Жылқылар мен түйелердің гигиенасы
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
• Жұмыс бағытына арналған жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Өнімдік бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Спорттық бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізетін шаруашылықтар.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері. Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: жайылымда, яғни табында және қорада ұстау жүйелері қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі – ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғи жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады:
• Мәдениетті табында ұстау жүйесі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
• Жақсартылған табындарда ұстау жүйесі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
• Жұмыс бағытына арналған жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Өнімдік бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Спорттық бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
• Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізетін шаруашылықтар.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері. Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: жайылымда, яғни табында және қорада ұстау жүйелері қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі – ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғи жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады:
• Мәдениетті табында ұстау жүйесі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
• Жақсартылған табындарда ұстау жүйесі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады.
1. Мырзабеков Ж. Б., Ибрагимов П. Ш. «Ветеринариялық гигиена». Оқулық. Алматы; ҚазҰАУ, «Агроуниверситет» баспасы, 2011 ж. 316, 333-335 бет
2. Садуақасов С. М. «Ауыл шаруашылық малдары мен құстардың гигиенасы» (ІІ кітабы). Оқулық. Алматы, 2010 ж. 147-164 бет.
2. Садуақасов С. М. «Ауыл шаруашылық малдары мен құстардың гигиенасы» (ІІ кітабы). Оқулық. Алматы, 2010 ж. 147-164 бет.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ №1
Тақырыбы: Жылқылар мен түйелердің гигиенасы
Орындаған: Мұқанова А.Е.
Тексерген: Cадуақасов М.С.
Семей, 2015 жыл
ЖОСПАР:
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I КІРІСПЕ
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
* Жұмыс бағытына арналған жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Өнімдік бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Спорттық бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізетін шаруашылықтар.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері. Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: жайылымда, яғни табында және қорада ұстау жүйелері қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғи жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады:
* Мәдениетті табында ұстау жүйесі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
* Жақсартылған табындарда ұстау жүйесі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады.
Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде сағатына 6-7 км жылдамдықтан асырмай және 10-15 км кейін жайып, дем алыс беріп, жалпы тәуліктік жүруі - 30 км аспауы керек. Жайылымдар эпизоотологиялық жағынан жұқпалы аурулар бұрын, шықпаған таяу маңдарда өлген малдардың өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың түйісінде орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде, олардың өндірістік бағыты, физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды. Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-жағы сырықтар мен шектелген бөлмелер - денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады. Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай-құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда (залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын қоралардың ішінде де билердің құлындайтын орындар-денниктер қаралады.
Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық-гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер, бұлақ және тұма суларында пайдалануға болады.
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары. Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғи жауын, қар сулары ағатындай, жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі ағынсыз сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған жылқы қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері зауыдтары, ет комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің қоймаларынан, ірі жол қатынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылқы фермаларына орын тандағанда ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың дұрыс сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың амандығы ескеріледі.
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар. Жылқы қораларын жобалап салу ол аймақтың ауа райының жылдар бойғы көрсеткіштеріне, шаруашылықтың бағытына, ұстау жүйелеріне және малдардың жасы, жыныстық құрамдарына негізделіп жүргізіледі. Жылқы қоралары малдарды орналастыруға және технологиялық процесстерді жүргізуге қолайлы болуы керек.
Гигиеналық сапасы жағынан, жылқы қораларына саманды кірпішті қабырғалар, силикат кірпіштерінен салынғанмен салыстырғанда, жылулық қасиеттері және құрғақтығы жағынан кем түспейді, тіпті ауа өткізгіштігі бойынша артық болады.
Жылқы қораларының төбесінен су өтпейтін және жылу ұстағыш болуы керек.
Қоралардағы жылудың тез тарап, температурасы төмендеп кетпеу үшін, оларды желдің басыңқы өтіне бір басын (немесе бұрышын) қаратып, өте суық аймақтарда солтүстіктен оңтүстікке, ал жылы жақта шығыстан батысқа қарай орналастырады.
Жылқы қораларының ең басты бөлшектерінің бірі еден болып саналады. Ол құрғақ, берік және төменгі жылу таратқыш қасиеті бар, су өткізбейтін және тегіс, тайғақ болмауы керек. Гигиеналық тұрғыдан қарағанда жылқы қораларының едендерінің ағаштан жасалғаны дұрыс болады. Бірақ ағаш едендері де сыртқы факторлардың әсеріне шыдамай, тез істен шығады және дымқылданған кезде тайғақ болып, жылқының мертігу қаупін туғызады. Кәзіргі кездерде жылқы қораларына берік, тиімді және жылы керамзитті бетоннан жасалған едендер кең орын алады.
Жылқы қораларындағы жылудың тарап кетпеуі үшін, оларға тамбурлы (екі есікті) қақпалар қаралады.
Қораның ортасынан ұзын бойы мен көлік жүретін ені 3 м жол қалдырылған. Қораның көлдененінең орта тұсында аттарды шығарып жегетін бөлме (манеж) қалдырып, оның екінші басына жалғастырып қосымша бөлмелер (хамыт сайман, жем қоймасы, ұрық алып тексеретін, су қоятын т.б.) салынған.
Азық науаларының жанына су құбырын таратады. Зоналдық (топты) тәсілмен ұстағанда әр секцияда 20 бас тай, құнандарды - 6,0-6,5 м² еден ауданынан бір басқа есептеп орналастырады. Үлкен жылқылар үшін еденнің ауданын әр басқа 8 м² дейін өсіреді.
Жылқылардың бір-бірін жарақаттанудан сақтандыру үшін, тұрақтарды, жуандығы 10-12 см сырықтар мен (ағаш немесе метал) алдыңғы жағынан 1 м жандарынан - 0,65-0,7 м биіктікте бөледі. Оларды цимбал деп атайды.
Әрбір секциядан серуен алаңына (паддокқа) жылқылар шығатын есік қалдырады.
Жылқылардың қораларының биіктігі (ішкі өлшемі) өнімдік және жұмыс жылқылары үшін - 2,4-2,7 м, тұқымды бағыттағы фермаларда - 3 м, топтап ұстағанада 3,5 м, аттарды ерттеп-жегетін манеждерде - 4,5 м жас жылқыларды үйрететін манеждерде - 6 м болады.
Жылқы қораларында микроклимат қалыпты нормада болу үшін ондағы ауаны мезгілінде алмастырып отырудың рөлі зор. Жылқы қораларда, көбінесе ауа алмастыру табиғи тәсілмен жүреді. Ол үшін ішкі ескі ауаны шығаруға арналған құбырлардың беттерінің ауданы әр басқа шаққанда ірі жылқылар үшін - 250-300 см², жас тай, жабағыларға - 100-150 см² қаралып, есептеп шығарады. Жылқы қораларының микроклиматының көрсеткіштері, оларды ұстау тәсілдеріне, жастарына байланысты әртүрлі болады.
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері. Жылқы малдарының тұрақты денінің саулығы, жоғарғы өнімділігі және жұмыс күші айтулы мөлшерде оларды зоогигиеналық ережелерге сүйеніп, азықтандыру мен суаруға байланысты болады.
Жылқыларды азықтандыру кезінде азықтың сапасына, дайындау тәсілдеріне, беру ретіне т.б. бақылау жасалмаса, олардың әртүрлі ас қорту процесстерінің бұзылып, ауруға ұшыруы жиі кездеседі.
Ас қорыту процесстерінің, жылқы малдарының организмінде қалыпты жүру үшін және әртүрлі ауруларының алдын алу мақсатында оларға беретін азықтардың ретін сақтау қажет. Ол үшін алдында қатаң, одан соң сулы, ал ең соңында дәнді, құрама азықтарды беру керек. Дәнді азықтарды берудің алдында 30-40 минут бұрын жылқыға су ішкізіп алады. Ең соңында тағы да қатаң азық береді, яғни суын басқызады. Дәнді азықтарды бергеннен кейін жұмысқа пайдаланбау қажет (мініп, жегу), ал дұрыс ас қорытылу үшін 1,0-1,5 сағат дем алғызу керек. Сол сияқты дәнді, құрама азықтар мен көректендіргеннен соң жылқыларға сулы азық немесе су бермейді, керісінше азықтардың бүл түрлерін алдымен жылқыны суарып алып барып береді.
Жылқылардың рационына дәнді азықтардан жүгеріні кіргізеді, бірақ жүгері, құрғақ (ылғалдылығы 17 %) болып, малдың семіріп кетпеуі үшін азық рационының 13 бөлігінен артық болмауы керек. Кей кезде жылқылар рационына жарма және күнжара қосады. Олардың тәуліктік мөлшері: күнбағыстың - 2 кг, мақта - 0,5 кг, кендір күнжарасы - 3 кг артық болмауы қажет. Жылқылардың рациондағы қажетті азықтың ең жиі кездесетін түрі сұлы және арпа болып саналады. Сәбіз бен қант қызылшасын кесіп, тәулігіне 10 кг дейін беруге болады. Жылқылардың негізгі азығы сапалы шөп болады.
Жылқыларды тәулігіне үш рет суғарады. Жаздың ыстық күндерінде олардың суға сұранысы жоғарлайды.
Жұмыстан соң, жүріп терлеп келген жылқыларды жедел суаруға болмайды. Ондай кезде суық судың әсерінен жылқының ішегі түйіліп, тышқан болып ауырып, көбінесе өлімге ұшырайды. Ондай ыстық аттарға қатаң азық беріп, артынан 50-60 минуттан соң ғана суаруға болады.
Жылқылардың суық ауруына ұшырамауы үшін, әсіресе буаз биелердің іш тастауынан сақтандыру үшін қыс айларында суық табиғи сулардан (өзен, көл, бұлақ) ішкізбеу керек. [2]
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Садуақасов С. М. Ауыл шаруашылық малдары мен құстардың гигиенасы (ІІ кітабы). Оқулық. Алматы, 2010 ж. 121 және 140 бет.
2. Ғаламтор. Мекен-жайы: http:kaz2.docdat.comdocsindex-1 22498.htmlhttp:kaz2.docdat.comdoc sindex-122498.html?page=4 және http:kaz2.docdat.comdocsindex-1 22498.htmlhttp:kaz2.docdat.comdoc sindex-122498.html?page=5
ЖОСПАР:
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар
2.2. Түйелерді қырқу гигиенасы
2.3. Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы
III ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I КІРІСПЕ
Сыртқы орта факторларына, белгілі бір межеге дейін, төзімділігіне қарамастан түйе малдарын күтіп-бағуға, азықтандыруға және пайдалануға қойылатын ерекше талаптары болады. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар. Түйенің ауызының іші сүйектеніп, қатқан эпителиямен қапталған болып келеді де, олар басқа малдар жей алмайтын тікенді, қатты өсімдіктермен, көбінесе шөлейт жерлерде өсетін, ащы, жусан, ши, қараған, шеңгелдермен көректенеді.
Жетімсіз азықтандырылып, күтімі нашар болған кездерде түйелер бойына-өркештеріне жинаған майларын пайдаланып, шығындайды да, оны қайта қалпына келтіру үшін, кем дегенде үш ай уақыт керек болады.
Түйелердің бойына май жинап, семірулері екі мезгілде көктем және күзде болады. Ол кездерде олардың бар тұқымдарында да (нарлар-дромедарлар, қос өркешті-бактериандар тағы басқа олардың шаталары-гибридтары) өте көп мөлшерде май-жиналады (100 кг дейін). (сурет 15)
Оларды семірту кездерінде, көбінесе жынысы, жасына байланысты топтарға табындарға бөледі. Шағын түйе шаруашылықтарында бір табынға жас тайлақтарды, үлкен түйелерді, әртүрлі себептермен сұрыпталып, бракқа шығарғандарды да жатқызады. Көктемнің басында құрылған табындардың үлкендігі 60 бастан артық болмайды. Табындағы түйелер санының өте көп болуы, олардың шөлейт, жартылай шөлейт аймақтарда азық тауып көректенуі қыйынға түсіп және сумен қамтамасыз ету ауырлайды да, олар арып, күйі төмендеп кетеді, ал жас бота-тайлақтардың өсіп-дамуы тежеледі.
Өте суық жылдары жайылым шөптері жетіспеген кездерде салмағы кеміп, жүдеп кетеді де (20 % дейін) ұдайы өндірістік қабілеті төмендеп, ондай іңгендердің дер кезінде күйті келмей, көбінесе қысыр қалады.
Ұзақ уақыт ашығу және ішер судың жоқтығы түйелердің физилогиялық жағдайының нашарлауына апарып соғады. Түйе малдары, ұсақ және жылқы малдары сияқты қар астынан тебіндеп азық тауып жей алмай, тек қардан шығып тұрған (ши, қараған, тал, шеңгел т.б.) өсімдіктердің бас жағын ғана жеп көректенеді. Сондықтан еліміздің көптеген аймақтарында, әсіресе қары қалың солтүстік жақтарда, түйелерді қолда тұрғызып ұстайды. Кейбір жайылымдар да оларға арнап жеңіл қалқанды, ықтырмалар салады. Ондай жаппа-ықтырмалардың ауданын әр бас түйеге орта есеппен 5 м² есептейді. Шаруашылықтарда, ондай ауа райының қолайсыз кездерінде нашар, ауру, буаз іңгендерге беретін азық қорын дайындайды
Қыста қолда тұрғызып ұстаған кездерде тәулігіне үш мезгіл шөп береді (тәуліктік нормасы 16 кг). Түйелерді қыста сирек (2-3 күнде бір рет), күзде күн ара, ал жазда 2 реттен кем суармайды. Олар суды сылбыр, ұзақ тұрып және көп ішеді де, организмдегі қызыл қан түйіршіктерін (эритроциттер) суға қанықтырып алып, судан тапшылық көрген кездерде оны үнемдеп пайдаланады.
Түйелерді ащылы, көкпекті жерлерде жайғанда болмаса, басқа жағдайда оларға тұзды азық өте қажет болады. Сондықтан олардың рационына сүйек ұндарын, немесе мел қосып отырады. Тәуліктік сұранысы 100 г (бір басқа шаққанда) болса, содан кем болмайтындай тұз қосып беру керек. Күйі жақсы, өркештеріне май жинаған тік өркешті түйелер ауаның қолайсыз жағдайларынан (аяз, қардан) қорғанбай, инфекциялық ауруларға төзімді келеді. Олар тек әсіресе жүндері қырқылған кездерде суықтан емес жоғарғы ылғалдылыққа төзімсіз болады. Ондай кездерде (жауын-шашын) әсіресе боталарды сақтандыру үшін, суықтан жасырынатын ық жерлерге шөгеріп, немесе арнайы жабулар жабу керек. Жалпы түйе малдары жайылымдарда көректеніп, арнайы қорада жатпайды. Оларға жергілікті арзан құрылыс материалдарынан тал, шілік, қамыс т.б. қорған, ықтырмалар салса жеткілікті болады.
Түйе малдарын қорғап, базыларда ұстаса, олардың асты сыз болмауын қадағалап, қажет болса төсеніштер (солома, қамыс, ағаш жапырақтары, шөп қыйқымдары т.б.) салып, кезінде жүнін бұлғатпай, алмастырып отырады. Жалпы түйе малдары қашық кетіп, жайылып жүргенді ұнатады да, көбінесе ащылы жерлерді іздейді, күннің суық, ауа райы бұзылғанда табиғи жер қыртыстарды, жар, тау, тоғай, қараған, шеңгелдердің ығында шөгіп жатып, тоңбайды, себебі олардың жүндері дымқылданбаса (жауында) суықты өткізбейді. Ондай қатты суық желді күндері ғана өте әлсіз, арық түйелерді қорада ұстайды, немесе киізден жабу жасап кигізеді.
2.2. Түйелерді қырқудың гигиенасы. Түйелерді жылына бір рет қана қырқады. Егер көктемде түйелерді қырқып үлгермесе, олардың денесіндегі жүндері түсіп қалып, жазда жалаңаштанып тоңғыш болады. Наурыз айынан бастап, жүні көтеріліп түлеп түсе, бастайды да, дер кезінде күзеп, жинап отырмаса, 3-18%, жүнін жоғалтады. Бірақ, наурыз айында түйені қырқу, суыққа ұрыну қаупі туатындықтан, жүргізілмейді де, тек тұрақты жылы күндерде ғана қырқады. Оған дейін түлеген жүндерін теріп алып отырады.
Қырқудың алдында, іштері өтіп жүндерін ластаудан сақтандыру үшін, суғармай, 10-15 сағат аш ұстайды. Түйелерді қолмен қайшы арқылы немесе қойларды қырқатын электр машинкаларымен қырқады. Қолмен қырқу кезінде 5-6 түйені жабық, едені тегіс, таза базаға орналастырып шөгереді де, аяқтарын тізесінен орап байлап бекітеді де, қырықтықпен (қайшы) қырқады.
Машинкамен қырқу кезінде, ұзындығы 20 м дейін, ені 70 см тар коридор жасап, түйелерді кіргізіп отырып, әрбір түйенің арт жағынан сырмалы жапқышпен жауып бөлектеп қояды да, түйені тұрып тұрғанда қырқады.
Түйенің жүндерінің, қойдікіндей кемістіктері (жіңішкеруі, үзілуі, қыйығы т.б.) болмайды. Түйе жүні тазалығы мен шығымы бойынша барлық қой тұқымының жүндерінен жоғары бағаланады. Бактриандардың жүні 3-4 жасына дейін өседі де, 5 жасында тұрақтап, орта есеппен 6,5-6,8 кг түседі. Нарлардың жүні бактриандардікіне қарағанда аз (5-6 кг) болып, бірақ биазы, түбітті болып келеді.
2.3. Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы. Түйелер денесінің қысқалығына байланысты, аяғы мен салыстырғанда төрт аяқтап жылқылар сияқты шабу, оларға өте қыйынға түседі де, көбінесе желіп, немесе аяңдап жүруді жаратады.
Міңгі білетін түйелер мен күніне аяң мен, 10-12 шақырым жылдамдықпен сағатына алып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ №1
Тақырыбы: Жылқылар мен түйелердің гигиенасы
Орындаған: Мұқанова А.Е.
Тексерген: Cадуақасов М.С.
Семей, 2015 жыл
ЖОСПАР:
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I КІРІСПЕ
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
* Жұмыс бағытына арналған жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Өнімдік бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Спорттық бағыттағы жылқыларды өсіретін шаруашылықтар;
* Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізетін шаруашылықтар.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Жылқы малдарын ұстау жүйелері. Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: жайылымда, яғни табында және қорада ұстау жүйелері қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғи жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады:
* Мәдениетті табында ұстау жүйесі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
* Жақсартылған табындарда ұстау жүйесі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады.
Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде сағатына 6-7 км жылдамдықтан асырмай және 10-15 км кейін жайып, дем алыс беріп, жалпы тәуліктік жүруі - 30 км аспауы керек. Жайылымдар эпизоотологиялық жағынан жұқпалы аурулар бұрын, шықпаған таяу маңдарда өлген малдардың өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың түйісінде орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде, олардың өндірістік бағыты, физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды. Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-жағы сырықтар мен шектелген бөлмелер - денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады. Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай-құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда (залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын қоралардың ішінде де билердің құлындайтын орындар-денниктер қаралады.
Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық-гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер, бұлақ және тұма суларында пайдалануға болады.
2.2. Жылқы фермаларының негізгі құрамдары. Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғи жауын, қар сулары ағатындай, жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі ағынсыз сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған жылқы қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері зауыдтары, ет комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің қоймаларынан, ірі жол қатынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылқы фермаларына орын тандағанда ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың дұрыс сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың амандығы ескеріледі.
2.3. Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық талаптар. Жылқы қораларын жобалап салу ол аймақтың ауа райының жылдар бойғы көрсеткіштеріне, шаруашылықтың бағытына, ұстау жүйелеріне және малдардың жасы, жыныстық құрамдарына негізделіп жүргізіледі. Жылқы қоралары малдарды орналастыруға және технологиялық процесстерді жүргізуге қолайлы болуы керек.
Гигиеналық сапасы жағынан, жылқы қораларына саманды кірпішті қабырғалар, силикат кірпіштерінен салынғанмен салыстырғанда, жылулық қасиеттері және құрғақтығы жағынан кем түспейді, тіпті ауа өткізгіштігі бойынша артық болады.
Жылқы қораларының төбесінен су өтпейтін және жылу ұстағыш болуы керек.
Қоралардағы жылудың тез тарап, температурасы төмендеп кетпеу үшін, оларды желдің басыңқы өтіне бір басын (немесе бұрышын) қаратып, өте суық аймақтарда солтүстіктен оңтүстікке, ал жылы жақта шығыстан батысқа қарай орналастырады.
Жылқы қораларының ең басты бөлшектерінің бірі еден болып саналады. Ол құрғақ, берік және төменгі жылу таратқыш қасиеті бар, су өткізбейтін және тегіс, тайғақ болмауы керек. Гигиеналық тұрғыдан қарағанда жылқы қораларының едендерінің ағаштан жасалғаны дұрыс болады. Бірақ ағаш едендері де сыртқы факторлардың әсеріне шыдамай, тез істен шығады және дымқылданған кезде тайғақ болып, жылқының мертігу қаупін туғызады. Кәзіргі кездерде жылқы қораларына берік, тиімді және жылы керамзитті бетоннан жасалған едендер кең орын алады.
Жылқы қораларындағы жылудың тарап кетпеуі үшін, оларға тамбурлы (екі есікті) қақпалар қаралады.
Қораның ортасынан ұзын бойы мен көлік жүретін ені 3 м жол қалдырылған. Қораның көлдененінең орта тұсында аттарды шығарып жегетін бөлме (манеж) қалдырып, оның екінші басына жалғастырып қосымша бөлмелер (хамыт сайман, жем қоймасы, ұрық алып тексеретін, су қоятын т.б.) салынған.
Азық науаларының жанына су құбырын таратады. Зоналдық (топты) тәсілмен ұстағанда әр секцияда 20 бас тай, құнандарды - 6,0-6,5 м² еден ауданынан бір басқа есептеп орналастырады. Үлкен жылқылар үшін еденнің ауданын әр басқа 8 м² дейін өсіреді.
Жылқылардың бір-бірін жарақаттанудан сақтандыру үшін, тұрақтарды, жуандығы 10-12 см сырықтар мен (ағаш немесе метал) алдыңғы жағынан 1 м жандарынан - 0,65-0,7 м биіктікте бөледі. Оларды цимбал деп атайды.
Әрбір секциядан серуен алаңына (паддокқа) жылқылар шығатын есік қалдырады.
Жылқылардың қораларының биіктігі (ішкі өлшемі) өнімдік және жұмыс жылқылары үшін - 2,4-2,7 м, тұқымды бағыттағы фермаларда - 3 м, топтап ұстағанада 3,5 м, аттарды ерттеп-жегетін манеждерде - 4,5 м жас жылқыларды үйрететін манеждерде - 6 м болады.
Жылқы қораларында микроклимат қалыпты нормада болу үшін ондағы ауаны мезгілінде алмастырып отырудың рөлі зор. Жылқы қораларда, көбінесе ауа алмастыру табиғи тәсілмен жүреді. Ол үшін ішкі ескі ауаны шығаруға арналған құбырлардың беттерінің ауданы әр басқа шаққанда ірі жылқылар үшін - 250-300 см², жас тай, жабағыларға - 100-150 см² қаралып, есептеп шығарады. Жылқы қораларының микроклиматының көрсеткіштері, оларды ұстау тәсілдеріне, жастарына байланысты әртүрлі болады.
2.4. Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері. Жылқы малдарының тұрақты денінің саулығы, жоғарғы өнімділігі және жұмыс күші айтулы мөлшерде оларды зоогигиеналық ережелерге сүйеніп, азықтандыру мен суаруға байланысты болады.
Жылқыларды азықтандыру кезінде азықтың сапасына, дайындау тәсілдеріне, беру ретіне т.б. бақылау жасалмаса, олардың әртүрлі ас қорту процесстерінің бұзылып, ауруға ұшыруы жиі кездеседі.
Ас қорыту процесстерінің, жылқы малдарының организмінде қалыпты жүру үшін және әртүрлі ауруларының алдын алу мақсатында оларға беретін азықтардың ретін сақтау қажет. Ол үшін алдында қатаң, одан соң сулы, ал ең соңында дәнді, құрама азықтарды беру керек. Дәнді азықтарды берудің алдында 30-40 минут бұрын жылқыға су ішкізіп алады. Ең соңында тағы да қатаң азық береді, яғни суын басқызады. Дәнді азықтарды бергеннен кейін жұмысқа пайдаланбау қажет (мініп, жегу), ал дұрыс ас қорытылу үшін 1,0-1,5 сағат дем алғызу керек. Сол сияқты дәнді, құрама азықтар мен көректендіргеннен соң жылқыларға сулы азық немесе су бермейді, керісінше азықтардың бүл түрлерін алдымен жылқыны суарып алып барып береді.
Жылқылардың рационына дәнді азықтардан жүгеріні кіргізеді, бірақ жүгері, құрғақ (ылғалдылығы 17 %) болып, малдың семіріп кетпеуі үшін азық рационының 13 бөлігінен артық болмауы керек. Кей кезде жылқылар рационына жарма және күнжара қосады. Олардың тәуліктік мөлшері: күнбағыстың - 2 кг, мақта - 0,5 кг, кендір күнжарасы - 3 кг артық болмауы қажет. Жылқылардың рациондағы қажетті азықтың ең жиі кездесетін түрі сұлы және арпа болып саналады. Сәбіз бен қант қызылшасын кесіп, тәулігіне 10 кг дейін беруге болады. Жылқылардың негізгі азығы сапалы шөп болады.
Жылқыларды тәулігіне үш рет суғарады. Жаздың ыстық күндерінде олардың суға сұранысы жоғарлайды.
Жұмыстан соң, жүріп терлеп келген жылқыларды жедел суаруға болмайды. Ондай кезде суық судың әсерінен жылқының ішегі түйіліп, тышқан болып ауырып, көбінесе өлімге ұшырайды. Ондай ыстық аттарға қатаң азық беріп, артынан 50-60 минуттан соң ғана суаруға болады.
Жылқылардың суық ауруына ұшырамауы үшін, әсіресе буаз биелердің іш тастауынан сақтандыру үшін қыс айларында суық табиғи сулардан (өзен, көл, бұлақ) ішкізбеу керек. [2]
ІІІ ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Садуақасов С. М. Ауыл шаруашылық малдары мен құстардың гигиенасы (ІІ кітабы). Оқулық. Алматы, 2010 ж. 121 және 140 бет.
2. Ғаламтор. Мекен-жайы: http:kaz2.docdat.comdocsindex-1 22498.htmlhttp:kaz2.docdat.comdoc sindex-122498.html?page=4 және http:kaz2.docdat.comdocsindex-1 22498.htmlhttp:kaz2.docdat.comdoc sindex-122498.html?page=5
ЖОСПАР:
I КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар
2.2. Түйелерді қырқу гигиенасы
2.3. Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы
III ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
I КІРІСПЕ
Сыртқы орта факторларына, белгілі бір межеге дейін, төзімділігіне қарамастан түйе малдарын күтіп-бағуға, азықтандыруға және пайдалануға қойылатын ерекше талаптары болады. [1]
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар. Түйенің ауызының іші сүйектеніп, қатқан эпителиямен қапталған болып келеді де, олар басқа малдар жей алмайтын тікенді, қатты өсімдіктермен, көбінесе шөлейт жерлерде өсетін, ащы, жусан, ши, қараған, шеңгелдермен көректенеді.
Жетімсіз азықтандырылып, күтімі нашар болған кездерде түйелер бойына-өркештеріне жинаған майларын пайдаланып, шығындайды да, оны қайта қалпына келтіру үшін, кем дегенде үш ай уақыт керек болады.
Түйелердің бойына май жинап, семірулері екі мезгілде көктем және күзде болады. Ол кездерде олардың бар тұқымдарында да (нарлар-дромедарлар, қос өркешті-бактериандар тағы басқа олардың шаталары-гибридтары) өте көп мөлшерде май-жиналады (100 кг дейін). (сурет 15)
Оларды семірту кездерінде, көбінесе жынысы, жасына байланысты топтарға табындарға бөледі. Шағын түйе шаруашылықтарында бір табынға жас тайлақтарды, үлкен түйелерді, әртүрлі себептермен сұрыпталып, бракқа шығарғандарды да жатқызады. Көктемнің басында құрылған табындардың үлкендігі 60 бастан артық болмайды. Табындағы түйелер санының өте көп болуы, олардың шөлейт, жартылай шөлейт аймақтарда азық тауып көректенуі қыйынға түсіп және сумен қамтамасыз ету ауырлайды да, олар арып, күйі төмендеп кетеді, ал жас бота-тайлақтардың өсіп-дамуы тежеледі.
Өте суық жылдары жайылым шөптері жетіспеген кездерде салмағы кеміп, жүдеп кетеді де (20 % дейін) ұдайы өндірістік қабілеті төмендеп, ондай іңгендердің дер кезінде күйті келмей, көбінесе қысыр қалады.
Ұзақ уақыт ашығу және ішер судың жоқтығы түйелердің физилогиялық жағдайының нашарлауына апарып соғады. Түйе малдары, ұсақ және жылқы малдары сияқты қар астынан тебіндеп азық тауып жей алмай, тек қардан шығып тұрған (ши, қараған, тал, шеңгел т.б.) өсімдіктердің бас жағын ғана жеп көректенеді. Сондықтан еліміздің көптеген аймақтарында, әсіресе қары қалың солтүстік жақтарда, түйелерді қолда тұрғызып ұстайды. Кейбір жайылымдар да оларға арнап жеңіл қалқанды, ықтырмалар салады. Ондай жаппа-ықтырмалардың ауданын әр бас түйеге орта есеппен 5 м² есептейді. Шаруашылықтарда, ондай ауа райының қолайсыз кездерінде нашар, ауру, буаз іңгендерге беретін азық қорын дайындайды
Қыста қолда тұрғызып ұстаған кездерде тәулігіне үш мезгіл шөп береді (тәуліктік нормасы 16 кг). Түйелерді қыста сирек (2-3 күнде бір рет), күзде күн ара, ал жазда 2 реттен кем суармайды. Олар суды сылбыр, ұзақ тұрып және көп ішеді де, организмдегі қызыл қан түйіршіктерін (эритроциттер) суға қанықтырып алып, судан тапшылық көрген кездерде оны үнемдеп пайдаланады.
Түйелерді ащылы, көкпекті жерлерде жайғанда болмаса, басқа жағдайда оларға тұзды азық өте қажет болады. Сондықтан олардың рационына сүйек ұндарын, немесе мел қосып отырады. Тәуліктік сұранысы 100 г (бір басқа шаққанда) болса, содан кем болмайтындай тұз қосып беру керек. Күйі жақсы, өркештеріне май жинаған тік өркешті түйелер ауаның қолайсыз жағдайларынан (аяз, қардан) қорғанбай, инфекциялық ауруларға төзімді келеді. Олар тек әсіресе жүндері қырқылған кездерде суықтан емес жоғарғы ылғалдылыққа төзімсіз болады. Ондай кездерде (жауын-шашын) әсіресе боталарды сақтандыру үшін, суықтан жасырынатын ық жерлерге шөгеріп, немесе арнайы жабулар жабу керек. Жалпы түйе малдары жайылымдарда көректеніп, арнайы қорада жатпайды. Оларға жергілікті арзан құрылыс материалдарынан тал, шілік, қамыс т.б. қорған, ықтырмалар салса жеткілікті болады.
Түйе малдарын қорғап, базыларда ұстаса, олардың асты сыз болмауын қадағалап, қажет болса төсеніштер (солома, қамыс, ағаш жапырақтары, шөп қыйқымдары т.б.) салып, кезінде жүнін бұлғатпай, алмастырып отырады. Жалпы түйе малдары қашық кетіп, жайылып жүргенді ұнатады да, көбінесе ащылы жерлерді іздейді, күннің суық, ауа райы бұзылғанда табиғи жер қыртыстарды, жар, тау, тоғай, қараған, шеңгелдердің ығында шөгіп жатып, тоңбайды, себебі олардың жүндері дымқылданбаса (жауында) суықты өткізбейді. Ондай қатты суық желді күндері ғана өте әлсіз, арық түйелерді қорада ұстайды, немесе киізден жабу жасап кигізеді.
2.2. Түйелерді қырқудың гигиенасы. Түйелерді жылына бір рет қана қырқады. Егер көктемде түйелерді қырқып үлгермесе, олардың денесіндегі жүндері түсіп қалып, жазда жалаңаштанып тоңғыш болады. Наурыз айынан бастап, жүні көтеріліп түлеп түсе, бастайды да, дер кезінде күзеп, жинап отырмаса, 3-18%, жүнін жоғалтады. Бірақ, наурыз айында түйені қырқу, суыққа ұрыну қаупі туатындықтан, жүргізілмейді де, тек тұрақты жылы күндерде ғана қырқады. Оған дейін түлеген жүндерін теріп алып отырады.
Қырқудың алдында, іштері өтіп жүндерін ластаудан сақтандыру үшін, суғармай, 10-15 сағат аш ұстайды. Түйелерді қолмен қайшы арқылы немесе қойларды қырқатын электр машинкаларымен қырқады. Қолмен қырқу кезінде 5-6 түйені жабық, едені тегіс, таза базаға орналастырып шөгереді де, аяқтарын тізесінен орап байлап бекітеді де, қырықтықпен (қайшы) қырқады.
Машинкамен қырқу кезінде, ұзындығы 20 м дейін, ені 70 см тар коридор жасап, түйелерді кіргізіп отырып, әрбір түйенің арт жағынан сырмалы жапқышпен жауып бөлектеп қояды да, түйені тұрып тұрғанда қырқады.
Түйенің жүндерінің, қойдікіндей кемістіктері (жіңішкеруі, үзілуі, қыйығы т.б.) болмайды. Түйе жүні тазалығы мен шығымы бойынша барлық қой тұқымының жүндерінен жоғары бағаланады. Бактриандардың жүні 3-4 жасына дейін өседі де, 5 жасында тұрақтап, орта есеппен 6,5-6,8 кг түседі. Нарлардың жүні бактриандардікіне қарағанда аз (5-6 кг) болып, бірақ биазы, түбітті болып келеді.
2.3. Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы. Түйелер денесінің қысқалығына байланысты, аяғы мен салыстырғанда төрт аяқтап жылқылар сияқты шабу, оларға өте қыйынға түседі де, көбінесе желіп, немесе аяңдап жүруді жаратады.
Міңгі білетін түйелер мен күніне аяң мен, 10-12 шақырым жылдамдықпен сағатына алып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz