Меркантелизмнің кезеңдерінің ерекшеліктері
1 Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
2 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім ... ... ... ...5
2.2 «Меркантилизм» бірінші экономикалық ілім ... ... ..10
3 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
4 Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2 Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім ... ... ... ...5
2.2 «Меркантилизм» бірінші экономикалық ілім ... ... ..10
3 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
4 Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
Меркантилизм (франц. mercantіlіsme, итал. mercante – деген сөзден шыққан – саудагер‚ көпес) – капиталдың бастапқы қорлану дәуірінде дүниеге келген сауда-өнеркәсіп буржуазиясының экономикалық теориясы мен саясаты.
16 ғасырда пайда болып, 18 ғасырдың аяғына дейін дамыды. Меркантилизмді А.Смит (1723 – 90) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен себептері” (1776) атты басты еңбегінде негіздеді. Меркантилизм Батыс Еуропа елдері – Англия, Франция, Испания, Португалия, Италияда дамыды.
Меркантилизмнің көрнекті өкілдері:
Англияда – У.Стаффорд, Т.Мен, Дж. Стюарт;
Италияда – А.Серра;
Францияда – А. де Монкретьен, Ж.Б. Кольер.
Меркантилизм теориясының кейбір нышандарын орыс экономисі, І Петрдің замандасы И.Т. Посошковтың “Сараңдық пен байлық туралы” деген еңбегінен де кездестіруге болады.
Меркантилизм ілімін жақтаушылар – меркантилистер – қоғам байлығы мен әл-ауқатының көзі материалдық игіліктер өндірісі емес‚ тауар және ақша айналысы саласы деп есептеді. Олардың пікірінше қоғамның әл-ауқатына сыртқы сауданы реттеу‚ тауарлар әкелімінен әкетілімінің басым болуы және елде ақшалай капиталдың қорлануы жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан келіп “меркантилдік” деген термин сауда‚ коммерц. деген мағынада қолданыла бастады. Сонымен бірге ол материалдық пайдакүнемдікпен‚ бас пайдасын күйттеушілікпен байланысты ұсақ есепшіл‚ саудагерлік дегенді де білдіреді.
16 ғасырда пайда болып, 18 ғасырдың аяғына дейін дамыды. Меркантилизмді А.Смит (1723 – 90) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен себептері” (1776) атты басты еңбегінде негіздеді. Меркантилизм Батыс Еуропа елдері – Англия, Франция, Испания, Португалия, Италияда дамыды.
Меркантилизмнің көрнекті өкілдері:
Англияда – У.Стаффорд, Т.Мен, Дж. Стюарт;
Италияда – А.Серра;
Францияда – А. де Монкретьен, Ж.Б. Кольер.
Меркантилизм теориясының кейбір нышандарын орыс экономисі, І Петрдің замандасы И.Т. Посошковтың “Сараңдық пен байлық туралы” деген еңбегінен де кездестіруге болады.
Меркантилизм ілімін жақтаушылар – меркантилистер – қоғам байлығы мен әл-ауқатының көзі материалдық игіліктер өндірісі емес‚ тауар және ақша айналысы саласы деп есептеді. Олардың пікірінше қоғамның әл-ауқатына сыртқы сауданы реттеу‚ тауарлар әкелімінен әкетілімінің басым болуы және елде ақшалай капиталдың қорлануы жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан келіп “меркантилдік” деген термин сауда‚ коммерц. деген мағынада қолданыла бастады. Сонымен бірге ол материалдық пайдакүнемдікпен‚ бас пайдасын күйттеушілікпен байланысты ұсақ есепшіл‚ саудагерлік дегенді де білдіреді.
1. Сабден О. Кәсіпкерлік. – Алматы: ИД «Эксклюзив», 2009. – 320с.
2. Кайкен Ж.Б., Сұлтанов Ө.С., Қалдыбаев М.М. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. – Семей: ПК «Семей-печать», 2010. – 302б.
3. Темірбекова А.Б. Экономикалық теория: Оқу құралы. – Алматы: «Экономика», 2008.
2. Кайкен Ж.Б., Сұлтанов Ө.С., Қалдыбаев М.М. Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. – Семей: ПК «Семей-печать», 2010. – 302б.
3. Темірбекова А.Б. Экономикалық теория: Оқу құралы. – Алматы: «Экономика», 2008.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
Ақпараттық - коммуникациялық технологиялар факультеті
Автоматика және электроника кафедрасы
СӨЖ №1
Тақырыбы: Меркантелизм кезеңдерінің ерекшеліктері
Орындаған: Саянова Диана
АУ- 401
Тексерген:
Готман Л. А.
Семей 2015
Жоспар
1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
2 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...4
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім ... ... ... ...5
2.2 Меркантилизм бірінші экономикалық ілім ... ... ..10
3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...16
4 Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .17
1 Кіріспе
Меркантилизм (франц. mercantіlіsme, итал. mercante – деген сөзден
шыққан – саудагер‚ көпес) – капиталдың бастапқы қорлану дәуірінде дүниеге
келген сауда-өнеркәсіп буржуазиясының экономикалық теориясы мен саясаты.
16 ғасырда пайда болып, 18 ғасырдың аяғына дейін дамыды.
Меркантилизмді А.Смит (1723 – 90) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен
себептері” (1776) атты басты еңбегінде негіздеді. Меркантилизм Батыс Еуропа
елдері – Англия, Франция, Испания, Португалия, Италияда дамыды.
Меркантилизмнің көрнекті өкілдері:
Англияда – У.Стаффорд, Т.Мен, Дж. Стюарт;
Италияда – А.Серра;
Францияда – А. де Монкретьен, Ж.Б. Кольер.
Меркантилизм теориясының кейбір нышандарын орыс экономисі, І Петрдің
замандасы И.Т. Посошковтың “Сараңдық пен байлық туралы” деген еңбегінен де
кездестіруге болады.
Меркантилизм ілімін жақтаушылар – меркантилистер – қоғам байлығы мен
әл-ауқатының көзі материалдық игіліктер өндірісі емес‚ тауар және ақша
айналысы саласы деп есептеді. Олардың пікірінше қоғамның әл-ауқатына сыртқы
сауданы реттеу‚ тауарлар әкелімінен әкетілімінің басым болуы және елде
ақшалай капиталдың қорлануы жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан келіп
“меркантилдік” деген термин сауда‚ коммерц. деген мағынада қолданыла
бастады. Сонымен бірге ол материалдық пайдакүнемдікпен‚ бас пайдасын
күйттеушілікпен байланысты ұсақ есепшіл‚ саудагерлік дегенді де білдіреді.
2 Негізгі бөлім
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім
Экономикалық теория — бұл адамдардың шексіз қажеттілігін қанағат-
тандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды
пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым.
Экономикалық ойлау адамзат қағамының құрдасы болып табылады. Оның
алғашқы қайнар көзі ежелгі Египеттен басталады.
Ең алғаш рет б.д.д. III- ғасырда грек ойшылдары Аристотель мен
Ксенофонт еңбектерінде экономикалық болмыс түсініктерінің бірнеше
нұсқаулары дүниеге келді. Философ, әрі экономист Аристотель айырбас,
ақшаның пайда болуы мен атқаратын қызметін зерттейді. Бірақ бұл ғалымдар
экономикалық ілімді дербес бір тұтас жүйеге айналдыра алмады. Экономика
деген гректің сөзі, сөзбе сөз аударғанда үй шаруашылығын жүргізудің
өнері деген мағынаны білдіреді.
Қазір оның мазмұны айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Шаруашылық тек
отбасы төңірегінде емес, сондай ақ аймақ, ел, әлемдік шеңберде жүргізіліп,
басқарылатын болды және тек теориялық белгілеріне ғана емес, сондай ақ
өндірістік белгілеріне байланысты (фирма, кәсіпорын, сала) ұйымдастырылатын
болды.
Экономикалық теория дербес ғылым болып XVIXVII ғасырларда тауар – ақша
қатынастары кеңейген капитализм кезеңінде түбегейлі қалыптаса бастады.
Экономикалық теорияның даму кезеңдері төмендегідей бөлінеді.
Меркантилизм – Ең алғаш экономикалық ілім XVIXVII ғасырларда
меркантилизм мектебі болды (итальян сөзі мерканте — саудагерлер көпес,
сауда, пайда). Бүл ілімнің негізінде қоғам байлығының қайнар көзі
материялдық өндіріс емес, тауар ақша қатынастарында болды.
Меркантелистердің талабы бойынша тауарды шет елдерге көп сату олардан
аз сатып алу, сөйтіп елдегі ақша қорын көбейту. Олар сыртқы сауданы дамыту
арқылы елдегі алтын мен күмістің көлемін молайту негізінде халықты байытуға
болады деді. Демек меркантелистер тек сауда капиталының мүддесін қорғады.
Сондықтан халық шаруашылығын толық қамтитын ілімге айнала алмады. Бұл
ілімнің көрнекті өкілдері Т.Мен, А.Монкретьен, І Петр, И.И.Посошков.
Физиократизм – (XVIII) қоғамның байлығы саудада емес өндірісте
деген қағида ең бірінші физократтар мектебінің өкілі Франсуа Кэненің
еңбегінде пайда болды, бірақ ол ұлттық байлықтың қайнар көзі ауыл
шаруашылығының еңбегінде деп есептеді.
Физио — табиғат, кратос — үстемдік. Алайда өндірісті тек
ауыл шаруашылығымен шектеп халық шаруашылығын басқа салаларын өнімсіз деп
есептеу дұрыс болмады. Бұл кезеңнің көрнекті өкілдері Ф.Кенэ, А.Тюрго,
Дюпон де Немур.
Классикалық саяси экономия — ХҮІІІ ғасыр (У.Петти, А.Смит,
Д.Рикардо, Буагильбер) — өндірістің барлық саласын зерттеп, барлық
тауарлардың құндылық өлшемі негізі еңбекте деп дәлелдеген. Экономиканың
нарықпен реттелуін және қоғамның барлық топтар табыстарының қайнар көзін
анықтаған. ХІХ ғасырдың ІІ жартысы басында саяси экономия екі бағытқа
бөлінді: марксизм және маржинализм.
а) Марксизм – (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин, Г.В.Плеханов).
Зерттеудің негізгі нысаны – капитализмнің экономикалық заңдылықтары.
К.Маркстың ашқан басты жаңалығы: қоғамдық-экономикалық формация,
капитализмнің даму заңдылықтары, социализмнің жаңа жүйе ретінде пайда
болуы, ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы, тауарға сіңген
еңбектің екі табиғаттылығы, қосымша құн туралы ілімдерді қалыптастырды,
абсолюттік рентаның, жалдамалы еңбектің мәнін қарастырды. К.Маркс қоғамды
екі топқа бөлу арқылы барлық экономикалық құбылыстар да талданды. Қосымша
құнның теория мағынасы өндірісте пролетариаттың қаналуы арқылы көрініс
тапты.
б) Маржинализм – (К.Менгер, У.Джевонс, Л.Вальрос).
Маржинализмнің басты категориялары шекті пайдалылық, шекті өнімділік, шекті
шығындар. Шаруашылықты тиімді ұйымдастыру үшін шектеулі ресурстарды ең
пайдалы бөлудің әдістерін іздестіру жүргізілді. Микроэкономикалық талдауда
шекті көрсеткіштер қолданылу әдістері қарастырылды. Маржинализм экономико-
математикалық тәсілдер мен үлгілерді кең қолданады. Л.Вальрос математикалық
мектептін негізін қалаған. Ол жалпы нарықтық тепе-теңділік үлгісін жасаған,
оның негізі сұраныс пен ұсынысты талдау.
Неоклассикалық теория — ХІХ ғасырдың 90 жылдары (Д.Кларк,
А.Маршалл, А.Пигу). Неоклассиктердің ойы келесіде: егер нарықтық
экономиканың субъектілеріне мүмкіндігінше экономикалық еркіндік бірлесе
өте жақсы қызмет атқарған болар еді деп есептеді.
Кейнсиандық мектеп – ХХ ғасыр (Дж.Кейнс). Бұл ағымның
капитализмді реттеу теориясы бойынша: экономиканы нарықтық реттеумен
қатар мемлекеттің араласуының қажеттілігін айқындады.
Институционализм – ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғы (Т.Веблен,
У.Митчел, М.Вебер, В.Зомбарт, Д.Гэлбрейт және т.б.). Экономикалық дамудың
сипатын құрайтын тек нарық емес, ол – экономикалық институттардың барлық
жүйесі. Бұл бағыт өкілдері қоғамның жоғары мұратының көрінісіне
әлеуметтік бағдарламаларды, индикативтік жоспарлау және басқа да
экономикадағы мемлекеттің араласу шараларды жатқызуы.
Экономикалық қажеттілік – адамдарды өз мұқтаждарын
қанағаттандыру мақсатында белсенді қызмет етуге мәжбүр ететін қозғаушы күш
болып табылады. Қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейіне қарай жаңа
қажеттіліктер туады. Оның құрылымы, саны, сапасы, өзгеріп отырады.
Қажеттіліктердің үздіксіз өсуі адамдардың экономикалық эволюциясының
көптеген деректерімен дәлелденді. Әр бір 10 жыл сайын тұтыну тауарлары мен
қызметтердің түрлері екі есеге өсіп отырады. Мұндай экономикалық заңдылық
қжеттіліктердің өсу заңы деп аталады. Қажеттіліктердің түрлері:
Алғашқы (төменгі) — қажеттілік адамдардың өмір сүруіне ең алғаш
керек қажеттіліктер. Оларға толық киім, баспана т.б жатады.
Екінші реттік (жоғарғы) қажеттіліктер. Екінші реттік (жоғарғы)
қажеттілік – бұл адамның рухани жағдайы, әлеуметтік ортасы, интелектуалдық
деңгейіне байланысты пайда болатын қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерді
альтернативті (таңдау) қажеттіліктері деп те атайды. Мысалы: кітаптар,
сәнді киімдер, қымбат бұйымдар, сондай-ақ білімге мәдениетке қажеттіліктер.
Қанағаттандыру түріне қарай қажеттіліктерді жеке және ұжымдық
деп бөлуге болады.
Жеке қажеттіліктер – бұл жеке адамның өзін қанағаттындыра
алатын қажеттіліктер. Мысалы: киім, тамақ, мұздатқыш, машина т.б тауарлар
сатып алуы.
Ұжымдық қажеттіліктер — өмірде жеке бір адам қанағаттандыруға
мүмкін емес,көп шығын қажет ететін қажеттіліктер бар. Оларды көпшілік
көмегімен ұжымдық түрде қанағаттандырады. Ұжымдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру жөнінде шешімдерді басқару органдары қабылдайды.
Экономикалық игіліктер – бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатындағы нәрселер мен заттар. Олардың біреулері шексіз түрде болады.
(Мысалы: ауа). Оларды еркін игіліктер деп атайды, басқалары шектелген
оларды экономикалық игіліктер деп атайды.
Экономикалық игіліктер заттар (тауарлар) мен қызметтерден
тұрады. Қызметтердің заттай тауарлардан айырмашылығы:
1.Олардың өндірісі мен тұтынылуы бір мезгілде болады
2.Оларды мұраға қалдыруға болмайды.
3.Оларды сақтауға немесе жинақтауға болмайды.
Басқа ғылымдарға ұқсас экономикалық теория ғылыми танып-білудің
әртүрлі әдістерін қолданады. Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
келесі кестеде көрсетілген.
Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
Ғылыми абстракция әдісі – зерттеліп отырған құбылыстардың мардымсыз,
өткінші жақтарын дерексіздендіру, олардағы тұрақты қасиеттерді тауып
көрсету процесі.
Талдау – зерттелінетін құбылыс өзінің құрамды бөліктері мен жақтарына
ажыратылады.
Жинақтау – құрамды бөліктердің тұтас бір құбылыс болып қалыптасуы.
Индукция – жеке фактілерден жалпы қорытынды шығару.
Дедукция – жалпыдан жалқыға, бүтіннен бөлшекке көшу.
Эксперимент, гипотеза және т.б. Экономико – математикалық модельдер
әдісі, экстраполяция (болжау), баланстық, функциональдық және тағы басқа да
әдістер.
Зерттелінетін құбылыстардың маңыздылығы экономикалық заңдылықтар
мен категорияларға бағынышты.
Экономикалық заңдылықтар – бұл қоғамдағы көп кездесетін немесе
қайталанып жататын тұрақты іс-әрекеттер және олардың арасындағы
қатынастардың көрінісі. Экономикалық заңдарды төмендегідей заңдарға айырып
қарауға болады:
айрықша экономикалық заңдар. Бұл заңдар олардың іс-әрекет жасауына
жағдайдың сақталуындағы тарихи дәуірге тән.
ерекше экономикалық заңдар. Бұл белгілі бір шаруашылық түрлерінің
нақты тарихи дамуының заңдары.
жалпы экономикалық заңдар. Бұл заңдар барлық тарихи дәуірге тән, олар
барлық дәуірлерді біртұтас тарихи үйлесімді процесс етіп байланыстырады.
Экономикалық категориялар — адамдардың қоғамдық өндірістік
қатынастарының теориялық көрінісі (тауар, баға, пайда және т.б.).
Экономикалық теория талдау дәрежесіне қатысты екі бөлімнен
құралады:
— микроэкономика – жеке өндірушілердің қызмет-әрекеттерін,
кәсіпкерлік капитал мен бәсекелік ортаның қалыптастыру заңдылықтарын
зерттейді. Бұнда жеке тауарлардың бағасы, ресурстар, шығындар, пайда,
фирманың қызмет атқару механизмі, бағаның құрылуы және т.б. категориялар
талданады.
— макроэкономика – мемлекеттің жалпы экономикасы
зерттелінеді, ұлттық экономикалық жүйенің қызмет-әрекеттерін зерттейді,
талдау объектісіне жататындар: қоғамның жалпы табысы, жұмыссыздық, инфляция
және т.б.
Экономикалық теория бірнеше қызметтер атқарады:
Танып — білу қызметі — қоғамдық экономикалық процестер мен құбы-
лыстарды терең, әрі жан-жақты зерттеп бөлуі және түсіндіруі тиіс.
Дүниетанымдылық көзқарас қызметі – экономикалық құбылыстардың
сипаттамасына тіршілік позиция құруына жағдай жасайды.
Ғылыми болжам қызметі — ғылыми болжам жасап және қоғамдық дамудың
болашағын айқындайды.
Практикалық қызметі – нақты принциптерді және шаруашылықтың тиімді
әдістерін жасаумен, сондай-ақ мемлекеттің саясатын ғылыми дәлелдеумен
түсіндіреді.
Методологиялық қызметі – экономикалық теория барлық экономиканың
ғылыми жүйесі үшін методологиялық негіз болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласындағы Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
Ақпараттық - коммуникациялық технологиялар факультеті
Автоматика және электроника кафедрасы
СӨЖ №1
Тақырыбы: Меркантелизм кезеңдерінің ерекшеліктері
Орындаған: Саянова Диана
АУ- 401
Тексерген:
Готман Л. А.
Семей 2015
Жоспар
1
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
2 Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...4
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім ... ... ... ...5
2.2 Меркантилизм бірінші экономикалық ілім ... ... ..10
3
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...16
4 Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .17
1 Кіріспе
Меркантилизм (франц. mercantіlіsme, итал. mercante – деген сөзден
шыққан – саудагер‚ көпес) – капиталдың бастапқы қорлану дәуірінде дүниеге
келген сауда-өнеркәсіп буржуазиясының экономикалық теориясы мен саясаты.
16 ғасырда пайда болып, 18 ғасырдың аяғына дейін дамыды.
Меркантилизмді А.Смит (1723 – 90) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен
себептері” (1776) атты басты еңбегінде негіздеді. Меркантилизм Батыс Еуропа
елдері – Англия, Франция, Испания, Португалия, Италияда дамыды.
Меркантилизмнің көрнекті өкілдері:
Англияда – У.Стаффорд, Т.Мен, Дж. Стюарт;
Италияда – А.Серра;
Францияда – А. де Монкретьен, Ж.Б. Кольер.
Меркантилизм теориясының кейбір нышандарын орыс экономисі, І Петрдің
замандасы И.Т. Посошковтың “Сараңдық пен байлық туралы” деген еңбегінен де
кездестіруге болады.
Меркантилизм ілімін жақтаушылар – меркантилистер – қоғам байлығы мен
әл-ауқатының көзі материалдық игіліктер өндірісі емес‚ тауар және ақша
айналысы саласы деп есептеді. Олардың пікірінше қоғамның әл-ауқатына сыртқы
сауданы реттеу‚ тауарлар әкелімінен әкетілімінің басым болуы және елде
ақшалай капиталдың қорлануы жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан келіп
“меркантилдік” деген термин сауда‚ коммерц. деген мағынада қолданыла
бастады. Сонымен бірге ол материалдық пайдакүнемдікпен‚ бас пайдасын
күйттеушілікпен байланысты ұсақ есепшіл‚ саудагерлік дегенді де білдіреді.
2 Негізгі бөлім
2.1 XVI XVII ғасырлардағы экономикалық ілім
Экономикалық теория — бұл адамдардың шексіз қажеттілігін қанағат-
тандыру үшін қоғамдағы шектеулі немесе сирек кездесетін ресурстарды
пайдалану арқылы игіліктерді өндіруді зерттейтін ғылым.
Экономикалық ойлау адамзат қағамының құрдасы болып табылады. Оның
алғашқы қайнар көзі ежелгі Египеттен басталады.
Ең алғаш рет б.д.д. III- ғасырда грек ойшылдары Аристотель мен
Ксенофонт еңбектерінде экономикалық болмыс түсініктерінің бірнеше
нұсқаулары дүниеге келді. Философ, әрі экономист Аристотель айырбас,
ақшаның пайда болуы мен атқаратын қызметін зерттейді. Бірақ бұл ғалымдар
экономикалық ілімді дербес бір тұтас жүйеге айналдыра алмады. Экономика
деген гректің сөзі, сөзбе сөз аударғанда үй шаруашылығын жүргізудің
өнері деген мағынаны білдіреді.
Қазір оның мазмұны айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Шаруашылық тек
отбасы төңірегінде емес, сондай ақ аймақ, ел, әлемдік шеңберде жүргізіліп,
басқарылатын болды және тек теориялық белгілеріне ғана емес, сондай ақ
өндірістік белгілеріне байланысты (фирма, кәсіпорын, сала) ұйымдастырылатын
болды.
Экономикалық теория дербес ғылым болып XVIXVII ғасырларда тауар – ақша
қатынастары кеңейген капитализм кезеңінде түбегейлі қалыптаса бастады.
Экономикалық теорияның даму кезеңдері төмендегідей бөлінеді.
Меркантилизм – Ең алғаш экономикалық ілім XVIXVII ғасырларда
меркантилизм мектебі болды (итальян сөзі мерканте — саудагерлер көпес,
сауда, пайда). Бүл ілімнің негізінде қоғам байлығының қайнар көзі
материялдық өндіріс емес, тауар ақша қатынастарында болды.
Меркантелистердің талабы бойынша тауарды шет елдерге көп сату олардан
аз сатып алу, сөйтіп елдегі ақша қорын көбейту. Олар сыртқы сауданы дамыту
арқылы елдегі алтын мен күмістің көлемін молайту негізінде халықты байытуға
болады деді. Демек меркантелистер тек сауда капиталының мүддесін қорғады.
Сондықтан халық шаруашылығын толық қамтитын ілімге айнала алмады. Бұл
ілімнің көрнекті өкілдері Т.Мен, А.Монкретьен, І Петр, И.И.Посошков.
Физиократизм – (XVIII) қоғамның байлығы саудада емес өндірісте
деген қағида ең бірінші физократтар мектебінің өкілі Франсуа Кэненің
еңбегінде пайда болды, бірақ ол ұлттық байлықтың қайнар көзі ауыл
шаруашылығының еңбегінде деп есептеді.
Физио — табиғат, кратос — үстемдік. Алайда өндірісті тек
ауыл шаруашылығымен шектеп халық шаруашылығын басқа салаларын өнімсіз деп
есептеу дұрыс болмады. Бұл кезеңнің көрнекті өкілдері Ф.Кенэ, А.Тюрго,
Дюпон де Немур.
Классикалық саяси экономия — ХҮІІІ ғасыр (У.Петти, А.Смит,
Д.Рикардо, Буагильбер) — өндірістің барлық саласын зерттеп, барлық
тауарлардың құндылық өлшемі негізі еңбекте деп дәлелдеген. Экономиканың
нарықпен реттелуін және қоғамның барлық топтар табыстарының қайнар көзін
анықтаған. ХІХ ғасырдың ІІ жартысы басында саяси экономия екі бағытқа
бөлінді: марксизм және маржинализм.
а) Марксизм – (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин, Г.В.Плеханов).
Зерттеудің негізгі нысаны – капитализмнің экономикалық заңдылықтары.
К.Маркстың ашқан басты жаңалығы: қоғамдық-экономикалық формация,
капитализмнің даму заңдылықтары, социализмнің жаңа жүйе ретінде пайда
болуы, ұдайы өндіріс пен экономикалық дағдарыстар теориясы, тауарға сіңген
еңбектің екі табиғаттылығы, қосымша құн туралы ілімдерді қалыптастырды,
абсолюттік рентаның, жалдамалы еңбектің мәнін қарастырды. К.Маркс қоғамды
екі топқа бөлу арқылы барлық экономикалық құбылыстар да талданды. Қосымша
құнның теория мағынасы өндірісте пролетариаттың қаналуы арқылы көрініс
тапты.
б) Маржинализм – (К.Менгер, У.Джевонс, Л.Вальрос).
Маржинализмнің басты категориялары шекті пайдалылық, шекті өнімділік, шекті
шығындар. Шаруашылықты тиімді ұйымдастыру үшін шектеулі ресурстарды ең
пайдалы бөлудің әдістерін іздестіру жүргізілді. Микроэкономикалық талдауда
шекті көрсеткіштер қолданылу әдістері қарастырылды. Маржинализм экономико-
математикалық тәсілдер мен үлгілерді кең қолданады. Л.Вальрос математикалық
мектептін негізін қалаған. Ол жалпы нарықтық тепе-теңділік үлгісін жасаған,
оның негізі сұраныс пен ұсынысты талдау.
Неоклассикалық теория — ХІХ ғасырдың 90 жылдары (Д.Кларк,
А.Маршалл, А.Пигу). Неоклассиктердің ойы келесіде: егер нарықтық
экономиканың субъектілеріне мүмкіндігінше экономикалық еркіндік бірлесе
өте жақсы қызмет атқарған болар еді деп есептеді.
Кейнсиандық мектеп – ХХ ғасыр (Дж.Кейнс). Бұл ағымның
капитализмді реттеу теориясы бойынша: экономиканы нарықтық реттеумен
қатар мемлекеттің араласуының қажеттілігін айқындады.
Институционализм – ХХ ғасырдың 50 жылдарының аяғы (Т.Веблен,
У.Митчел, М.Вебер, В.Зомбарт, Д.Гэлбрейт және т.б.). Экономикалық дамудың
сипатын құрайтын тек нарық емес, ол – экономикалық институттардың барлық
жүйесі. Бұл бағыт өкілдері қоғамның жоғары мұратының көрінісіне
әлеуметтік бағдарламаларды, индикативтік жоспарлау және басқа да
экономикадағы мемлекеттің араласу шараларды жатқызуы.
Экономикалық қажеттілік – адамдарды өз мұқтаждарын
қанағаттандыру мақсатында белсенді қызмет етуге мәжбүр ететін қозғаушы күш
болып табылады. Қажеттіліктерді қанағаттандыру деңгейіне қарай жаңа
қажеттіліктер туады. Оның құрылымы, саны, сапасы, өзгеріп отырады.
Қажеттіліктердің үздіксіз өсуі адамдардың экономикалық эволюциясының
көптеген деректерімен дәлелденді. Әр бір 10 жыл сайын тұтыну тауарлары мен
қызметтердің түрлері екі есеге өсіп отырады. Мұндай экономикалық заңдылық
қжеттіліктердің өсу заңы деп аталады. Қажеттіліктердің түрлері:
Алғашқы (төменгі) — қажеттілік адамдардың өмір сүруіне ең алғаш
керек қажеттіліктер. Оларға толық киім, баспана т.б жатады.
Екінші реттік (жоғарғы) қажеттіліктер. Екінші реттік (жоғарғы)
қажеттілік – бұл адамның рухани жағдайы, әлеуметтік ортасы, интелектуалдық
деңгейіне байланысты пайда болатын қажеттіліктер. Бұл қажеттіліктерді
альтернативті (таңдау) қажеттіліктері деп те атайды. Мысалы: кітаптар,
сәнді киімдер, қымбат бұйымдар, сондай-ақ білімге мәдениетке қажеттіліктер.
Қанағаттандыру түріне қарай қажеттіліктерді жеке және ұжымдық
деп бөлуге болады.
Жеке қажеттіліктер – бұл жеке адамның өзін қанағаттындыра
алатын қажеттіліктер. Мысалы: киім, тамақ, мұздатқыш, машина т.б тауарлар
сатып алуы.
Ұжымдық қажеттіліктер — өмірде жеке бір адам қанағаттандыруға
мүмкін емес,көп шығын қажет ететін қажеттіліктер бар. Оларды көпшілік
көмегімен ұжымдық түрде қанағаттандырады. Ұжымдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру жөнінде шешімдерді басқару органдары қабылдайды.
Экономикалық игіліктер – бұл қажеттіліктерді қанағаттандыру
мақсатындағы нәрселер мен заттар. Олардың біреулері шексіз түрде болады.
(Мысалы: ауа). Оларды еркін игіліктер деп атайды, басқалары шектелген
оларды экономикалық игіліктер деп атайды.
Экономикалық игіліктер заттар (тауарлар) мен қызметтерден
тұрады. Қызметтердің заттай тауарлардан айырмашылығы:
1.Олардың өндірісі мен тұтынылуы бір мезгілде болады
2.Оларды мұраға қалдыруға болмайды.
3.Оларды сақтауға немесе жинақтауға болмайды.
Басқа ғылымдарға ұқсас экономикалық теория ғылыми танып-білудің
әртүрлі әдістерін қолданады. Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
келесі кестеде көрсетілген.
Экономикалық теорияның зерттеу әдістері
Ғылыми абстракция әдісі – зерттеліп отырған құбылыстардың мардымсыз,
өткінші жақтарын дерексіздендіру, олардағы тұрақты қасиеттерді тауып
көрсету процесі.
Талдау – зерттелінетін құбылыс өзінің құрамды бөліктері мен жақтарына
ажыратылады.
Жинақтау – құрамды бөліктердің тұтас бір құбылыс болып қалыптасуы.
Индукция – жеке фактілерден жалпы қорытынды шығару.
Дедукция – жалпыдан жалқыға, бүтіннен бөлшекке көшу.
Эксперимент, гипотеза және т.б. Экономико – математикалық модельдер
әдісі, экстраполяция (болжау), баланстық, функциональдық және тағы басқа да
әдістер.
Зерттелінетін құбылыстардың маңыздылығы экономикалық заңдылықтар
мен категорияларға бағынышты.
Экономикалық заңдылықтар – бұл қоғамдағы көп кездесетін немесе
қайталанып жататын тұрақты іс-әрекеттер және олардың арасындағы
қатынастардың көрінісі. Экономикалық заңдарды төмендегідей заңдарға айырып
қарауға болады:
айрықша экономикалық заңдар. Бұл заңдар олардың іс-әрекет жасауына
жағдайдың сақталуындағы тарихи дәуірге тән.
ерекше экономикалық заңдар. Бұл белгілі бір шаруашылық түрлерінің
нақты тарихи дамуының заңдары.
жалпы экономикалық заңдар. Бұл заңдар барлық тарихи дәуірге тән, олар
барлық дәуірлерді біртұтас тарихи үйлесімді процесс етіп байланыстырады.
Экономикалық категориялар — адамдардың қоғамдық өндірістік
қатынастарының теориялық көрінісі (тауар, баға, пайда және т.б.).
Экономикалық теория талдау дәрежесіне қатысты екі бөлімнен
құралады:
— микроэкономика – жеке өндірушілердің қызмет-әрекеттерін,
кәсіпкерлік капитал мен бәсекелік ортаның қалыптастыру заңдылықтарын
зерттейді. Бұнда жеке тауарлардың бағасы, ресурстар, шығындар, пайда,
фирманың қызмет атқару механизмі, бағаның құрылуы және т.б. категориялар
талданады.
— макроэкономика – мемлекеттің жалпы экономикасы
зерттелінеді, ұлттық экономикалық жүйенің қызмет-әрекеттерін зерттейді,
талдау объектісіне жататындар: қоғамның жалпы табысы, жұмыссыздық, инфляция
және т.б.
Экономикалық теория бірнеше қызметтер атқарады:
Танып — білу қызметі — қоғамдық экономикалық процестер мен құбы-
лыстарды терең, әрі жан-жақты зерттеп бөлуі және түсіндіруі тиіс.
Дүниетанымдылық көзқарас қызметі – экономикалық құбылыстардың
сипаттамасына тіршілік позиция құруына жағдай жасайды.
Ғылыми болжам қызметі — ғылыми болжам жасап және қоғамдық дамудың
болашағын айқындайды.
Практикалық қызметі – нақты принциптерді және шаруашылықтың тиімді
әдістерін жасаумен, сондай-ақ мемлекеттің саясатын ғылыми дәлелдеумен
түсіндіреді.
Методологиялық қызметі – экономикалық теория барлық экономиканың
ғылыми жүйесі үшін методологиялық негіз болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz