Телеарналардың ықпалдастығы мен классификациясы

Қазіргі заман кітапқа емес, теледидарға телміретін заман болғандықтан ана тілімізді жас ұрпаққа мән, мәнерімен, айшық, ажарымен қалыптастыратын негізгі құрал телеарналар екенінде дау жоқ. Осындай зор жауапкершілік жүктейтін телеарналадың бүгінгі қазақшасы қалай?
Тәуелсіз ел болып, қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесін алғалы ширек ғасырға жуықтаса да сол баяғы кеңестік кезеңде орысшадан тура аударып қолданысқа енген тіліміздің қадірін қашырып, берекесін алатын қазақша сөздер мен сөз тіркестері күні бүгін телеарна тілшілері мен жүргізушілерінің аузынан түспей, миымызға тікенектей қадалып, тілімізге теріскен шығарып келеді.
Өзгесі өзге, «салдарынан» деген сөзді дәл бір табысқа жеткендей-ақ «арқасында» деп айтуды күні бүгінге дейін барлық телеарна жүргізушілерінің аузынан жиі естіп жүргеніміз өкінішті-ақ. (Осылай жазатын қазақ газеттері де аз емес.) Әсіресе автокөлік қатерінен болған қазаның өзіне алақайлап қол соққандай. «Екі машина қақтығысып, нәтижесінде 3 адам қайтыс болды» («Қазақстан») дегенде қазағымның қайран тілінің қадірі қайда кетіп бара жатқанын ойлап жүрегіңіз сыздайды.
Сол сияқты қазақтың бар мейір, ықыласы сыйып тұрған «көп рахмет» деген тіркесін ұмытқанымызға қай заман. Журналистеріміздің дені «үлкен рахмет» деп, басын шұлғып, жалпақтайды. Мұндай тура аударма, тілімізде жоқ тіркес сөкет болмаса орыстарға «много спасиво» деп неге айтпаймыз. (Онда орыстардың ішек-сілелері қатар еді.)
Ал үлкен сөзінің тілімізге кіріккені сонша «зор» деген сөзді де қоқысқа лақтырып тастадық. «Зор табыс» деудің орнына«үлкен табыс» деп тілшілеріміз ауыздарын толтырып тұрып айтатын болды.
Бағзы заманнан төрт түлік малды тіршілігінің көзі еткен баба қазақтың осы саладағы сөз қоры ерекше бай еді-ау. Мақалдап сөйлегенде ойының мәйегі ретінде малын тәмсіл болдыратын. Бүгінгі таңда мал жайлы сырлы сөздер түгіл малдың өзін ұмытып, өзіміз мал болып кеткендейміз. (Орыстардың кемсітіп, «баран» деуіне шамданудың қажеті жоқ сияқты). Мал болмағанда неміз қалды, ірі қара мен ұсақ малдың айырмашылығын білуден қалдық. Қамбар ата түлігі атам қазақтан бері ірі қара санатына жататын. Қазақ қашаннан түйе, жылқы, сиырды ірі қара, қой, ешкіні ұсақ мал, сырттай барлығын қосып,«төрт түлік мал» деп атаған ғой. Алайда, кеңестік дәуірден бері жылқыны ірі қара санатынан шығарып тастадық.
Мемлекеттік статистикалық мәліметтерде болсын, оған негізделген баспасөз хабарларында болсын түйе мен сиырды ірі қара дейміз де, жылқыны бөлек көрсетеміз. Жылқының «қораға келген қотыр ешкідей» шеттетіп, ірі қараға саналмайтындай не жазығы бар еді. Тамағымызға тартып қазы-қарта, жал-жаяны, қымызды айтпағанда батыр бабаларымыз байтақ даламызды қорғағанда ер қанаты болған қасиетті жылқы малы емес пе еді.