Тышқантектес кеміргіштердің биалогиялық зиянды фазасы таралуы есептеу әдістері

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ

АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ

Аграрлық факультеті

БӨЖ

Тақырыбы: Тышқантектес кеміргіштердің биалогиялық зиянды фазасы таралуы есептеу әдістері

Орындаған:Жырғау. А

Тексерген:Сагандыкова:С. Н

Семей 2015ж

ЖОСПАР

Кіріспе

1. Тышқантектес кеміргіштердің биалогиялық зиянды фазасы таралуы есептеу әдістері

1. 1 Тышқантектес кеміргіштер және түрлері

1. 2 Дала тышқаны Apodemus agrarius Pall

1. 3 Тоқалтістілер немесе Сұртышқандар

Қортынды

Пайдаланған Әдебиеттер

Кіріспе

Тышқандар (лат Mus ) - ұсақ кеміргіштер тұқымдасы.

Дене ұзындығы 12, 5 см дейін, құйрығы, 10, 5 см. Тышқандардың пайда болған жері негізінен - Азия, кейбір түрлері бүкіл дүниежүзіне таралған. Африкада (Сахараныесептемегенде), Евразияда Малаи кейбір аралдарында, Филипинде 40 түрі таралған. Бір қатар түрлері - синантропты. ТМД-да космополотитті синантропты 1 түрі, үй тышқаны, жабайы табиғатта үнемі өмір сүретін 2-3 түрі бар. Дәнді дақылдармен, астықпен, тамырлармен, жидектермен, шөппен және басқа да жәндіктермен қоректенеді, түнде белсенді Оңтүстік аудандарда және үйлерде жыл бойы көбейе береді. Саны шұғыл ауытқуы мүмкін.

1. 1 Тышқантектес кеміргіштер және түрлері

Тышқаның жеті түрі кездеседі оның ішінде.

Қазақыстанда тараған төрт түрінің біреуі ауылшаруашылғына зиянын тигізеді олар: қаптесер, дала және орман тышқандары. Бұлардың тіршілік етіу жағыдай да, дене құрлысыда бір-біріне ұқсас. Құйрығы, артқы саусағы, құлақ қалқаны үлкендеу және тұмсығы аздап сүйірлеу келеді, жақсы жүгіреді секіреді.

Қаптесер-мus musuius I. Бұл түрді үй тышқаны деп атайды. Дене тұрқы 10-11 см, құйрығы 9см жетеді. Арқа жүнінің түсі күл тәрізді сұрғылт, кейде қызғылт-сары, ал бауыр жағы ақ немесе жылтыр сұры. Жоғарғы күрек тісінің артқы жағы шошақтау келеді. Осы белгісі арқылы оның басқа тышқандардан оңай ажыратуға болады.

Қаптесер Қазақстанның барлық жерінде таралған. Ол теңіз деңгейінен 1500-2000 метрге дейін биіктікте де кездеседі. Далалық аймақтарда тереңдігі 25-40см келетін ін қазып алып сонда тұрады. Ескі құрлыстарды мекендейтін Қаптесерлердің азық қорын жинайтын қоймасы да болады. Тышқан негізінен дәнді дақылдар, бұршақ тұқымдас және күрделігүлділер сияқты өсімдіктердің дәндері және жапырақтарымен қоектенеді. Қорегінің құрамында насикомдардың қалдығы жиі кездесіп отырады. Өсімдіктердің дәнімен олар жыл бойы қоректенетін болса, жапырағымен көнесе күзде, ал қабығы және тамырымен қараш-желтоқсан айларында да қоректенеді. Қаптесерлер көбінесе қараңғы түскен кезде әрекет етеді.

Күннің жылы кездерін де жарықта да жер бетіне шығып жүреді. Олар қыста ұйқыға кетпецді. Ауа райы жағдайына байланысты жылына 1-5 рет балалайды. Әр жолы 5-10, орта есеппен 6-7 бала табады. Баласын 20күндей көтереді. Үйлер де және шөп маяларында тіршілік ететін қаптесерлер жыл бойы көбейе береді.

Қаптесерлер тек азық түлік өнімдерін ғана емес, тіпті жеуге жарамайтын әр түрлі заттарды, материалдарды да кеміріп көп зиян тигізеді. Ол көбінесе дәнді дақылдарға, пішенге, сабанға әуес келеді.

Сондай -ақ бақша мен көкеніс дақылдарын және теплица мен парниктер де өсірілетін өсімдіктерді зақымдайды.

1. 2 Дала тышқаны Apodemus agrarius Pall . Дене тұрқы 11-12, құйрығы 9-10см. Арқсының жүні ұзын ойына созылған. Қара жолағы бар қызғылт түсті болады. Бауыр жағы сұрғылт ақ, құлағы қысқалау, көзі орман тышқанына қарағанда кшілеу келеді. Тышқанның бұл түрі Қазақстанның Солтүстік Шығыс және Оңтүстік Шығыс бөлігінде кең таралған. Әсіресе, Шығыс Қазақстан, Талдықорған және Алматы обылыстарының таулы аудандарында көбінесе кездеседі. Іле Алатауының төменгі етектерінде ол бидай, жүгері, күнбағыс, беде егілген жерлерді мекендейді. Шалғынды жерлерде пішен шөмелелерінде, ал далалық жер де тал, итмұрын, сора сияқты өсімдіктердің арасында тіршілік етеді. Сонымен қатар ол жеміс бақтарында және екпе ағаштардың арасында да кездеседі. Дала тышқанының Қаптесер сияқты тереңдігі 30-40см келетін індерде тіршілік етеді. Інінде жататын ұясы және сырқа шығатын 2-3жолы болады. Ұясының ұзындығы 70см жетеді. Інді көбінесе өзннің немесе арықтың баурайынан, ағаш бұталардың түбінен қазады. Көбінесе түнде әрекет етеді. Қаптесер сияқты бұл да қысқы ұзақ ұйқыға кетпейді.

Ауа райы жағдайларына байланысты жылына 3-5 рет балалайды. Әр жолы 4-10, көбінесе 6-7 баладан туады. Дала тышқаны әр түрлі өсімдіктердің, солардың ішінде бидай, арпа, тары, жүгері дақылдарының дәндері және басқа мүшелерімен қоректеніп, едәуір зиян келтіреді. Көкеніс және бақша дақылдарынан қияр, сәбіз, памиор, епртопты және қарбыз бен қауынды көбірек ұнатады. Жас талдың, қара ағаш, үйіңкі, алма сияқты ағаштардың қабымен де қоректенеді.

Орман тышқаны-Apodemus sulvaticus L

Кішілеу келген ұзын құйрықты кеміргіш. Дене тұрқы 12-14см, ал құйрығы

9-11см. Арқа жүні қара немесе сұрғылт-бурыл, ал бауыр жағы біріңғай ақ түсті болады. Дала тышқанына қарағанда құлағы ұзындау және көзі үлкендеу.

Орман тышқаны Қазақстанда кең таралған. Республиканың орталық және оңтүстік бөлігіндегі шөлді аймақтардан басқа жнрлнрдің бәрінде кездеседі. Көбінесе ормандарда, егіс қорғау алқаптарында, бақтарда, және бұталы жерлерде мекендейді. Сонымен қатар биік шөптердің арасында, егістік және шабындық жерлерде бау-бақшаларда да тіршілік етеді. Олар қоректену үшін қараңғы түсе өреді де, таңсәріде қайтадан ішіне кіреді. Негізінен түрлі өсімдіктердің дәнін және жеміс ағаштарының мәуесін қорек етеді.

Әр жолы 2-8, көбінесе 6 баладан табады. Жаппай өсіп-өніп көбейген жылдары ауыл шаруашылығыа едәуір зиян келтіреді. Орман тышқандары ағаштың себілген тұқымын тасып, өскінін жойып, зиянын тигізеді. Егіс тышқаны - басқа тышқандардан азу тісінің құрылысындағы ерекшелігімен және құйрығының қысқа болуымен ажыратылады. Бұлар - астық шаруашылырының зиянкестері. Арктикада лемминге деген бір түрі кездөседі. Олардың кейбіреулері кыс-қа қарай түсін аққа өзгертеді. Шөлді жерлерде құм тышқан-дары кездеседі. Бұлардың басқаларына қарағанда ірі, сүйретілген ұзын құйрығы болады.

1. 3 Тоқалтістілер немесе Сұртышқандар

Тышқандарға қарағанда тоқалтістілердің құйрығы келтелеу келеді. Денесі жіңішкелеу, жатаған, алдыңғы және артқы аяқтарының ұзындығы бірдей. Тұмсығы жалпақтау, құлағы шұнақ болады. Олардың ең негізгі айырмашылығы-күрек тістерінің жоғарғы күйсеу беті жалпақ және әрбір тісі үшбұрыш тәрізді ілмек келеді.

Қазақстан териториясында тоқалтістілердің 18 түрі кездеседі. Олардың ішінде 5-6 түрі ауылшаруашылығына зиян келтіреді. Кәдімгі тоқалтіс-Microtus Arvatis Pall. Дене тұрқы 9-13см, құйрығы 4-5 см кішкентай кеміргіш. Ересектерінің орташа салмағы 40 грамнан аспайды. Арқа жүнінің түсі қара немесе бурыл, бауыр жағы ақшыл.

Бұл кеміргіш Қазақстанның көптеген аймақтарында тараған. Ол әсіресе Орал, ақтөбе, Қостанай обылыстарында өте көп болады. Көбінесе шабындық жерлерде өсіп-өніп, сонда ін қазып, семьясымен өмір сүреді. Негізгі інінің сыртқа шығатын, 4-5 жолы болады. Жататын ұясы жер бетінен 20-25 см тереңтікте орналасқан. Ұясының ені 15-18, биіктігі 10-12 см ұяны өсімдіктердің жапырағынан немесе басқа жұмсақ материалдардан жасайды. Тұрақты інінің маңында уақытша паналайтын тағы да 2-4 іні болады.

Тоқалтіс қысқы ұзақ ұйқыға кетпейді, жылына 2-3 рет, ал ауа райы қолайлы болған жағдайда 4-6 ретке дейін балалайды. Әр жолы 2-8, көбінесе 4 баладан табады.

Дала тоқалтісі-Mcrotus socialis Pall.

Мұның сырқы түрі кәдімгі тоқалтіске ұқсайды, бірақ одан айырмашылығы арқасының түсі сарғыш сұр, ал бауыры ақшыл сұр, жүні жұмсақ келеді. Дене тұрқы 8-10 см, құйрығы 2 см.

Дала тоқалтісі Қазақстанның кейбір аудандарын да ғана тараған. Ол жайық өзенінің сағасында, Жамбыл обылысының жуалы ауданында және Шымкент обылысында кездеседі. Көбінесе қуаң далалық аймақтарда, шөлді жуанды жерде, сирек өскен шт, тобылғы мен қараған арасында және ұсақ тасты жоталардың бауырында қоныстанады.

Табынды тоқалтіс көбінесе бетегемен көде және әр түрлі шөп тектес өсімдіктер өсетін далалыы аймақтарды мекендейді. Сонмен бірге егіндікпен шабындықта, ал қыс айларында маяланған сабан сабан мен пішен арасында тіршілік етеді. Бұл тоқалтіс те үйір-үйірімен қоныстанып, әр үйірінің іні 30-60шаршы метір жерді алып жатады. Інінің құрлысы басқа тоқал тістілер ініне өте ұқсас келеді, яғнй жататын ұядан, қоймадан және жолдардан тұрады. Қысқы ұзақ ұйқыға кетпей жыл бойы активті тіршілік етеді. Олардың әрекеті кешкі және ертенгі уақытта күшейеді. Көбінесе астық тұқымдас өсімдіктермен қоректенеді. Әсіресе боз бидайдықты қатты ұнатады. Қысқа дейін едәуір азық қорын жинап алады. Қоймаларына жабай өсімдіктердің сабағы мен дәнін тасиды. Бір тоқалтіс күніне 5кг дән жейді.

Дала алақоржыны- Lagurus lagurus pall. Жүні сары қоңыр кейде бірыңғай қара, жұмсақ әрі қалың болып келеді. Бүйірінің жүні сары. Дене тұрқы 9-11см, құйрығы 0, 7-1, 4см. Көзі кішкентай. Соқыр тышқан деген атының өзі содан шығуы ықтимал.

Соқыртышқан Қазақыстаның барлық жерінде кең таралған. Ал ең жиі кездесетін жерлері республиканың оңтүстік аудандары. Кеміргіштердің бұл тұрі жер астында тіршілік етеді. Әр семьясы өзінің одақ іні болады және оның сыртқы аумағы 6000-7000шаршы метір жерді алып жатыр.

Осы індерде оншақты соқыртышқан тіршілік етеді. Олар жер астынан қабат-қабат жерді қазады, оның диаметрі 4, 5-5см ал барлық жолдарының ұзындығы 100-150метірге дейін жетеді. жол қазған кезде жер бетіне топырақ үйіндісін шығарып тастайды. Осы арқылы оның мекендеген жерін оңай білуге болады. Соқыртышқан жабай өсімдіктің 60жуық мәдени өсімдіктің 20астам түрімен қоректенеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.