Аймақтық басқару – жалпы басқару саласы ретінде
1. Аймақтық басқару . жалпы басқару саласы ретінде
2. Территориялық басқару жүйесі. «Жергілікті басқару» және «жергілікті өзін.өзі басқару» категориялары
3. Аймақтық басқарудың негізгі түрлері. Жергілікті басқарудың англосаксондық түрі. Жергілікті басқарудың француздық моделі. Аймақтық басқарудың германдық түрі
4. Қолданылған әдебиеттер:
2. Территориялық басқару жүйесі. «Жергілікті басқару» және «жергілікті өзін.өзі басқару» категориялары
3. Аймақтық басқарудың негізгі түрлері. Жергілікті басқарудың англосаксондық түрі. Жергілікті басқарудың француздық моделі. Аймақтық басқарудың германдық түрі
4. Қолданылған әдебиеттер:
Мемлекеттегі басқару үрдісін ұйымдастыруға қатысты мәселелер оның территориялық құрылымымен тығыз байланысты, себебі билік органдарының қызмет етуі мемлекет территориясы бөлінетін территориялық бірліктер шегінде жүзеге асады.
Соңғы уақыттарда мемлекеттер жаңа қалыптасқан талаптарға сай территориялық басқарудың қағидаларын, орны мен мағынасын өзгертуде. Шет ел әдебиеттеріне сүйенетін болсақ, бұл құбылыс 70 жылдардың соңына қарай жақсы дами бастады. Жүргізілетін реформалардың мағынасы, мемлекеттік билікті қайта орталықтандырудың және территориялық басқару органдарының жауапкершілігін жоғарылатудың, сонымен қатар оларға тиісілі аймақтардың әлеуметтік және экономикалық дамуының қоғамдық басқарылуының негізгі тенденцияларын көрсетеді.
Қалалар, ірі және күрделі әлеуметтік-экономикалық және территориялық құрылыс болғаннан кейін, олар қалалық билік органдарынан көп жұмыс істеуді талап етеді. Олардың бақылауында келесілер болады: инфра құрылым объектілері, әлеуметтік қызмет көрсету орталары, тұрғын үй-коммуналдық және жол шаруашылығы, мемлекеттік білім беру мекемелері, полиция (милиция), өрт күзеті, сонымен қатар қоршаған ортанын ластануын, атмосфераның радиологиялық жағдайын және қалдықтарды тастауды бақылап отыру орталары және т.б. Сонымен қоса бұл объектілер басқа да территориялық құрылымдарға тән, оларда басқару органдары әр түрлі амалдардың көп санын шешуге тырысады. Осындай жағдайларда басқару қызметтерінің санының өсуі ғана емес (американдық мамандардың деректеріне сүйенсек ХХ ғасырдың бірінші жартысында ірі қалаларда ол екі есе өскен), сонымен олардың орындалу қорытындыларына деген жауапкершіліктің жоғарылауына байланысты олардың мағынасы да қиындай түсетіндігі байқалады.
Территориялық басқарудың жаңа мағынасы ойлаудың жаңа деңге\йі мен масштабын талап етеді. Стратегиялық жоспарлар мен бағдарламаларды жасау барысында келесідей мамандардың қызметі маңызды, яғни оларға аймақ үшін перспективті, профилді салалар мен кәсіпорындарды анықтайтындар, және осы анықталған саланың өз территориясына қызықтыра ала алатындығы мен аймақтың бәсекелестікке жарамдығын анықтайтын мамандар жатады. Сонымен қатар шектеулі ресурстарды қандай бағыттарға шығындалатынын анықтау керек, ол перспективтік салалардың жоғары санының негізінде аймақтын жақсы қырларын аша түседі. Стратегиялық даму жоспарын жасау және оны әркез түзетіп отырумен байланысты жұмыс өте ауқымды және қиын екендігін осы ретте айта кеткен дұрыс.
Соңғы уақыттарда мемлекеттер жаңа қалыптасқан талаптарға сай территориялық басқарудың қағидаларын, орны мен мағынасын өзгертуде. Шет ел әдебиеттеріне сүйенетін болсақ, бұл құбылыс 70 жылдардың соңына қарай жақсы дами бастады. Жүргізілетін реформалардың мағынасы, мемлекеттік билікті қайта орталықтандырудың және территориялық басқару органдарының жауапкершілігін жоғарылатудың, сонымен қатар оларға тиісілі аймақтардың әлеуметтік және экономикалық дамуының қоғамдық басқарылуының негізгі тенденцияларын көрсетеді.
Қалалар, ірі және күрделі әлеуметтік-экономикалық және территориялық құрылыс болғаннан кейін, олар қалалық билік органдарынан көп жұмыс істеуді талап етеді. Олардың бақылауында келесілер болады: инфра құрылым объектілері, әлеуметтік қызмет көрсету орталары, тұрғын үй-коммуналдық және жол шаруашылығы, мемлекеттік білім беру мекемелері, полиция (милиция), өрт күзеті, сонымен қатар қоршаған ортанын ластануын, атмосфераның радиологиялық жағдайын және қалдықтарды тастауды бақылап отыру орталары және т.б. Сонымен қоса бұл объектілер басқа да территориялық құрылымдарға тән, оларда басқару органдары әр түрлі амалдардың көп санын шешуге тырысады. Осындай жағдайларда басқару қызметтерінің санының өсуі ғана емес (американдық мамандардың деректеріне сүйенсек ХХ ғасырдың бірінші жартысында ірі қалаларда ол екі есе өскен), сонымен олардың орындалу қорытындыларына деген жауапкершіліктің жоғарылауына байланысты олардың мағынасы да қиындай түсетіндігі байқалады.
Территориялық басқарудың жаңа мағынасы ойлаудың жаңа деңге\йі мен масштабын талап етеді. Стратегиялық жоспарлар мен бағдарламаларды жасау барысында келесідей мамандардың қызметі маңызды, яғни оларға аймақ үшін перспективті, профилді салалар мен кәсіпорындарды анықтайтындар, және осы анықталған саланың өз территориясына қызықтыра ала алатындығы мен аймақтың бәсекелестікке жарамдығын анықтайтын мамандар жатады. Сонымен қатар шектеулі ресурстарды қандай бағыттарға шығындалатынын анықтау керек, ол перспективтік салалардың жоғары санының негізінде аймақтын жақсы қырларын аша түседі. Стратегиялық даму жоспарын жасау және оны әркез түзетіп отырумен байланысты жұмыс өте ауқымды және қиын екендігін осы ретте айта кеткен дұрыс.
1 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясы
2 2001 ж. 23 қантар, ҚР «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі және мемлекеттік басқару туралы» Заңы, 2009 ж. 09 ақпанында өзгертіліп қосымшаланған
3 2009 ж. 08 маусым «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау Жүйесі туралы» ҚР Президентінің Жарғысы
4 Инициативы Главы государства в становлении и формировании модели стратегического управления. Сборник выступлений и статей / под общ. ред. А. С. Сагынгали, Б. М. Каиповой. – Алматы : Издательский дом «Таймас», 2008. – 264 б.
5 Румянцева З. П., Зотов В. Б. Новые реалии территориального управления // Вопросы управления для руководителей органов исполнительной власти. – 2005. – № 5. – Б. 35–38.
6 Королева-Конопляная Г. И., Салов О. А. Местное самоуправление на современном этапе (политико-правовой аспект) // Социально-гуманитарные знания. – 2006. – № 5. – Б. 146 – 157.
7 Гладышев А. Г., Иванов В. Н., Мельников С. Б., Патрушев В. И. Основы современного муниципального управления. – М., 2007. – 347 б.
8 Игнатов В. Г., Рудой В. В. Местное самоуправление. – изд. 3-е, перераб. и доп. – Ростов н/ Д. : Феникс, 2005. – 480 б.
9 Европейская Хартия местного самоуправления 1985 г.
10 Учебные программы для развития местного самоуправления в Казахстане. – Алматы : Изд-во «Искандер», 2003. – 129 б.
11 История муниципального менеджмента http://rusobschina.ru/
12 http://www.pavlodar.com/zakon/?dok=00766&all=al
13 2009 ж. 23 маусым "Казахстанская правда"
2 2001 ж. 23 қантар, ҚР «Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі және мемлекеттік басқару туралы» Заңы, 2009 ж. 09 ақпанында өзгертіліп қосымшаланған
3 2009 ж. 08 маусым «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жоспарлау Жүйесі туралы» ҚР Президентінің Жарғысы
4 Инициативы Главы государства в становлении и формировании модели стратегического управления. Сборник выступлений и статей / под общ. ред. А. С. Сагынгали, Б. М. Каиповой. – Алматы : Издательский дом «Таймас», 2008. – 264 б.
5 Румянцева З. П., Зотов В. Б. Новые реалии территориального управления // Вопросы управления для руководителей органов исполнительной власти. – 2005. – № 5. – Б. 35–38.
6 Королева-Конопляная Г. И., Салов О. А. Местное самоуправление на современном этапе (политико-правовой аспект) // Социально-гуманитарные знания. – 2006. – № 5. – Б. 146 – 157.
7 Гладышев А. Г., Иванов В. Н., Мельников С. Б., Патрушев В. И. Основы современного муниципального управления. – М., 2007. – 347 б.
8 Игнатов В. Г., Рудой В. В. Местное самоуправление. – изд. 3-е, перераб. и доп. – Ростов н/ Д. : Феникс, 2005. – 480 б.
9 Европейская Хартия местного самоуправления 1985 г.
10 Учебные программы для развития местного самоуправления в Казахстане. – Алматы : Изд-во «Искандер», 2003. – 129 б.
11 История муниципального менеджмента http://rusobschina.ru/
12 http://www.pavlodar.com/zakon/?dok=00766&all=al
13 2009 ж. 23 маусым "Казахстанская правда"
Аймақтық басқару – жалпы басқару саласы ретінде
Мемлекеттегі басқару үрдісін ұйымдастыруға қатысты мәселелер оның
территориялық құрылымымен тығыз байланысты, себебі билік органдарының
қызмет етуі мемлекет территориясы бөлінетін территориялық бірліктер шегінде
жүзеге асады.
Соңғы уақыттарда мемлекеттер жаңа қалыптасқан талаптарға сай
территориялық басқарудың қағидаларын, орны мен мағынасын өзгертуде. Шет ел
әдебиеттеріне сүйенетін болсақ, бұл құбылыс 70 жылдардың соңына қарай жақсы
дами бастады. Жүргізілетін реформалардың мағынасы, мемлекеттік билікті
қайта орталықтандырудың және территориялық басқару органдарының
жауапкершілігін жоғарылатудың, сонымен қатар оларға тиісілі аймақтардың
әлеуметтік және экономикалық дамуының қоғамдық басқарылуының негізгі
тенденцияларын көрсетеді.
Қалалар, ірі және күрделі әлеуметтік-экономикалық және территориялық
құрылыс болғаннан кейін, олар қалалық билік органдарынан көп жұмыс істеуді
талап етеді. Олардың бақылауында келесілер болады: инфра құрылым
объектілері, әлеуметтік қызмет көрсету орталары, тұрғын үй-коммуналдық және
жол шаруашылығы, мемлекеттік білім беру мекемелері, полиция (милиция), өрт
күзеті, сонымен қатар қоршаған ортанын ластануын, атмосфераның
радиологиялық жағдайын және қалдықтарды тастауды бақылап отыру орталары
және т.б. Сонымен қоса бұл объектілер басқа да территориялық құрылымдарға
тән, оларда басқару органдары әр түрлі амалдардың көп санын шешуге
тырысады. Осындай жағдайларда басқару қызметтерінің санының өсуі ғана емес
(американдық мамандардың деректеріне сүйенсек ХХ ғасырдың бірінші
жартысында ірі қалаларда ол екі есе өскен), сонымен олардың орындалу
қорытындыларына деген жауапкершіліктің жоғарылауына байланысты олардың
мағынасы да қиындай түсетіндігі байқалады.
Территориялық басқарудың жаңа мағынасы ойлаудың жаңа деңге\йі мен
масштабын талап етеді. Стратегиялық жоспарлар мен бағдарламаларды жасау
барысында келесідей мамандардың қызметі маңызды, яғни оларға аймақ үшін
перспективті, профилді салалар мен кәсіпорындарды анықтайтындар, және осы
анықталған саланың өз территориясына қызықтыра ала алатындығы мен аймақтың
бәсекелестікке жарамдығын анықтайтын мамандар жатады. Сонымен қатар
шектеулі ресурстарды қандай бағыттарға шығындалатынын анықтау керек, ол
перспективтік салалардың жоғары санының негізінде аймақтын жақсы қырларын
аша түседі. Стратегиялық даму жоспарын жасау және оны әркез түзетіп
отырумен байланысты жұмыс өте ауқымды және қиын екендігін осы ретте айта
кеткен дұрыс.
Реформалау мәселелерімен оның әлеуметтік ортасын, қызметтегі
әлеуметтік стандарттардың қамтылуын, экологиялық нормативтерді тәжірибелік
тұрғыдан шешудің ауыртпалылық орталығы нақты осы жергілікті, аймақты
деңгейге көшірілген. Реформалау үрдістері мен экономиканың дамуының
қаншалықты жоғары болғандығы жалпы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық
өсуіне тікелей қатысты болады. Аймақтық және жергілікті өзін-өзі басқарудың
қалыптасуымен, орталықтан басқаруға деген бағытпен, байланысты
территориялық шаруашылық қазіргі уақытта өзінің толыққанды дамымағанын
көрсетті.
Территориялық басқару жүйесі. Жергілікті басқару және жергілікті өзін-
өзі басқару категориялары
Территориялық басқару жүйесі мынадый түсініктермен ұштасады, яғни
жергілікті басқару, жергілікті мемлекеттік басқару, муниципалды
менеджмент.
ҚР Конституциясына сәйкес, жергілікті басқару дегеніміз тұрғылықты
азаматтардың жергілікті мағынасы бар мәселелерді өздігімен шешуге
тырысуларын айтады. Жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті басқару
органдарын ауылдық, қалалық құрылымдарда, олардың тарихи, табиғи-
экономикалық, демографиялық шарттары мен ерекшеліктеріне, сонымен қоса
жергілікті дәстүрлерді ескере отыра ғана тұрғындармен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару және өзің-
өзі басқару туралы заңына сәйкес (2001 жылдың 23 қантарынан бастап,
09.02.2009 ж. өзгертілді), жергілікті басқару дегеніміз, қоғаммен және
міндетті түрде жергілікті өзің-өзі басқару органдары мен маслихаттар арқылы
іске асатын қызмет түрі, ол жергілікті мағынаға ие мәселелерді
жауапкершілікке жүгініп өздігімен шешуге бағытталған.
Жергілікті өзің-өзі басқару демократияның алғашқы звеноларының бірі
бола тұра, билік органдарының халыққа жақындауына жағдай жасайды,
жергілікті жағдайлар мен ерекшеліктерге жақсы үйренген басқарудың иілгіштік
жүйесін құрастырады, азаматтардың өзіндік дамуы мен инициативиясының
дамуына барынша жағдай жасайды.
Жергілікті өзің-өзі басқарудың 1985 жылғы Еуропалық Хартиясында
жергілікті өзің-өзі басқару былай түсіндіріледі, яғни, жергілікті билік
органдарының шынайы қабілеттіліктері мен құқығын, заңға сүйене отыра,
қоғамдық істердің маңызды бөлігін шектейді, және оны басқаруда жергілікті
тұрғындардың қажеттіліктерін өз жауапкершілігіне алады.
Дәстүрлі демократиясы бар мемлекеттер жергілікті өзің-өзі басқарудың
даусыз қадір-қасиеттерін мойындап, оған билік құрылымында ерекше орын
бөлген. Тұрғындармен аса тығыз байланысты болатын жергілікті өзің-өзі
басқару органдарына локалды сипаттағы жалпы барлық туындағын мәселелерді
шешу жүктелген болатын, яғни, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, құрылыс,
қызмет ету орталарының дамуы, экология және т.б.
Қазақстандық эксперттердің айтуынша, Қазақстандағы жергілікті өзің-өзі
басқарудың құрылуы өте күрделі және көп аспекті үрдіс деп қарастыруға
болады, ол құқықтық, қаржылық-экономикалық және ұйымдастырушылық амалдармен
байланысқан іс-шаралардың кешенің деңгей-деңгейімен іске асуын талап етеді.
Сонымен, жергілікті өзің-өзі басқару дегеніміз, ол тұрғындар мен
жергілікті маңызды мәселелерді өздігімен шешуге үйлескен сол жерлердегі
биліктің ұйымдасуын айтады. Жалпы оның мағынасы мынада, жекеленген әр
азамат жергілікті биліктін ірге тасы болуға құқылы, ол өз өмірінде
жолығатын мәселерді өздігімен шешіп, оның қорытындысына өзі жауап береді.
Азаматтардың тұрғылықты өмір сүретін орындарында басқаруды
ұйымдастырудың альтернативтік кестелері бар.
Көптеген елдерде жергілікті ұжымдар мемлекет тарапынан қандай да бір
тікелей әсер етуге ұшырайды. Оларда жергілікті өзің-өзі басқару жүйесі
тіпті болмайды, немесе, керісінше, мемлекеттік құрылымдармен паралелді
түрде қызмет етіп, олардың бақылауына ұшырайды. Бұл жерде айтылып жатқаны:
жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқару немесе жергілікті мемлекеттік
басқару. Осы жергілікті өзің-өзі басқарудың қарама-қайшылығы. Дәл осы үлгі
жергілікті территориялық бірліктегі орталықтандырылған билік пен жоғарғы
территориялық деңгейлі әкімшілікпен басқарылатын басқарушылық қызметті
көрсетеді, ал олар жоғары билікпен бекітілетін әкімшілік органдары арқылы
өтеді. Жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқаруға қарағанда жергілікті
өзің-өзі басқару жергілікті территориялық бірліктегі тұрғындармен іске
асады, яғни жергілікті ұжымдармен немесе тандалған органдармен.
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару және өзің-
өзі басқару туралы ҚР заңына сәйкес, жергілікті мемлекеттік басқару – бұл
белгіленген территорияда мемлекеттік саясатты жүргізу мақсатында
жергілікті өкілетті және атқарушы органдармен іске асатын, оны дамытатын,
сонымен қатар, сйкес келмейтін территорияның жағдайына жауапкершілікті өз
мойнына жүктейтін қызмет түрі.
ҚР Конституциясының 89 бабына еңгізілген түзетулерге байланысты
Қазақстанда жергілікті өзің-өзі басқару маслихаттар арқылы жүзеге
асырылады. Осыдан мемлекеттік басқарудан жергілікті өзің-өзі басқаруды
қатаң түрде бөліп алып тастау қағидалары жойылған болатын. Ал оның орнына
хабарлаушы тамырлар қағидасы құрылған болатын, ол жергілікті өзің-өзі
басқаруды құқықтандыруға мүмкіндік жасайды.
Ең көп дискуссия тудыратын мәселелердің бірі қоғам мен мемлекетті
басқару жүйесіндегі жергілікті өзің-өзі басқарудың өзіндік еркіндігінде
болып отыр. Сондықтан, жергілікті өзің-өзі басқару институты барлық елдерде
өз бетінше дамитындығына қарамастан, оның мемлекеттен, мемлекеттік басқару
органдарының жүйесінен бөліп алу туралы айту, әсіресе, жаңа қалыптасқан
реформалардың бастапқы деңгейінде тиімсіз екені белгілі болады. Негізінен,
жергілікті өзің-өзі басқару, тіпті дамыған демократиялық қоғамдарда,
мемлекеттің тұтас атқарушылық бөлімдерінің қызметін атқарады, және оларға
анықталған жүктемелер көлемі бекітілген, сол жүктемелер үшін ол қоғамның
алдында ғана емес, мемлекеттің алдында да жауапты болады. Осыдан Президент
пен Үкіметтің тұтас атқарушылық бөлімдерге жергілікті өзің-өзі басқару
органдарын тіркеуге, әр түрлі деңгейлердегі биліктің қарым-қатынастарындағы
қарама-қайшылықтар мен келіспеушіліктерді алып тастауға деген талпыныс
түсінікті болады.
Аймақтық басқарудың негізгі түрлері. Жергілікті басқарудың
англосаксондық түрі. Жергілікті басқарудың француздық моделі. Аймақтық
басқарудың германдық түрі
Жергілікті басқарудың көптеген түрлері бар, ол муниципалдық құқықтың
әлемнің әр түрлі мемлекеттерінде дамуының ерекшеліктерін анықтайды.
Ұлыбританияда – классикалық муниципалды үлгілердің отанында –
англосакондық деген атқа ие болған жергілікті басқарудың түрі қалыптасқан
болатын. Осыған ұқсас муниципалдық жүйе АҚШ-та, Канада, Австралия, Жаңа
Зеландия және т.б. елдерде өз қызметін жүргізе бастады.
Осы жүйенің ерекше бір сипатынын түрі – жергілікті тандаулы органдарды
қамтамасыз ететін үкімет өкілінің өкілеттіліктерінің жоқ болуында.
Муниципалитеттер оларға парламентпен жүктелген билікті іске асыратын
автономдық құрылым түрінде қарастырылады.
XIX Ұлыбританияда бір қағида бекітілді, ол бойынша муниципалдық
органдар оларға тек заң тура рұқсат берген істерді жүзеге асыра алатын
болған. Бұл муниципалдық құқықтың қалыптасуындағы британдық парламенттің
ролін ашық көрсетіп тұр. Муниципалдық басқарудың құқықтық базасы меншікті
және жергілікті статуттармен құрылған болатын, ал оларды муниципалдық
органдардың өкілеттілігін анықтай отыра, орталықтандырылған билік
органдарымен оның қарым-қатынастарының негізінде парламент қабылдайтын
болған.
1689 жыл мен 1832 жыл аралығында парламентпен 200-ге жуық осындай
актілер қабылданды, ол 1834 жылы кедейлерді қорғау туралы Заңды қабылдау
үшін негіз болды, осы заң қазіргі заманғы жергілікті басқарудың жүйесін
құруға негіз болған акт болып саналады. Бұл акт төлейтін аппаратпен әркез
жұмыс істейтін басқарушылық жүйені құрауды қарастырады, ал ол өз кезегінде
барлық жергілікті биліктің қызметінің негізі болып саналады.
Муниципалитеттер шенеуниктерді тағайындауға, кедейшіліктің ликвидациясымен
байланысты әр түрлі іс-шараларды жүргізуге құқылы болады. 1835 жылы
муниципалдық корпорациялардың негізгі актісімен Англия мен Уэльстің 178
қаласында құқықтық статус бекітілген болатын. Осы акт муниципалдық
кеңесшілерді таңдауды, отырыстардың жаңғыруын және тағы да басқа жайттарды
сипаттады. Осындай және келесі актілердің көмегімен парламентте жүз жыл
ағымында британдық муниципалды органдардың қазіргі заманғы жүйесі құрылған
болатын.
Муниципалды қызметті құқықтық қамтамасыз ету бойынша көпжылдық
парламенттік қызметтің өзіндік қорытындысы мынадай: ұжымдық сипаттағы 1972
жылғы жергілікті басару Заңы (Англия және Уэльс) және 1973 жылғы жергілікті
басқару Заңы (Шотландия). 1985 жылы Ұлыбритания парламенті жергілікті
басқару туралы Заң қабылдады, ол заң жалпы Лондон мен Англияның жергілікті
басқаруына өзгерістер еңгізді. Жергілікті басқаруға қатысты соңғы акт 1988
жылы қабылданды. Олар әр түрлі келісімдер мен келісім шарттарға заңды тұлға
ретінде қатысатын корпорациялардың муниципалдық органдарының қызметін
ретттейтін сот прецеденттері мен алдыңғы заңдарының нормаларын өзіне
сіңірген болатын.
Ортақ (қоғамдық) парламенттік актілер муниципалитеттің корпорация
ретіндегі беделін бекітеді; жергілікті органдардың автономиясын қамтамасыз
етеді; жергілікті өкілетті органдардың жұмысын бақылауды іске асыру бойынша
үкіметтік мекемелер қызметінің құқықтық негіздерін бекітеді. Орталық билік
пен муниципалитеттің арасындағы қарым-қатынас inter vires қағидасымен (өз
мүмкіндіктерін шегінде әрекет ету) анықталады, яғни ол бойынша
муниципалитеттер тек өздеріне заңмен тура бекітілген іс-әрекеттерді ғана
жүзеге асыра алады. Кері болған жағдайда жергілікті биліктің актілері
қызметтерінен асуға өкілеттіліктерінің жоғарылауына (ultra vires)
байланысты мүлтіксіз болып саналады, және сотпен еш қандай заңдық күші жоқ
деп саналуы мүмкін.
Жергілікті билік органдарының қызметің құқықтық реттеуде басты рөлді
жергілікті және жеке парламенттік заңдар атқарады, олар қосымша
өкілеттіліктер мен жеңілдіктерді, сонымен қатар қайта легирацияланған
заңнамалық (субординациялық) актілерді бекітеді
Жергілікті өзің-өзі басқарудың англосанкстік жүйесімен қатар шет елдік
мемлекеттердің бір қатарында жергілікті басқарудың француздық үлгісіне
негізделген муниципалдық жүйе қызмет етеді. Франциядағы өзің-өзі
басқаруды ұйымдастырудың ерекше қағидалары XVIII аяғында және XIXғасырдың
басында қаланған болатын, және Англияда құрылған жергілікті өзің-өзі
басқаруды ұйымдастырудың негізі болған бастаулардан ерекшеленді.
Францияға жергілікті басқару мен өзің-өі басқарудың жоғары
орталықтандырылған деңгейі тән болды. Ол орталықтандырылған биліктің
әкімшілік бақылау жүйесінің жергілікті органдарда, орталық және
жергіліктілердің арасындағы қатынастардың бюрократиялық субординацияларында
дамуында байқалатын. Қамқорлаушы орталық биліктің қарамағында әр түрлі
атты иелеген құралдардың кең жинағы бар болатын (жою, мақұлдау, уақытша
тоқталу, орын алмастыру, қайта қарау, пiкiр, орнынан түсу, тарату және
т.б.), бірақ олардың барлығы ортақ мақсатты иеленді, яғни ... жалғасы
Мемлекеттегі басқару үрдісін ұйымдастыруға қатысты мәселелер оның
территориялық құрылымымен тығыз байланысты, себебі билік органдарының
қызмет етуі мемлекет территориясы бөлінетін территориялық бірліктер шегінде
жүзеге асады.
Соңғы уақыттарда мемлекеттер жаңа қалыптасқан талаптарға сай
территориялық басқарудың қағидаларын, орны мен мағынасын өзгертуде. Шет ел
әдебиеттеріне сүйенетін болсақ, бұл құбылыс 70 жылдардың соңына қарай жақсы
дами бастады. Жүргізілетін реформалардың мағынасы, мемлекеттік билікті
қайта орталықтандырудың және территориялық басқару органдарының
жауапкершілігін жоғарылатудың, сонымен қатар оларға тиісілі аймақтардың
әлеуметтік және экономикалық дамуының қоғамдық басқарылуының негізгі
тенденцияларын көрсетеді.
Қалалар, ірі және күрделі әлеуметтік-экономикалық және территориялық
құрылыс болғаннан кейін, олар қалалық билік органдарынан көп жұмыс істеуді
талап етеді. Олардың бақылауында келесілер болады: инфра құрылым
объектілері, әлеуметтік қызмет көрсету орталары, тұрғын үй-коммуналдық және
жол шаруашылығы, мемлекеттік білім беру мекемелері, полиция (милиция), өрт
күзеті, сонымен қатар қоршаған ортанын ластануын, атмосфераның
радиологиялық жағдайын және қалдықтарды тастауды бақылап отыру орталары
және т.б. Сонымен қоса бұл объектілер басқа да территориялық құрылымдарға
тән, оларда басқару органдары әр түрлі амалдардың көп санын шешуге
тырысады. Осындай жағдайларда басқару қызметтерінің санының өсуі ғана емес
(американдық мамандардың деректеріне сүйенсек ХХ ғасырдың бірінші
жартысында ірі қалаларда ол екі есе өскен), сонымен олардың орындалу
қорытындыларына деген жауапкершіліктің жоғарылауына байланысты олардың
мағынасы да қиындай түсетіндігі байқалады.
Территориялық басқарудың жаңа мағынасы ойлаудың жаңа деңге\йі мен
масштабын талап етеді. Стратегиялық жоспарлар мен бағдарламаларды жасау
барысында келесідей мамандардың қызметі маңызды, яғни оларға аймақ үшін
перспективті, профилді салалар мен кәсіпорындарды анықтайтындар, және осы
анықталған саланың өз территориясына қызықтыра ала алатындығы мен аймақтың
бәсекелестікке жарамдығын анықтайтын мамандар жатады. Сонымен қатар
шектеулі ресурстарды қандай бағыттарға шығындалатынын анықтау керек, ол
перспективтік салалардың жоғары санының негізінде аймақтын жақсы қырларын
аша түседі. Стратегиялық даму жоспарын жасау және оны әркез түзетіп
отырумен байланысты жұмыс өте ауқымды және қиын екендігін осы ретте айта
кеткен дұрыс.
Реформалау мәселелерімен оның әлеуметтік ортасын, қызметтегі
әлеуметтік стандарттардың қамтылуын, экологиялық нормативтерді тәжірибелік
тұрғыдан шешудің ауыртпалылық орталығы нақты осы жергілікті, аймақты
деңгейге көшірілген. Реформалау үрдістері мен экономиканың дамуының
қаншалықты жоғары болғандығы жалпы мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық
өсуіне тікелей қатысты болады. Аймақтық және жергілікті өзін-өзі басқарудың
қалыптасуымен, орталықтан басқаруға деген бағытпен, байланысты
территориялық шаруашылық қазіргі уақытта өзінің толыққанды дамымағанын
көрсетті.
Территориялық басқару жүйесі. Жергілікті басқару және жергілікті өзін-
өзі басқару категориялары
Территориялық басқару жүйесі мынадый түсініктермен ұштасады, яғни
жергілікті басқару, жергілікті мемлекеттік басқару, муниципалды
менеджмент.
ҚР Конституциясына сәйкес, жергілікті басқару дегеніміз тұрғылықты
азаматтардың жергілікті мағынасы бар мәселелерді өздігімен шешуге
тырысуларын айтады. Жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті басқару
органдарын ауылдық, қалалық құрылымдарда, олардың тарихи, табиғи-
экономикалық, демографиялық шарттары мен ерекшеліктеріне, сонымен қоса
жергілікті дәстүрлерді ескере отыра ғана тұрғындармен жүзеге асады.
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару және өзің-
өзі басқару туралы заңына сәйкес (2001 жылдың 23 қантарынан бастап,
09.02.2009 ж. өзгертілді), жергілікті басқару дегеніміз, қоғаммен және
міндетті түрде жергілікті өзің-өзі басқару органдары мен маслихаттар арқылы
іске асатын қызмет түрі, ол жергілікті мағынаға ие мәселелерді
жауапкершілікке жүгініп өздігімен шешуге бағытталған.
Жергілікті өзің-өзі басқару демократияның алғашқы звеноларының бірі
бола тұра, билік органдарының халыққа жақындауына жағдай жасайды,
жергілікті жағдайлар мен ерекшеліктерге жақсы үйренген басқарудың иілгіштік
жүйесін құрастырады, азаматтардың өзіндік дамуы мен инициативиясының
дамуына барынша жағдай жасайды.
Жергілікті өзің-өзі басқарудың 1985 жылғы Еуропалық Хартиясында
жергілікті өзің-өзі басқару былай түсіндіріледі, яғни, жергілікті билік
органдарының шынайы қабілеттіліктері мен құқығын, заңға сүйене отыра,
қоғамдық істердің маңызды бөлігін шектейді, және оны басқаруда жергілікті
тұрғындардың қажеттіліктерін өз жауапкершілігіне алады.
Дәстүрлі демократиясы бар мемлекеттер жергілікті өзің-өзі басқарудың
даусыз қадір-қасиеттерін мойындап, оған билік құрылымында ерекше орын
бөлген. Тұрғындармен аса тығыз байланысты болатын жергілікті өзің-өзі
басқару органдарына локалды сипаттағы жалпы барлық туындағын мәселелерді
шешу жүктелген болатын, яғни, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, құрылыс,
қызмет ету орталарының дамуы, экология және т.б.
Қазақстандық эксперттердің айтуынша, Қазақстандағы жергілікті өзің-өзі
басқарудың құрылуы өте күрделі және көп аспекті үрдіс деп қарастыруға
болады, ол құқықтық, қаржылық-экономикалық және ұйымдастырушылық амалдармен
байланысқан іс-шаралардың кешенің деңгей-деңгейімен іске асуын талап етеді.
Сонымен, жергілікті өзің-өзі басқару дегеніміз, ол тұрғындар мен
жергілікті маңызды мәселелерді өздігімен шешуге үйлескен сол жерлердегі
биліктің ұйымдасуын айтады. Жалпы оның мағынасы мынада, жекеленген әр
азамат жергілікті биліктін ірге тасы болуға құқылы, ол өз өмірінде
жолығатын мәселерді өздігімен шешіп, оның қорытындысына өзі жауап береді.
Азаматтардың тұрғылықты өмір сүретін орындарында басқаруды
ұйымдастырудың альтернативтік кестелері бар.
Көптеген елдерде жергілікті ұжымдар мемлекет тарапынан қандай да бір
тікелей әсер етуге ұшырайды. Оларда жергілікті өзің-өзі басқару жүйесі
тіпті болмайды, немесе, керісінше, мемлекеттік құрылымдармен паралелді
түрде қызмет етіп, олардың бақылауына ұшырайды. Бұл жерде айтылып жатқаны:
жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқару немесе жергілікті мемлекеттік
басқару. Осы жергілікті өзің-өзі басқарудың қарама-қайшылығы. Дәл осы үлгі
жергілікті территориялық бірліктегі орталықтандырылған билік пен жоғарғы
территориялық деңгейлі әкімшілікпен басқарылатын басқарушылық қызметті
көрсетеді, ал олар жоғары билікпен бекітілетін әкімшілік органдары арқылы
өтеді. Жергілікті деңгейдегі мемлекеттік басқаруға қарағанда жергілікті
өзің-өзі басқару жергілікті территориялық бірліктегі тұрғындармен іске
асады, яғни жергілікті ұжымдармен немесе тандалған органдармен.
Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару және өзің-
өзі басқару туралы ҚР заңына сәйкес, жергілікті мемлекеттік басқару – бұл
белгіленген территорияда мемлекеттік саясатты жүргізу мақсатында
жергілікті өкілетті және атқарушы органдармен іске асатын, оны дамытатын,
сонымен қатар, сйкес келмейтін территорияның жағдайына жауапкершілікті өз
мойнына жүктейтін қызмет түрі.
ҚР Конституциясының 89 бабына еңгізілген түзетулерге байланысты
Қазақстанда жергілікті өзің-өзі басқару маслихаттар арқылы жүзеге
асырылады. Осыдан мемлекеттік басқарудан жергілікті өзің-өзі басқаруды
қатаң түрде бөліп алып тастау қағидалары жойылған болатын. Ал оның орнына
хабарлаушы тамырлар қағидасы құрылған болатын, ол жергілікті өзің-өзі
басқаруды құқықтандыруға мүмкіндік жасайды.
Ең көп дискуссия тудыратын мәселелердің бірі қоғам мен мемлекетті
басқару жүйесіндегі жергілікті өзің-өзі басқарудың өзіндік еркіндігінде
болып отыр. Сондықтан, жергілікті өзің-өзі басқару институты барлық елдерде
өз бетінше дамитындығына қарамастан, оның мемлекеттен, мемлекеттік басқару
органдарының жүйесінен бөліп алу туралы айту, әсіресе, жаңа қалыптасқан
реформалардың бастапқы деңгейінде тиімсіз екені белгілі болады. Негізінен,
жергілікті өзің-өзі басқару, тіпті дамыған демократиялық қоғамдарда,
мемлекеттің тұтас атқарушылық бөлімдерінің қызметін атқарады, және оларға
анықталған жүктемелер көлемі бекітілген, сол жүктемелер үшін ол қоғамның
алдында ғана емес, мемлекеттің алдында да жауапты болады. Осыдан Президент
пен Үкіметтің тұтас атқарушылық бөлімдерге жергілікті өзің-өзі басқару
органдарын тіркеуге, әр түрлі деңгейлердегі биліктің қарым-қатынастарындағы
қарама-қайшылықтар мен келіспеушіліктерді алып тастауға деген талпыныс
түсінікті болады.
Аймақтық басқарудың негізгі түрлері. Жергілікті басқарудың
англосаксондық түрі. Жергілікті басқарудың француздық моделі. Аймақтық
басқарудың германдық түрі
Жергілікті басқарудың көптеген түрлері бар, ол муниципалдық құқықтың
әлемнің әр түрлі мемлекеттерінде дамуының ерекшеліктерін анықтайды.
Ұлыбританияда – классикалық муниципалды үлгілердің отанында –
англосакондық деген атқа ие болған жергілікті басқарудың түрі қалыптасқан
болатын. Осыған ұқсас муниципалдық жүйе АҚШ-та, Канада, Австралия, Жаңа
Зеландия және т.б. елдерде өз қызметін жүргізе бастады.
Осы жүйенің ерекше бір сипатынын түрі – жергілікті тандаулы органдарды
қамтамасыз ететін үкімет өкілінің өкілеттіліктерінің жоқ болуында.
Муниципалитеттер оларға парламентпен жүктелген билікті іске асыратын
автономдық құрылым түрінде қарастырылады.
XIX Ұлыбританияда бір қағида бекітілді, ол бойынша муниципалдық
органдар оларға тек заң тура рұқсат берген істерді жүзеге асыра алатын
болған. Бұл муниципалдық құқықтың қалыптасуындағы британдық парламенттің
ролін ашық көрсетіп тұр. Муниципалдық басқарудың құқықтық базасы меншікті
және жергілікті статуттармен құрылған болатын, ал оларды муниципалдық
органдардың өкілеттілігін анықтай отыра, орталықтандырылған билік
органдарымен оның қарым-қатынастарының негізінде парламент қабылдайтын
болған.
1689 жыл мен 1832 жыл аралығында парламентпен 200-ге жуық осындай
актілер қабылданды, ол 1834 жылы кедейлерді қорғау туралы Заңды қабылдау
үшін негіз болды, осы заң қазіргі заманғы жергілікті басқарудың жүйесін
құруға негіз болған акт болып саналады. Бұл акт төлейтін аппаратпен әркез
жұмыс істейтін басқарушылық жүйені құрауды қарастырады, ал ол өз кезегінде
барлық жергілікті биліктің қызметінің негізі болып саналады.
Муниципалитеттер шенеуниктерді тағайындауға, кедейшіліктің ликвидациясымен
байланысты әр түрлі іс-шараларды жүргізуге құқылы болады. 1835 жылы
муниципалдық корпорациялардың негізгі актісімен Англия мен Уэльстің 178
қаласында құқықтық статус бекітілген болатын. Осы акт муниципалдық
кеңесшілерді таңдауды, отырыстардың жаңғыруын және тағы да басқа жайттарды
сипаттады. Осындай және келесі актілердің көмегімен парламентте жүз жыл
ағымында британдық муниципалды органдардың қазіргі заманғы жүйесі құрылған
болатын.
Муниципалды қызметті құқықтық қамтамасыз ету бойынша көпжылдық
парламенттік қызметтің өзіндік қорытындысы мынадай: ұжымдық сипаттағы 1972
жылғы жергілікті басару Заңы (Англия және Уэльс) және 1973 жылғы жергілікті
басқару Заңы (Шотландия). 1985 жылы Ұлыбритания парламенті жергілікті
басқару туралы Заң қабылдады, ол заң жалпы Лондон мен Англияның жергілікті
басқаруына өзгерістер еңгізді. Жергілікті басқаруға қатысты соңғы акт 1988
жылы қабылданды. Олар әр түрлі келісімдер мен келісім шарттарға заңды тұлға
ретінде қатысатын корпорациялардың муниципалдық органдарының қызметін
ретттейтін сот прецеденттері мен алдыңғы заңдарының нормаларын өзіне
сіңірген болатын.
Ортақ (қоғамдық) парламенттік актілер муниципалитеттің корпорация
ретіндегі беделін бекітеді; жергілікті органдардың автономиясын қамтамасыз
етеді; жергілікті өкілетті органдардың жұмысын бақылауды іске асыру бойынша
үкіметтік мекемелер қызметінің құқықтық негіздерін бекітеді. Орталық билік
пен муниципалитеттің арасындағы қарым-қатынас inter vires қағидасымен (өз
мүмкіндіктерін шегінде әрекет ету) анықталады, яғни ол бойынша
муниципалитеттер тек өздеріне заңмен тура бекітілген іс-әрекеттерді ғана
жүзеге асыра алады. Кері болған жағдайда жергілікті биліктің актілері
қызметтерінен асуға өкілеттіліктерінің жоғарылауына (ultra vires)
байланысты мүлтіксіз болып саналады, және сотпен еш қандай заңдық күші жоқ
деп саналуы мүмкін.
Жергілікті билік органдарының қызметің құқықтық реттеуде басты рөлді
жергілікті және жеке парламенттік заңдар атқарады, олар қосымша
өкілеттіліктер мен жеңілдіктерді, сонымен қатар қайта легирацияланған
заңнамалық (субординациялық) актілерді бекітеді
Жергілікті өзің-өзі басқарудың англосанкстік жүйесімен қатар шет елдік
мемлекеттердің бір қатарында жергілікті басқарудың француздық үлгісіне
негізделген муниципалдық жүйе қызмет етеді. Франциядағы өзің-өзі
басқаруды ұйымдастырудың ерекше қағидалары XVIII аяғында және XIXғасырдың
басында қаланған болатын, және Англияда құрылған жергілікті өзің-өзі
басқаруды ұйымдастырудың негізі болған бастаулардан ерекшеленді.
Францияға жергілікті басқару мен өзің-өі басқарудың жоғары
орталықтандырылған деңгейі тән болды. Ол орталықтандырылған биліктің
әкімшілік бақылау жүйесінің жергілікті органдарда, орталық және
жергіліктілердің арасындағы қатынастардың бюрократиялық субординацияларында
дамуында байқалатын. Қамқорлаушы орталық биліктің қарамағында әр түрлі
атты иелеген құралдардың кең жинағы бар болатын (жою, мақұлдау, уақытша
тоқталу, орын алмастыру, қайта қарау, пiкiр, орнынан түсу, тарату және
т.б.), бірақ олардың барлығы ортақ мақсатты иеленді, яғни ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz