үзіліске уақыт келегенін
байқатады.
Оның бірінші белгілері:
• алаңғасарлық;
• жоғарғы қозғыштық;
• жиі шаршау;
• әзiлшiлдiк сезiмiнiң жоғалтуы;
• кенеттен тартылатын темекі санының өсуімен бірге, алкогольдік сусындарға
құмарлықтың пайда болуы;
• ұйқының және тәбеттің жоғалуы;
• естің нашарлауы;
• кейде баста, арқада, асқазанда психосоматикалық деп аталатын аурулар
болуы мүмкін;
• қуаныш негізінің толық жоғалуы.
Эмоциялық стресс
Эмоциялық стресстің жалпы даму заңдылықтары физикалық, химиялық
ауыртпалықтармен ұқсас болып келеді. Шамалы жан-дүниелік ауыртпалықтар
адамның кейбір жағдайларға адаптациясын (икемделуін, бейімделуін)
туындатса, (мысалы, олардың әсерінен жаңа пәндерді игеруі арқылы
оқушылардың еске сақтау қабілеті артады, әртістер жан-тәнімен өздері
сомдаған кейіпкерлері бейнесін көрермендерге жеткізеді, кәсіпкерлер нарыққа
бейімделеді, т.с.с), шектен тыс ауыртпалықтар көптеген дерттердің дамуына
себепкер болады. сондықтан да қазіргі уақытта тым ауырлап бара жатқан жан-
дүниелік ауыртпалықтардың ауру туындататын ықпалы адаптациялық
бейімділіктен басым болып отыр.
Адам денсаулығы туралы ерекше зерттеулер жүргізген Өтейбойдақ бабамыз
атпалы ұшық жүрек пен мидың сырқаттарын туындатады деп түсінген. Бірақ,
ол кезде дерттердің аңғарымдық мүмкіншіліктері қазіргіден төмен
болғандықтан, жан-дүниелік ауыртпалықтардан дамитын дерттердің көріністерін
тек соңғы сатыларында, адамның ақыл-есінен айырылғанда ғана байқағанын
зерттеушінің мына сөйлемінен түсінеміз: Серейлік ықпалдар ұшықтық тек
адамзатты сезгір ой, сезімтал көңіл, теңіздей толғамдық естік жалғамның
тоғалылығының бұзылуына ғана көз көргелік бермек. Бұл сөйлемнен біз жан
дүниелік ауыртпалықтарға әр адам әр түрлі жауап қайтаратынын түсінеміз. Ол
ойы олқы, көңілі жарым, көңіл-күйі қатты толқып тұратын адамдарда ақыл-
есінің бұзылуына дейін әкелетін дерттер болуы ықтимал дейді. Бұл туралы
қазіргі ғылым не дейді?
Эмоциялық ауыртпалықтың әсері адам организмінің дене бітімі мен мінез-
құлқының ерекшеліктеріне байланысты. Бұл ерекшеліктеріне қарай адам
организмінің бірнеше конституциялық түрлерін ажыратады. Солардың ішінде
бүгінгі күні адамның орталық жүйке жүйесінде (миында) өтетін физиологиялық
қозу мен тежелу процестерінің күшіне, олардың өзара бірімен-бірі теңгерілу
және ауысу жылдамдығына қарай И.П. Павловтың жіктеуі кең тараған. Осы
жіктеу бойынша жоғары жүйке жүйесі әрекеттерінің түрлері:
1-түрі күшті, ұстамды, жігерлі түрімен көрінетін адамдардың еті тірі,
қиындықтарға төзімді, өмір қиыншылықтарын икемділікпен шеше білетін болады.
Мұндай адамдарды Гиппократтың жіктеуі бойынша сангвиниктер деп атайды.
2 түрі күшті, ұстамды, салмақты түрімен сипатталатын адамдардың мінез-
құлқы сабырлы, тым салмақты, байсалды, мінезі ауыр болады. Бұндай адамдар
ойына келген істі бітірмей, басқа іске кіріспейді. Олардың миында қозу мен
тежелу үрдістерінің орын ауыстыруы баяу болады. бұл адамдарды Гиппократ
флегматиктер деп атаған.
3-түрі күшті, ұстамсыз адамдар көп жағдайда алды-артын байқамайтын, тіпті
шамасын білмей, артық кетіп қалатын, ашушаң, күйгелек болады. бұл түр
Гиппократта хоелриктер делінеді.
4-түрі әлсіз, қиындықтарға төзімсіз, жұрттың айтқанына көнгіш, енжар,
уайымшыл адамдар. Мұндай адамдар Гиппократтың жіктеуі бойынша
меланхоликтерге жатады. Осыған байланысты эмоциялық ауыртпашылықтарға
жоғарылығы 1 және 2-түрлеріндегі адамдар жеңіл түрде икемделсе, 3 және 4-
түрлеріндегі адамдар оларға дұрыс икемделе алмайтындықтан артынан дене
мүшелерінің көптеген ауруларына ұшырайды.
Хроникалық стресс
Ал хроникалық, яғни созылмалы стресс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz