Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай классификациялау
1. Кәсіпкерлік
2. Кәсіпкерлік термині
3. Кәсіпкерліктің ұйымдық.құқықтық нысандары
4. Жалған кәсіпкерлік
5. Заңсыз кәсіпкерлік
6. Кәсіпкерліктің даму тарихы
7. Кәсіпкерліктің түрлері
8. Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай классификациялау.
9. Кәсіпкерліктің ұжымдық . экономикалық формалары.
10. Кәсіпорындардың негізгі формалары
11. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері
12. Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
13. Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары
2. Кәсіпкерлік термині
3. Кәсіпкерліктің ұйымдық.құқықтық нысандары
4. Жалған кәсіпкерлік
5. Заңсыз кәсіпкерлік
6. Кәсіпкерліктің даму тарихы
7. Кәсіпкерліктің түрлері
8. Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай классификациялау.
9. Кәсіпкерліктің ұжымдық . экономикалық формалары.
10. Кәсіпорындардың негізгі формалары
11. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері
12. Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
13. Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары
Кәсіпкерлік – азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда немесе өзіндік табыс алуға бағытталған бастамашылық дербес қызметі.(Рамазан л_х). Кәсіпкерлікті азаматтар өз атынан, өзінің мүліктік жауапкершілігі кепілдігімен немесе заңды тұлғаның (кәсіпорынның) атынан және соның жауапкершілігі кепілдігімен жүзеге асырады. Кәсіпкерлік кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны арқылы айқындалатын шектегі мүліктік жауапкершілікті көздейді. Қазақстан азаматтары мен шет мемлекеттердің азаматтары, сондай-ақ, азаматтардың бірлестіктері кәсіпкерлік субъектілері болып табылады. Кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті қолданбай немесе жалдамалы еңбекті қолданып, заңды тұлға құрмай немесе заңды тұлға құрып жүзеге асырылады. Жалдамалы еңбекті қолданбай жүзеге асырылатын кәсіпкерлік жеке еңбек қызметі ретінде тіркеледі, жалдамалы еңбекті қолдану жолымен жүзеге асырылатын кәсіпорын ретінде тіркеледі.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі, Гарворд профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі эпиграф болып саналады «Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу».
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген «Кәсіпкер — адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам».
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард Контильон (1650-1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым болғанмен, оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі, Гарворд профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі эпиграф болып саналады «Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу».
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген «Кәсіпкер — адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам».
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард Контильон (1650-1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым болғанмен, оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш. Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
1. Тулегенова М.С. Финансовый капитал в постсоветской экономике. - Алматы, 2003.
2. Умбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. – Астана, 2005
3. Ерали А.Қ., Қабылбеков М.Ғ. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, 2004
4. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Нормативтік актілер жиынтығы – Алматы: ЮРИСТ, 2006.
5. Әбдікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, 2008.
2. Умбеталиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік. – Астана, 2005
3. Ерали А.Қ., Қабылбеков М.Ғ. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, 2004
4. Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Нормативтік актілер жиынтығы – Алматы: ЮРИСТ, 2006.
5. Әбдікерімова Г.И. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы, 2008.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
СРО
Тақырыбы: Кәсіпкерлік түрлері "Салыстырмалы талдау"
Орындаған: Ерболова Ж. ТО-411
Тексерген: Есенбекова З. Ж.
Семей қаласы 2015 жыл
Жоспар
1. Кәсіпкерлік
2. Кәсіпкерлік термині
3. Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары
4. Жалған кәсіпкерлік
5. Заңсыз кәсіпкерлік
6. Кәсіпкерліктің даму тарихы
7. Кәсіпкерліктің түрлері
8. Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай
классификациялау.
9. Кәсіпкерліктің ұжымдық – экономикалық формалары.
10. Кәсіпорындардың негізгі формалары
11. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері
12. Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
13. Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары
Кәсіпкерлік – азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда немесе өзіндік
табыс алуға бағытталған бастамашылық дербес қызметі.(Рамазан л_х).
Кәсіпкерлікті азаматтар өз атынан, өзінің мүліктік
жауапкершілігі кепілдігімен немесе заңды тұлғаның (кәсіпорынның) атынан
және соның жауапкершілігі кепілдігімен жүзеге асырады. Кәсіпкерлік
кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны арқылы айқындалатын шектегі мүліктік
жауапкершілікті көздейді. Қазақстан азаматтары мен шет мемлекеттердің
азаматтары, сондай-ақ, азаматтардың бірлестіктері кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады. Кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті қолданбай немесе
жалдамалы еңбекті қолданып, заңды тұлға құрмай немесе заңды тұлға құрып
жүзеге асырылады. Жалдамалы еңбекті қолданбай жүзеге асырылатын кәсіпкерлік
жеке еңбек қызметі ретінде тіркеледі, жалдамалы еңбекті қолдану жолымен
жүзеге асырылатын кәсіпорын ретінде тіркеледі.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен
оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі, Гарворд
профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі
эпиграф болып саналады Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу.
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы
француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген Кәсіпкер —
адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам.
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард Контильон (1650-
1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу
мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде
қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым болғанмен,
оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс
әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз
байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш.
Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан
ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
Кәсіпкерлік – кәсіпкерлік бизнестің неғұрлым жекеше жағдайы. Қызметтің бұл
түрі, көбінесе, адамның жеке басымен – кәсіпкермен байланысты. Ол жаңа істі
қолға алады, жаңа енгізілімді іске асырады, тәуекелдікке бас тігеді.
Кәсіпкердің мәртебесі мемлекеттік тіркеуге алу арқылы қуатталады, онсыз
кәсіпкерлік қызметке тыйым салынады. Кәсіпкердің еңбегіне ақы төлеу нысаны,
тәртібі мен талаптары шартпен айқындалады, жеке табысқа салық салынуға
тиіс. Шаруашылық қызметтің барлық түрлері, оларға заңнамалық актілерде
тыйым салынбаған болса, мысалы, коммерциялық делдалдық, сату-сатып алу,
инновациялық, кеңес беру, тағы басқақызметтер, сондай-ақ, бағалы
қағаздармен жасалатын операциялар кәсіпкерлікке жатады. Нарықтық
жүйеде толымды кәсіпкерлік қызметке жол ашылады және ол мемлекет меншікті
қоса, меншіктің барлық нысандарына тән. Меншікті мемлекет иелігінен алу,
кәсіпорындарды жекешелендіру кәсіпкерлік үшін қолайлы жағдай
туғызатынэкономикалық үдерістер болып табылады. Қазақстанда кәсіпкерлік
мәртебесі, мұндай қызметті жүргізуге кепілдік заң жүзінде баянды етілген.
Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары
• Бірлескен кәсіпкерлік – екі не бірнеше елдер серіктестерінің өндірістік-
шаруашылық қызметінің кең ауқымды нысаны, яки өндіріс пен айналыс
аясындағы, ғылыми-техникалық, инвестициялық жә не қызмет көрсету
салаларындағы бірігу;
• Жеке кәсіпкерлік –кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға құрмай айналысу;
мемлекеттік кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамыту үшін тауарлар
шығаратын, қызметтер көрсететін мемлекеттік кәсіпорындардың қызметі,
тәуекелдікті кәсіпкерлік – көбінесе ғылымды көп қажетсінетін салаларға
бағытталған, жаңа технологияны жасаумен және таратумен айналысатын, яки
инвестициядан табысты кем алу қатері үлкен салалардағы ұсақ фирмаларға
тән кәсіпкерлік.
Жалған кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз несие алу,
салық, төлеуден босатылу, өзге де мүліктік пайда алу немесе тыйым салынған
қызметті жасыру мақсаты бар, азаматтық ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян
келтірген коммерциялық ұйым құру экономикалық қызмет саласындағы қылмыс
болып табылады.
Заңсыз кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өтпей не рұксат (лицензия) алу міндетті
болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе лицензиялау
шарттарын бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерліктің тыйым салынған
түрлерімен шұғылдану, егер осы әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке
ірі зиян келтірсе, не ірі мөлшерде табыс табумен немесе ірі мөлшерде
акцизделетін тауарларды елеулі мөлшерде тауарларды өндірумен, сақтаумен не
өткізумен байланысты болса, экономикалық қызмет саласындағы қылмыс болып
табылады.
Кәсіпкерліктің даму тарихы 4 бағытта дамыды:
1 – бағыт. Кәсіпкерлікті тәуекелдікпен байланыстырды. Бұл бағыттың негізін
салушысы болып француз экономисі – Ричард Контильон болып саналады. Ол
мынадай шешімге келеді: Кәсіпкер болашақтағы мүмкіндіктерді болжап, өзіне
табыс табу мақсатында мүмкіндіктерді жүзеге асырады. Сұраныс пен ұсыныс
қатынасын ескере отырып, кәсіпкер тауарды арзан бағаға сатып алып, қымбат
бағаға сатады.
2 – бағыт. Ж. Сей мен А. Маршалдың көзқарастарымен байланысты. Олардың
ойынша өндірістік факторлардың бірі рационалдық комбинацияны жүзеге асыру
және қалыпты кәсіпкерлік табыс табу.
3 – бағыт. Кәсіпкерлік теориясын құрудағы негізгісі мен перспективалық
бағыт. Бұл бағыттың негізін салушы Шумпеттер. Егер шаруашылық субъектілері
жаңа комбинацияны жүзеге асырмаса, ол кәсіпкер болып саналмайды.
Кәсіпкерлік функцияларын мынадай адам ғана жүзеге асыра алады. Егер ол
сезімтал, иновациялық өзгерістерге икемді адам болса, жаңалықты таба
білетін, оның нәтижесін тиімді қолдана білетін тұлға.
4 – бағыт. Бұл бағыттың негізін салған адамдар П. Дюркер, В. Санто олар
кәсіпкерлікті менеджментпен тығыз байланыстырады. Кәсіпкерлік пен
менеджмент бірін-бірі толықтырып тұрады және құрамдас бөлігі болып
табылады. Менеджмент көбінесе кәсіпорынның қызмет көрсету саласына көп
көңіл бөледі және кәсіпкерліктің басқару стилін нығайтады.
Кәсіпкерліктің түрлері
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестігі жайлы және
Мемлекеттік кәсіпорын туралы Жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет шаруашылық
серіктестігінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:
- жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеді;
- толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктеледі;
- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің
жауапкершілігі жүктеледі;
- коммандитті, аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлкімен және
біреудің салынған салымымен);
- қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын
мүлікпен қосымша жауапкершілік мойнына алынады;
- өндіріс және тұтыну кооперативтері;
- консорциумдар;
- акционерлік қоғамдар.
Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылықты
жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі – оперативті басқару құқығына
негізделген. Шын мәнінде, мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады:
таза мемлекеттік – толық шаруашылық есеп, қазыналық – толық емес
шаруашылық есеп.
Кәсіпорын (фирма) кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі
болып табылады. Осы жерден бастап және ары қарай кәсіпорын мен фирма
ұғымдарын баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы
бар: фирма термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен
өндіріс енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін
процесті жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында
кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда:
ол барлық халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық
және құқықтық тұрғыдан дараланған.
Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ. Олар
мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар (1-кесте).
Кәсіпкерліктің Артықшылығы Олқылығы
түрлері
Бір тұлғалы Ұйымдастырудағы Капиталды көптеп
жекелеген қарапайымдылығы; қызмет тартудағы қиындықтары;
кәсіпорындар жасаудың толық еркіндігі; болған зардаптарға
нарықтық саладағы жауапкершіліктің
мінез-құлқының икемділігі; шексіздігі; барлық
қызметінің құпиялығын сақтау ұйымдық және
мүмкіндігі; барлық табыс басқарушылық
табудағы максимальды мүдделігі іс-әрекеттің
біріктірулігі
қажеттілігі.
Серіктестіктер Басқару бойынша міндеттерді Әріптестердің өзара
бөлу; қаржы тартудағы үлкен өнімсіздігінің
мүмкіндіктер; еркін және ықтималдылығы;
оперативтік іс-әрекеттің сенімсіздік арқасындағы
әріптестермен келісу кезіндегі әлеуметтік-психологиялы
шектеулілігі. қ комфортсыздық;
Әріптестердің өзара
келіспеушілігінің
арқасындағы бұл түрдің
тұрақсыздығы.
Акционерлік Қосымша капиталды тезірек және Басқарудың тым
қоғамдар кеңірек тарту мүмкіндігі; күрделілігі және оның
корпорация қызметі әртүрлі салаоперативтілігінің
шеңберіндегі капитал төменділігі;
қозғалысының еркіндігі; акционерлердің
акционерлердің шектеулі басқаруға қатысуы мен
жауапкершілігі. бақылау деңгейінің
жоғары еместігі; кәсіби
құпияның ашылу
мүмкіндігі.
Ұжымдық кәсіпорындар кооперативтік немесе акционерлік түрде болуы
мүмкін. Кооперативтік кәсіпорын ақшаға емес, жеке тұлғаның пайлық негіздегі
мүліктік жарнасына және олардың біріккен еңбек қызметтеріне негізделеді:
- акционерлік қоғам түрінің негізіндегі кәсіпорын, акционр меншігінің
негізінде қызмет жасайды;
- мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар жалпы мемлекеттік міндеттерді
шешу үшін құрылады;
- құрылтайшылар мүлігінің 0осылуы негізінде біріккен кәсіпорындар
құрылады, яғни оған шет ел заңды тұлғасы мен азаматтарына енеді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексімен, Шаруашылық
қызметінің еркіндігі және кәсіпкерлікті дамыту туралы республика заңдарына
кәсіпорын кез келген меншік түрлерінде және оның өзі құрған бірлестіктерде
болу мүмкіндігі айқындалған.
Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай классификациялау.
Қазіргі кезде нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірнеше миллиондаған
әр түрлі фирмалар қызмет атқаруда. Осы қаптаған көптүрлі белгісі бойынша
классификациялау қажет (2-кесте).
Кесте – 2.
Ұйымдық-құқықтық Шаруашылық сипатынаСалалық қызметінеМеншік нысаны
нысаны бойынша қарай қарай бойынша
Картелдер, Өндірістік, Өнеркәсіп, Мемлекеттік,
Синдикаттар Саудалық, Ауыл шаруашылығы,Қазыналық,
(консорциумдар), Делдалдық, Сауда, Ұжымдық,
Трестер, Банктік, Байланыс, Жалгерлік,
Концерндер, Сақтандырушылық Көлік Кооперативтік,
Концерн-конгломераИнвестициялық, Қаржы, Акционерлік,
ттар, Инновациялық, Несиелік, Жекелеген,
Холдинг-компаниялаИнжирингтік, Мәдениет, Аралас
р, Венчурлік Өнер, (біріккен),
Акционерлік (тәуекелділік), Білім, Мемлекеттік
қоғамдар Консалтингтік, Ғылым, Денсаулық кооператив-
(корпорациялар), Аудиторлық, сақтау, тікпен бірге,
Кооперативтер, Трастолық. Тұрғын үй Ұжымдық жекемен
Серіктестіктер. шаруашылығы. бірге,
Мемлекет аралық
(біріккен
кәсіпорын)
Бір қолға біріккен фирмалар саны мейлінше көп. Тек қана АҚШ-тың өзінде
олардың саны 7млн. құрайды. Қолдағы қаржы қорының шектеулілігі оларды
бірігуге итермелейді. Сөйтіп санның салдарынан әртүрлі серіктестіктер
құрылады.
Кәсіпкерліктің түрлері
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциалық, финанс және консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
СРО
Тақырыбы: Кәсіпкерлік түрлері "Салыстырмалы талдау"
Орындаған: Ерболова Ж. ТО-411
Тексерген: Есенбекова З. Ж.
Семей қаласы 2015 жыл
Жоспар
1. Кәсіпкерлік
2. Кәсіпкерлік термині
3. Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары
4. Жалған кәсіпкерлік
5. Заңсыз кәсіпкерлік
6. Кәсіпкерліктің даму тарихы
7. Кәсіпкерліктің түрлері
8. Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай
классификациялау.
9. Кәсіпкерліктің ұжымдық – экономикалық формалары.
10. Кәсіпорындардың негізгі формалары
11. Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлері
12. Кәсіпкерлік іс әрекеттің ерекшеліктері
13. Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары
Кәсіпкерлік – азаматтар мен олардың бірлестіктерінің пайда немесе өзіндік
табыс алуға бағытталған бастамашылық дербес қызметі.(Рамазан л_х).
Кәсіпкерлікті азаматтар өз атынан, өзінің мүліктік
жауапкершілігі кепілдігімен немесе заңды тұлғаның (кәсіпорынның) атынан
және соның жауапкершілігі кепілдігімен жүзеге асырады. Кәсіпкерлік
кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысаны арқылы айқындалатын шектегі мүліктік
жауапкершілікті көздейді. Қазақстан азаматтары мен шет мемлекеттердің
азаматтары, сондай-ақ, азаматтардың бірлестіктері кәсіпкерлік
субъектілері болып табылады. Кәсіпкерлік жалдамалы еңбекті қолданбай немесе
жалдамалы еңбекті қолданып, заңды тұлға құрмай немесе заңды тұлға құрып
жүзеге асырылады. Жалдамалы еңбекті қолданбай жүзеге асырылатын кәсіпкерлік
жеке еңбек қызметі ретінде тіркеледі, жалдамалы еңбекті қолдану жолымен
жүзеге асырылатын кәсіпорын ретінде тіркеледі.
Кәсіпкерлік адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен
оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономистісі, Гарворд
профессоры Иозиф Шумпетер (1883-1950жж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі
эпиграф болып саналады Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу.
Екінші жағынан алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы
француз экономисі Жан Батист Сей (1767-1832жж) былай деген Кәсіпкер —
адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам.
Кәсіпкерлік терминін алғашқы рет ағылшын экономисі – Ричард Контильон (1650-
1758жж) енгізді. Бұл ұғымға ол нарықтық тәуекелділік жағдайында табыс алу
мақсатымен өндірісті ұйымдастырудағы адам белсенділігін жатқызады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде
қарастыру жиі кездеседі. Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғым болғанмен,
оларды бір-бірімен баламалап, теңестіріп қарауға болмайды. Бизнес – табыс
әкелетін кез келген қызметтің түрі. Рас, бизнес кәсіпкерлік қызметпен тығыз
байланысты. Кәсіпкерлік – новаторлық іс. Нағыз кәсіпкер – ол өнертапқыш.
Сондықтанда бизнеспен айналысатын адамдар, осы көзқарас тұрғысынан
ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
Кәсіпкерлік – кәсіпкерлік бизнестің неғұрлым жекеше жағдайы. Қызметтің бұл
түрі, көбінесе, адамның жеке басымен – кәсіпкермен байланысты. Ол жаңа істі
қолға алады, жаңа енгізілімді іске асырады, тәуекелдікке бас тігеді.
Кәсіпкердің мәртебесі мемлекеттік тіркеуге алу арқылы қуатталады, онсыз
кәсіпкерлік қызметке тыйым салынады. Кәсіпкердің еңбегіне ақы төлеу нысаны,
тәртібі мен талаптары шартпен айқындалады, жеке табысқа салық салынуға
тиіс. Шаруашылық қызметтің барлық түрлері, оларға заңнамалық актілерде
тыйым салынбаған болса, мысалы, коммерциялық делдалдық, сату-сатып алу,
инновациялық, кеңес беру, тағы басқақызметтер, сондай-ақ, бағалы
қағаздармен жасалатын операциялар кәсіпкерлікке жатады. Нарықтық
жүйеде толымды кәсіпкерлік қызметке жол ашылады және ол мемлекет меншікті
қоса, меншіктің барлық нысандарына тән. Меншікті мемлекет иелігінен алу,
кәсіпорындарды жекешелендіру кәсіпкерлік үшін қолайлы жағдай
туғызатынэкономикалық үдерістер болып табылады. Қазақстанда кәсіпкерлік
мәртебесі, мұндай қызметті жүргізуге кепілдік заң жүзінде баянды етілген.
Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық нысандары
• Бірлескен кәсіпкерлік – екі не бірнеше елдер серіктестерінің өндірістік-
шаруашылық қызметінің кең ауқымды нысаны, яки өндіріс пен айналыс
аясындағы, ғылыми-техникалық, инвестициялық жә не қызмет көрсету
салаларындағы бірігу;
• Жеке кәсіпкерлік –кәсіпкерлік қызметпен заңды тұлға құрмай айналысу;
мемлекеттік кәсіпкерлік – ұлттық экономиканы дамыту үшін тауарлар
шығаратын, қызметтер көрсететін мемлекеттік кәсіпорындардың қызметі,
тәуекелдікті кәсіпкерлік – көбінесе ғылымды көп қажетсінетін салаларға
бағытталған, жаңа технологияны жасаумен және таратумен айналысатын, яки
инвестициядан табысты кем алу қатері үлкен салалардағы ұсақ фирмаларға
тән кәсіпкерлік.
Жалған кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниетінсіз несие алу,
салық, төлеуден босатылу, өзге де мүліктік пайда алу немесе тыйым салынған
қызметті жасыру мақсаты бар, азаматтық ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян
келтірген коммерциялық ұйым құру экономикалық қызмет саласындағы қылмыс
болып табылады.
Заңсыз кәсіпкерлік
Кәсіпкерлік қызметті тіркеуден өтпей не рұксат (лицензия) алу міндетті
болған жағдайларда арнаулы рұқсатсыз (лицензиясыз) немесе лицензиялау
шарттарын бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерліктің тыйым салынған
түрлерімен шұғылдану, егер осы әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке
ірі зиян келтірсе, не ірі мөлшерде табыс табумен немесе ірі мөлшерде
акцизделетін тауарларды елеулі мөлшерде тауарларды өндірумен, сақтаумен не
өткізумен байланысты болса, экономикалық қызмет саласындағы қылмыс болып
табылады.
Кәсіпкерліктің даму тарихы 4 бағытта дамыды:
1 – бағыт. Кәсіпкерлікті тәуекелдікпен байланыстырды. Бұл бағыттың негізін
салушысы болып француз экономисі – Ричард Контильон болып саналады. Ол
мынадай шешімге келеді: Кәсіпкер болашақтағы мүмкіндіктерді болжап, өзіне
табыс табу мақсатында мүмкіндіктерді жүзеге асырады. Сұраныс пен ұсыныс
қатынасын ескере отырып, кәсіпкер тауарды арзан бағаға сатып алып, қымбат
бағаға сатады.
2 – бағыт. Ж. Сей мен А. Маршалдың көзқарастарымен байланысты. Олардың
ойынша өндірістік факторлардың бірі рационалдық комбинацияны жүзеге асыру
және қалыпты кәсіпкерлік табыс табу.
3 – бағыт. Кәсіпкерлік теориясын құрудағы негізгісі мен перспективалық
бағыт. Бұл бағыттың негізін салушы Шумпеттер. Егер шаруашылық субъектілері
жаңа комбинацияны жүзеге асырмаса, ол кәсіпкер болып саналмайды.
Кәсіпкерлік функцияларын мынадай адам ғана жүзеге асыра алады. Егер ол
сезімтал, иновациялық өзгерістерге икемді адам болса, жаңалықты таба
білетін, оның нәтижесін тиімді қолдана білетін тұлға.
4 – бағыт. Бұл бағыттың негізін салған адамдар П. Дюркер, В. Санто олар
кәсіпкерлікті менеджментпен тығыз байланыстырады. Кәсіпкерлік пен
менеджмент бірін-бірі толықтырып тұрады және құрамдас бөлігі болып
табылады. Менеджмент көбінесе кәсіпорынның қызмет көрсету саласына көп
көңіл бөледі және кәсіпкерліктің басқару стилін нығайтады.
Кәсіпкерліктің түрлері
Қазақстан Республикасы Президентінің Шаруашылық серіктестігі жайлы және
Мемлекеттік кәсіпорын туралы Жарлығына сай кәсіпкерлік қызмет шаруашылық
серіктестігінің түріне қарай жеке және ұйымдық болуы мүмкін:
- жай, ол бірлескен қызмет шартына негізделеді;
- толық, барлық мүлікке ынтымақтастық жауапкершілік жүктеледі;
- жауапкершілігі шектелген, салынған салым құны шеңберінің
жауапкершілігі жүктеледі;
- коммандитті, аралас жауапкершілік (біреудің толық мүлкімен және
біреудің салынған салымымен);
- қосымша жауапкершілікпен, өзінің салымдарымен және оған жататын
мүлікпен қосымша жауапкершілік мойнына алынады;
- өндіріс және тұтыну кооперативтері;
- консорциумдар;
- акционерлік қоғамдар.
Мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар. Біріншісі, шаруашылықты
жүргізу құқығына негізделсе, екіншісі – оперативті басқару құқығына
негізделген. Шын мәнінде, мұнда шаруашылық есептің екі түрі қолданылады:
таза мемлекеттік – толық шаруашылық есеп, қазыналық – толық емес
шаруашылық есеп.
Кәсіпорын (фирма) кәсіпкерлік қызмет өндірістік звеносының негізі
болып табылады. Осы жерден бастап және ары қарай кәсіпорын мен фирма
ұғымдарын баламалап қараймыз. Рас, олардың бір-бірінен өзара айырмашылығы
бар: фирма термині жиынтық ұғым, оған бір немесе бірнеше кәсіпорын мен
өндіріс енуі мүмкін. Әдетте, кәсіпорынға бір жақты, бір өнімді өндіретін
процесті жатқызамыз. Қазіргі жаңа жағдайда нарықтық қатынастар жағдайында
кәсіпорын өзінің өндірістік қызметінде толық өз бетінше еркіндігін алуда:
ол барлық халық шаруашылығы кешенінен техникалық, ұйымдық, экономикалық
және құқықтық тұрғыдан дараланған.
Кәсіпорынның ұйымдық түрлері алдыменен меншік түрімен айқындалмақ. Олар
мынандай түрде болуы мүмкін:
- азаматтар меншігіне негізделген жеке кәсіпорындар;
- ұжым меншігіне негізделген кәсіпорындар (1-кесте).
Кәсіпкерліктің Артықшылығы Олқылығы
түрлері
Бір тұлғалы Ұйымдастырудағы Капиталды көптеп
жекелеген қарапайымдылығы; қызмет тартудағы қиындықтары;
кәсіпорындар жасаудың толық еркіндігі; болған зардаптарға
нарықтық саладағы жауапкершіліктің
мінез-құлқының икемділігі; шексіздігі; барлық
қызметінің құпиялығын сақтау ұйымдық және
мүмкіндігі; барлық табыс басқарушылық
табудағы максимальды мүдделігі іс-әрекеттің
біріктірулігі
қажеттілігі.
Серіктестіктер Басқару бойынша міндеттерді Әріптестердің өзара
бөлу; қаржы тартудағы үлкен өнімсіздігінің
мүмкіндіктер; еркін және ықтималдылығы;
оперативтік іс-әрекеттің сенімсіздік арқасындағы
әріптестермен келісу кезіндегі әлеуметтік-психологиялы
шектеулілігі. қ комфортсыздық;
Әріптестердің өзара
келіспеушілігінің
арқасындағы бұл түрдің
тұрақсыздығы.
Акционерлік Қосымша капиталды тезірек және Басқарудың тым
қоғамдар кеңірек тарту мүмкіндігі; күрделілігі және оның
корпорация қызметі әртүрлі салаоперативтілігінің
шеңберіндегі капитал төменділігі;
қозғалысының еркіндігі; акционерлердің
акционерлердің шектеулі басқаруға қатысуы мен
жауапкершілігі. бақылау деңгейінің
жоғары еместігі; кәсіби
құпияның ашылу
мүмкіндігі.
Ұжымдық кәсіпорындар кооперативтік немесе акционерлік түрде болуы
мүмкін. Кооперативтік кәсіпорын ақшаға емес, жеке тұлғаның пайлық негіздегі
мүліктік жарнасына және олардың біріккен еңбек қызметтеріне негізделеді:
- акционерлік қоғам түрінің негізіндегі кәсіпорын, акционр меншігінің
негізінде қызмет жасайды;
- мемлекеттік және қазыналық кәсіпорындар жалпы мемлекеттік міндеттерді
шешу үшін құрылады;
- құрылтайшылар мүлігінің 0осылуы негізінде біріккен кәсіпорындар
құрылады, яғни оған шет ел заңды тұлғасы мен азаматтарына енеді.
Қазақстан Республикасы Азаматтық Кодексімен, Шаруашылық
қызметінің еркіндігі және кәсіпкерлікті дамыту туралы республика заңдарына
кәсіпорын кез келген меншік түрлерінде және оның өзі құрған бірлестіктерде
болу мүмкіндігі айқындалған.
Кәсіпкерлік қызметті белгісіне, нысаны мен түріне қарай классификациялау.
Қазіргі кезде нарықтық экономикасы дамыған елдерде бірнеше миллиондаған
әр түрлі фирмалар қызмет атқаруда. Осы қаптаған көптүрлі белгісі бойынша
классификациялау қажет (2-кесте).
Кесте – 2.
Ұйымдық-құқықтық Шаруашылық сипатынаСалалық қызметінеМеншік нысаны
нысаны бойынша қарай қарай бойынша
Картелдер, Өндірістік, Өнеркәсіп, Мемлекеттік,
Синдикаттар Саудалық, Ауыл шаруашылығы,Қазыналық,
(консорциумдар), Делдалдық, Сауда, Ұжымдық,
Трестер, Банктік, Байланыс, Жалгерлік,
Концерндер, Сақтандырушылық Көлік Кооперативтік,
Концерн-конгломераИнвестициялық, Қаржы, Акционерлік,
ттар, Инновациялық, Несиелік, Жекелеген,
Холдинг-компаниялаИнжирингтік, Мәдениет, Аралас
р, Венчурлік Өнер, (біріккен),
Акционерлік (тәуекелділік), Білім, Мемлекеттік
қоғамдар Консалтингтік, Ғылым, Денсаулық кооператив-
(корпорациялар), Аудиторлық, сақтау, тікпен бірге,
Кооперативтер, Трастолық. Тұрғын үй Ұжымдық жекемен
Серіктестіктер. шаруашылығы. бірге,
Мемлекет аралық
(біріккен
кәсіпорын)
Бір қолға біріккен фирмалар саны мейлінше көп. Тек қана АҚШ-тың өзінде
олардың саны 7млн. құрайды. Қолдағы қаржы қорының шектеулілігі оларды
бірігуге итермелейді. Сөйтіп санның салдарынан әртүрлі серіктестіктер
құрылады.
Кәсіпкерліктің түрлері
1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері болады:
өндірістік, коммерциалық, финанс және консультациялық.
2. Меншік түрлері бойынша жеке меншік, мемлекеттік, муниципалды, сонымен
бірге қоғамдық құрылымдар меншігі.
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz