Сөздің анықтамасы. Сөз мағынасының өзгеру себептері Көп мағыналылық Омонимдер Синонимдер Антонимдер туралы ақпарат

1 Сөздің анықтамасы.
2 Сөз мағынасының өзгеру себептері. Көп мағыналылық.
3 Омонимдер. Синонимдер. Антонимдер

Сөз – лексикалық бірлік. Кез келген тілде оның маңызы ерекше. Сөз дегеніміз – ойымызды сыртқа білдіру тәсілдері құралдарының бірі. Қандай да бір ұғым немесе ой сөз, сөз тіркесі, сөйлем, мәтін арқылы білдіреді.
Тілдегі ең кішкене мағыналы бөлшек – сөз. Сондықтан сөз белгілі бір ұғымды білдіреді, яғни белгілі бір нақты заттың атын немесе сынның, сапаның нақты белгісін, нақты санды, әр түрлі нақты әрекет-құбылысты, қимылды т.б. білдіреді. Сондықтан сөз туралы әңгіме болғанда, ең алдымен, сол сөз білдіретін мағына, яғни сөздің ішкі сипаты, мазмұны қоса жүреді.
Сөз тілдің, оның өзіндік құрамының заттар мен құбылыстарды, олардың қасиеттерін, шындық өмірдегі қатынастарды атап білдіретін негізгі единицасы, дербес бөлшегі болып табылады. Әр тілдегі сөздердің лексикалық единица болу сипаты, олардың құрылымдық ерекшеліктері сол тілдің фонетикалық, семантикалық, грамматикалық белгілері арқылы анықталады.
Біріншіден, сөз біткеннің бәрі де тілдегі дыбыстардан жасалады, дыбыссыз сөз жоқ. Сөз – дыбыстық құрылымның жиынтығы, сол арқылы жарыққа шығады. Сөзді жасайтын дыбыстар немесе олардың жиынтығы қалай болса солай емес, тілдің фонетикалық заңдарына сәйкес қалыптасқан. Сөз кез келген дыбыстан емес, фонемалық дыбыстардың белгілі жүйеде келуі арқылы жасалады. Мысалы, адамның жан-жануардың, көрі мүшесін атап білідіретін көз деген сөз к,ө,з фонемаларының бізге белгілі жүйеде тіркесіп берілуі арқылы жасалып тұр.
Екіншіден, сөз дыбыстық құрылымнан жасала отырып, зат, құбылыс, іс-қимыл жайында жалпыға түсінікті, қоғамдық дәрежеде қалыптасып, қауым таныған ұғымды білдіреді. Мысалы, мал, қол, үй деген сөздер жеке тұрып-ақ нақты заттардың ұғымын білдіріп тұр.
Үшіншіден, сөз грамматикалық тұрғыдан қарағанда сөз таптарына тікелей қатысады, соларға телулі. Сөз таптарында біртұтас сөз тұлғаларын жасап, грамматикалық бірлік бола алады. Бұл – оның сөз тіркесінен өзгешелігін көрсетеді.
Белгілі бір тілдегі сөздер өзі беретін ұғыммен бірге қосымша мағыналарға ие болып, сөз мағыналары өзгеріп, ауысып отырады. Сөз мағыналарының ауысуының ішкі (лингвистикалық) және сыртқы (экстралингвистикалық) себептері болады. Сөздердің нақтылықтан дерексіздікке, яғни абстралы затқа айналуы, жалқылықтан жалпылыққа ауысуы (бейонимденуі) және ұғымның жіктеліп саралануы (дифференциациялануы) сөз мағынасының өзгеруіне әкелетін себептердің бірі. Мысалы, Отан сөзі бұрын үйді білдіретін, әркім өз үйін, ошақ басын өз отаны деп атайды. Бұл сөз қазір жаңа мағынада қолданылып ел, мемлекет дәрежесіндегі кең мағыналы сөзге айналып, бұрынға мағынасы ұмтыла бастады.

1. Сарекенова Қ.Қ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы. Алматы 2014. – 168 бет. [14]
2. Ғ.Қалиев, Ә.Болғанбаев. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. Алматы. «Сөздік-Словарь» баспасы – 2006, 264 бет. [64-65]
3. Сарекенова Қ.Қ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы. Алматы 2014. – 168 бет. [30-31]
4. https://kk.wikipedia.org/wiki/ Полисемия
5. https://kk.wikipedia.org/wiki/Омоним
6. https://kk.wikipedia.org/wiki/Синоним
7. https://kk.wikipedia.org/wiki/Антоним