Әлемдегі және Қазақстандағы демографиялық жағдай және азық түлік мәселесі. Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында аз қалдықты технологиялар енгізу

Кіріспе

Синэкология-(грек тілінен аударғанда syn-бірге)әр түрге жататын өсімдіктержануарлар мен микроорганизім популцияларының ассоцияларын,олардың қалыптасуы жолдары мен қоршаған ортамен өзара әсерінен зерттейтін экологияның бөлімі.Жеке ғылыми бағыт ретінде синэкология 1910ж Халықаралық ботаникалық конгресте бөлініп шықты.”Синэкология”ұғымын ғылымға енгізілген швейцар ботаниігі К.Шретер болып есептеледі.
Әр түрдің популяцяларының макрожүйелерге бірігіунен бірлестіктер немесе биоценоздар түзіледі.
Биоценоздар(грек т bios-өмір koinos-жалпы орган)қоршаған ортаның бірдей жағдайында бірге тіршілік ететін өсімдіктер,жануарлар мен микроорганизімдер популяцяларының жиынтығы.”Биоценоз” ұғымын 1877ж неміс зоологы К.Мебиус ұсынды.
Ешқандай биоценоз қоршаған ортадан тәуелсіз ,не одан тыс өздігінен дами алмайды.Нәтижесінде жеке бөліктерінің күрделі өзара әсерері қалыптасқан,тірі және өлі компонеттеріннің жиынтығын тұратын белгілі бір компекстер түзіледі.
Белгілі бір дәрежеде бір текті жағдайлармен сипатталатын,ағазалардың белгілі бір бірлестігімен қоныстандырылған кеңестік- биотоп деп аталады.Егер биотопты биоценез өмір сүретін орын ретінде сипаттасақ онда биоценозды белгілі бір нақты биотопқа тән,тарихи қалыптасқан ағзалар комплексі деп қарастуға болады.
Кез келген биоценоз биотопен біргіп,одан да жо,ары деңгейдегі биологиялық жүйе-биогеоценозды түзеді.Биогецоноз ұғымын 1940ж Н.Сукачев ұсынған.
Табиғи экожүйлер көлемі бойынша әр түрлері әр түрлі болуы мүмкін:
o Су қоймасы
o Мұхит
o Шалғындық орман
o Тайга
o Дала
Экожүйе-ағзалар мен абиотикалық ортада, олардың әрқайсысы бір біріне әсер тетін тірі табиғаттың негізгі функционалдық
тібірлігі.Экожүйенің тіршілік етуі тірі ағзалар жиынтығы мен ортаның арасында зат, энергия және ақпарат алмасуымен байланысты.
Ағзалар бейорганикалық ортадан химиялық элементтер мен олардың қосылыстарының таралуының ерекшеліктері туралы ақпарат алады.Бейорганикалық орта тірі ағзалардың олардың метабализіміннің қнімдері туралы ақпарат алады.Тірі ағзалар да бір бірімен,азық қорының болуы,жыныстық әріптесіне,агрессия және ақпарат береді.Табиғаттағы ақпараттық байланыстар кеңестік және уақытпен шектеледі.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым миністірлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Бірлестіктер экологиясы және экожүйедегі энергия. 1 Табиғи қорлар және оларды тиімді пайдалану 2 Әлемдегі және қазақстандағы демографиялық жағдай және азық түлік мәселесі (2014-2015 ж.) 3 Өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында аз қалдықты технологиялар енгізу.

Тобы:
Орындаған:Нұсқау.Л
Тексерген:Муразлимова.А.С

Семей-2015ж.
Синэкология-(грек тілінен аударғанда syn-бірге)әр түрге жататын өсімдіктержануарлар мен микроорганизім популцияларының ассоцияларын,олардың қалыптасуы жолдары мен қоршаған ортамен өзара әсерінен зерттейтін экологияның бөлімі.Жеке ғылыми бағыт ретінде синэкология 1910ж Халықаралық ботаникалық конгресте бөлініп шықты."Синэкология"ұғымын ғылымға енгізілген швейцар ботаниігі К.Шретер болып есептеледі.
Әр түрдің популяцяларының макрожүйелерге бірігіунен бірлестіктер немесе биоценоздар түзіледі.
Биоценоздар(грек т bios-өмір koinos-жалпы орган)қоршаған ортаның бірдей жағдайында бірге тіршілік ететін өсімдіктер,жануарлар мен микроорганизімдер популяцяларының жиынтығы."Биоценоз" ұғымын 1877ж неміс зоологы К.Мебиус ұсынды.
Ешқандай биоценоз қоршаған ортадан тәуелсіз ,не одан тыс өздігінен дами алмайды.Нәтижесінде жеке бөліктерінің күрделі өзара әсерері қалыптасқан,тірі және өлі компонеттеріннің жиынтығын тұратын белгілі бір компекстер түзіледі.
Белгілі бір дәрежеде бір текті жағдайлармен сипатталатын,ағазалардың белгілі бір бірлестігімен қоныстандырылған кеңестік- биотоп деп аталады.Егер биотопты биоценез өмір сүретін орын ретінде сипаттасақ онда биоценозды белгілі бір нақты биотопқа тән,тарихи қалыптасқан ағзалар комплексі деп қарастуға болады.
Кез келген биоценоз биотопен біргіп,одан да жо,ары деңгейдегі биологиялық жүйе-биогеоценозды түзеді.Биогецоноз ұғымын 1940ж Н.Сукачев ұсынған.
Табиғи экожүйлер көлемі бойынша әр түрлері әр түрлі болуы мүмкін:
o Су қоймасы
o Мұхит
o Шалғындық орман
o Тайга
o Дала
Экожүйе-ағзалар мен абиотикалық ортада, олардың әрқайсысы бір біріне әсер тетін тірі табиғаттың негізгі функционалдық
тібірлігі.Экожүйенің тіршілік етуі тірі ағзалар жиынтығы мен ортаның арасында зат, энергия және ақпарат алмасуымен байланысты.
Ағзалар бейорганикалық ортадан химиялық элементтер мен олардың қосылыстарының таралуының ерекшеліктері туралы ақпарат алады.Бейорганикалық орта тірі ағзалардың олардың метабализіміннің қнімдері туралы ақпарат алады.Тірі ағзалар да бір бірімен,азық қорының болуы,жыныстық әріптесіне,агрессия және ақпарат береді.Табиғаттағы ақпараттық байланыстар кеңестік және уақытпен шектеледі.
Энергия-материяның барлық түрлерінің өзара әсері мен қозғалысының жалпы сандық өлшемі.Ол табиғат құбылыстарын біріктіреді.Жүйедегі энергияның өзгуі жұмыс орындалған кезде жүреді.
Термодинамиканың бірінші заңы- энергияның сақталу заңы табиғаттағы энергия жоқтан пайда болмаиды,жоғалып кетипеиді.Ол тек бір түрден екінші түрге айналады.Ал энергияның мөлшері тұрақты болып қалады.Бұл заңға табиғаттағы белгілі барлық процестер бағынады.
Термодинамиканың екінші заңы-бойынша энергияның өзгерістерімен байланысты процестер тек энергия концентрленген түрден таралған күйеге өткенде ғана өздігінен жүре алады.Энергияның қандай да бір бөлігінің пайдалануға болмаитынын түрден таралғандықтан энергияның өздігінен өзгеруігінің тиімділігі барлық уақытта 100% дан кем болады.
Тірі жүйелердің маңызды термодинамикалық сипаттамсы олардың ішкі реттілігінің жоғары дәрежеде болуы.Ол эритропиямен сипатталады.ішкі реттілігі мен ұйымдасуы жоғары жүйелердің энтропиясы төмен,ал керісінше тепе теіңдікті жүйелердің энотропия шамасы жоғары болады.
Термодинамикалық тұрғыдан экожүйелер ұоршаған ортамен үнемі зат және энергиямен алмасып отыратын және осы арқылы ішкі энотропясын төмедетіп,сыртқы энергиясын арттыратын ашық,тепе теңдікті жоқ жүйе болып табылады.
1935ж атақты биолог Э.Бауэр былай деиді:Тірі жүйелер еш уақытта тепе теңдікті болмайды және өзінің бос энергиясы есебінен үнемі сыртқы орта жағдайларына сай физика мен химия заңдары талап етілетін тепе теңдікке қарсы жұмыс жасайды.Бұл принсипті түрлі жүйелердің тұрақты теңсіздік принсипі деп атайды.Бұл принсип тірі ағзалардың ашық теңсіздіктегі жүйе екендігін көрсетеді.Олардың өлі жүйелерден ерекшелігі-оларэнтропияның төмендеуі бағытында дамиды.
Табиғи қорлар - табиғи ортаның, қоғамның материалдық және рухани мұқтажын қамтамасыз ету үшін, өндірісте пайдаланылатын бөлігі. Табиғи қорларды тиімді пайдалану және адамзатты өне бойын табиғи қормен қамтамасыз ету өте күрделі мәселелердің бірі болып отыр. Сондықтан табиғи қорларды сарқылтпау үшін қалпына келмейтін табиғат байлықтарын тиімді пайдалануға, шикізаттың, отынның, энергияның жаңа көздерін іздеуге барлық күш жұмылдыруда. Бұл шараларды іске асырудың маңызды жолдары басқа (арзан) шикізатты кеңінен қолдану және жан-жақты толық пайдалану.
Қазақстандағы тектоникалық құрылымдардың ерекшелігі, геологиялық даму тарихының күрделілігі, аумағының кең көлемді болуы мүнда сан алуан табиғи қорларының шоғырлануына жағдай жасайды. Республика аумағынан табиғатта кездесетін пайдалы қазбалардың көптеген түрлері табылған, бұған қоса климаттық және минералдық, отын-энергетикалық т. б. қорлар жөнінен де республикамыз дүниежүзінде көрнекті орын алады. Жалпы Қазақстанда кездесетін табиғи қорларды мынадай топтарға бөлуге болады:
o Отын- энергетикалық қор
o Минералдық қор
o Климаттық қор
o Су қоры
o Топырақ -өсімдік қоры
o Жануарлар дүниесінің қоры
Қазақстандағы табиғи қорларды тиімді пайдалану республиканың даму болашағы үшін маңызы зор. Алайда аумақты игеруге қатаң табиғат жағдайлары кедергі келтіреді. Табиғи қорларды игеру мәселесі табиғатты қорғаудың түйінді мәселелерін де туғызады. Табиғи қорларды игерудегі жіберілген қателіктер табиғаттың қай қоры болмасын таусылмайды деген жаңсақ үғымның үстем болуына байланысты болды. Осының салдарынан табиғаттағы тепе-теңдік бұзылды. Мұны су қорын пайдалану мысалынан айқын көруге болады.
Республика үшін су қорын тиімді пайдаланудың маңызы зор. Өйткені дамып келе жатқан өнеркәсіп пен суармалы егіншілік алқаптарының ұлғаюы суды көп қажет етеді. Еліміздегі қазір қалыптасқан экологиялық жағдайда өзен суының ластанып немесе құмға сіңіп, ысырап болып жатқаны белгілі. Су қорларының дұрыс пайдаланылмауы, адамның шаруашылық әрекеті нәтижесінде су режимінің өзгеруі өз кезегінде табиғаттың басқа компоненттерінің өзгеруіне әкеп соқты. Оңтүстік Қазақстанның күріш егістіктерінде осындай қателіктер әсерінен топырақ құнарлы қабатынан айырылып, сортаңданды. Топырақтағы өзгерістер өсімдік жамылғысының түрлік құрамына, таралуына кері әсерін тигізді. Бұл тізбектегі өзгерістер тұтас бір аймақты экологиялық апат аймағына айналдырды. Сонымен табиғат ерекшеліктерін ескермегендіктен, су қорларын халық шаруашылығына пайдалану мәселелері әзірше дұрыс шешілмей отыр. Тың және тыңайған жерлерді игеру барысында мыңдаған гектар жер топырақ, су және жел эрозияларына ұшырады. Алғашқы жылдары өнім біршама мол болғанымен, кейінгі жылдары бұл керсеткіш төмендеп кетті. Жыртылған жердің борпылдақ топырағы желдің әрекетінен құнарлы қабатын ұшырып әкетіп, сол жердің топырағы жел эрозиясына ұшырады. Өйткені топырақтардың құрылымдық ерекшеліктері ескерілмеді. Мысалы, құмайт және саздақ топырақты аудандар 4-5 жыл пайдаланғаннан кейін жері сортаңданып, егістік көлемнен шығып қалады. Жел топырақтың құнарлы қабатын ұшырып әкетеді.
Республикадағы шөлейттер мен шөлдер 167 млн га жерді алып жатыр. Суарылған жағдайда бұл алқапты тек мал жайылымы ретінде ғана пайдалануға болады. Кейінгі жылдары көлдетіп суландыру жолымен тиісті нәтижеге жету мүмкіншілігі белгілі болып отыр. Жайылымдарды суландыруға артезиан суын пайдаланудың болашағы зор.
Қалдықтар - табиғи шикізатты өңдеу нәтижесінде пайда болатын заттар мен өндірістікжарамсыз шығарылымдар. Қалдықтардың барлық түрлерін есептегенде өндірілетін табиғи заттар мен энергияның тек 2%-ы ғана пайдаға асырылады. Қалған 98%-ы әр түрлі қалдықтарға айналады
Қалдықсыз өндіріс кезінде бастапқыда барлық шикізат соңғы қортындыда осы немесе өзге өнімге айналады. Қалдықсыз технология - бұл өнімді өндірудің тәсілі энергия мен шикзат кезеңінде кешенді және әбден орынды түрде пайдаланылады. Атап айтқанда: шикзат ресурыстары -- өндіріс -тұтыну -- қайталама шикзат ресурыстары, яғни, кез келген қоршаған ортаға болатын әсерлер оның қалыпты жұмыс істеуін бұзбайды. қалдықсыз өндіріс орны табиғи экологиялық жүйе мен үйлесімі бойымша ұйымдастырылған іс жүзіндегі тұйықталған жүйе болып тұр. Бұл жерде, тіршілік әрекетіндегі бір организмдермен пайдаланылады және заттектердің өзін-өзі реттейтін биохимиялық айналымы толықтай жүзеге асып жатады. Қалдықсыз өндірістің маңызды ережесін белгілеу -- шикізаттың барлық компоненттерін ұтымды және кешенді түрде пайдалану. Қалдықсыз өндірісті құру ұзақ мерзімге созылатын процесс. Сонымен қатар,өзара байланысты бірқатар технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық және басқа да күрделі міндеттердің шешімін талап етеді.
Атап айтқанда, қалдығы аз ресурс ұнемдеуші технолоғияны енгізу жалпы бірқатар талаптарды ұсынады:
o оның барлық компоненттерін пайдалана отырып, шикізатты кешенді түрде өңдеу (жасап шығару);
o жоғары технологиялық автоматтандырылған жүйеге ғылыми сыйымдылықты енгізу; электроникаландыру мен
роботтаыдыру; автоматтандыру негізінде өндірістік процестерді қарқындандыру (интенсификация);
o өндірістік қалдықтарды барынша азайту кезінде материалдар ағынының кезеңділігі мен тұйықтылығы;
o жеке операциялардың технологиялық процестерге бөлінүін азайту, шикізаттан соңғы өнімге дейін ауысусатысының аралық санын қысқарту;
o үздіксіз процестерді қолдану мен технологиялык кезеңдер уақытын қысқарту;
o энергия мен табиғи ресурстарды тұтыну үлесін қысқарту, бастапқы ресурстарды қайта өңделген ресурстар мен барынша алмастыру, жанама өнімдер мен қалдықтардың негізгі процестерге қайта айналуы, артық энергияны қалпына келтіру;
o энергия ресурстарының барлық әлеуетін барынша пайдалануды қамтамасыз ететін құрастырылған энерготехнологиялық процстерді қолдану;
o қалдықтарды залалсыздандыру жолымен табиғи күйіне дейін жеткізу немесе пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін биологиялық процестерді және физика-химиялық базасының негізінде экологиялық биотехнологияны енгізу;
o өндіріс пен тұтыну, табиғатты пайдалану саласын қамтитын интегралды технологияны құру.
Қалдықсыз технология ережесі- шикізаттың барлық компоненттерін ұтымды және кешенді пайдалану. Қалдықсыз өндірісті құру ұзақ мерзімге созылған процесс. Ол өзара байланысты технологиялық, экономикалық, ұйымдастырушылық және басқа күрделі мінднеттерді шешуді талап етеді.
Қалдығы аз өндірісті ұйымдастырдың негізгі принципі шикізат және энергетикалық ресурстарды пайдалануда оның жинақтылығы. Қазір пайдаланылп жүрген шикізат ресурстары көп компонентті. Мысалы: түсті металлургияда бастапқы шикізат көптеген пайдалы қазбалардан тұрады. Кәсіпорындардың мамандануына байланысты одан 1-2 компонент ғана алынады.Ал қалғандары үйіндіге тасталынады. Қазірде рудаларды өңдеудің кешенді пайдалану Өскемен қорғасын мырыш комбинатында, Балқаш, Жезқазған, Норильск кен металлургия кәсіпорындарында жолға қойылған.
Қалдығы аз өндірістің міндетті шарттарының бірі - алынатын өнімнің экологиялық тазалағы, қоршаған ортаны қорғау оның сапасын жақсарту, сонымен қатар өндіріс жұмысының нәтижесінде өндіріске, халыққа зиян келтірмей, табиғатта экологиялық тепе-теңдікті бұзбауы керек.
Қазіргі заманғы өндірістің даму шамасы бойынша, оның масштабтылығы және өсу қарқындарына байланысты аз қалдықты және қалдықсыз технологияларды әзірлеу мен енгізу мәселелері үлкен өзектілікке ие болып жатыр.
Қазақстанның отын-энергетикалық балансында маңызды роль көмірлерге беріледі, бұның өзінде көмір саласы жоғары сапалы өнімді қажет етеді, өйткені жер қойнауларынан алынатын көмірлер күл, ылғалдылық, күкірт, қоқымдардың жоғары мөлшерде болуымен сипатталады, ал бұл олардың бәсекеге қабілеттілігіне айтарлықтай әсер етеді.
Көмірді өндіру мен пайдаланудың жыл сайынғы артып келе жатқан көлемдері қалдықтар шығуының өсуіне алып келеді. 1 млн. т көмірді өндіру кезінде атмосфераға 2,6 мың т түрлі ластаушы заттар тасталынады, 2,8 млн. м3 вскрышалық жыныстар қоймаланады, 7,5 га жер алаңдары бұзылады, су қоймаларына 3,2 млн. м3 ағынды сулар тастаулары жүзеге асырылады. Қалдықтар шығуының үлкен көлемдері көмір өнеркәсіптері қызметі нәтижелеріне олардың төмендеу бағытында әсер етеді, өйткені жинау, тасымалдау және сақтауға тиісті шығындарды талап етеді, алайда қалдықтардың заттық құрамы оларды отандық өнеркәсіптің басқа салаларының кәсіпорындары тұрақты сұранысты білдіретін түрлі өнімді алуға толыққанды технологиялық шикізат пен отын ретінде пайдалануға мүмкіндік береді.
Қалдықсыз технологияларды құру кезінде бірқатар күрделі ұйымдастырушылық, техникалық, технологиялық, экономикалық, психилогиялық және басқа да міндеттерді шешуге тура келеді. Қалдықсыз технологияларды әзірлеу және енгізу ҥшін ӛзара байланысты принциптер қатарын бөліп көрсетуге болады:
Жүйелік тәсілдеме;
Ресурстарды кешенді пайдалану;
Материалдық ағындардың циклдығы;
Қоршаған ортаға әсерді шектеу;
Рационалды ұйымдастыру;
Қазақстанда реттеу механизмінің негізіне қоршаған ортаны қорғау бойынша заңнаманы қоюға болады, сонымен қатар тікелей мемлекеттік реттеу қҧралдарын мемлекеттік регламенттеу шаралары арқылы пайдалануға болады. Дұрыс әзірленген табиғатты қорғау заңнамасы аз қалдықты және қалдықсыз ресурссақтау технологияларын енгізуге дем беруі қажет. Бұл үшін табиғатты қорғау заңнамасын құрудың келесі қағидаларын ұстану қажет: әлеуметтік-экономикалық даму үрдісінде қоршаған ортаға зардапты болдырмау; адамның экологиялық қауіпсіздігі; экологиялық құқықтың демократизациялануы; табиғат ресурстарын тиімді пайдалануды қамтамасыз ету; тұрақты экологиялық негізделген экономикалық және әлеуметтік даму; табиғаттағы экологиялық тепе-теңдікті адамзаттың дамуының ғана емес, сонымен қоса өмір сақтауының маңызды компоненті ретінде сақтау және қорғау; қоршаған ортаға әсер етудің рұқсаттық тәртібі; ластаушы төлейді, қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты пайдалануды құқықтық реттеуге экожүйелік тәсілдеме; экологиялық заңнама талаптарын бұзғаны үшін лауазымды тұлғалардың, мекемелердің, қоғамдық ұйымдардың және азаматтардың жауапкершілігі.

Адам баласы жүз жыл болса да, ыстық-суыққа шыдайды, бірақ аштыққа шыдамайды. Күніне 1000 килокалориялық тағам рационы ағзаға жеткіліксіз және бұл аштық жағдайында деп есептеледі, ал әлемде 1,5 млрд адам осындай аш құрсақ жағдайда өмір сүріп жатыр. Халықтың әл-ауқаты әлеуметтік қана емес, саяси-стратегиялық мәнге ие. Саясаттанушылар халықтың кем дегенде 75 пайыздайын тойындырмайынша, саяси реформа жасауға болмайды дегенді айтады Қазір әлемде азық-түлікті тұтыну жағынан теңсіздік қалыптасып отыр. Мәселен, 1960 жылы 20 пайыз ең бай елдер мен 20 пайыз ең кедей елдердің арақатынасы 30:1 болса, 1990 жылы бұл арақатынас 64:1 болған. Бұл үрдіс әлемде әлеуметтік дүмпулерді туғызып отырғаны жасырын емес. Сондықтан кез келген ел үшін халықтың тоқ болуы, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету ұлттық қауіпсіздіктің маңызды парасы ретінде қарастырылады.

Дүние жүзі елдерін түгелдей қамтыған қаржылық, экономикалық дағдарыс кезеңінде Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенінің тұрақтылығын қамтамасыз етіп, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.