Стенобионттық және эврибионттық организмдер.Негізгі абиотикалық факторлардың – жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.Абиотикалық фактордың сигналдық мәні

1. Стенобионттық және эврибионттық организмдер
2. Негізгі абиотикалық факторлардың . жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.
3. Абиотикалық фактордың сигналдық мәні
4. Қорытынды

Тіршілік ету ортасы- бұл тірі ағзаның айналасындағы және ол онымен тікелей өзара әрекеттестікке түсетін табиғаттың бір бөлігі. Қоршаған ортаның құрамы мен қасиеттері әр түрлі және үнемі өзгерісте тұрады. Кез келген тірі зат осы күрделі,әрі, өзгермелі дүниеде тіршілік етеді: үнемі оған бейімделіп, өзінің тіршілік әрекеттілігін оның өзгерістеріне сәйкес келтіреді.Біздің ғаламшарымызда тірі ағзалар жағдайларының өзгешелігімен тым ерекшеленетін төрт негізгі мекен ету орталарын игерді. Су тіршілік алғаш пайда болып , таралған ең бастапқы орта болды. Бұдан әрі тірі ағзалар жер беті мен ауа ортасына билік құрды, топырақ жасап, оған қоныс тепті.
Ортаның ағзаға әсер ететін жеке қасиеттері немесе элементтері экологиялық факторлар деп аталады. Орта факторлары сан алуан түрлі болып келеді. Олар тірі заттар үшін қажетті немесе керісінше зиянды болуы мүмкін.
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды.
Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобионттар,ал төзімділігі жоғары түрлері эврибионттар болып табылады.
Стенобионттылық пен эврибионттылық ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттайды.Мысалы,температураға қатысты эври және стенотермді ағзалар;тұздардың концентрациясына байланысты эври және стеногалилі; жарыққа эври және стенофантты;тамақ түріне байланысты эври және стенофагты ағзаларды бөліп көрсетуге болады.

1. Ж. Ақбасова; Г.Ә. Саинова..- Алматы, 2003ж. 38- 43б
2. А.Нұрғызарынов,Ж.Шілдебаев «Экология және тұрақты даму» Астана-2014 8-13 бет
3. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. - Экология оқулығы.Экономика баспасы, Алматы 2011. 35-38 бет
4. Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Алматы 2003. 25-27 бет

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Стенобионттық және эврибионттық организмдер.Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.Абиотикалық фактордың сигналдық мәні

Орындаған:Исабаева А.А
Топ:Вс-403
Тексерген:Мурзалимова А.К

Семей, 2015 ж

Жоспары:

* Стенобионттық және эврибионттық организмдер
* Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с.
* Абиотикалық фактордың сигналдық мәні
* Қорытынды

Кіріспе

Тіршілік ету ортасы- бұл тірі ағзаның айналасындағы және ол онымен тікелей өзара әрекеттестікке түсетін табиғаттың бір бөлігі. Қоршаған ортаның құрамы мен қасиеттері әр түрлі және үнемі өзгерісте тұрады. Кез келген тірі зат осы күрделі,әрі, өзгермелі дүниеде тіршілік етеді: үнемі оған бейімделіп, өзінің тіршілік әрекеттілігін оның өзгерістеріне сәйкес келтіреді.Біздің ғаламшарымызда тірі ағзалар жағдайларының өзгешелігімен тым ерекшеленетін төрт негізгі мекен ету орталарын игерді. Су тіршілік алғаш пайда болып , таралған ең бастапқы орта болды. Бұдан әрі тірі ағзалар жер беті мен ауа ортасына билік құрды, топырақ жасап, оған қоныс тепті.
Ортаның ағзаға әсер ететін жеке қасиеттері немесе элементтері экологиялық факторлар деп аталады. Орта факторлары сан алуан түрлі болып келеді. Олар тірі заттар үшін қажетті немесе керісінше зиянды болуы мүмкін.

Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды.
Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобионттар,ал төзімділігі жоғары түрлері эврибионттар болып табылады.
Стенобионттылық пен эврибионттылық ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттайды.Мысалы,температураға қатысты эври және стенотермді ағзалар;тұздардың концентрациясына байланысты эври және стеногалилі; жарыққа эври және стенофантты;тамақ түріне байланысты эври және стенофагты ағзаларды бөліп көрсетуге болады.
Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай жасайды. Эврибионтты түрлер қолайсыз экологиялық орталарда қалыпты тіршілігін жалғастыра береді.Көптеген қарапайымдар,саңырауқұлақтар эврибионттарға жатады да,олар барлық мекен ету орталарында таралған.Стенобионттылық таралу ареалын шектейді.
Стенобионттық тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын организмдер. Олар стенотермді тек температураның аз ғана ауытқуына шыдамды (теңіз маржандары), стеногалинді су тұздылығының өзгеруіне төзе алмайтындар (ұлу) стенобатты қысымның ауытқуына шыдай алмайтындар стенофагтар азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді, стенотоптар тек белгілі бір тіршілік ортасында ғана өмір сүре алады және т.б. Эврибионттар (грек. eurys - кең, ауқымды және bіontos - тіршілік ететіндер) - сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі өзгерістеріне бейімделе тіршілік ететін өсімдіктер немесе жануарлар. Қоңыржай белдеулердегі құрлықта мекендейтін жануарлардың көпшілік түрлері температураның, ылғалдылықтың, Күнрадиациясының, т.б. қоршаған орта факторларының едәуір ауқымды өзгерістерін елемей тіршілік ете береді. Эврибионттардың сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі ауытқуларға бейімделуі олардың жоғары деңгейлік төзімділігімен немесе оларда болатын орфофизиологиялық механизмдер арқылы анықталады. Мұндай бейімделушілік белгілер мен қасиеттер арқылы Эврибионттар өздерінің ішкі орта жағдайларыныңгомеостазын белсенді түрде сақтай алады. Эврифагтар - әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер, эвритоптар - әр түрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер. .Либихтің минимум және Шельфордтың максимум заңдары.1913 жылы В. Немiс ғалымы Юстус Либих 1840 жылы Минимум заңын ашты. Ол өсiмдiктерге тәжiрибе жасап, өсiмдiктiң өсуi топырақтағы жетiспейтiн ең аз микроэлементтiң мөлшерiне байланысты болатынын дәлелдеген.Нәтижесiнде өсiмдiктiң өсiп-дамуын олар ең аз мөлшерде қажет ететiн микроэлементтер анықтайтыны белгiлi болған. Бұл Либихтың минимум заңы деп аталады.Максимум заңы. 1913 жылы В. Шельфорд лимиттiк әсерлердiң минимум заңына сай максимумзаңын, яғни төзiмдiлiк шек заңын ашты. Оны Шельфордтың толеранттылық заңы деп атайды (латын тілінен аударғанда tolerantia - шыдау, төзу). Кез келген жағдайдың толеранттық шекке жақындауы немесе одан жоғарылауы лимиттiк жағдай немесе лимиттiк (шектеуші) факторлар деп аталады. Төзiмдiлiк шегiнен шығып кетсе, организм тiршiлiгiн жояды.Оптимум және пессимум аймақтары мөлшерінің диапазоны организмнің сол экологиялық фактор әсеріне деген төзімділігін (толеранттылығын) анықтаушы критерий болып саналады да, экологиялық валенттілік не толеранттылық деп аталады.
Сыртқы орта дегеніміз қарастырылып отырған объектіден немесе субъектіден тыс жатқан бірақ олармен тікелей байланыстағы табиғи күштер мен құбылыстар, оның заттегі мен кеңістігі. Экологиялық ортадеген түсінік сыртқы ортамен бірдей, алайда мұнда тірі организмдерге немесе объектілерге тірі заттектердің қатысуы қосылады. Кейбір өсімдіктер түрінің немесе жануарлардың тіршілігіне қажетті жағдайы бар ортаны сипаттау үшін мекендеу ортасы деген терминді қолданады. Қоршаған орта және қоршаған табиғи орта деген түсініктер кеңінен пайдаланылып жүр. Қоршаған орта объектімен немесе субъектімен тікелей байланыста болатын сыртқы ортамен бірдей орта. Қоршаған табиғи ортаға табиғат объектілері -- жер, атмосфералық ауа, су, орман және басқа да өсімдіктер, жануарлар әлемі, табиғи ресурстар, табиғи кешендер (қорықтар, заказниктер, ұлттық табиғи саябақтар, табиғат ескерткіштері) жатады.
Табиғи ортада жүретін процестерге қозғаушы күш ретінде ықпалын тигізетін күштерді немесе жағдайларды фактор деп атайды. Табиғи жағдайда организм көптеген факторлардың ықпалына ұшырап отырады. Тіршілік иелері бейімделу реакцияларымен жауап қайыратын (бейімделу қабілеттерінен тысқарыда өлім факторы болады) кез келген орта жағдайының ішкі және сыртқы күшін экологиялық фактор дейді. Экологиялық факторлар организмдегі және экожүйелердегі процестердің жылдамдығы мен бағытын реттеп отырады.
Экологиялык факторлар мынадай түрлерге бөлінеді:
:: тіршіліксіз орта факторлары немесе абиотикалық факторлары;
:: биотикалық - тіршілігі бар ортаның факторлары;
:: антропогендік -- адамның шаруашылық қызмет әрекетінен тікелей немесе жанама түрде туындайтын фактор .
Абиотикалық фактор деп тірі организмдерге тікелей немесе жанама түрде әсерін тигізетін бейорганикалық табиғаттың құбылыстары мен кұрамды (тіршіліксіз) бөліктері. Ортаның абиоталық факторлары Жердегі тіршіліктің тұрақтылық шегін анықтайды, олардың табиғаты физикалық-химиялыққа жатады.
Абиоталық факторлар климаттық, эдафиялық, гидрографиялықболып бөлінеді. Климаттық фактор деп Жердің бетіне күн энергиясының келу ерекшеліктерінен, ауа массаларының айналысынан, жылу мен ылғалдың теңдестігінен, атмосфералық қысымның динамикасынан және басқа да метеорологиялық элементтерден тұратын факторларды айтады. Климатгық факторларға температура, ылғалдылық, жарықтық режим, қысым, атмосфералық жауын-шашын, және т. б. жатады. Климаттық факторлардың ішінде өте маңызды рөлі бар фактор болып күн радиациясы саналады. Ол биосфераның термиялық режимі мен жылулық балансын анықтайтын энергияның негізгі көзі, барлық организмдердің морфологиясы мен физиологиясы, жалпы алғанда тіршілік осы факторға тікелей байланысты.
Жанды заттардың арасында тек құстар мен сүтқоректілер денелерінің температураларын тұрақты ұстай алады. Оларды гомойотермділердейді. Сүтқоректілердің денесінің температурасы әдетте 36-37 [о]С, құстардыкі 40 °С дейін көтеріледі. Гомойотермділердің организмдерінде заттек алмасу процесі өте жоғары жылдамдықпен өтіп отырады.
Абиоталық факторларға физикалық өрістерді (гравитациялық, магниттік, электрмагниттік), иондаушы және өткіш радиацияны, орта қозғалыстарын (акустикалык тербеліс, толқындар, жел, ағыс, тасу), табиғаттағы тәуліктік және маусымдык өзгерістерді жатқызуға болады.
Эдафикалық фактор -- топырақ ерекшеліктерімен анықталатын фактор, сондыктан оны топырақтық фактор деп те атайды. Организм тіршілігінде топырақтық факторлар да маңызды рөл анықтайтын фактор.
Тазартылған судың +4 °С-де тығыздығы 1 гсм[3] тең. Еріген тұздары болатын табиғи сулардың тығыздығы жоғары келеді, 1,35 гсм[3] дейін көтеріледі. Судағы қысым әр 10 м-ге төмендеген сайын орта есеппен
1 ::10[5] Па (1 атм) жоғарылап отырады.
Организмнің кейбір түрлері бірнеше жүздеген атмосфералық қысымды көтере алады. Мысалы, көптеген балықтар түрлері, омыртқасыз жәндіктер, теңіз жұлдыздары, шаян тәрізділер 400-500 атмосфералық тығыздыққа тең қысымы бар үлкен тереңдіктерде кездеседі.
Су тығыздығы су қабатында көптеген гидробионтардың жүзіп жүруіне жағдай туғызып отырады. Қалқыма, суда енжар жүзіп жүретін организмдерді ерекше экологиялық гидробионттар тобына біріктіріп, планктондар деп атайды. Бұл организмдер үшін тіршілік әрекетінде жүзуге бейімделу ең маңызды мәселе болып табылады. Олар батып кетпеу үшін денелерінің массасын азайтуға немесе үйкеліс күшін арттыруға бейімделеді. Сондықтан фитопланктонда микроскоппен көрінетін бірклеткалы балдырлар басым болады.
Бос түрдегі және топырақтағы суда болатын қышқылдар, сілтілер, тұздар жануарлар әлемі үшін қоршаған ортаның өте маңызды факторларына жатады. Өте қышқылды суы бар су қоймаларында тіршілік кездеспейді. Жануарлар әлеміне ең бай сулары бар көздерге рН мағынасы нейтралды немесе шамалы сілтілі су қоймалары жатады. Қышқылды немесе сілтілігі рН 9 жағдайларда жануарлар әлемінің түрі мен саны күрт төмендейді.
Биоталық факторларға тірі организмдердің ортаға тікелей не аралық ықпалын тигізетін факторлар тобы жатады. Биоталық факторлар дегеніміз бір организм тіршілігінің екінші организм тіршілігіне, сондай-ақ өлі мекен ортасына тигізетін әсер-ықпалының жиынтығы. Биоталық факторларға зоогенді (жануарлар әсері), фитогенді (өсімдіктер әсері), микробогенді (микроорганизмдердің әсері) факторлар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.