Ж. Аймауытов Ғ. Қарашев Б. Күлеев С. Сейфуллин І. Жансүгіров Б. Майлин шығармашылықтары
І КІРІСПЕ
1.1.Ж.Аймауытов шығармашылығы
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ғ.Қарашев шығармашылығы
2.2. Б.Күлеев шығармашылығы
2.3. С.Сейфуллин шығармашылығы
2.4. І.Жансүгіров шығармашылығы
2.5. Б.Майлин шығармашылығы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
1.1.Ж.Аймауытов шығармашылығы
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ғ.Қарашев шығармашылығы
2.2. Б.Күлеев шығармашылығы
2.3. С.Сейфуллин шығармашылығы
2.4. І.Жансүгіров шығармашылығы
2.5. Б.Майлин шығармашылығы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
Жүсіпбек Аймауытов (1889—1931) — қазақтың көрнекті жазушысы, драматург, публицист, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы «Қызыл ту», қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер екен.Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар) қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат табады.1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы.Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған. Шымкенттегі педагогика техникумының директорлығы - міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын, өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. басталған зобалаң кезінде қармаққа ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде «Абай» журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Кеңестерінің Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), «Қазақ тілі» газетінің редакторы.Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын «Ақ жол» газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.1929 ж. басталған кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына сырттай үкім шығарылған. Шымкенттегі педагогика техникумының директорлығы - міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын, өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. басталған зобалаң кезінде қармаққа ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған.
1.↑ Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
2. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7
3.Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
4.Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
5.Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
6.Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
7."Қазақ Энциклопедиясы"
8.Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
9.Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса — Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл
2. «Алаш» қозғалысы. Алматы, 2008. ISBN 9965-32-715-7
3.Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
4.Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
5.Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
6.Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
7."Қазақ Энциклопедиясы"
8.Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
9.Қазақстан жазушылары: Анықтамалық/Құрастырушы: Қамшыгер Саят, Жұмашева Қайырниса — Алматы: «Аң арыс» баспасы, 2009 жыл
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
ТАҚЫРЫБЫ: Ж.Аймауытов ; Ғ.Қарашев; Б.Күлеев ; С.Сейфуллин; І.Жансүгіров;
Б.Майлин
ОРЫНДАҒАН: СӘКЕН Б.Қ.
ТЕКСЕРГЕН:ЖҮНДІБАЕВА А.Қ.
ТОБЫ:ФИ-311
СЕМЕЙ 2015
ЖОСПАР:
І КІРІСПЕ
1.1.Ж.Аймауытов шығармашылығы
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ғ.Қарашев шығармашылығы
2.2. Б.Күлеев шығармашылығы
2.3. С.Сейфуллин шығармашылығы
2.4. І.Жансүгіров шығармашылығы
2.5. Б.Майлин шығармашылығы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
Жүсіпбек Аймауытов (1889—1931) — қазақтың көрнекті жазушысы,
драматург, публицист, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен
жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы Қызыл ту,
қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы
аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер
екен.Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап
Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар)
қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ
мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат
табады.1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы
аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде Абай
журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан
бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Кеңестерінің
Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту
комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң
Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), Қазақ тілі газетінің
редакторы.Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын Ақ
жол газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық
техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.1929 ж. басталған
кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар
деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына
сырттай үкім шығарылған. Шымкенттегі педагогика техникумының директорлығы -
міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын,
өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. басталған зобалаң кезінде қармаққа
ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған. Астан-кестең ауыр, бірақ ерекше қуатты да
қызық, әлеуметтік төңкерістер, ұлы революциялар заманында өмір сүрген
Аймауытов өзінің осы қысқа ғұмырында артына аса бай, бағалы әдеби, ғылыми
мұра қалдырып үлгірді. Ол В. Шекспир, В. Гюго, Г. Мопассан, А. С. Пушкин,
Н. В. Гоголь, Л. Н. Толстой шығармаларын, Интернационалды, бірқатар
ғылыми еңбектерді аударды, педагогика, психология, методика, эстетик.
тәрбие туралы зерттеулер тудырды; әдебиет, эстетика, сын саласына араласты;
сан алуан публицистик. мақалалар жазды; Қартқожа, Күнекейдің жазығы,
Шернияз, Ел қорғаны, Мансапқорлар пьесалары, Комплексті оқыту
жолдары, Жан жүйесі, Өнер таңдау, Мағжанның ақындығы туралы
еңбектері - күрделі таланттың қазақ әдебиеті тарихындағы өлмейтін орны бар
шығармалар. 1918-19 ж. Семей қаласындағы М. Әуезовпен бірлесіп Абай
журналын шығарды. Осы журналда Екеу деген бүркеншік атпен, Әуезовпен
бірлесіп, Абайдың өмірі және қызметі (1918, № 2), Абайдан кейінгі
ақындар (Абай, 1918, № 3) деген мақалалар жазды. Бұл мақалаларда Абай
өмірінің бірталай қыры сөз болып, оның поэтик, мұрасының аса құндылығы
көрсетіліп, кейінгі ақындардың ұлы ұстаздан үйренуі шарт екендігі нұсқалды,
Пушкин орыс әдебиетінде қандай тарихи қызмет атқарса, Абай да қазақ
әдебиеті үшін сондай тарихи іс тындырғаны орнықты дәлелденген. Қазақ әдеби
тілінің қалыптасуына, оның поэтикалық мәдениетінің ержетуіне Абай
шығармаларының қаншалықты әсері барлығын көрсеткен. Абай поэзиясының ұлттық
дәстүрмен қоса Шығыс, Батыс әдебиеттерімен байланысы қарастырылған.
Аймауытов - қазақ әдебиетінде Абайдың шығармашылық мұраттарын ілгері
жалғастырған ең ірі тұлғалардың бірі.
Жүсіпбектің қаламынан туған мол мұраны М.О. Әуезов атындағы Әдебиет
және өнер институтының ғалымдары жинастырып, ғылыми зердеден өткізіп, 1996-
1999 жылдары бес том етіп жарыққа шығарды. Сөйтіп, қазақ оқырманы әйгілі
суреткердің шығармаларымен арада 60 жылдан астам уақыт өткенде қайта
табысты. Ол қазақ әдебиетінде көркем прозада алғаш лиризм әкелген, сондай-
ақ пейзаждың үздік үлгісін, психологизмнің терең иірімдерін тамыршыдай дәл
басқан нәзік стилист суреткер. 1918 —19 ж. М.Әуезовпен бірге Семейде Абай
журналын шығарып, Екеу деген бүркеншік атпен, Әуезовпен бірлесіп,
Абайдың өмірі және қызметі (1918, №2), Абайдан кейінгі ақындар (Абай,
1918, №3) деген мақалалар жазды. А-тың көркем шығармалары эстет. бояуының
қашықтығымен, көркемдік қуатымен, стильдік даралығымен қазақ әдебиетінде
соны бағыт қалыптастырды. А. пед. оқу орындарында қызмет істей жүріп, жас
ұрпақтың жан-жақты білім алуын көздеген еңбектер, оқу құралдарын жазды.
Оның пед., псих. және методика саласында жазған ірі еңбектері өз уақытында
елеулі рөл атқарды. Олардың ішінде Тәрбиеге жетекші (1924), Психология
(1926), Жан жүйесі және өнер таңдау (1926) т.б. бұл бағыттағы ғылымның
бастауында тұрған ірі ғылыми еңбектер Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің
әр түрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, құнарлы шығармалар қалдырған. Бес
томдық шығармалар жинағында оның өлеңдері мен Нұр күйі поэмасы, Рабиға,
Мансап қорлар, Сылаң қыз, Ел қорғаны, Қанапия Шәрбану, Шернияз
атты пьесалары, көптеген әңгімелері мен Қартқожа, Ақбілек романдары,
Күнікейдің жазығы повесі, балаларға арналған ертектері, сын мақалалары
мен аудармалары енген.Бұлардың сыртында Тәрбиеге жетекші (1924 ж.),
Психология (1926 ж.), Жан жүйесі және өнер таңдау (1926 ж.), т.б. ірі
ғылыми еңбектері бар.Жүсіпбек Аймауытов қаламынан туған мұралардың қай
қайсысы да оның кесек дарын иесі екендігінің, гуманист суреткерлігінің,
жалтақсыз ұлтжандылығының жарқын айғағы. Оның шығармалары өзі ғұмыр кешкен
заманның, өзі араласқан қоғамның мұқтажын өтеуге, оның ақ қарасын
парықтауға арналған. Сөйте тұра көркемдік тегеуріннің қуаттылығы, идеялық
ұстанымдарының сонылығы, сөз қолданудағы шеберлігі Жүсіпбек шығармаларының
өміршеңдігіне кепіл болмақ.
1917-1919 жылдары Алаш партиясына кірсе, 1919 жылы бірінші желтоқсанда
Семейде кеңес өкіметі орнап, Губревком құрылған мезгілде көптеген қазақ
жастарымен бірге мүше болады (Семей облыстық мемлекеттік мұрағаты, 72- қор,
19-тізім-1, бума 7-3). Жүсіпбек Аймауытұлы 1920 жылы Қазақстан Кеңестерінің
Құрылтай сиезіне делегат болып қатысса, 1921 жылы Семей губерниялық оқу
бөлімінің меңгерушісі, Қазақ тілі газетінің редакторы және журналистер
бюросының хатшысы қызметін атқарды. 1922-24 жылдары Қарқаралыда мектеп
мүғалімі, 1924-26 жылдары Ақ жол газетінде бөлім бастығы міндетін
атқарды. Қазақ институтында істеді (Ташкент), 1926-29 жылдары Шымкент
педагогикалық техникумының оқытушысы әрі директоры болды. Осының аз-ақ
алдында, яғни алапат аштық қарсаңында ұлт жанашырлары күйзелген елге
қолұшын беру мақсатымен Семейде Жанар атты ұйым құрды. Ұйымның негізгі
мақсат-міндеті: қарапайым халыққа көмектесу, ұлт бостандығы жолындағы
жастарды қамқорлыққа алып, білімге, саясатқа тарту болды. Халыққа қасірет
әкелген алапат аштық тұсында - Ж.Аймауытұлы мұраттас серіктестіктерімен
бірге қол ұшын береді. Мәдени-рухани түрғыдан, әлеуметтік жағынан қолдап,
көмек етеді. Отызыншы жылдардың ойранына, НКВД-нің қанды шеңгеліне түскен
қайран ер таланты кемелденіп, үлкен шығармашылық кезеңге бет бұрған шағында
- 1930 жылдың 21 сәуірінде Мәскеудегі Бутырька түрмесінде атылды.
Жүсекеңнің, Жүсіпбек Аймауытұлының рухани өмірі аяқталған жоқ. Ж.Аймауытұлы
ұлттық сөз өнерінің әр алуан саласында ерен еңбек етті. Оның қаламынан
туған, әсіресе ақындық әлемін танытатын (Сарыарқаның сәлемі, Көшу, Нұр
күйі, т.б.), кемел прозашылығын (Әнші, Елес, Жол үстінде, Қара
бақсы - әңгімелер), Күнікейдің жазығы, (повесть), Қартқожа, Ақбілек
(романдар), белгілі драмашылығын (Сылаң қыз, Мансапқорлар, Рабиға,
Ел қорғаны, Қанапия - Шәрбану, Шернияз), айтулы аудармашылығын
(Сараң сері, Тас мейман (А.С.Пушкин), Бақылаушы (Н.В. Гоголь),
Бейшаралар (В. Гюго), Дәмелі, (Ф. Дюшен), Тау еліндегі оқига (С.
Чуйков), сындарлы сыншылығын - Мағжанның ақындығы туралы, Аударма
туралы, Сұңқар жыры, жан жүйесінің білікті білгірі екендігін - Тәрбиеге
жетекші, Психология, Комплекспен оқыту жолдары, Жаңа ауыл т.б.
еңбектері табиғи талант қырларын жан-жақты жарқырата көрсетті. Балаларға
арналған - Жаман тымақ, Көк өгіз, Шал мен кемпір, Үш қыз сынды
ертегілер қарапайым мәтін мен көркем суреттің табиғи тұтастығы мен үндескен
үлгісін терең танытады. Ең маңыздысы, бұл еңбектер бүгін де рухани-тәлімдік
қырларымен мәнді.
Фильмдер:
1994 — Алаш туралы сөз режиссері: Қ.Умаров
Жанр: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақтелефильм”
2009 — Алашорда режиссері: Қ.Умаров
Жанр: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақфильм” Шәкен Айманов атындағы
Ғұмар Қараш
Ғұмар Қараш (1875 жыл Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауданы, Қырқұдық деген
жері - 12 сәуір, 1921 жыл, Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауданы, Жақсыбай
ауылдық округі жеріндегі Құнаншапқан) - ақын, қоғам қайраткері.
Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін, Жалпақталдағы Ғ.Ғәлікейүлы ұстаған
медреседе оқиды.
1902-1910 жылдары жиған білімімен ауылында, Тіленшісайда жәдитше бала
оқытады. Сол шамада әйгілі Шәңгерей Бөкейұлының шақыруымен Көлборсыға
мүғалім болып келеді. Жаңалыққа жаны құмар, имандылық пен дәстүрдің жібін
үзбеген әдеби орта қалыптастыруға себепші болады.
1911-1913 жылдары алғаш Ордада, кейін Оралда басылған Қазақстан газетін
шығарысуға, оның саяси-мәдени әлуетін көтеруге атсалысты.
Қайраткер 1916 жылы бөкейліктер атынан Петерборға барып, Астрахан қазағы
басып алған жерді және тиесілі жерді қазаққа орнымен бөліп бер деген өтініш
хатты бас министрге тапсырады.
1917 жылы мамырда Ордада өткен Бөкей қазақтарының съезіне қатысады.
1917-1919 жылдардағы Алаш қозғалысына белсене араласады. Алаш партиясы
құрылатын бірінші жалпықазақ съезіне қатысады.
1917 жылдың 5-13 желтоқсанда Орынборда өткен Алаш автономиясы жарияланатын
екінші жалпықазақ съезінің ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене
қатысаып, баяндама жасайды. Өмірлік мәселелер мен діни ахуалды күн
тәртібіне қойған Алаш Орда үкіметі - Ұлт кеңесі анықталатын екінші сиезде
қази болып сайланды.
1918 жылы Ордадағы педагогика техникумында сабақ береді. Сол жылы
қыркүйекте Бөкей губерниясының мүғалімдерінің бірінші съезіне (24 қыркүйек,
1918) қатысады.
1918-1920 жылдары губерниялық кеңестердің 1, 2, 3, 4-съездеріне делегат
болады. Мұнда мағыналы сөз айтады.
1919 жылы Бөкей губаткомында істейді. Ордада ұйымдастырылған айына екі рет
шығатын, қазақтың тұңғыш педогогика журналы Мұғалімге басшылық етеді.
1919 жылы Дұрыстық жолы газетінің алқа мүшесі әрі тілшісі болады.
1920 жылы маусымда Бөкейдің II губерниялық коммунистік партиясы
конференциясында губкомның пленум мүшесі, ал сол жолы I пленумда губкомның
үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып сайланды.
1921 жылы 12 сәуірде Құнаншапқан деген жерде қашқын әскерилер қолынан
қапияда мерт болды.
Қайраткер 1907 жылдан бастап татар және қазақ тіліндегі мерзімді
басылымдарға мақала жариялай бастайды.
Оралда басылған Қазақстан газетін шығарысу кезеңінде қазақтың саяси көзін
ашатын, рухани байытатын Ойға келген пікірлерім, Бала тұлпар (Уфа,
1911), Аға тұлпар (Орынбор, 1914), Қарлығаш (Қазан, 1911), Тумыш
(Уфа, 1911), Тұрымтай (Уфа, 1918) аталатын бес поэзиялық, Ойға келген
пікірлерім (Орынбор, 1910), Өрнек (Уфа, 1911), Бәдел қажы (Қазан,
1913) дейтін үш зерттеу кітабы жарық көрген.
Ол Ғабдолла Мүштақ (Алланың зерделі құлы) атты бүркеншікпен Айқап журналы
мен Қазақ газетіне мақалалар жазып тұрды. Сол жылдары Орынбор қаласында
Шәңгерей Бөкеевтің қамқорлығымен ел аузынан жинаған әдеби мұраларды
құрастырып, Шайыр... және Көксілдер атты екі жинақ шығарды.
Татардың "Шора" журналында 1911 жылы "Ар-ождан - сенім өлшемі" атты
мақаласы жарияланған.
1919 жылы Мұғалім атты журналда Педагогика атты еңбегін жариялайды.
Ғұмар қаласы 1917 ж. Ақпан ревкомынан кейін ұйымдасқан Алаш партиясына,
Алашорда үкіметіне үлкен үмітпен қарап, Алаштың азаматтарына атты арман
мен үмітке толы өлеңдерін жариялайды.
Ол қоғамды қан төгіспен, күшпен, зорлық-зомбылықпен өзгертуді қаламаған
(Неден қорқам?, Күн туды). Бірақ амалсыздан кеңестік кезеңге икемделуге
тура келгенін сезініп, рухани толғанысқа түседі.
Ғұмap Қараш өлең-толғауларында, көсем сөздері мен мақалаларында заман,
өмір, дін-шариғат, табиғат, махаббат, т.б. мәселелер туралы толғанады,
патша үкіметінің отарлаушылық саясатын, жергілікті әкімдердің екіжүзділігін
сынап, халыққа адал қызмет етуге үндейді. Өз тілі мен мәдениетін сақтай
отырып, ғылым, білімге ұмтылуды, мәдениетті елдерден үлгі алуды
насихаттайды. Өлең-толғаулары философия ой-пікірлерге бай, бейнелі, әсерлі
келеді.
Оның мақалалары - 20-ғасырдың бас кезіндегі Қазақ дұрыстығы, Қазақстан,
Айқап, Дұрыстық жолы, Шора, Абай сияқты газет-журналдарда
жарияланған. Ол өз шығармаларын Ғұмар Қараш баласы, Ғұмар Қарашұлы, Ахунд
Ғұмар Қарашұлы, Ғұмар әл-Қараши, Бөкей елінің бір баласы, Ғұмар Қараш,
Ғ.Қ., Ғ. Мұштақ, Ғабдолла Мұштақ, Оразақай, Қазақаев, Ғұмар Қарашев деген
есімдермен жариялап отырған.
Ғұмар шығармалары мектеп оқулықтарында, орыс тілінде жарық көрген Қазақ
поэзиясының антологиясы (1958) мен Қазақстан ақындары (Ленинград, 1978)
жинағында, мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған.
Өлең, толғаулары мен философия ой-толғамдары және әңгіме, мақалалары
Замана деген атпен (А., 1994) жарық көрді.
Бернияз Күлеев
Бернияз Күлеев (1899-1923) - ақын.Ақынның өз шығармашылығының кей
мезеттерін атамастан бұрын мынадай бір жайды айта кету шарт. Қазақстан Оқу
халық комиссариаты Абайдың өлеңдер жинағын даярлауды Берниязға тапсырады.
Осыған даярлық ретінде ол Ақ жол газетіне арнайы мақала бастырады.
Күлеевтің өз айтуынша ол Абайдың тұңғыш жинағына енбеген өлеңдерін толық
қамтуды, оның қарасөздерін енгізуді, ақын өміріне байланысты иллюстрациялар
беруді, өмірбаянын толықтырып, кеңінен қамтып жазуды мақсат етеді. Абай
кітабын бастыру маған тапсырылғандықтан, мен жәрдемді шеттегі азаматтардан
сұраймын. Тізбегін әдемілеп, емлесін түзету сияқты ұсақ-түйегіне мұқтаж
болмасақ та, түсіп қалған жерлерін қосып, қарасөзін Һәм басылмай қалған
өлеңдерін тіркеп, тәржіме халін толықтыруға қиналып тұрмыз. Бұдан біз
Күлеев Абай мұрасын жинап бастыруға айрықша еңбек сіңірген деп қорытынды
жасаудан аулақпыз. Бірақ оның Абай шығармаларымен мол таныс болғаны дау
туғызбаса керек. Бұған тіпті Күлеевтің өз өлеңдері де куә бола алады. Ол
бірталай өлеңін Абай өлеңдерінің ұйқас, өлшемдерімен жазған. Мысалы, оның
Жазғы далаатты өлеңі Сегіз аяқтың өлшем, ұйқасымен жазылған.
Қол бұлғап күліп,
Керілген тұнық,
Даланы жарып бұландар.
Толықсып тасқан,
Тасқанын басқан,
Дариядай зырғар, сылаңдар.
Шын сұлудай албырап,
Көрінер сағым бұлдырап...
Сол сияқты, Гүләндамға, Қайда екен тәрізді өлеңдері Абайдың Алты
аяғының ұйқас, өлшемдерін үлгі етудің нәтижесінде туған. Бірақ олардан
Абай поэзиясының терең халықтық рухы сезіле бермейді, әлеуметтік астар аз.
Ақын табиғат көріністерін де әр алуан, адам сезімдерін де жадағай, жалаң
қалыпта алып жырлайды. Ал Жас жүрегіме, Жырла да зарла, көңілім тәрізді
өлеңдері Абай үнін анық әкеледі құлаққа. Алғашқы өлең Жүрегім, ойбай,
соқпа енді... және Абайдың жүрек тақырыбына арналған басқа да
шығармаларымен сарындас. Абайда:
Жүрегім, ойбай, соқпа енді,
Бола берме тым күлкі.
Көрмейсің бе, тоқта енді,
Кімге сенсең, сол шикі...
Б. Күлеевте:
Жас жүрегім, жанба текке,
Бола берме арманда,
Өрлесең де жерден көкке,
Жай табу жоқ жалғанда...
Ал Жырла да зарла, көңілім Абайдың Өзгеге, көңлім, тоярсың... атты
атақты өлеңіне айрықша жақын, ұқсас. Бұған көз жеткізу үшін екі өлеңді
салыстырудың да қажеті жоқ. Өйткені, Абай өлеңі әркімге-ақ жақсы таныс.
Сондықтан Күлеев өлеңінің кей шумағын келтіріп қаралық:
Жырла да зарла, көңілім,
Сел болып жасың төгілсін.
Есіткен ойдан баз кешіп,
Қамығып шында егілсін...
Жырла да зарла, көңілім,
Қалың қайғың қайнасын.
Қиялдың құсы егіліп.
Іштегі дертті айдасын...
Абай өлеңіндегі сияқты мұнда да ақынның өз жерінен ем іздеуі, сол арқылы
іштей жаңарып түлеуі, рухани медет табуы жайындағы тақырып жырланған.
Әрине, осындай жекелеген өлеңдерінің Абай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
ТАҚЫРЫБЫ: Ж.Аймауытов ; Ғ.Қарашев; Б.Күлеев ; С.Сейфуллин; І.Жансүгіров;
Б.Майлин
ОРЫНДАҒАН: СӘКЕН Б.Қ.
ТЕКСЕРГЕН:ЖҮНДІБАЕВА А.Қ.
ТОБЫ:ФИ-311
СЕМЕЙ 2015
ЖОСПАР:
І КІРІСПЕ
1.1.Ж.Аймауытов шығармашылығы
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Ғ.Қарашев шығармашылығы
2.2. Б.Күлеев шығармашылығы
2.3. С.Сейфуллин шығармашылығы
2.4. І.Жансүгіров шығармашылығы
2.5. Б.Майлин шығармашылығы
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
Жүсіпбек Аймауытов (1889—1931) — қазақтың көрнекті жазушысы,
драматург, публицист, қазақ әдебиетін қалыптастырушылардың бірі.Туып өскен
жері Павлодар облысының Баянауыл ауданына қарасты бұрынғы Қызыл ту,
қазіргі Жүсіпбек Аймауытов ауылы.Әкесі Аймауыт кедей болғанымен, арғы
аталары Дәндебай мен Қуан атақ-абыройлы, бай, ел арасында білікті кісілер
екен.Жүсіпбек жастайынан арабша хат тану, оқу үйренген. 1907 ж. бастап
Баянауылдағы орысша-қазақша екі кластық мектебінде, Керекудегі (Павлодар)
қазыналық ауыл шаруашылық мектебінде, Керекудегі екі класты орыс қазақ
мектебінде тиіп-қашып оқиды. Бір жағынан бала оқытып, қаражат
табады.1911—1914 жж. ауылда мұғалім болып істейді.
1914 жылы Семейдегі оқытушылар семинариясына қабылданады. Оны 1918 жылы
аяқтап шығады.Мұнан соң алашордашылардың істеріне араласып, Семейде Абай
журналын шығарысып, Қ. Сәтбаевпен, М. Әуезовпен танысады.Кейін Алашордадан
бөлініп, Коммунистік партия қатарына өтеді (1919).Қазақстан Кеңестерінің
Құрылтайы съезіне делегат болып қатысып, Қазақ АҚСР Халық ағарту
комиссариаты комиссарының орынбасары болып тағайындалады (1920).Мұнан соң
Семей губерниялық оқу бөлімінің меңгерушісі (1921), Қазақ тілі газетінің
редакторы.Қарқаралыда мектеп мұғалімі (1922—1924), Ташкентте шығатын Ақ
жол газетінің бөлім меңгерушісі (1924—1926), Шымкент педагогикалық
техникумының директоры (1926—1929) қызметтерін атқарады.1929 ж. басталған
кеңестік қуғын-сүргін кезінде Қазақстандағы ұлтшылдық ұйыммен байланысы бар
деген жаламен тұтқындалып, ұзақ тергеуден кейін 1931 жылы ату жазасына
сырттай үкім шығарылған. Шымкенттегі педагогика техникумының директорлығы -
міне, мұның бәрі Аймауытовтың жаңа өмірді орнықтыру жолындағы күрес жолын,
өмір белестерін көрсетеді. 1929 ж. басталған зобалаң кезінде қармаққа
ілінген Жүсіпбек 1931 ж. атылған. Астан-кестең ауыр, бірақ ерекше қуатты да
қызық, әлеуметтік төңкерістер, ұлы революциялар заманында өмір сүрген
Аймауытов өзінің осы қысқа ғұмырында артына аса бай, бағалы әдеби, ғылыми
мұра қалдырып үлгірді. Ол В. Шекспир, В. Гюго, Г. Мопассан, А. С. Пушкин,
Н. В. Гоголь, Л. Н. Толстой шығармаларын, Интернационалды, бірқатар
ғылыми еңбектерді аударды, педагогика, психология, методика, эстетик.
тәрбие туралы зерттеулер тудырды; әдебиет, эстетика, сын саласына араласты;
сан алуан публицистик. мақалалар жазды; Қартқожа, Күнекейдің жазығы,
Шернияз, Ел қорғаны, Мансапқорлар пьесалары, Комплексті оқыту
жолдары, Жан жүйесі, Өнер таңдау, Мағжанның ақындығы туралы
еңбектері - күрделі таланттың қазақ әдебиеті тарихындағы өлмейтін орны бар
шығармалар. 1918-19 ж. Семей қаласындағы М. Әуезовпен бірлесіп Абай
журналын шығарды. Осы журналда Екеу деген бүркеншік атпен, Әуезовпен
бірлесіп, Абайдың өмірі және қызметі (1918, № 2), Абайдан кейінгі
ақындар (Абай, 1918, № 3) деген мақалалар жазды. Бұл мақалаларда Абай
өмірінің бірталай қыры сөз болып, оның поэтик, мұрасының аса құндылығы
көрсетіліп, кейінгі ақындардың ұлы ұстаздан үйренуі шарт екендігі нұсқалды,
Пушкин орыс әдебиетінде қандай тарихи қызмет атқарса, Абай да қазақ
әдебиеті үшін сондай тарихи іс тындырғаны орнықты дәлелденген. Қазақ әдеби
тілінің қалыптасуына, оның поэтикалық мәдениетінің ержетуіне Абай
шығармаларының қаншалықты әсері барлығын көрсеткен. Абай поэзиясының ұлттық
дәстүрмен қоса Шығыс, Батыс әдебиеттерімен байланысы қарастырылған.
Аймауытов - қазақ әдебиетінде Абайдың шығармашылық мұраттарын ілгері
жалғастырған ең ірі тұлғалардың бірі.
Жүсіпбектің қаламынан туған мол мұраны М.О. Әуезов атындағы Әдебиет
және өнер институтының ғалымдары жинастырып, ғылыми зердеден өткізіп, 1996-
1999 жылдары бес том етіп жарыққа шығарды. Сөйтіп, қазақ оқырманы әйгілі
суреткердің шығармаларымен арада 60 жылдан астам уақыт өткенде қайта
табысты. Ол қазақ әдебиетінде көркем прозада алғаш лиризм әкелген, сондай-
ақ пейзаждың үздік үлгісін, психологизмнің терең иірімдерін тамыршыдай дәл
басқан нәзік стилист суреткер. 1918 —19 ж. М.Әуезовпен бірге Семейде Абай
журналын шығарып, Екеу деген бүркеншік атпен, Әуезовпен бірлесіп,
Абайдың өмірі және қызметі (1918, №2), Абайдан кейінгі ақындар (Абай,
1918, №3) деген мақалалар жазды. А-тың көркем шығармалары эстет. бояуының
қашықтығымен, көркемдік қуатымен, стильдік даралығымен қазақ әдебиетінде
соны бағыт қалыптастырды. А. пед. оқу орындарында қызмет істей жүріп, жас
ұрпақтың жан-жақты білім алуын көздеген еңбектер, оқу құралдарын жазды.
Оның пед., псих. және методика саласында жазған ірі еңбектері өз уақытында
елеулі рөл атқарды. Олардың ішінде Тәрбиеге жетекші (1924), Психология
(1926), Жан жүйесі және өнер таңдау (1926) т.б. бұл бағыттағы ғылымның
бастауында тұрған ірі ғылыми еңбектер Жүсіпбек аз ғана ғұмырында әдебиеттің
әр түрлі жанрларында өнімді еңбек етіп, құнарлы шығармалар қалдырған. Бес
томдық шығармалар жинағында оның өлеңдері мен Нұр күйі поэмасы, Рабиға,
Мансап қорлар, Сылаң қыз, Ел қорғаны, Қанапия Шәрбану, Шернияз
атты пьесалары, көптеген әңгімелері мен Қартқожа, Ақбілек романдары,
Күнікейдің жазығы повесі, балаларға арналған ертектері, сын мақалалары
мен аудармалары енген.Бұлардың сыртында Тәрбиеге жетекші (1924 ж.),
Психология (1926 ж.), Жан жүйесі және өнер таңдау (1926 ж.), т.б. ірі
ғылыми еңбектері бар.Жүсіпбек Аймауытов қаламынан туған мұралардың қай
қайсысы да оның кесек дарын иесі екендігінің, гуманист суреткерлігінің,
жалтақсыз ұлтжандылығының жарқын айғағы. Оның шығармалары өзі ғұмыр кешкен
заманның, өзі араласқан қоғамның мұқтажын өтеуге, оның ақ қарасын
парықтауға арналған. Сөйте тұра көркемдік тегеуріннің қуаттылығы, идеялық
ұстанымдарының сонылығы, сөз қолданудағы шеберлігі Жүсіпбек шығармаларының
өміршеңдігіне кепіл болмақ.
1917-1919 жылдары Алаш партиясына кірсе, 1919 жылы бірінші желтоқсанда
Семейде кеңес өкіметі орнап, Губревком құрылған мезгілде көптеген қазақ
жастарымен бірге мүше болады (Семей облыстық мемлекеттік мұрағаты, 72- қор,
19-тізім-1, бума 7-3). Жүсіпбек Аймауытұлы 1920 жылы Қазақстан Кеңестерінің
Құрылтай сиезіне делегат болып қатысса, 1921 жылы Семей губерниялық оқу
бөлімінің меңгерушісі, Қазақ тілі газетінің редакторы және журналистер
бюросының хатшысы қызметін атқарды. 1922-24 жылдары Қарқаралыда мектеп
мүғалімі, 1924-26 жылдары Ақ жол газетінде бөлім бастығы міндетін
атқарды. Қазақ институтында істеді (Ташкент), 1926-29 жылдары Шымкент
педагогикалық техникумының оқытушысы әрі директоры болды. Осының аз-ақ
алдында, яғни алапат аштық қарсаңында ұлт жанашырлары күйзелген елге
қолұшын беру мақсатымен Семейде Жанар атты ұйым құрды. Ұйымның негізгі
мақсат-міндеті: қарапайым халыққа көмектесу, ұлт бостандығы жолындағы
жастарды қамқорлыққа алып, білімге, саясатқа тарту болды. Халыққа қасірет
әкелген алапат аштық тұсында - Ж.Аймауытұлы мұраттас серіктестіктерімен
бірге қол ұшын береді. Мәдени-рухани түрғыдан, әлеуметтік жағынан қолдап,
көмек етеді. Отызыншы жылдардың ойранына, НКВД-нің қанды шеңгеліне түскен
қайран ер таланты кемелденіп, үлкен шығармашылық кезеңге бет бұрған шағында
- 1930 жылдың 21 сәуірінде Мәскеудегі Бутырька түрмесінде атылды.
Жүсекеңнің, Жүсіпбек Аймауытұлының рухани өмірі аяқталған жоқ. Ж.Аймауытұлы
ұлттық сөз өнерінің әр алуан саласында ерен еңбек етті. Оның қаламынан
туған, әсіресе ақындық әлемін танытатын (Сарыарқаның сәлемі, Көшу, Нұр
күйі, т.б.), кемел прозашылығын (Әнші, Елес, Жол үстінде, Қара
бақсы - әңгімелер), Күнікейдің жазығы, (повесть), Қартқожа, Ақбілек
(романдар), белгілі драмашылығын (Сылаң қыз, Мансапқорлар, Рабиға,
Ел қорғаны, Қанапия - Шәрбану, Шернияз), айтулы аудармашылығын
(Сараң сері, Тас мейман (А.С.Пушкин), Бақылаушы (Н.В. Гоголь),
Бейшаралар (В. Гюго), Дәмелі, (Ф. Дюшен), Тау еліндегі оқига (С.
Чуйков), сындарлы сыншылығын - Мағжанның ақындығы туралы, Аударма
туралы, Сұңқар жыры, жан жүйесінің білікті білгірі екендігін - Тәрбиеге
жетекші, Психология, Комплекспен оқыту жолдары, Жаңа ауыл т.б.
еңбектері табиғи талант қырларын жан-жақты жарқырата көрсетті. Балаларға
арналған - Жаман тымақ, Көк өгіз, Шал мен кемпір, Үш қыз сынды
ертегілер қарапайым мәтін мен көркем суреттің табиғи тұтастығы мен үндескен
үлгісін терең танытады. Ең маңыздысы, бұл еңбектер бүгін де рухани-тәлімдік
қырларымен мәнді.
Фильмдер:
1994 — Алаш туралы сөз режиссері: Қ.Умаров
Жанр: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақтелефильм”
2009 — Алашорда режиссері: Қ.Умаров
Жанр: “Деректі фильм” Өндіріс: “Қазақфильм” Шәкен Айманов атындағы
Ғұмар Қараш
Ғұмар Қараш (1875 жыл Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауданы, Қырқұдық деген
жері - 12 сәуір, 1921 жыл, Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауданы, Жақсыбай
ауылдық округі жеріндегі Құнаншапқан) - ақын, қоғам қайраткері.
Ауыл молдасынан хат танығаннан кейін, Жалпақталдағы Ғ.Ғәлікейүлы ұстаған
медреседе оқиды.
1902-1910 жылдары жиған білімімен ауылында, Тіленшісайда жәдитше бала
оқытады. Сол шамада әйгілі Шәңгерей Бөкейұлының шақыруымен Көлборсыға
мүғалім болып келеді. Жаңалыққа жаны құмар, имандылық пен дәстүрдің жібін
үзбеген әдеби орта қалыптастыруға себепші болады.
1911-1913 жылдары алғаш Ордада, кейін Оралда басылған Қазақстан газетін
шығарысуға, оның саяси-мәдени әлуетін көтеруге атсалысты.
Қайраткер 1916 жылы бөкейліктер атынан Петерборға барып, Астрахан қазағы
басып алған жерді және тиесілі жерді қазаққа орнымен бөліп бер деген өтініш
хатты бас министрге тапсырады.
1917 жылы мамырда Ордада өткен Бөкей қазақтарының съезіне қатысады.
1917-1919 жылдардағы Алаш қозғалысына белсене араласады. Алаш партиясы
құрылатын бірінші жалпықазақ съезіне қатысады.
1917 жылдың 5-13 желтоқсанда Орынборда өткен Алаш автономиясы жарияланатын
екінші жалпықазақ съезінің ұйымдастыру және өткізу жұмысына белсене
қатысаып, баяндама жасайды. Өмірлік мәселелер мен діни ахуалды күн
тәртібіне қойған Алаш Орда үкіметі - Ұлт кеңесі анықталатын екінші сиезде
қази болып сайланды.
1918 жылы Ордадағы педагогика техникумында сабақ береді. Сол жылы
қыркүйекте Бөкей губерниясының мүғалімдерінің бірінші съезіне (24 қыркүйек,
1918) қатысады.
1918-1920 жылдары губерниялық кеңестердің 1, 2, 3, 4-съездеріне делегат
болады. Мұнда мағыналы сөз айтады.
1919 жылы Бөкей губаткомында істейді. Ордада ұйымдастырылған айына екі рет
шығатын, қазақтың тұңғыш педогогика журналы Мұғалімге басшылық етеді.
1919 жылы Дұрыстық жолы газетінің алқа мүшесі әрі тілшісі болады.
1920 жылы маусымда Бөкейдің II губерниялық коммунистік партиясы
конференциясында губкомның пленум мүшесі, ал сол жолы I пленумда губкомның
үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі болып сайланды.
1921 жылы 12 сәуірде Құнаншапқан деген жерде қашқын әскерилер қолынан
қапияда мерт болды.
Қайраткер 1907 жылдан бастап татар және қазақ тіліндегі мерзімді
басылымдарға мақала жариялай бастайды.
Оралда басылған Қазақстан газетін шығарысу кезеңінде қазақтың саяси көзін
ашатын, рухани байытатын Ойға келген пікірлерім, Бала тұлпар (Уфа,
1911), Аға тұлпар (Орынбор, 1914), Қарлығаш (Қазан, 1911), Тумыш
(Уфа, 1911), Тұрымтай (Уфа, 1918) аталатын бес поэзиялық, Ойға келген
пікірлерім (Орынбор, 1910), Өрнек (Уфа, 1911), Бәдел қажы (Қазан,
1913) дейтін үш зерттеу кітабы жарық көрген.
Ол Ғабдолла Мүштақ (Алланың зерделі құлы) атты бүркеншікпен Айқап журналы
мен Қазақ газетіне мақалалар жазып тұрды. Сол жылдары Орынбор қаласында
Шәңгерей Бөкеевтің қамқорлығымен ел аузынан жинаған әдеби мұраларды
құрастырып, Шайыр... және Көксілдер атты екі жинақ шығарды.
Татардың "Шора" журналында 1911 жылы "Ар-ождан - сенім өлшемі" атты
мақаласы жарияланған.
1919 жылы Мұғалім атты журналда Педагогика атты еңбегін жариялайды.
Ғұмар қаласы 1917 ж. Ақпан ревкомынан кейін ұйымдасқан Алаш партиясына,
Алашорда үкіметіне үлкен үмітпен қарап, Алаштың азаматтарына атты арман
мен үмітке толы өлеңдерін жариялайды.
Ол қоғамды қан төгіспен, күшпен, зорлық-зомбылықпен өзгертуді қаламаған
(Неден қорқам?, Күн туды). Бірақ амалсыздан кеңестік кезеңге икемделуге
тура келгенін сезініп, рухани толғанысқа түседі.
Ғұмap Қараш өлең-толғауларында, көсем сөздері мен мақалаларында заман,
өмір, дін-шариғат, табиғат, махаббат, т.б. мәселелер туралы толғанады,
патша үкіметінің отарлаушылық саясатын, жергілікті әкімдердің екіжүзділігін
сынап, халыққа адал қызмет етуге үндейді. Өз тілі мен мәдениетін сақтай
отырып, ғылым, білімге ұмтылуды, мәдениетті елдерден үлгі алуды
насихаттайды. Өлең-толғаулары философия ой-пікірлерге бай, бейнелі, әсерлі
келеді.
Оның мақалалары - 20-ғасырдың бас кезіндегі Қазақ дұрыстығы, Қазақстан,
Айқап, Дұрыстық жолы, Шора, Абай сияқты газет-журналдарда
жарияланған. Ол өз шығармаларын Ғұмар Қараш баласы, Ғұмар Қарашұлы, Ахунд
Ғұмар Қарашұлы, Ғұмар әл-Қараши, Бөкей елінің бір баласы, Ғұмар Қараш,
Ғ.Қ., Ғ. Мұштақ, Ғабдолла Мұштақ, Оразақай, Қазақаев, Ғұмар Қарашев деген
есімдермен жариялап отырған.
Ғұмар шығармалары мектеп оқулықтарында, орыс тілінде жарық көрген Қазақ
поэзиясының антологиясы (1958) мен Қазақстан ақындары (Ленинград, 1978)
жинағында, мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған.
Өлең, толғаулары мен философия ой-толғамдары және әңгіме, мақалалары
Замана деген атпен (А., 1994) жарық көрді.
Бернияз Күлеев
Бернияз Күлеев (1899-1923) - ақын.Ақынның өз шығармашылығының кей
мезеттерін атамастан бұрын мынадай бір жайды айта кету шарт. Қазақстан Оқу
халық комиссариаты Абайдың өлеңдер жинағын даярлауды Берниязға тапсырады.
Осыған даярлық ретінде ол Ақ жол газетіне арнайы мақала бастырады.
Күлеевтің өз айтуынша ол Абайдың тұңғыш жинағына енбеген өлеңдерін толық
қамтуды, оның қарасөздерін енгізуді, ақын өміріне байланысты иллюстрациялар
беруді, өмірбаянын толықтырып, кеңінен қамтып жазуды мақсат етеді. Абай
кітабын бастыру маған тапсырылғандықтан, мен жәрдемді шеттегі азаматтардан
сұраймын. Тізбегін әдемілеп, емлесін түзету сияқты ұсақ-түйегіне мұқтаж
болмасақ та, түсіп қалған жерлерін қосып, қарасөзін Һәм басылмай қалған
өлеңдерін тіркеп, тәржіме халін толықтыруға қиналып тұрмыз. Бұдан біз
Күлеев Абай мұрасын жинап бастыруға айрықша еңбек сіңірген деп қорытынды
жасаудан аулақпыз. Бірақ оның Абай шығармаларымен мол таныс болғаны дау
туғызбаса керек. Бұған тіпті Күлеевтің өз өлеңдері де куә бола алады. Ол
бірталай өлеңін Абай өлеңдерінің ұйқас, өлшемдерімен жазған. Мысалы, оның
Жазғы далаатты өлеңі Сегіз аяқтың өлшем, ұйқасымен жазылған.
Қол бұлғап күліп,
Керілген тұнық,
Даланы жарып бұландар.
Толықсып тасқан,
Тасқанын басқан,
Дариядай зырғар, сылаңдар.
Шын сұлудай албырап,
Көрінер сағым бұлдырап...
Сол сияқты, Гүләндамға, Қайда екен тәрізді өлеңдері Абайдың Алты
аяғының ұйқас, өлшемдерін үлгі етудің нәтижесінде туған. Бірақ олардан
Абай поэзиясының терең халықтық рухы сезіле бермейді, әлеуметтік астар аз.
Ақын табиғат көріністерін де әр алуан, адам сезімдерін де жадағай, жалаң
қалыпта алып жырлайды. Ал Жас жүрегіме, Жырла да зарла, көңілім тәрізді
өлеңдері Абай үнін анық әкеледі құлаққа. Алғашқы өлең Жүрегім, ойбай,
соқпа енді... және Абайдың жүрек тақырыбына арналған басқа да
шығармаларымен сарындас. Абайда:
Жүрегім, ойбай, соқпа енді,
Бола берме тым күлкі.
Көрмейсің бе, тоқта енді,
Кімге сенсең, сол шикі...
Б. Күлеевте:
Жас жүрегім, жанба текке,
Бола берме арманда,
Өрлесең де жерден көкке,
Жай табу жоқ жалғанда...
Ал Жырла да зарла, көңілім Абайдың Өзгеге, көңлім, тоярсың... атты
атақты өлеңіне айрықша жақын, ұқсас. Бұған көз жеткізу үшін екі өлеңді
салыстырудың да қажеті жоқ. Өйткені, Абай өлеңі әркімге-ақ жақсы таныс.
Сондықтан Күлеев өлеңінің кей шумағын келтіріп қаралық:
Жырла да зарла, көңілім,
Сел болып жасың төгілсін.
Есіткен ойдан баз кешіп,
Қамығып шында егілсін...
Жырла да зарла, көңілім,
Қалың қайғың қайнасын.
Қиялдың құсы егіліп.
Іштегі дертті айдасын...
Абай өлеңіндегі сияқты мұнда да ақынның өз жерінен ем іздеуі, сол арқылы
іштей жаңарып түлеуі, рухани медет табуы жайындағы тақырып жырланған.
Әрине, осындай жекелеген өлеңдерінің Абай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz