Адамның ішкі дүниесінің бірегейі

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

Жаратылыстану бағытындағы математика факультеті

СӨЖ №3

Тақырыбы: Адамның ішкі дүниесінің бірегейі

Тексерген: Серикбаева Н. Б.

Орындаған: Арнабек Н. А.

Тобы: Т - 441

Семей 2015

АДАМНЫҢ ЖАН ДҮНИЕСІ ЖӘНЕ САНА МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖАЙЫНДА

Әрбір қоғамның, яғни бір-бірімен тіл көмегімен қатынаста болатын адамдар тобының жетілу мақсаты - бай қоғам болу. Бұл жердегі бай анықтауышы бірінші рухани, екінші нәрселік байлықты меңзеп тұр. Бай қоғам былай сипатталады: бейбіт, сау, тату, еркін, ашық, еңбекқор, берік, мүліктік, демократиялық, сүйіспеншілік, азаматтық қоғам.

Президентіміздің 1997 жылдың күзінде ұсынған «Қазақстан-2030» мақсаттарын талдау түбінде қазақстандық қоғам жетілуінің мақсаттары аталмыш ойларға әкеліп тіркелетіндігін көрсетті. Келтірілген сипаттамалар Президентіміздің «біз әрі ішкі, әрі сыртқы жағдайларға сай болатын мәдениетті қоғамның қазақстандық үлгісін жасауымыз керек» деген сөзімен барлық жағынан үйлесіп жатыр деп айтуға толық негіз бар.

Көптеген жылдар бойынша жүргізген зерттеулеріміз бұл мақсаттардың толық жүзеге асуы адамның ішкі әлемі мәселелерінің дұрыс қойылып, дұрыс шешілуіне тікелей байланысты екендігін көрсетті. Өйткені қоғамның жоғарыдағыдай сипатталуы оның мүшелерінің ең болмаса көпшілігінің сәйкес сипатталуымен анықталады емес пе? Әрбір адамды сипаттау үшін оны екі тұрғыдан қарастыратындығымыз белгілі;

- адамның сыртқы әлемі;

- адамның ішкі әлемі (жан дүниесі) .

Адамның сыртқы және ішкі әлемі арасында мынадай негізгі бес тәуелділік бар:

1) адамның ішкі әлемі оның сыртқы әлемі арқылы ғана көрінеді. Демек, адамның сыртқы әлемі оның ішкі әлемінің айнасы деуге болады;

2) адамға бағаны біз оның сыртқы әлемінің мазмұнына қарай береміз. Демек, адамның сыртқы әлемі оған берілетін бағаға негіз болады деп айтуға болады;

3) адамның сыртқы әлеміндегі жаңа өзгерістер көптеген жағдайда оның ішкі әлеміне сәйкес өзгерістер енгізбейді, ал енді ішкі әлеміндегі жаңа өзгерістер әр уақытта сыртқы әлемдегі сәйкес өзгерістерге негіз болады;

4) адамның сыртқы әлемі мен ішкі әлемінде өте көп жақты байланыстар болады;

5) адамның сыртқы әлемі де, ішкі әлемі де және олар біріге де біртұтас жүйе құрайды, бұл жүйе ұдайы қозғалыс, даму үстінде болады.

Адамның сыртқы әлеміне оның басқа адамдардың сезу мүшелеріне әсер етіп, түйсік туғызатын белгілер жиынтығы жатады. Сонда адамның кейіпі оның сыртқы әлемінің негізгі бөлігі болып табылады. Адамның ойлары мен сезімдері оның ішкі әлемін құрайды. Осы жерде адамның ішкі әлемі негізінен сезімдерден немесе ойлардан тұруы мүмкін екендігін атап өтуге болады. Бұл жағдай адамның өзінің және өзгенің өмірлеріндегі мақсаттары мен мәндерін әр түрлі түсінуге негіз болады.

Адамның жетілу мақсаты жайында дұрыс пікір айтқан, біздіңше ертедегі грек философы Эпиктет (60-138жж. ) Оның мына сөздерін адамның жетілу мақсаты деп айтуға болады: «бұл ғаламдағы ең ғажайып нәрсе - жақсы тәрбиеленген адам». Осы жерде адамның жетілу мәселесіне бабамыз Әл-Фараби де өте көп көңіл бөлгенін айта кеткіміз келеді. Бұл мәселеге Абай да өзінің 45 қара сөзінде өте көп көңіл бөлгені мәлім. Қазіргі кезде адамзаттың озық ойлы бөлігі белгіленген бағытқа ой салсақ, ХХІ ғасыр гуманизм ғасыры болу қажет деген пікір қалыптасып отырғаны белгілі. Демек, Қазақстандық қоғам жетілуінің мақсаттары адамзаттың негізгі пікірімен үйлесіп жатқанын көреміз.

Міне осындай жағдайда адамзат тарихы мен жоғарыда келтірілген пікірлерді арқау ете отырып «адамзат жетілуінің мақсаты - жақсы адам, яғни адам және жақсы маман, яғни маман болу» - деп ой түйіндеуге толық негіз бар (Н. Назарбаев) . Біздің халқымыз жаңа өмірге бейімделуі керек. «Жас алаш», №66. 1маусым, 2002ж. ) Алайда жақсы адам болу дегеніміз дерексіз түсінік. Сол себептен де бұл мәселеге адамның жасын, жынысын, этносын, өмірінің барлық жағын қатыстыра айтудың маңызы зор. Аталмыш пікірді негіздеу ретінде өмірде кім болғаны емес, қандай адам болғанының маңызы зор екендігін де алға тартсақ болады. Әрбір адам өз өмірінде өте көптеген жағдайларда болады. Солардың бәрінде өзін жақсы ұстау, яғни солардың әрқайсысының өзіне ғана тән алтын ортасын таба білу, өте көптеген білімдерді меңгеріп, бойға сіңіруді қажет етеді. Ал енді адамды жаман, жақсы қасиетті деп бөлу оның өзіне және қоршаған ортаға тигізер әсеріне байланысты деп айтуға толық негіз бар. Адамның ішкі әлемі оның ойлары мен сезімдері бірлігі бола отырып пайда болу, жетілу, өркендеу, құру кезеңдерінен өтеді, яғни даму үстінде болады. Адамның ішкі әлемінің дамуының белгілі бір деңгейінде оның негізі болып табылатын сана пайда болады. Жалпылай алғанда, сана да даму үстінде болады. Сонда сана деп адамды басқа тіршілік иелерінен ажыратуға мүмкіндік беретін ондағы ұғымдар бірлігін айтуға болады. Сонда білім меңгерілгенде, бойға сіңгенде ғана сана құрамына кіреді деп айтуға болады. Адам жасының өсуіне қарай біртіндеп қоғамдық қатынастарға кіре бастайтыны белгілі. Басқа сөзбен айтқанда, оның іс-әрекеттерінің түрлері көбейіп, мазмұны тереңдей түседі. Ал енді әрбір іс-әрекет көбінесе сәйкес сана негізінде атқарылатындығын ескерсек, онда адам санасы оның жасына қарай күрделене түседі екен. Адамзат тарихы сананы адамның бойына сіңген ұғымдар жиынтығы деп анықтауға мүмкіндік беріп отыр. Оның үстіне қоғам тарихы сананы дұрыс және бұрыс деп үлкен екі топқа бөлудің қажеттілігін де көрсетіп отыр.

Адамның іс-әрекеттеріне негіз болатын ішкі әлем екендігін ескере отырып, сананы сәйкес топтастыруға болады. Оның үстіне дамуының (оның әрбір түрінің) деңгейін адамның пайым, ақыл, парасат сияқты қасиеттері негізінде анықтауға болады. Кезінде Гераклит рух деп сананы түсінген. Осыған орай, осы екі категорияны әзірге синонимдер деп қарастыруға болады. Сананың ішкі әлем негізі болатындығын ескере отырып, ішкі әлем дамуын немесе рухани даму деп айтсақ та орынды. Әрине, бұл пікір біршама нақтылауды қажет ететіні белгілі. Осы мәселе жөніндегі білім дамуының қазіргі деңгейіне арқа сүйей отырып рух- адамды өмір сүруге құштар ететін моральдық күш, яғни ерік деп айтуға болады.

Ішкі әлемнің дамуы мынадай жақтармен анықталады:

1) жаңа ойдың, сезімнің пайда болуы;

2) бар ойдың, сезімнің жоғалуы;

3) бар ойдың, сезімнің жетілуі, өркендеуі.

Осы жағдайлардың барлығы адамның ішкі әлемі дамуының заңдары болатындығын көрсетеді. Адамдарға қатысы тұрғысынан алғанда ішкі әлем жалпы, ортақ, ерекше, жеке болып төрт топқа бөлінеді. Сонда әрбір нақты ішкі әлем осы топтардың бірлігі болып есептеледі. Әрбір адамды әлем қоршайды. Қазір әлемді табиғат, қоғам, адам, өнер, техника, ғылым деп үлкен алты топқа бөлу келісілген. Осыдан түбінде адамның ішкі әлемінің пайда болуы оның әлемтануымен анықталады деп те айтуға толық негіз бар. Адамзат тарихы адамның ойларын мынадай үлкен топтарға бөлуге мүмкіндік береді.

1) табиғат жайлы ойлары;

2) адам (өзі және өзге) жайлы ойлары;

3) қоғам жайлы ойлары;

4) өнер жайлы ойлары;

5) техника жайлы ойлары;

6) ғылым жайлы ойлары;

7) болашақта істейтін әрекеттері, оның нәтижелері жайлы ойлары, яғни армандары;

8) жүзеге аспайтын іс-әрекеттері, жетістіктері жайлы ойлары, яғни қиялдары;

9) адам өмірінің (өзінің, өзгенің ) мақсаттары жайлы ойлары;

10) адам өмірінің (өзінің, өзгенің) жолдары жайлы ойлары.

Бұлардың бірінші алтауы, әсіресе бесеуі, әлем туралы пікірді құрай отырып қалған ойлар түрлеріне негіз болады. Бұл ойлардың мазмұны адамның әлемтаным деңгейін көрсетеді. Осы жерде адам ойының негізі ұғым (білім) болатындығын және оның дұрыс, бұрыс болып үлкен екі топқа бөлінетіндігін атап өтеміз. Осыған орай, әрі адамзат тарихына арқа сүйей отырып адамның ішкі әлеміндегі ойлары екі деңгейде болатындығын атап өтеміз. Олар мыналар: ес деңгейі, сана деңгейі. Осыған орай, адамдардың өзіне керек, пайдалы білімдерді біле тұра, соны қолданбауын солардың тек ес деңгейінде ғана болуымен түсіндіруге болады деген пікір айтуға болады.

Әрине, дұрыс ойлардың сана деңгейінде болуының зор екендігі мәлім. Бұл жағдай жоғарыдағы сананы дұрыс, бұрыс етіп бөлудің негізі болып табылады.

Сана деп бойға сіңген ұғымдар (білімдер) жиынтығын айтамыз. Осы ұғымдар негізінде адам өзін басқа тіршілік иелерінен бөлектендіретін іс-қимыл, іс-әрекет жасайтын болады. Сана теориясының өзегі оның дамуын, яғни сананың пайда болуы, жетілуі, өркендеуі, құруын қамтуына тікелей байланысты болады. Көптеген зерттеушілеріміз сана мәселесін негізінен үш тұрғыдан қарастырудың дұрыс екендігін көрсетті.

1. Сана тек адамға ғана тән қасиет болатын болса, онда оны адам тұрғысынан қарастыру. 2. Сана мазмұны түбінде ұғым (білім) болса, онда қоршаған ортаны тану тұрғысынан қарастыру. 3. Егер сана түбіне адамның іс-әрекеттеріне, сыртқы әлеміне негіз болатын болса онда оны практикалық тұрғыдан қарастыру.

Сананы адам тұрғысынан қарастырғанда біз оған мынадай үш жақтан қарай аламыз.

1. Жасы, бұл тұрғыдан алғанда өмірінің 8 кезеңін атап өтуге болады: нәрестелік, балалық, жеткіншектік, жасөспірімділік, жастық, ересектік, қарттық, қариялық.

2. Жынысы, бұл тұрғыдан алғанда, адам екі ғана жынысқа бөлінеді: ер, әйел.

3. Этнос тұрғысынан алғанда, қазіргі кезде жер шарында этнос саны 3300-дей. Олар дамудың әр түрлі сатыларында: ру, тайпа, ұлыс, ұлт, халық.

Сана мәселесін тану тұрғысынан қарастырсақ, онда адамдағы ұғымдар түбінде мынадай алты үлкен топтан тұрады деп айтуға толық негіз бар.

1. Табиғаттаным; 2. Адамтаным; 3. Қоғамтаным; 4. Техникатаным; 5. Өнертаным; 6. Ғылымтаным

Қазіргі кезде қоршаған әлемді тануға мүмкіндік беретін 40 шақты негізгі білім салалары бар. Бұл - сананы құрайтын ұғымның 40 түрі болады деген сөз.

Сананы практикалық тұрғыдан қарастырғанда оны негізгі бес жақтан қарастыруға болады. Атап айтқанда :

1) ойын; 2) еңбек ету; 3) оқу; 4) күнделікті тұрмыс-тіршілік; 5) құлық (поведение) .

Жоғарыда келтірілген анықтамадан мынадай қорытынды туындайды. Жалпы алғанда, ұғым бейнелейтін күймен сәйкестігіне қарай дұрыс, бұрыс, ал енді іс-қимылға негіз болғанда қоршаған ортаға тигізетін әсеріне қарай жақсы, жаман деп бөлінеді деуге әбден негіз бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.