Драмадағы тарихи тұлға.қазіргі қазақ комедиясы (конспект)

Драматургия (гр. dramaturgіa) — қандай да бір халықтың немесе жазушының белгілі бір дәуір мен кезеңдегі драмалық шығармаларының жиынтығы.
Драматургия шығармалардың алғашқы үлгілері Ежелгі Грекияда діни дәстүрлерден (Дионис құдайға табынудан) басталған. Олардың сюжетінің негізін құдайлар мен мифтік кейіпкерлер құрады. Ежелгі гректер драматургиясы құдайлардың әділеттілігі мен әлемдік тәртіп туралы ой толғады (Эсхил), адамның құқығы мен оны қайғы-қасіретке душар ететін жағдайларға қарсы наразылықты бейнелеп көрсетті (Софокл, Еврипид), адамдардың кемшіліктері мен кемістіктеріне, олардың бір-бірімен қарым-қатынастарына күліп, діни табынушылықтарына күмәнмен қарады (Аристофан, б.з.б. 445 — 385). Осылайша драматургияның комедия және трагедия жанрлары туды.
Драматургия – өте керек жанр. Бүгінде режиссерлер бұқара¬лық ақпарат құралдарынан сөйлей қалса болғаны, қазақта драматургия жоқ дегенді айтады. Шын мәнінде сол сын айтқыштардың өздері ешнәр¬се оқымайды. Барды жарқыратып көрсете алмайды. Мұнымен қоймай, айдаладағы біреуді құлағынан жетектеп Алматыға әкеледі.
Драматургия деген төбесінен тоқпақ кетпеген жанр. Жалғыз бізде емес, өзге елдерде де осындай. Мәселен, орыстар Гоголь, Островский, Чеховтардың кезінде де драматургия жоқ деді. Қазір де қаптаған драмтургтері бола тұра осындай пікірде. Сын айтатындай жөні де бар. Өйткені Әлжаппар Әбішев, Қалтай Мұхамеджанов, Тахауи Ахтанов, Сәкен Жүнісов сынды дарынды драматургтер бүгінде жоқ. Қазір драматургтердің өзі саусақпен санарлықтай. Олар Әкім Тарази, Қалихан Ысқақ, Сұлтанәлі Балғабаев Шахимардан Құсайынов, Тынымбай Нұрмағамбетов, Исраил Сапарбай, Иранғайып т.б. Басыбайлы драматургиямен айналысып жүргендер аз.
Өздерің көріп жүргендей, соңғы кезде драматургияға көп көңіл бөліп жүргенім бар. Бірақ бұл драматургияның үңірейіп тұрған тесігін бекітейін деген ой емес. Прозаға қалам тартуды да армандаймын. Дегенмен, драматургия жауынгер жанр болғандықтан тиімді. Бұл салада қандай да бір пьеса жазсаң, уақыт оздырмай, көрерменмен қауышуға қол жеткізесің. Ал, роман жазсаң, ол оқырманға жетемін дегенше арада біраз уақыт өтеді. Оның үстіне қазір кітаптың таралымын көбейту де қиын. Драматургия бүгінгі қоғам талабын жүз пайызға орындамаса да, шама-шарқынша қоғам үшін қызмет етіп келе жатқан жайы бар.

Ұлттық драматургияда төңкеріс тақырыбын алғаш көтерген Сейфуллин болды. Оның “Бақыт жолында”, “Қызыл сұңқарлар” пьесаларында драмаға лайықты сипат сақталған. Бұл аталған пьесалардың үгіттік бағытынан, көркемдік және тарихи шындықтың тұтастығынан, оқиғаның құжаттық дәлділігінен, этнограф бедерінің сақталуынан көрінеді. Осы тақырыптың жалғасы ретіндегі Шаниннің “Шахта” пьесасы бірнеше рет жөнделіп, өңделген нұсқасында қазақ жұмысшыларының өмірін, саяси күреске араласуын суреттейді. 20 ғасырдың 20-жылдарындағы отандық драматургияда әйел бостандығы мен теңдігі басты тақырыпқа айналды. Солардың бірі 1926 жылы Кемеңгеровтың “Алтын сақина” мен “Ескі оқу” пьесалары Қазақ драма театрының сахнасында қойылды. Театрдың алғашқы жылдарындағы репертуарынан Б.Майлиннің шағын комедиялары, Ж.Тілепбергеновтің “Сүйіскендер”, “Перизат — Рамазан”, Р.Малабаевтың “Үй тұтқындары”, “Ғұрып күні”, С.Аблановтың “Күндеспейтін қатын”, А.Тоқмағанбетовтың “Екі заң”, т.б. пьесалары орын алды. Бұлардың ішінде театр репертуарында ұзақ сақталғаны — “Перизат — Рамазан” және А.Оспанов пен Е.Өтеулиннің “Зарлығы”.

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл.
2. Кардулло Берт. Драматургия деген не? Нью-Йорк: Peter Lang Publishing, 2005. 4-бет.
3. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,
4. «Ана тілі» газеті 12 маусым 2009 жыл