Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі туралы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі.

Орындаған: Тұрайсова. А. Г.

Топ: ВС-503

Тексерген: Билялов. Е. Е

Семей 2015 жыл.

Мазмұны

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім

1. Клиникалық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі

III. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Клиникалық терминология (грекше. Klinike - дәрігерлік құру өнері, науқас адамды күту) . Оған әр түрлі клиникалық мамандардың және патологиялық анатомия мен патологиялық физиология сияқты ауруды зерттейтін пәндері терминдері жатады. Ол ең алдымен терапия терминдері ( грекше therapia - күту, емдеу) және хирургия терминдері ( грекше cheir - қол + ergon - жұмыс, әрекет), ауру аттары, патологиялық процесс пен жағдайлар, ауру белгілері, операция атаулары, зерттеу әдісі мен емдеу, медициналық приборлар, құрал- жабдықтар т. б. Клиникалық терапия - ол сөздердің дәрістерінде (лекцияларында), ауруларды зерттеу, ауру тарихын жазу барысында, оқулықтар мен анықтамаларда кездестіріп, жұмыс жасайтын мыңдаған атаулар.

Медициналық терминология жүйісінде латын тілін қолдану шарт емес. Клиникалық терминдерді қолдану барысында аурудың қазақ тіліндегі атауларымен қатар олардың латынша баламалары қолданылады: жарық (hernia) , сынық (fractura) , қатерлі ісік (carcinoma ) т. б. Сонымен қатар клиникалық терминологияда арнайы латын терминдері баламасыз қолданылады: мыс. Status thyphosus, status praesens т. б.

Тақырыбымның негізгі міндеттері:

• Клиникалық терминологияны білу;
• Клиникалық терминология, «терминоэлемент» (ТЭ), клиникалық сөзжасам, сөзжасамның тәсілдері туралы жалпы түсінік беру;
• Клиникалық терминологиядағы сөзжасамның тәсілдерімен таныстыру;
• клиникалық терминологиясына байланысты грек-латын дублеттерінің дифференциалды қолдану дағдыларын қалыптастыру

1. Клиникалық терминдердің латын тілінде дәріптелуі.

Жалпы медициналық терминологияның барлық жүйелерінде күрделі сөздердің - сөз жасаушы конструкциялардың орны үлкен. Медициналық пәндерді оқу барысында, сонымен қатар, өзінің тәжірибелік, ғылыми жұмысында саналы және сауатты түрде грек-латын негізінде жасалған клиникалық медициналық терминологияны латын, қазақ орфографиясында қолдана білу керек. Олар түбір және сөз жасаушы элементтері бар латын - грек терминоэлементтерінен туындаған және клиникалық терминологияда көп кездеседі. Ғылыми және кәсіби жұмыстарға, аурудың алдын алуға (профилактикаға), ауруларды анықтауға (диагностикаға), науқастарды емдеуге байланысты терминдер клиникалық терминологияның үлкен бөлігін құрайды. Көне грек тілінің сөзжасамын білу - клиникалық терминологияны курсын оқу барысында танысамыз.

Тіпті медицинаның өзінде клиникалық терминдерді көп пайдаланады. Атап айтқанда: қандайда бір ауру аттарында, патологиялық жағдайда, медициналық күрделі сөздерде тіпті диагноз атауларында да жиі ұшырасады. Дегенменде бұл жерде латын тілімен қоса грек тілінің қоса меңгерілетінін ұмытпаған жөн. Жалпы Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау ұйымы 3 негізгі классификацияны бөліп қарастырады:

• Халықаралық емдеу классификациясы;
• Халықаралық функцияналды класификациясы;
• Халықаралық медициналық жағдай классификациясы.

Міне осы аталған үш негізгі құрылымда клиникалық терминдер басты роль атқарады.

Клиникалық терминдерді оқу барысында мыналарды ескеру керек:

1. Бастысы барлық базалық терминдері латын тілінен емес, грек тілінен енген;
2. Семантикалық терминдері сөзден құралмайды, терминоэлементтен құралады;
3. Клиникалық терминдерді үйрену барысында оның грамматикасына емес, семантикасына көңіл бөлу қажет.

Ендеше клиникалық терминологияның құрылымына тоқталайық. Клиникалық терминдер өзінің құрылысына қарай төмендегідей болуы мүмкін:

Әдетте клиникалық терминдерді медициналық кітаптарда оқу барысында оның лексикалық минимумына мән бермейміз. Ал лексикалық минимумы клиникалық терминдерді барынша талдап, құрылысын айқындайды. Мына кестеге назар аударайық.

Латын тілінде өзіміз білетіндей жұрнақтар нақты бір атауды немесе соған қатысты жаңа сөзді құрауға қатысады. Сол сияқты клиникалық терминдердің латын тілінде өзінің арнаулы жұрнақтары бар. Яғни клиникалық терминологияда жиі қолданылатын жұрнақтар: -osis жұрнағының екі мағынасы бар:

1. Егер түбірінде тін, дене мүше білдіретін ТЭ берілген болса жалпы мағынасы «патологиялық процесс, созылмалы зақымдануы» Мысалы: нефроз - бүйректің созылмалы зақымдануы, психоз - психиканың бұзылуы, токсикоз - улануы, артроз - буындардың зақымдануы. Аcidōsis, is f- ағзада қышқылдық деңгейдің көбеюі; thrombocytōsis, is f- тромбоциттердің шамадан тыс көбеюі;
2. Егер түбірінде жасуша немесе ісік білдіретін ТЭ болса, -osisжұрнағының мағынасы көбею болады. Мысалы: лейкоцитоз - лейкоциттің көбеюі, фиброматоз - талшықты ісіктерінің көбеюі. -osisжұрнағы арқылы құралған зат есімдер ІІІ септеу femininum (род түріне) жатады. Мыс. : arthrosis, is f., leucocytosis, is f

-itis жұрнағы қабынуды білдіру үшін қолданылады. Мысалы: гастрит - gastritis- асқазанның қабынуы, нефрит - nephritis бүйректің қабынуы. -itis жұрнағы арқылы құралған зат есімдер ІІІ септеу femininum род түріне жатады. Мыс. : nephritis, itidis f.

-oma жұрнағы органдар мен тіндердің ісігін білдіреді. Мыс. : остеома - osteoma - сүйектің ісігі. Ісіктердің атаулары ІІІ септеу neutrum род түрінің зат есімдері. Еrythēma, ătis n (греч. erythrόs - красный) терінің гипериялы қызаруы; emphysēma, ătis n (греч. emphysáo - вдувать) эмфизема.

-ismus клиникалық терминдерде көп кездесетін жұрнақ. Ол ауырсыну мен аурудың нормадан тыс шығып кеткенін білдіреді. Мысалы: autismus, i m (греч. аutos) аутизм, психикалық жағдай; botulismus, i m (лат. botŭlus, i m) ботулизм, токсинді жағдайларды туғызады.

-iăsis әр түрлі ауруларды тудыратын қарапайымдыларды білдіреді. Мысалы: amoebiăsis, is f - амебиаз немесе амебалық дизентерия. psoriăsis, is f (греч. Psoríasis - зуд, чесотка) - псориаз, тері ауруы.

Қысқаша мысал келтірсек:

Мидың myel

Бүйректің қабынуы nephr -itis

Терінің dermat

Мидың myel

Бүйректің ісінуі nephr -оma

Терінің dermat

Ережеден тыс қабынулардың атаулары:

Pneumonia, ae f - өкпе қабынуы;

Angina, ae f - баспа, бадамша бездің қабынуы;

Panaricium, i n - саусақ тырнағының қабынуы, күбіртке;

Phlegmone, es f - шелдің іріндеп қабынуы;

Empyema, atis n - мүше қуысында іріннің жиналуы;

Urunculus, i m - түкті қаппен тер безінің қабынуы, шиқан.

Терминоэлемент (ТЭ) - өзінің мағынасын сақтап тұрған жиі қолданылатын бөлшектер, морфемалар жәнеде бірнеше терминдердің құрамында үнемі қайталанып отыратын, сөздің негізгі бөлігі. Сөз құрамындағы орналасу орнына байланысты бастапқы және соңғы терминэлементтерді ажыратады. Клиникалық терминологияда негізгі құрылымдық бірлік сөз емес, терминэлемент болып есептеледі. Сондықтан клиникалық терминдердің құрылысы өте күрделі, сол себептен олар осы терминоэлементтерден құралады екен. Бұл элементтер медициналық - клиникалық терминдердің 75% құрап отыр. Терминоэлементтер тұрған орнына қарай мынадай болуы мүмкін:

• Бастапқы ТЭ- cardiodystrophia;
• Аралық ТЭ - cardiodystrophia
• Соңғы ТЭ - cardiodystrophia, негізгі мағынасы осы терминоэлементте көрсетілген, қалғандары соны анықтайды.
• Бос ТЭ - сөз ретінде және ТЭ ретінде қолданылады. Мыс. : spasmus cordis - cardiospasmus;
• Байланысты ТЭ - тек қана күрделі сөздің құрамында қолданылады. Мыс. : dermatologia, cardiographia.

Және теминоэлементтер өз алдына приставкамен ерекшеленеді. Ал клиникалық терминдерде приставка грек тілінде берілген. Ендеше төмендегі кестеге назар аударайық.

Мысалы:

dys- бұзылу

а-tonya Тонустың болмауы

hyper - жоғарылауы

hypo- төмендеуі

Мағынасы бірдей латын терминдері және грек ТЭ грек - латын дублеттер деп аталады. Клиникалық дублеттердің қолданылу саласы (көбінесе гректік ТЭ қолданылады) :

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс