Сыбызғы, қобыз, домбыра атауларының құрылымы мен мән-мағынасы
Қазақ фольклорының үлкен бір саласын музыкалық аспаптар, соларға арналған музыкалық шығармалар құрайды. Оларды бір стадиялық сипатына орай екі салаға жіктейміз:
1. Фольклорлық музыка аспаптары.
2. Халық музыка аспаптары.
Мұның алғашқысына археологиялық қазба жұмыстары, көне дәуірдің түрлі жазба ескерткіштерінде сақталған саз сырнай, қамыс сырнай, мүйіз сырнай, ұран, үскірік, тастауық, най, сырнай, даңғыра, асатаяқ, кепшік, дабыл, қылқобыз, месқобыз, желқобыз, т.б. Осы аталған аспаптардың көпшілігі бүгінгі өмірімізге Б.Сарыбаевтың ыждаһатты еңбегінің арқасында оралды. Себебі арғы жердегі тарихымызда болса да, олардың барлығы бірдей кейінгі халық мәдениетінен орын ала бермеген. Музыкалық аспаптардың фольклор аясында туып, архаикалық сатыда қалған үлгілері де аз емес. Сонымен бірге қазақ халқымен бірге жасасып, оның халық ретінде қалыптасуына игі әсер еткен үлгілері де бар. Олар — сыбызғы, қобыз және домбыра.
Бүгінде әлемдік этнография ғылымында музыкалық аспаптану саласы қалыптасып отыр. Кезінде К. Вертков, Т.С. Вызго, Ф.М. Кароматов, И. Мациевский, Б. Сарыбаев, Б. Ф. Смирнова, З. Славюнас, С. Субаналиев, П.И. Чисталев секілді өзге де ғылымдар түрлі халықтардың аспаптарын терең зерттеді. Сол негізде фольклорлық аспаптардың ерекшіліктері де айқындалғаны бар. Мысалы, И.Мациевский халық аспабының мынадай стадиялық белгілерін
анықтап көрсеткен:
1. Эстетикалық қызмет атқаратын музыкалық аспаптар.
2. Музыкалық шығарма орындауға бейімделген аспаптар.
3. Мұндай мүмкіндіктері жоқ аспаптар
(Народный музыкальный инструмент и методология его исследования / Актуальные проблемы современной фольклористики. Сборник статей и материалов.
Сост. В.Е. Гусев.- Л.,1980, 149- б)
И.Мациевский бір аспаптың әрі халықтық, әрі кәсіби музыка өнеріңде қолданылатынын да жоққа шығармайды.
1. Фольклорлық музыка аспаптары.
2. Халық музыка аспаптары.
Мұның алғашқысына археологиялық қазба жұмыстары, көне дәуірдің түрлі жазба ескерткіштерінде сақталған саз сырнай, қамыс сырнай, мүйіз сырнай, ұран, үскірік, тастауық, най, сырнай, даңғыра, асатаяқ, кепшік, дабыл, қылқобыз, месқобыз, желқобыз, т.б. Осы аталған аспаптардың көпшілігі бүгінгі өмірімізге Б.Сарыбаевтың ыждаһатты еңбегінің арқасында оралды. Себебі арғы жердегі тарихымызда болса да, олардың барлығы бірдей кейінгі халық мәдениетінен орын ала бермеген. Музыкалық аспаптардың фольклор аясында туып, архаикалық сатыда қалған үлгілері де аз емес. Сонымен бірге қазақ халқымен бірге жасасып, оның халық ретінде қалыптасуына игі әсер еткен үлгілері де бар. Олар — сыбызғы, қобыз және домбыра.
Бүгінде әлемдік этнография ғылымында музыкалық аспаптану саласы қалыптасып отыр. Кезінде К. Вертков, Т.С. Вызго, Ф.М. Кароматов, И. Мациевский, Б. Сарыбаев, Б. Ф. Смирнова, З. Славюнас, С. Субаналиев, П.И. Чисталев секілді өзге де ғылымдар түрлі халықтардың аспаптарын терең зерттеді. Сол негізде фольклорлық аспаптардың ерекшіліктері де айқындалғаны бар. Мысалы, И.Мациевский халық аспабының мынадай стадиялық белгілерін
анықтап көрсеткен:
1. Эстетикалық қызмет атқаратын музыкалық аспаптар.
2. Музыкалық шығарма орындауға бейімделген аспаптар.
3. Мұндай мүмкіндіктері жоқ аспаптар
(Народный музыкальный инструмент и методология его исследования / Актуальные проблемы современной фольклористики. Сборник статей и материалов.
Сост. В.Е. Гусев.- Л.,1980, 149- б)
И.Мациевский бір аспаптың әрі халықтық, әрі кәсіби музыка өнеріңде қолданылатынын да жоққа шығармайды.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СРС
Орындаған: Серікбекова Н
Тексерген: Сейтқазы О.Ж
Семей 2015 ж
Сыбызғы, қобыз, домбыра атауларының құрылымы мен мән-мағынасы.
Қазақ фольклорының үлкен бір саласын музыкалық аспаптар, соларға арналған музыкалық шығармалар құрайды. Оларды бір стадиялық сипатына орай екі салаға жіктейміз:
Фольклорлық музыка аспаптары.
Халық музыка аспаптары.
Мұның алғашқысына археологиялық қазба жұмыстары, көне дәуірдің түрлі жазба ескерткіштерінде сақталған саз сырнай, қамыс сырнай, мүйіз сырнай, ұран, үскірік, тастауық, най, сырнай, даңғыра, асатаяқ, кепшік, дабыл, қылқобыз, месқобыз, желқобыз, т.б. Осы аталған аспаптардың көпшілігі бүгінгі өмірімізге Б.Сарыбаевтың ыждаһатты еңбегінің арқасында оралды. Себебі арғы жердегі тарихымызда болса да, олардың барлығы бірдей кейінгі халық мәдениетінен орын ала бермеген. Музыкалық аспаптардың фольклор аясында туып, архаикалық сатыда қалған үлгілері де аз емес. Сонымен бірге қазақ халқымен бірге жасасып, оның халық ретінде қалыптасуына игі әсер еткен үлгілері де бар. Олар -- сыбызғы, қобыз және домбыра.
Бүгінде әлемдік этнография ғылымында музыкалық аспаптану саласы қалыптасып отыр. Кезінде К. Вертков, Т.С. Вызго, Ф.М. Кароматов, И. Мациевский, Б. Сарыбаев, Б. Ф. Смирнова, З. Славюнас, С. Субаналиев, П.И. Чисталев секілді өзге де ғылымдар түрлі халықтардың аспаптарын терең зерттеді. Сол негізде фольклорлық аспаптардың ерекшіліктері де айқындалғаны бар. Мысалы, И.Мациевский халық аспабының мынадай стадиялық белгілерін
анықтап көрсеткен:
1. Эстетикалық қызмет атқаратын музыкалық аспаптар.
2. Музыкалық шығарма орындауға бейімделген аспаптар.
3. Мұндай мүмкіндіктері жоқ аспаптар
(Народный музыкальный инструмент и методология его исследования Актуальные проблемы современной фольклористики. Сборник статей и материалов.
Сост. В.Е. Гусев.- Л.,1980, 149- б)
И.Мациевский бір аспаптың әрі халықтық, әрі кәсіби музыка өнеріңде қолданылатынын да жоққа шығармайды.
Фольклорлық дәстүрдің тағы бір ерекшілігі -- бір музыкалық аспаптың әр түрлі халықтар мәдениетінде көрініс беруі. Олар сол елдереің халық аспабы ретінде аталатыны тағы бар. Осыған орай айтарымыз: бір аспапт бір ел үшін фольклорлық, екіншісі үшін кәсіби құрал болуы әбден мүмкін.
Фольклорлық музыкалық аспаптар өздерінің дыбыс шығару ерекшіліктеріне сай жіктеледі. Оның үлгісін В. Маийон көрсетіп кеткен болатын. Зерттеуші фольклорлық аспаптарды былай бөлген: " самозвучащие, мембранные, струнные, духовые" Актуальные проблемы современной фольклористики.- Л.,1980, 24- б
Музыкалық аспаптардың өзге сипапттары да жоқ емес. Соны анықтаған жерде И. Мациевский: "Музыкальные инструменты могут рассматриваться в разных ракурсах -- как явление материпльной культуры, как определенные исторические, социальные, национальные атрибуции, как акустические системы -- и составлять сответственно предмет самых различных наук: истории, социологии, этнографии, акустики" (Основные прпоблемы и аспекты изучения народнгых музыкальных инструментов и инструментальной музыки Народные музыкальные инструменты и инструментальная музыка.- Москва, 1987, 15 - б), -деп жазады.
Халық аспаптарының фольклорлық сипатына келгенде зерттеуші: "Ряд свойств народной инструментальной музыки роднит его с многочисленными явлениями фольклора. Это традиционность, коллективность, бесписьменная, контактная форма передачи традиции, в связи с чем произведения народной инструментальной музыки живут только в исполнении"(сонда, 11-б),- дейді.
Мұның бәрі фольклорлық музыкалық аспаптардың табиғатына анықтық енгізетін күделі ғылымы мәселелер. Сол негізді бүгінде халық аспаптары аэрофон, хордофон және идиофон болып үшке бөлініп жүр:
Үрлеп орындалатын аспаптар - аэрофондар (саз сырнай, сыбызғы, керней, жел қобыз, месқобыз)
Шертіп ойналатын аспаптар - хордофондар (домбыра, шертер, қобыз, т.б.).
Ұрмалы аспаптар - идиофондар (асатаяқ, тайтұяқ, даңғыра, кепшік, дауылпаз, т.б.)
Кейбір ғылыми әдебиеттерде фольклорлық аспаптардың бұл үш саласы өз ішінде тағы да жіктеледі.
Музыкалық аспапты белгілі бір халықтың мұрасы ретінде тану фольклортану ғылымында көптен дау тудырып келе жатқан мәселе. Мысалы, шаңқобыз (шаңғы ауыз) көптеген түркі және славян халықтарының мәдениетінде кездеседі. "Атлас музыкальных инструментов народов СССР" (Москва, 1963) деген кітапта шаңқобыз (варган) украин, белорус, орыс, тува, қалмақ, қазақ, т.б. халықтардың төл аспабы ретінде аталады. Домбыра, тамбур, дутар, комбуз - бәрі де домбыра тектес қос ішекті, шертпелі аспаптар. Қобыз, гиджак, кеманшы, қияқ - ішіекті ысқышты музыкалық аспаптар. Бұлардың бір-бірінен өзгешелігі шамалы. Олай болса, мұндай аспаптары қай халықтың еншісіне хатқызамыз?
Музыкалық аспаптардың бір-біріне ұқсастықтарын екі түрлі тынымдық деңгейде түсіну қажет.
1. Тарихи-типологиялық негізде. Бұл тұста ұқсас аспаптардың типтік сипаттары назарға алынады.
2. Тарихи-генетикалық тәсіл аясында, яғни бір аспаптың арғы жерде ортақ бір түбірден тарағандығын анықтау арқылы.
Бір-бірімен ... жалғасы
СРС
Орындаған: Серікбекова Н
Тексерген: Сейтқазы О.Ж
Семей 2015 ж
Сыбызғы, қобыз, домбыра атауларының құрылымы мен мән-мағынасы.
Қазақ фольклорының үлкен бір саласын музыкалық аспаптар, соларға арналған музыкалық шығармалар құрайды. Оларды бір стадиялық сипатына орай екі салаға жіктейміз:
Фольклорлық музыка аспаптары.
Халық музыка аспаптары.
Мұның алғашқысына археологиялық қазба жұмыстары, көне дәуірдің түрлі жазба ескерткіштерінде сақталған саз сырнай, қамыс сырнай, мүйіз сырнай, ұран, үскірік, тастауық, най, сырнай, даңғыра, асатаяқ, кепшік, дабыл, қылқобыз, месқобыз, желқобыз, т.б. Осы аталған аспаптардың көпшілігі бүгінгі өмірімізге Б.Сарыбаевтың ыждаһатты еңбегінің арқасында оралды. Себебі арғы жердегі тарихымызда болса да, олардың барлығы бірдей кейінгі халық мәдениетінен орын ала бермеген. Музыкалық аспаптардың фольклор аясында туып, архаикалық сатыда қалған үлгілері де аз емес. Сонымен бірге қазақ халқымен бірге жасасып, оның халық ретінде қалыптасуына игі әсер еткен үлгілері де бар. Олар -- сыбызғы, қобыз және домбыра.
Бүгінде әлемдік этнография ғылымында музыкалық аспаптану саласы қалыптасып отыр. Кезінде К. Вертков, Т.С. Вызго, Ф.М. Кароматов, И. Мациевский, Б. Сарыбаев, Б. Ф. Смирнова, З. Славюнас, С. Субаналиев, П.И. Чисталев секілді өзге де ғылымдар түрлі халықтардың аспаптарын терең зерттеді. Сол негізде фольклорлық аспаптардың ерекшіліктері де айқындалғаны бар. Мысалы, И.Мациевский халық аспабының мынадай стадиялық белгілерін
анықтап көрсеткен:
1. Эстетикалық қызмет атқаратын музыкалық аспаптар.
2. Музыкалық шығарма орындауға бейімделген аспаптар.
3. Мұндай мүмкіндіктері жоқ аспаптар
(Народный музыкальный инструмент и методология его исследования Актуальные проблемы современной фольклористики. Сборник статей и материалов.
Сост. В.Е. Гусев.- Л.,1980, 149- б)
И.Мациевский бір аспаптың әрі халықтық, әрі кәсіби музыка өнеріңде қолданылатынын да жоққа шығармайды.
Фольклорлық дәстүрдің тағы бір ерекшілігі -- бір музыкалық аспаптың әр түрлі халықтар мәдениетінде көрініс беруі. Олар сол елдереің халық аспабы ретінде аталатыны тағы бар. Осыған орай айтарымыз: бір аспапт бір ел үшін фольклорлық, екіншісі үшін кәсіби құрал болуы әбден мүмкін.
Фольклорлық музыкалық аспаптар өздерінің дыбыс шығару ерекшіліктеріне сай жіктеледі. Оның үлгісін В. Маийон көрсетіп кеткен болатын. Зерттеуші фольклорлық аспаптарды былай бөлген: " самозвучащие, мембранные, струнные, духовые" Актуальные проблемы современной фольклористики.- Л.,1980, 24- б
Музыкалық аспаптардың өзге сипапттары да жоқ емес. Соны анықтаған жерде И. Мациевский: "Музыкальные инструменты могут рассматриваться в разных ракурсах -- как явление материпльной культуры, как определенные исторические, социальные, национальные атрибуции, как акустические системы -- и составлять сответственно предмет самых различных наук: истории, социологии, этнографии, акустики" (Основные прпоблемы и аспекты изучения народнгых музыкальных инструментов и инструментальной музыки Народные музыкальные инструменты и инструментальная музыка.- Москва, 1987, 15 - б), -деп жазады.
Халық аспаптарының фольклорлық сипатына келгенде зерттеуші: "Ряд свойств народной инструментальной музыки роднит его с многочисленными явлениями фольклора. Это традиционность, коллективность, бесписьменная, контактная форма передачи традиции, в связи с чем произведения народной инструментальной музыки живут только в исполнении"(сонда, 11-б),- дейді.
Мұның бәрі фольклорлық музыкалық аспаптардың табиғатына анықтық енгізетін күделі ғылымы мәселелер. Сол негізді бүгінде халық аспаптары аэрофон, хордофон және идиофон болып үшке бөлініп жүр:
Үрлеп орындалатын аспаптар - аэрофондар (саз сырнай, сыбызғы, керней, жел қобыз, месқобыз)
Шертіп ойналатын аспаптар - хордофондар (домбыра, шертер, қобыз, т.б.).
Ұрмалы аспаптар - идиофондар (асатаяқ, тайтұяқ, даңғыра, кепшік, дауылпаз, т.б.)
Кейбір ғылыми әдебиеттерде фольклорлық аспаптардың бұл үш саласы өз ішінде тағы да жіктеледі.
Музыкалық аспапты белгілі бір халықтың мұрасы ретінде тану фольклортану ғылымында көптен дау тудырып келе жатқан мәселе. Мысалы, шаңқобыз (шаңғы ауыз) көптеген түркі және славян халықтарының мәдениетінде кездеседі. "Атлас музыкальных инструментов народов СССР" (Москва, 1963) деген кітапта шаңқобыз (варган) украин, белорус, орыс, тува, қалмақ, қазақ, т.б. халықтардың төл аспабы ретінде аталады. Домбыра, тамбур, дутар, комбуз - бәрі де домбыра тектес қос ішекті, шертпелі аспаптар. Қобыз, гиджак, кеманшы, қияқ - ішіекті ысқышты музыкалық аспаптар. Бұлардың бір-бірінен өзгешелігі шамалы. Олай болса, мұндай аспаптары қай халықтың еншісіне хатқызамыз?
Музыкалық аспаптардың бір-біріне ұқсастықтарын екі түрлі тынымдық деңгейде түсіну қажет.
1. Тарихи-типологиялық негізде. Бұл тұста ұқсас аспаптардың типтік сипаттары назарға алынады.
2. Тарихи-генетикалық тәсіл аясында, яғни бір аспаптың арғы жерде ортақ бір түбірден тарағандығын анықтау арқылы.
Бір-бірімен ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz