Топырақ өңдеу
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Топырақ өңдеудің мақсаты.
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
1.5. Жердің беткі қабатын өңдеу тəсілдері жəне құралдары
1.6. Топырақ өңдеу жүйесі
1.7. Пардан басқа алғы егістерден кейін күздік дақылдар үшін топырақ өңдеу жүйесі
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Топырақ өңдеудің мақсаты.
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
1.5. Жердің беткі қабатын өңдеу тəсілдері жəне құралдары
1.6. Топырақ өңдеу жүйесі
1.7. Пардан басқа алғы егістерден кейін күздік дақылдар үшін топырақ өңдеу жүйесі
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Егілетін дақылға қолайлы жағдай туғызу үшін машиналар мен өндіргіш құралдары арқылы топыраққа механикалық әсер етуді топырақты өңдеу деп атайды.Топырақты өңдеуде органикалық және миниралдық тыңайтқыштарды ендіруге, қөпжылдық шөп пен сабан түптерін, сондай-ақ топырақтың жоғарғы қабатында, аңызда, арамшөптерден болатын зиянкестер мен өсімдік ауруларының тұқымдарын жауыпе, әрі тұншықтырады. Егіншіліктің ұзақ жылғы тарихында өңдеу тәсілдері мен құралдары қарапайым түрінен бастап, осы заманғы топырақты өңдейтін құралдары мен машиналарға дейін үлкен өзгерістерден өтті. Өдеу ең алдымен топырақта өтетін физикалық, химиялық және биологиялық процестердің жоғарғы қарқынды жүреді, өсімдіктер үшін қолайлы жағдайларды жасайды. Яғни су және коректік заттар өсімдікке тікелей топырақ арқылы бірігіп әсер етеді. Өңдеудің көмегімен ылғалы мол аудандардағы артық ылғалды кемітуге, ал құрғақшылық аудандарда ылғалды жинауға болады. Арамшөптермен күресуде топырақты өндеудің роліне баға жетпейді. Танапқа себілетін тұқымдық дән топырактағы барлық керекті факторларды тиімді түрде бойына сіңіре отырып, көктеп шығатындай және толысып есетіндей етіп өндеу қажет. Қазіргі егіншіліктегі ғылыми-техникалық прогреске байланысты топырақ еңдеудің тәсілдері мен құралдарының саны тұрақты өсіп келеді. Мұның өзі бір жағынан топырақ құнарлығына қарқынды әсер етуінің қажеттілігінен туса, екінші жағынан кұнарлылығы темендеген топырақтарға да егін егудің қажеттігінен туып отыр. Топырақ өңдеу жұмысы дер кезінде жəне сапалы түрде жүргізілсе оның ылғалдық, жылулық, ауа жəне коректік заттар режимдерінің жақсы реттелуіне, яғни ауылшаруашылық дақылдарының өніп-өсуіне жəне дамуына оңтайлы жағдай жасалады. Топырақты өңдеу арқасында оның жырту қабатының жағдайы, яғни тығыздығы, құрылысы, фитосанитарлық жағдайлары жақсарады.
1.Арманд Д.Л. « Наука о ландшафте » Москва 1975 г 2.Александрова Т.Д , Преображенский В.С, Куприянова Т.П. « Основы ланшафтного анализа » Москва 1988 г 3.Берг Л.С. « Предмет и задачи географии » Москва 1915 г 4.Бүркітбай Аяған « Қазақ энциклопедиясы » 7 – 9 том 2005 ж 5.Гвоздецкий Н.А, Николаев В.А. « Казахстан » Издательство « Мысль » Москва 1971 г 6.Исаченко А.Г. « Основы вопросы физической географии » Москва 1953 г 7.Исаченко А.Г. « Ландшафтоведение и физико – географическое районирование » Москва « Высшая школа » 1991 г 8.Клинцува Н.К, марцинкевич Г.Ш, Мотузко А.Н. « Основы ландшафтоведения » Минск 1986 г 9.Михайлов Н.И. « Физико – географическое районирование » Москва 1985 г 10.Мильков Ф.Н. « Физическая – география. Учение о ландшафте и географическая зональность » Воронеж 1986 г 11.Молдағұлов Н. « Ландшафтану негіздері және Қазақстанның ландшафт географиясы » Алматы « Рауан » 1994 12.Молдағұлов Н. « Ландшафттану » Алматы « Қазақстан » 1983 ж 13.Морозов Г.Ф. « Исследование лесов Воронежской губернии » Лесной журнал 1913 14.Өтемағамбетов М.М. « Қазақстанның физикалық географиясы » Алматы « Рауан » 1998 ж 15.Раменский Л.Г. « Введение в комплексное почвенное и геоботаническое изучение земель » Москва 1938 г 16.Солнцев Н.А. « Природный ландшафт и некоторые его общие закономерности » Москва 1948 г 17.Утемагамбетов М.М. « Физической география Казахской ССР » « Мектеп » Алма – Ата 1965 г 18. Чупахин В.М. « Физическая география Казахстана » Издательство « Мектеп» Алма – Ата 1968г 19.Чупахин В.М. « Основы ландшафтоведение » Москва Агропромиздат 1987 «Ландшафттану және табиғи техногендік кешендер»
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Топырақ өңдеудің мақсаты
Орындаған:Манап. Ф
Тексерген: Сагындыков С.Н
Топ;АГ-213
Семей 2015
ЖОСПАР
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Топырақ өңдеудің мақсаты.
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
1.5. Жердің беткі қабатын өңдеу тəсілдері жəне құралдары
1.6. Топырақ өңдеу жүйесі
1.7. Пардан басқа алғы егістерден кейін күздік дақылдар үшін топырақ өңдеу жүйесі
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
Егілетін дақылға қолайлы жағдай туғызу үшін машиналар мен өндіргіш құралдары арқылы топыраққа механикалық әсер етуді топырақты өңдеу деп атайды.Топырақты өңдеуде органикалық және миниралдық тыңайтқыштарды ендіруге, қөпжылдық шөп пен сабан түптерін, сондай-ақ топырақтың жоғарғы қабатында, аңызда, арамшөптерден болатын зиянкестер мен өсімдік ауруларының тұқымдарын жауыпе, әрі тұншықтырады. Егіншіліктің ұзақ жылғы тарихында өңдеу тәсілдері мен құралдары қарапайым түрінен бастап, осы заманғы топырақты өңдейтін құралдары мен машиналарға дейін үлкен өзгерістерден өтті. Өдеу ең алдымен топырақта өтетін физикалық, химиялық және биологиялық процестердің жоғарғы қарқынды жүреді, өсімдіктер үшін қолайлы жағдайларды жасайды. Яғни су және коректік заттар өсімдікке тікелей топырақ арқылы бірігіп әсер етеді. Өңдеудің көмегімен ылғалы мол аудандардағы артық ылғалды кемітуге, ал құрғақшылық аудандарда ылғалды жинауға болады. Арамшөптермен күресуде топырақты өндеудің роліне баға жетпейді. Танапқа себілетін тұқымдық дән топырактағы барлық керекті факторларды тиімді түрде бойына сіңіре отырып, көктеп шығатындай және толысып есетіндей етіп өндеу қажет. Қазіргі егіншіліктегі ғылыми-техникалық прогреске байланысты топырақ еңдеудің тәсілдері мен құралдарының саны тұрақты өсіп келеді. Мұның өзі бір жағынан топырақ құнарлығына қарқынды әсер етуінің қажеттілігінен туса, екінші жағынан кұнарлылығы темендеген топырақтарға да егін егудің қажеттігінен туып отыр. Топырақ өңдеу жұмысы дер кезінде жəне сапалы түрде жүргізілсе оның ылғалдық, жылулық, ауа жəне коректік заттар режимдерінің жақсы реттелуіне, яғни ауылшаруашылық дақылдарының өніп-өсуіне жəне дамуына оңтайлы жағдай жасалады. Топырақты өңдеу арқасында оның жырту қабатының жағдайы, яғни тығыздығы, құрылысы, фитосанитарлық жағдайлары жақсарады. Сонымен, топырақ өңдеу деп ауылшаруашылық дақылдарының өсуіне қолайлы жағдай жасау үшін оған машиналар мен құралдардың жұмыс органдары арқылы механикалық əсер етуді айтады. Өзінің мағынасы, еңбек сіңіруді, энергияны қажет етуі жағынан топырақ өңдеу егіншілікте бірінші орында тұр. Сондықтан, оны ешқандай басқа агротехникалық шаралармен алмастыруға болмайды. Топырақ өңдеу сапалы жүргізілсе, онда ауылшаруашылық дақылдарының өнімі 25 пайызға артады. Топырақты өңдеуге үлкен қаражат, көп еңбек жəне энергия жұмсалады. Атап айтқанда, егіншілікте жұмсалатын энергияның 30-40 пайызы осы топырақ өңдеудің үлесіне тиеді. Сондықтан, егіншілікте энергия жұмсалу мөлшерін азайту ең өзекті мəселелердің бірі. Көптеген ғалымдардың зерттеулері жəне шаруашылықтардың тəжірибелері осы күні өндірісте қолданылып жүрген топырақ өңдеу жүйесі энергиялық шығындарды көп болса 5-20 пайызға азайтады, сондықтан бұл мəселені түбегейлі шешу үшін əдеттен тыс топырақ өңдеу жолдарын іздестіру қажет. Осы жұмсалған қыруар еңбек пен қаржыны өтеу үшін топырақ өңдеудің алдына төмендегідей мақсаттар қойылады: - атмосфера мен топырақ арасында газ айналымын жақсарту, жауын- шашынды жəне қолдан берген суларды топыраққа жақсы сіңіру, топырақтағы ылғал буланып ұшып кетпеу үшін оның жоғарғы беткі қабаты тығыздалмаған, яғни бос борпылдақ күйде ұстау; - топырақтың құнарлылығын арттыру жəне оны сақтау; - топырақты эрозия құбылысынан қорғау; - өңделетін қабаттың құрылысын жəне құрылымын өзгерту нəтижесінде топырақта жүретін микробиологиялық процестерді күшейту арқылы өсімдіктерді олар оңай сіңіре алатын коректік заттармен қамтамасыз ету; - қуаңшыл аймақтарда топырақта мүмкіндігінше мол ылғал қорын жинау, ал ылғалы мөлшерден тым көп болатын өңірлерде артық ылғалды жою; - топырақты арамшөптерден, олардың тұқымдары мен вегетивтік көбею мүшелерінен, ауру қоздырғыштары мен зиянды жəндіктерден тазарту; - топыраққа өсімдік қалдықтарын, органикалық жəне минералдық тыңайтқыштарды толық сіңіруді қамтамасыз ету; - себілетін дақылдардың тұқымдарын ылғалы мол қолайлы тереңдікке сіңіру үшін жағдай жасау; - танапты көпжылдық екпелі шөптерден кейін өңдегенде олардың тамыр жүйелерінің тіршілік қабілетін жою; - суармалы жерлерде топырақтың су өткізгіштік қабілетін жоғарылату. Осы міндеттер орындалғанда ғана топырақың құнарлылығы артып, өсірілетін ауылшаруашылық дақылдарының өнімі жоғарылайды, кері жағдайда жұмсалған қаржы мен энергия, сіңірілген еңбек нəтиже бермей зая кетеді.
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
Топырақты механикалық жолмен өңдегенде бірнеше технологиялық операциялар процестер жүзеге асады. Олар: қыртысты аудару, топырақты 94 қопсыту, араластыру, тегістеу, нығыздау, арамшөптерді қырқу, микробедер микрорельеф жасау, танап бетінде аңызды жəне өсімдік қалдықтарын сақтау. Топырақ үшін əр технологиялық операцияның өзіндік маңызы бар. Қыртысты аудару ерте пісетін арамшөп тұқымдары егін жиналғанша топыраққа төгіліп, танаптың беткі қабатын ластайды, сондай-ақ өсімдіктердің ауру қоздырғыштары мен зиянкес жəндіктері өздерінің жұмыртқаларын топырақтың беткі қабатына, немесе өсімдік қалдықтарына салады. Осының салдарынан топырақтың үстіңгі қабаты арамшөп тұқымдарымен жəне аталған зиянды организмдермен ластанып, олардың таралу орталығына айналады. Бірақ, топырақтың беткі қабатының құрылымы, құрылысы жақсы жəне қарашірігі гумусы молырақ болады, ал төменгі қабатында бұл жағдайлар нашарлау. Сонымен қатар ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының, тракторлар мен комбайндардың, топырақ өзінің салмағынан жəне физика-химиялық жауын-шашын күштердің əсерінен оның үстіңгі қабаты тығыздалады. Осы аталған қолайсыз жағдайларды болдырмау үшін топырақты 180 градусқа, яғни танаптың беткі қабатын аударып төменге түсіріп, ал астыңғы қабатын үстіне шығару керек. Бұл қыртысты аудару арқылы жүзеге асады. Тік бағытта топырақтың жоғарғы жəне төменгі қабаттарын өзара алмастыруды қыртысты аудару деп атайды. Қыртысты аударғанда оның алдына мынандай мақсаттар қойылады: - қарықтың борозданың түбіне аударылып түсірілген топырақтың беткі қабатының қасиеттерін жақсарту; - арамшөптердің тұқымдарын жəне вегетативтік көбею мүшелерін олар өніп шыға алмайтын тереңдікке сіңіру; - танапқа берілетін органикалық, минералдық жəне жасыл тыңайтқыштарды, өсімдік жəне жəндіктер қалдықтарын, топыраққа сіңіру. Топырақтың жырту, қабатының пішіні біркелкі болу үшін оны аударып тұру керек. Қыртысты аудару процесі арқылы топырақтың құнарлы жырту қабаты қалыңдайды. Сондай-ақ, топырақтың беткі қабатында микробиологиялық процестер əдетте жақсы жүреді, соның нəтижесінде мұнда өсімдіктің коректік заттарының мол жиналуына мүмкіндік туады. Қыртысты аудару əр түрлі қайырмасы бар соқа арқылы жүзеге асырылады. Ол жылда, немесе 2-3 жылда бір рет аударылады. Қыртысты аударудың жоғарыда келтірілген жағымды жағына қарамастан, оның қолайсыз кезеңдері де бар. Топырағының гранулометриялық құрамы жеңіл, желі күшті ашық далалық аймақтарда қыртысты аудару танапты өсімдік жамылғысынан айырады, топырақты үгітеді, ондағы ылғалдың буланып ұшып жетуіне жол ашады, сондықтан олар эрозияның пайда болуына жəне топырақтың құрғап кетуіне əкеліп соқтырады, яғни мұндай жерлерде қыртысты аударуға болмайды. Қорыта келіп айтқанда, қыртысты аудару процесі жергілікті жердің топырақ-климаттық ерекшелігін ескере отырып жүргізілуі керек. Топырақты қопсыту өз салмағының, қардың, механикалық (ауылшаруашылық техникалары машиналары мен құралдары), физика- 95 химиялық (жауын-шашын) жəне басқа факторлардың əсерінен нығыздалады, сондықтан ондағы ауа атмосфераға ығыстырылып шығарылады, яғни оның ауа режимі нашарлайды, сондықтан топырақты қопсытып тұру керек. Сонымен қатар топырақты қопсытудың негізгі мақсаты - оған судың жақсы сіңіруін қамтамасыз етіп, ылғал қорын молайту. Топырақ көлемін ұлғайту үшін оның бөлшектерінің өзара орналасуын өзгертуді топырақты қопсыту дейді. Бұл технологиялық процестің арқасында топырақ нығыздалған кезде бұзылған түтіктік емес қуыстылықтар қалпына келтіріледі, осының салдарынан топырақтың түтікті жəне түтікті емес қуыстылықтарының арақатынасы қалыпты жағдайға келіп, оның ауа- ылғалдық жəне жылулық режимдері жақсарады. Қопсыту процесінің нəтижесінде топыраққа оттегінің көп келуінің арқасында ондағы аэробты микроорганизмдердің тіршілік белсенділігі артып, осының арқасында топырақта өсімдікке қажетті коректік заттар қоры мол жиналады. Қопсыған топырақта органикалық қалдықтар жақсы ыдырап, тез минерализацияланады. Қопсыту арқылы топырақ бетінде жауын-шашыннан жəне суарғаннан кейін пайда болған қабыршақ жойылады. Топырақты қопсыған жағдайда ұстау үшін оны жаз бойы бірнеше рет əр түрлі тереңдікке өңдеуге тура келеді. Қопсыту жиілігі мен тереңдігі нығыздалу дəрежесіне, гранулометриялық құрамына, ауа райына, дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне, жүргізу мақсатына байланысты 3-4 см-ден 14-16 см-ге дейін ауытқиды. Топырақты қопсыту үшін соқалар, сыдыра жыртқыштар, тырмалар, культиваторлар қолданылады. Топырақты араластыру оның өңделетін қабатының біркелкі болуын қамтамасыз ету жəне бөлшектерінің мөлшерін кішірейту үшін жүргізілетін технологиялық процесті араластыру деп атайды. Араластырудың нəтижесінде топырақ бөлшектерінің өзара орналасуы өзгереді, берілген органикалық, минералдық, жасыл тыңайтқыштар мен микроорганизмдер жырту қабатының өн бойына біркелкі жайылады. Топырақты араластыру ондағы органикалық заттардың жақсы ыдырауына (минерализациялануына), микробиологиялық процестің белсенді жүруіне қолайлы жағдай туғызады. Гранулометриялық құрамы жеңіл, эрозияға тез ұшырайтын жерлерде, танап бетінде міндетті түрде аңыз бен өсімдік қалдықтары сақталуға тиісті танаптарда топырақты араластыруға болмайды. Топырақты аралстыру шолақ түренсіз соқалармен, сыдыражыртқыштармен, культиваторлармен, фрезалармен жүзеге асырылады. Топырақты тегістеу танаптардың беткі қабаты əр түрлі жағдайларға (жер бедері, топырақ өңдеу сапасы жəне басқалар) байланысты ойлы-қырлы болуы мүмкін. Мұндай жерлерде ауылшаруашылық дақылдарының себілген тұқымдары топыраққа əр түрлі тереңдікке сіңіріледі, сондықтан олар шұбалаңқы көктеп, егіннің бір мезгілде пісіп-жетілмеуіне əкеліп соқтырады. Сол себепті топырақты тегістейді. Біркелкі емес топырақ бетінің мөлшерін азайтуды тегістеу деп атайды. Топырақты тегістеу жерді жыртқаннан жəне терең культивациялағаннан кейін, егін себер алдында жəне сеуіп болғаннан 96 соң жүргізіледі. Топырақты тегістеу суармалы егіншілікте, əсіресе күріш егісіне қажет. Егер, танап тегіс болмаса, берілген су біркелкі жайылмайды, ойпаң жерге жиналып қақ тұрады, ал қыратты жерлерден ылдыйға қарай су ағып эрозия құбылсын тудыруы мүмкін. Танап бетін тегістеу өсімдіктерді вегетация кезінде күтіп-баптауды жеңілдетеді жəне егін ору жұмыстарының сапасын жақсартады. Топырақты тегістеу үшін культиватрлар, тырмалар, жеңіл катоктар, малалалар, ал суармалы жерлерде арнайы грейдерлер, бульдозерлер қолданылады. Топырақты нығыздау. Топырақты қайта-қайта (күзде топырақ жыртқанда, көктемде егін себер алдында, жазда қатараралықтарды өңдеу) өңдегенде ол үгітіліп, тым борпылдақ болуы мүмкін, сондықтан оны нығыздауға тура келеді. Топырақ түйіршіктерінің көлемін азайту үшін оның бөлшектерінің өзара орналасуын өзгертуді нығыздау дейді. Ол қопсытуға қарама-қарсы процес. Бұл технологиялық процес топырақты қопсыту кезінде бұзылған түтіктік қуыстылықтар қалпына қайта келтіріледі, соның нəтижесінде топырақтың жалпы жəне түтіктік емес қуыстылықтарының көлемі азаяды. Нығыздау топырақтың төменгі жағынан үстіңгі қабатына ылғалдың көтерілуін, себілген ауылшаруашылық дақылдары тұқымдарының топырақпен жəне оның ылғалымен жақсы жанасуын қамтамасыз етеді, соның арқасында тұқымның жақсы бөрітіп, жылдам жəне біркелкі көктеп шығуына мүмкіндік туғызады. Топырақты нығыздау егін себер алдында, немесе сеуіп болғаннан кейін жүргізіледі. Егін себер алдындағы топырақты нығыздау танаптың бетін тегістеп, себілген тұқымдардың бірдей тереңдікке сіңірілуін қамтамасыз етіп, борпылдақ топырақтар шөккеннен кейін өсімдіктің тамыр жүйесіне зақым келмеуі үшін жүргізіледі. Топырақты нығыздауды гранулометриялық құрамы жеңіл, егін себер алдында ғана өңделген жерлерде жəне қуаңшыл аймақтарда жүргізген жөн. Ал, гранулометриялық құрамы ауыр жəне тым ылғалды топырақтарды нығыздауға болмайды, өйткені өсімдіктің өніп-өсуіне кері əсері тиеді. Топырақты нығыздау əртүрлі катоктармен, малалармен жүргізіледі.
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
Топырақ өңдеудің сапасы, қыртысының жақсы аударылуы, топырақтың дұрыс ұсақталуы, араласуы жəне ауылшаруашылық машиналары мен құралдарына көрсететін кедергілері топырақтың технологиялық қасиеттеріне тікелей байланысты. Топырақтың байланыстылығы. Топырақтың механикалық күштің əсер етуіне қарсы тұра алатын қабілетін оның байланыстылығы дейді. Ол топырақтың гранулометриялық құрамына, ылғалдылығына, сортаңдылығына байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, гранулометриялық құрамы ауыр балшықты, сортаң топырақтардың байланыстылығы жоғары, ал құмдақ, 98 құмдауыт немесе ылғалдылығы төмен құрғақ топырақтардың байланыстылығы нашар. Топырақтың жабысқақтығы деп оның ылғалды күйінде ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысуын айтады. Топырақтың бұл технологиялық қасиеті оның гранулометриялық құрамына жəне ылғалдылығына тікелей байланысты. Гранулометриялық құрамы ауыр балшықты жəне саздақ, ылғалды топырақтар ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысқыш келеді, ал керісінше құрғақ, гранулометриялық құрамы жеңіл құмдақ, құмдауыт топырақтардың жабысқыштық қабілеті төмен немесе мүлдем жабыспайды. Егер, топырақ ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысатын болса, оның кедергісі жоғарылап, жүретін технологиялық процестердің сапасы төмендейді, яғни топырақ дұрыс үгілмейді, оның құрылымы бұзылады. Топырақтың физикалық пісіп-жетілуі. Топырақтың өңделуге дайын екенін көрсететін жағдайын оның физикалық "пісіп-жетілуі" дейді. Топырақ "пісіп-жетілсе" жақсы уатылады, ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабыспайды. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілуін" ерте көктемде қар кеткеннен кейін егістік жұмыстарды, əсіресе ылғал жабуды бастау үшін, немесе вегетация кезінде əр суарғаннан кейін қатараралықта пайда болған топырақ қабыршығын жою үшін анықтайды. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілуін" дəл жəне дұрыс анықтаудың үлкен өндірістік мəні бар. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілу" ылғалдылығы оның ең төменгі ылғал сиымдылығының 60-90 пайызына тең. Егер, əлі "пісіп-жетілмеген" ылғалды топырақты өңдесе ол ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысып, топырақ кедергісін арттырады, сондықтан топырақ жақсы уатылмайды, өте құрғап кеткен топырақты өңдегенде үлкен-үлкен кесектер пайда болады, оны ұсату үшін топырақты қосымша өңдеу керек.
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
Топырақ өзінің, қыста жауған ... жалғасы
Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік Университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Топырақ өңдеудің мақсаты
Орындаған:Манап. Ф
Тексерген: Сагындыков С.Н
Топ;АГ-213
Семей 2015
ЖОСПАР
І НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Топырақ өңдеудің мақсаты.
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
1.5. Жердің беткі қабатын өңдеу тəсілдері жəне құралдары
1.6. Топырақ өңдеу жүйесі
1.7. Пардан басқа алғы егістерден кейін күздік дақылдар үшін топырақ өңдеу жүйесі
ІІ ҚОРЫТЫНДЫ
ІІІ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.1. Топырақ өңдеудің маңызы мен мақсаттары
Егілетін дақылға қолайлы жағдай туғызу үшін машиналар мен өндіргіш құралдары арқылы топыраққа механикалық әсер етуді топырақты өңдеу деп атайды.Топырақты өңдеуде органикалық және миниралдық тыңайтқыштарды ендіруге, қөпжылдық шөп пен сабан түптерін, сондай-ақ топырақтың жоғарғы қабатында, аңызда, арамшөптерден болатын зиянкестер мен өсімдік ауруларының тұқымдарын жауыпе, әрі тұншықтырады. Егіншіліктің ұзақ жылғы тарихында өңдеу тәсілдері мен құралдары қарапайым түрінен бастап, осы заманғы топырақты өңдейтін құралдары мен машиналарға дейін үлкен өзгерістерден өтті. Өдеу ең алдымен топырақта өтетін физикалық, химиялық және биологиялық процестердің жоғарғы қарқынды жүреді, өсімдіктер үшін қолайлы жағдайларды жасайды. Яғни су және коректік заттар өсімдікке тікелей топырақ арқылы бірігіп әсер етеді. Өңдеудің көмегімен ылғалы мол аудандардағы артық ылғалды кемітуге, ал құрғақшылық аудандарда ылғалды жинауға болады. Арамшөптермен күресуде топырақты өндеудің роліне баға жетпейді. Танапқа себілетін тұқымдық дән топырактағы барлық керекті факторларды тиімді түрде бойына сіңіре отырып, көктеп шығатындай және толысып есетіндей етіп өндеу қажет. Қазіргі егіншіліктегі ғылыми-техникалық прогреске байланысты топырақ еңдеудің тәсілдері мен құралдарының саны тұрақты өсіп келеді. Мұның өзі бір жағынан топырақ құнарлығына қарқынды әсер етуінің қажеттілігінен туса, екінші жағынан кұнарлылығы темендеген топырақтарға да егін егудің қажеттігінен туып отыр. Топырақ өңдеу жұмысы дер кезінде жəне сапалы түрде жүргізілсе оның ылғалдық, жылулық, ауа жəне коректік заттар режимдерінің жақсы реттелуіне, яғни ауылшаруашылық дақылдарының өніп-өсуіне жəне дамуына оңтайлы жағдай жасалады. Топырақты өңдеу арқасында оның жырту қабатының жағдайы, яғни тығыздығы, құрылысы, фитосанитарлық жағдайлары жақсарады. Сонымен, топырақ өңдеу деп ауылшаруашылық дақылдарының өсуіне қолайлы жағдай жасау үшін оған машиналар мен құралдардың жұмыс органдары арқылы механикалық əсер етуді айтады. Өзінің мағынасы, еңбек сіңіруді, энергияны қажет етуі жағынан топырақ өңдеу егіншілікте бірінші орында тұр. Сондықтан, оны ешқандай басқа агротехникалық шаралармен алмастыруға болмайды. Топырақ өңдеу сапалы жүргізілсе, онда ауылшаруашылық дақылдарының өнімі 25 пайызға артады. Топырақты өңдеуге үлкен қаражат, көп еңбек жəне энергия жұмсалады. Атап айтқанда, егіншілікте жұмсалатын энергияның 30-40 пайызы осы топырақ өңдеудің үлесіне тиеді. Сондықтан, егіншілікте энергия жұмсалу мөлшерін азайту ең өзекті мəселелердің бірі. Көптеген ғалымдардың зерттеулері жəне шаруашылықтардың тəжірибелері осы күні өндірісте қолданылып жүрген топырақ өңдеу жүйесі энергиялық шығындарды көп болса 5-20 пайызға азайтады, сондықтан бұл мəселені түбегейлі шешу үшін əдеттен тыс топырақ өңдеу жолдарын іздестіру қажет. Осы жұмсалған қыруар еңбек пен қаржыны өтеу үшін топырақ өңдеудің алдына төмендегідей мақсаттар қойылады: - атмосфера мен топырақ арасында газ айналымын жақсарту, жауын- шашынды жəне қолдан берген суларды топыраққа жақсы сіңіру, топырақтағы ылғал буланып ұшып кетпеу үшін оның жоғарғы беткі қабаты тығыздалмаған, яғни бос борпылдақ күйде ұстау; - топырақтың құнарлылығын арттыру жəне оны сақтау; - топырақты эрозия құбылысынан қорғау; - өңделетін қабаттың құрылысын жəне құрылымын өзгерту нəтижесінде топырақта жүретін микробиологиялық процестерді күшейту арқылы өсімдіктерді олар оңай сіңіре алатын коректік заттармен қамтамасыз ету; - қуаңшыл аймақтарда топырақта мүмкіндігінше мол ылғал қорын жинау, ал ылғалы мөлшерден тым көп болатын өңірлерде артық ылғалды жою; - топырақты арамшөптерден, олардың тұқымдары мен вегетивтік көбею мүшелерінен, ауру қоздырғыштары мен зиянды жəндіктерден тазарту; - топыраққа өсімдік қалдықтарын, органикалық жəне минералдық тыңайтқыштарды толық сіңіруді қамтамасыз ету; - себілетін дақылдардың тұқымдарын ылғалы мол қолайлы тереңдікке сіңіру үшін жағдай жасау; - танапты көпжылдық екпелі шөптерден кейін өңдегенде олардың тамыр жүйелерінің тіршілік қабілетін жою; - суармалы жерлерде топырақтың су өткізгіштік қабілетін жоғарылату. Осы міндеттер орындалғанда ғана топырақың құнарлылығы артып, өсірілетін ауылшаруашылық дақылдарының өнімі жоғарылайды, кері жағдайда жұмсалған қаржы мен энергия, сіңірілген еңбек нəтиже бермей зая кетеді.
1.2. Топырақ өңдегенде жүретін технологиялық процестер
Топырақты механикалық жолмен өңдегенде бірнеше технологиялық операциялар процестер жүзеге асады. Олар: қыртысты аудару, топырақты 94 қопсыту, араластыру, тегістеу, нығыздау, арамшөптерді қырқу, микробедер микрорельеф жасау, танап бетінде аңызды жəне өсімдік қалдықтарын сақтау. Топырақ үшін əр технологиялық операцияның өзіндік маңызы бар. Қыртысты аудару ерте пісетін арамшөп тұқымдары егін жиналғанша топыраққа төгіліп, танаптың беткі қабатын ластайды, сондай-ақ өсімдіктердің ауру қоздырғыштары мен зиянкес жəндіктері өздерінің жұмыртқаларын топырақтың беткі қабатына, немесе өсімдік қалдықтарына салады. Осының салдарынан топырақтың үстіңгі қабаты арамшөп тұқымдарымен жəне аталған зиянды организмдермен ластанып, олардың таралу орталығына айналады. Бірақ, топырақтың беткі қабатының құрылымы, құрылысы жақсы жəне қарашірігі гумусы молырақ болады, ал төменгі қабатында бұл жағдайлар нашарлау. Сонымен қатар ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының, тракторлар мен комбайндардың, топырақ өзінің салмағынан жəне физика-химиялық жауын-шашын күштердің əсерінен оның үстіңгі қабаты тығыздалады. Осы аталған қолайсыз жағдайларды болдырмау үшін топырақты 180 градусқа, яғни танаптың беткі қабатын аударып төменге түсіріп, ал астыңғы қабатын үстіне шығару керек. Бұл қыртысты аудару арқылы жүзеге асады. Тік бағытта топырақтың жоғарғы жəне төменгі қабаттарын өзара алмастыруды қыртысты аудару деп атайды. Қыртысты аударғанда оның алдына мынандай мақсаттар қойылады: - қарықтың борозданың түбіне аударылып түсірілген топырақтың беткі қабатының қасиеттерін жақсарту; - арамшөптердің тұқымдарын жəне вегетативтік көбею мүшелерін олар өніп шыға алмайтын тереңдікке сіңіру; - танапқа берілетін органикалық, минералдық жəне жасыл тыңайтқыштарды, өсімдік жəне жəндіктер қалдықтарын, топыраққа сіңіру. Топырақтың жырту, қабатының пішіні біркелкі болу үшін оны аударып тұру керек. Қыртысты аудару процесі арқылы топырақтың құнарлы жырту қабаты қалыңдайды. Сондай-ақ, топырақтың беткі қабатында микробиологиялық процестер əдетте жақсы жүреді, соның нəтижесінде мұнда өсімдіктің коректік заттарының мол жиналуына мүмкіндік туады. Қыртысты аудару əр түрлі қайырмасы бар соқа арқылы жүзеге асырылады. Ол жылда, немесе 2-3 жылда бір рет аударылады. Қыртысты аударудың жоғарыда келтірілген жағымды жағына қарамастан, оның қолайсыз кезеңдері де бар. Топырағының гранулометриялық құрамы жеңіл, желі күшті ашық далалық аймақтарда қыртысты аудару танапты өсімдік жамылғысынан айырады, топырақты үгітеді, ондағы ылғалдың буланып ұшып жетуіне жол ашады, сондықтан олар эрозияның пайда болуына жəне топырақтың құрғап кетуіне əкеліп соқтырады, яғни мұндай жерлерде қыртысты аударуға болмайды. Қорыта келіп айтқанда, қыртысты аудару процесі жергілікті жердің топырақ-климаттық ерекшелігін ескере отырып жүргізілуі керек. Топырақты қопсыту өз салмағының, қардың, механикалық (ауылшаруашылық техникалары машиналары мен құралдары), физика- 95 химиялық (жауын-шашын) жəне басқа факторлардың əсерінен нығыздалады, сондықтан ондағы ауа атмосфераға ығыстырылып шығарылады, яғни оның ауа режимі нашарлайды, сондықтан топырақты қопсытып тұру керек. Сонымен қатар топырақты қопсытудың негізгі мақсаты - оған судың жақсы сіңіруін қамтамасыз етіп, ылғал қорын молайту. Топырақ көлемін ұлғайту үшін оның бөлшектерінің өзара орналасуын өзгертуді топырақты қопсыту дейді. Бұл технологиялық процестің арқасында топырақ нығыздалған кезде бұзылған түтіктік емес қуыстылықтар қалпына келтіріледі, осының салдарынан топырақтың түтікті жəне түтікті емес қуыстылықтарының арақатынасы қалыпты жағдайға келіп, оның ауа- ылғалдық жəне жылулық режимдері жақсарады. Қопсыту процесінің нəтижесінде топыраққа оттегінің көп келуінің арқасында ондағы аэробты микроорганизмдердің тіршілік белсенділігі артып, осының арқасында топырақта өсімдікке қажетті коректік заттар қоры мол жиналады. Қопсыған топырақта органикалық қалдықтар жақсы ыдырап, тез минерализацияланады. Қопсыту арқылы топырақ бетінде жауын-шашыннан жəне суарғаннан кейін пайда болған қабыршақ жойылады. Топырақты қопсыған жағдайда ұстау үшін оны жаз бойы бірнеше рет əр түрлі тереңдікке өңдеуге тура келеді. Қопсыту жиілігі мен тереңдігі нығыздалу дəрежесіне, гранулометриялық құрамына, ауа райына, дақылдардың биологиялық ерекшеліктеріне, жүргізу мақсатына байланысты 3-4 см-ден 14-16 см-ге дейін ауытқиды. Топырақты қопсыту үшін соқалар, сыдыра жыртқыштар, тырмалар, культиваторлар қолданылады. Топырақты араластыру оның өңделетін қабатының біркелкі болуын қамтамасыз ету жəне бөлшектерінің мөлшерін кішірейту үшін жүргізілетін технологиялық процесті араластыру деп атайды. Араластырудың нəтижесінде топырақ бөлшектерінің өзара орналасуы өзгереді, берілген органикалық, минералдық, жасыл тыңайтқыштар мен микроорганизмдер жырту қабатының өн бойына біркелкі жайылады. Топырақты араластыру ондағы органикалық заттардың жақсы ыдырауына (минерализациялануына), микробиологиялық процестің белсенді жүруіне қолайлы жағдай туғызады. Гранулометриялық құрамы жеңіл, эрозияға тез ұшырайтын жерлерде, танап бетінде міндетті түрде аңыз бен өсімдік қалдықтары сақталуға тиісті танаптарда топырақты араластыруға болмайды. Топырақты аралстыру шолақ түренсіз соқалармен, сыдыражыртқыштармен, культиваторлармен, фрезалармен жүзеге асырылады. Топырақты тегістеу танаптардың беткі қабаты əр түрлі жағдайларға (жер бедері, топырақ өңдеу сапасы жəне басқалар) байланысты ойлы-қырлы болуы мүмкін. Мұндай жерлерде ауылшаруашылық дақылдарының себілген тұқымдары топыраққа əр түрлі тереңдікке сіңіріледі, сондықтан олар шұбалаңқы көктеп, егіннің бір мезгілде пісіп-жетілмеуіне əкеліп соқтырады. Сол себепті топырақты тегістейді. Біркелкі емес топырақ бетінің мөлшерін азайтуды тегістеу деп атайды. Топырақты тегістеу жерді жыртқаннан жəне терең культивациялағаннан кейін, егін себер алдында жəне сеуіп болғаннан 96 соң жүргізіледі. Топырақты тегістеу суармалы егіншілікте, əсіресе күріш егісіне қажет. Егер, танап тегіс болмаса, берілген су біркелкі жайылмайды, ойпаң жерге жиналып қақ тұрады, ал қыратты жерлерден ылдыйға қарай су ағып эрозия құбылсын тудыруы мүмкін. Танап бетін тегістеу өсімдіктерді вегетация кезінде күтіп-баптауды жеңілдетеді жəне егін ору жұмыстарының сапасын жақсартады. Топырақты тегістеу үшін культиватрлар, тырмалар, жеңіл катоктар, малалалар, ал суармалы жерлерде арнайы грейдерлер, бульдозерлер қолданылады. Топырақты нығыздау. Топырақты қайта-қайта (күзде топырақ жыртқанда, көктемде егін себер алдында, жазда қатараралықтарды өңдеу) өңдегенде ол үгітіліп, тым борпылдақ болуы мүмкін, сондықтан оны нығыздауға тура келеді. Топырақ түйіршіктерінің көлемін азайту үшін оның бөлшектерінің өзара орналасуын өзгертуді нығыздау дейді. Ол қопсытуға қарама-қарсы процес. Бұл технологиялық процес топырақты қопсыту кезінде бұзылған түтіктік қуыстылықтар қалпына қайта келтіріледі, соның нəтижесінде топырақтың жалпы жəне түтіктік емес қуыстылықтарының көлемі азаяды. Нығыздау топырақтың төменгі жағынан үстіңгі қабатына ылғалдың көтерілуін, себілген ауылшаруашылық дақылдары тұқымдарының топырақпен жəне оның ылғалымен жақсы жанасуын қамтамасыз етеді, соның арқасында тұқымның жақсы бөрітіп, жылдам жəне біркелкі көктеп шығуына мүмкіндік туғызады. Топырақты нығыздау егін себер алдында, немесе сеуіп болғаннан кейін жүргізіледі. Егін себер алдындағы топырақты нығыздау танаптың бетін тегістеп, себілген тұқымдардың бірдей тереңдікке сіңірілуін қамтамасыз етіп, борпылдақ топырақтар шөккеннен кейін өсімдіктің тамыр жүйесіне зақым келмеуі үшін жүргізіледі. Топырақты нығыздауды гранулометриялық құрамы жеңіл, егін себер алдында ғана өңделген жерлерде жəне қуаңшыл аймақтарда жүргізген жөн. Ал, гранулометриялық құрамы ауыр жəне тым ылғалды топырақтарды нығыздауға болмайды, өйткені өсімдіктің өніп-өсуіне кері əсері тиеді. Топырақты нығыздау əртүрлі катоктармен, малалармен жүргізіледі.
1.3. Топырақтың технологиялық қасиеттері
Топырақ өңдеудің сапасы, қыртысының жақсы аударылуы, топырақтың дұрыс ұсақталуы, араласуы жəне ауылшаруашылық машиналары мен құралдарына көрсететін кедергілері топырақтың технологиялық қасиеттеріне тікелей байланысты. Топырақтың байланыстылығы. Топырақтың механикалық күштің əсер етуіне қарсы тұра алатын қабілетін оның байланыстылығы дейді. Ол топырақтың гранулометриялық құрамына, ылғалдылығына, сортаңдылығына байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, гранулометриялық құрамы ауыр балшықты, сортаң топырақтардың байланыстылығы жоғары, ал құмдақ, 98 құмдауыт немесе ылғалдылығы төмен құрғақ топырақтардың байланыстылығы нашар. Топырақтың жабысқақтығы деп оның ылғалды күйінде ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысуын айтады. Топырақтың бұл технологиялық қасиеті оның гранулометриялық құрамына жəне ылғалдылығына тікелей байланысты. Гранулометриялық құрамы ауыр балшықты жəне саздақ, ылғалды топырақтар ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысқыш келеді, ал керісінше құрғақ, гранулометриялық құрамы жеңіл құмдақ, құмдауыт топырақтардың жабысқыштық қабілеті төмен немесе мүлдем жабыспайды. Егер, топырақ ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысатын болса, оның кедергісі жоғарылап, жүретін технологиялық процестердің сапасы төмендейді, яғни топырақ дұрыс үгілмейді, оның құрылымы бұзылады. Топырақтың физикалық пісіп-жетілуі. Топырақтың өңделуге дайын екенін көрсететін жағдайын оның физикалық "пісіп-жетілуі" дейді. Топырақ "пісіп-жетілсе" жақсы уатылады, ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабыспайды. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілуін" ерте көктемде қар кеткеннен кейін егістік жұмыстарды, əсіресе ылғал жабуды бастау үшін, немесе вегетация кезінде əр суарғаннан кейін қатараралықта пайда болған топырақ қабыршығын жою үшін анықтайды. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілуін" дəл жəне дұрыс анықтаудың үлкен өндірістік мəні бар. Топырақтың физикалық "пісіп-жетілу" ылғалдылығы оның ең төменгі ылғал сиымдылығының 60-90 пайызына тең. Егер, əлі "пісіп-жетілмеген" ылғалды топырақты өңдесе ол ауылшаруашылық машиналары мен құралдарының жұмыс органдарына жабысып, топырақ кедергісін арттырады, сондықтан топырақ жақсы уатылмайды, өте құрғап кеткен топырақты өңдегенде үлкен-үлкен кесектер пайда болады, оны ұсату үшін топырақты қосымша өңдеу керек.
1.4. Топырақты негізгі өңдеу жəне оның тəсілдері, құралдары
Топырақ өзінің, қыста жауған ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz