Өсімдіктердің мерзімді дамуы және фитоценоздың ерекшеліктері

Кіріспе

Кез келген өсімдік жылдық өсу кезеңінде сыртқы түрлерін өзгертіп отырады, демек жылдың әр уақытына тән өсімдіктің сыртқы түрімен белгіленеді. Сыртқы түрлерінің (аспектісі) өзгеруі белгілі бір фитоценоздың және оны құрайтын жеке өсімдіктердің (индивидум) өміріндегі мерзімдік өсудің көрсеткіші және әр өсімдіктің даму кезеңдерінің болмай қоймайтын нәтижесі. Өсімдіктің сыртқы түрінің жыл ішіндегі өзгерісі олардың жастарының өсуіне (артуына), кейбір түрлердің гүлдеуіне, жеміс және дәннің пайда болуына байланысты болады.
Өсімдіктің аспектісінің өзгеріп, алмасуы олардың табиғи жағдайының тарихи қалыптасқан ырғақты өзгерістері мен организмдердің бірігіп тіршілік етуіне өте маңызды және аса қажетті бейімделуі болып табылады. Тіршілікке бұлай бейімделудің нақты мысалы ретінде фитоценоз құрамындағы ең төменгі қабаттың өсімдіктерінің жоғарғы қабаттағы өсімдіктер өсіп, жетілмей жатқан кезде жарықты толық пайдалана отырып, органикалық заттардың жеткілікті қорларын жасап алу үшін тез өсіп, дамуын айта аламыз.
Аспектінің ауысуы өсімдіктер дүниесіне мекендейтін ареалын толық та қарқынды пайдалануға мүмкіндік береді.
Фитоценозда өсімдіктер биіктік бойынша бірнеше қабатта орналасады.Мысалы, орман ішіндегі өсімдіктер қауымдастығы мынандай қабаттарға бөлінеді: а) бірінші шамадағы ағаштар-биіктігі 30-40м (емен, қарағай ,шырша және т.б); б) екінші шамадағы ағаштар-бойы 15-20м (алма ,алмұрт және т.б); в)бұталар – бойы 4-6м; г)биік шөп өсімдіктері- бойы 50-150см; д)екінші шамадағы шөптер- бойы 15-50см; е) аласа шөптер - бойы 5-15 см; ж) мүктер,қыналар және биіктігі 1-5 см басқа өсімдіктер.
Фитоценоздың ішіндегі кейбір өсімдіктер өте жақсы өсіп дамиды, гүлдеп жемістерін береді, басқалары жақсы өскенімен гүлдемейді, ал үшінші түрлері нашар өседі, демек өсімдіктердің өміршендігі (тіршілік қабілеті) әр түрлі болады. Осыған байланысты өсімдіктердің өсу қабілетін төмендегіше бағалауға болады: а) жағдайы өте жақсы; б) жағдайы жақсы ; в) орташа; г) жағдайы нашар (бағалаудың бұл деңгейінде өсімдік гүлдей алмайды).
Өсімдіктердің өміршендігін фитоценоздың белгілі бір жер көлемінен жинап алынған жеке түрдің құрғақ биомассасын өлшеу арқылы да анықтауға болады.
Белгілі бір аумақта өсетін өсімдік түрлерінің жиынтығын флора деп атайды.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СРО
Такырыбы: Өсімдіктердің мерзімді дамуы және фитоценоздың ерекшеліктері.

Орындаған: Есркенова А.Б
Тобы: Бл-209
Тексерген: Жилкыбаева С.Д

Семей-2015
3.4 Өсімдіктердің мерзімді дамуы және фитоценоздың ерекшеліктері.

Кез келген өсімдік жылдық өсу кезеңінде сыртқы түрлерін
өзгертіп отырады, демек жылдың әр уақытына тән өсімдіктің сыртқы
түрімен белгіленеді. Сыртқы түрлерінің (аспектісі) өзгеруі белгілі бір
фитоценоздың және оны құрайтын жеке өсімдіктердің (индивидум)
өміріндегі мерзімдік өсудің көрсеткіші және әр өсімдіктің даму
кезеңдерінің болмай қоймайтын нәтижесі. Өсімдіктің сыртқы түрінің жыл
ішіндегі өзгерісі олардың жастарының өсуіне (артуына), кейбір
түрлердің гүлдеуіне, жеміс және дәннің пайда болуына байланысты
болады.
Өсімдіктің аспектісінің өзгеріп, алмасуы олардың табиғи жағдайының
тарихи қалыптасқан ырғақты өзгерістері мен организмдердің бірігіп
тіршілік етуіне өте маңызды және аса қажетті бейімделуі болып
табылады. Тіршілікке бұлай бейімделудің нақты мысалы ретінде
фитоценоз құрамындағы ең төменгі қабаттың өсімдіктерінің жоғарғы
қабаттағы өсімдіктер өсіп, жетілмей жатқан кезде жарықты толық
пайдалана отырып, органикалық заттардың жеткілікті қорларын жасап
алу үшін тез өсіп, дамуын айта аламыз.
Аспектінің ауысуы өсімдіктер дүниесіне мекендейтін ареалын толық
та қарқынды пайдалануға мүмкіндік береді.
Фитоценозда өсімдіктер биіктік бойынша бірнеше қабатта
орналасады.Мысалы, орман ішіндегі өсімдіктер қауымдастығы мынандай
қабаттарға бөлінеді: а) бірінші шамадағы ағаштар-биіктігі 30-40м (емен,
қарағай ,шырша және т.б); б) екінші шамадағы ағаштар-бойы 15-20м (алма
,алмұрт және т.б); в)бұталар – бойы 4-6м; г)биік шөп өсімдіктері-
бойы 50-150см; д)екінші шамадағы шөптер- бойы 15-50см; е) аласа шөптер
- бойы 5-15 см; ж) мүктер,қыналар және биіктігі 1-5 см басқа өсімдіктер.
Фитоценоздың ішіндегі кейбір өсімдіктер өте жақсы өсіп дамиды, гүлдеп
жемістерін береді, басқалары жақсы өскенімен гүлдемейді, ал үшінші
түрлері нашар өседі, демек өсімдіктердің өміршендігі (тіршілік
қабілеті) әр түрлі болады. Осыған байланысты өсімдіктердің өсу
қабілетін төмендегіше бағалауға болады: а) жағдайы өте жақсы; б)
жағдайы жақсы ; в) орташа; г) жағдайы нашар (бағалаудың бұл
деңгейінде өсімдік гүлдей алмайды).
Өсімдіктердің өміршендігін фитоценоздың белгілі бір жер
көлемінен жинап алынған жеке түрдің құрғақ биомассасын өлшеу арқылы
да анықтауға болады.
Белгілі бір аумақта өсетін өсімдік түрлерінің жиынтығын флора
деп атайды.
Фитоценоздарды суреттеп, ерекшеліктерін анықтаған кезде олардың
түрлік құрамымен қатар ,әр түрдің жеке санын немесе таралу
дәрежесін білу қажет. Ол үшін тексерілетін жердегі жеке бір түрді
санап шығуы арқылы немесе жай көзбен бағалайды. Бағалаудың нәтижесін
6-баллды шкаламен көрсеткен жөн. Мысалы, 1 балл –өсімдіктің осы түрі
өте көп, олардың вегетативті органдары (жер бетіндегі) бір-бірімен
араласып кеткен; 2 балл- өсімдіктің осы түрі көп кездессседі,бірақ
олардың вегетативті органдары бір- біріне тимейді; 3 балл-өсімдіктің
осы түрі айтарлықтай мол; 4 балл- өсімдіктің осы түрі бірен- саран
кездеседі.
Өсімдік қауымдастығы оны құрайтын өсімдіктердің сандық және
сапалық ара қатынасымен де айырықшаланады.Мысалы, бетегелі-жусанды-
селеулі қауымдастық дегеніміз осы фитоценоз қандай негізгі
өсімдіктерден тұратынын және бетегеннің ең көп, одан соң жусан ,соңғы
бөлігі селеу екендігін көрсетеді. Кез келген өсімдік қауымдастығында
өсімдіктердің әр қилы ара қатынасы кездесе береді.Мұндай жағдайларда
фитоценозда мөлтек топтар пайда болады, оларды синзуя деп
атайды.Мысалы, орман ағаштарының төменгі қабатында (жер бетіндегі) әр
түрлі мүктер синузия құрайды.
Өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің өміріндегі мерзімдік дамуға
байланысты өзгерістерді зерттейтін ілімді фенология дейді.
Өсімдіктердің мерзімдік дамуын үш кезеңге бөлуге болады: вегетативті
өсу;гүлдеу; өнім және тұқым беру. Әр кезең бірнеше кездерден
(фазалардан) тұрады.
I кезең- вегетативті өсу:
а) өскін кезі;
б)жапырақ шығу кезі (жертаған жапырақтар , түптену);
в)сабақ және жоғарғы жапырақтардың өсу кезі.
II кезең – гүлдеу:
а)шанақтау кезі;
б)гулдену кезінің аяқталуы;
в)толық гүлдеу кезі
г) гүлдеу кезінің аяқталуы;
III кезең- өнім және тұқым беру;
а)өнімнің пайда болуының басталуы;
б) өнімнің шала пісуі;
в) толық піскен өнім;
г) тұқым беру кезі.
Вегетациялық кезең аяқталғанда өсімдіктердің жартылай және толық
қурау уақыттары да есепке алынады.
Аталған мерзімдік даму кезеңдері әр түрлі өсімдік топтарында
өздерінің биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес әр қилы жүреді.
Еліміздің орталық ендігіндегі өсімдіктер тамырсабақтардың,
түйнектердің, баданалар мен дәндердің ішінде жинақталған қоректік
заттардың қорын пайдалана отырып,ала қардан бастап өсе бастайды. Қар
суының ылғалымен жапырақтанып, одан біраз уақыт өткен жекедара
белсенді түрде органикалық заттарды түзе бастайды.
Барлық жасыл жапырақты ағаштар күзге қарай жапырақтарын тастайды,
бірақ мұның алдында жапырақтардың түсі өзгереді: үйеңкі ақсары, көк
қайың- қызғылт сары, шетенде –қызыл және т.б
Жапырақ тастау кезінде өсімдіктер көп мөлшерде органикалық
заттарынан айырылады, бірақ та жапырақтар шіріп, жеке- жеке минералды
заттарға ыдырағаннан кейін олардың біраз бөлігін келер вегетациялық
кезеңде өсімдіктер топырақтан қайта сіңіреді. Жапырақ тастау құбылысы
өсімдіктер үшін маңызды екі жұмысты атқарады: біріншісі- өсімдіктен
қажетсіз зиянды заттар бөлініп шығады ( мысалы,қымыздыққышқылды әк)
,ал екіншісі - өсімдіктер қыста үсіп кетпеуден сақтанады,себебі
төменгі температурада тамыр жүйесі жерден ылғал сіңіре алмайды, ал
өлмеген жапырақ өсімдік бойындағы ылғалды буландыра береді.
Өсімдіктердің жапырақ тастау құбылысы олардың түріне қарай
бірнеше аптаға дейін созылуы мүмкін. Мысалы, ыстық жерлерде жапырақ
тастау ауа райының құрғақ кезеңдеріне сәйкес келеді (біздің жерде
де осылай болады.).
Қоңыр салқын ендікте өсімдіктер қыс айларында тыныштық кезеңінде
болады. Олардың сабағы мен жуан бұтақтары жылуды аз өткізетін қабық
(пробка) ткандарының арқасында су булануы мен аяздан
сақтанады.Клеткалардың сөліндегі (шырындарындағы) қанттың мөлшері өскен
сайын (крахмалдың қантқа айналуына байланысты) өсімдіктердің суыққа
төзімділігі арта түседі. Өсімдіктерді, әсіресе , олардың жер
астындағы бөлігін суықтан қорғауда қар жамылғысы да елеулі жұмыс
атқарады. Осыған байланысты таудың суық басында қарағай ағашы қар
жамылғысының ішінде тұруға ыңғайланып, өте аласа , жатаған өседі, бұл
мысал тау аршасына да тән.
Екі жылдық немесе көпжылдық өсімдіктренің (шөптер) жер бетіндегі
вегетативті бөлігі салқын түскенде қурай бастайды да, қыста жер
астындағы бөлігі (сабақтары түрі өзгеріп тамырсабаққа , баданаға,
түйнекке айналады) ғана сақталып, келесі көктемде көктеп , өскін береді.
Бір жылдық өсімдіктер дән (тұқым) немесе спор түрінде қыстап шығады.
Өсімдіктің суыққа төзімділігі дегеніміз- жылы жерде өсетін (жылуды
ұнататын) түрдің салқын температураға (нөлден біршама жоғары)
беріктігі.Мысалы, мақта , қияр , жүгері, асқабақ, темекі сияқты жылуды
ұнататын өсімдіктер температура салқындығы +3°С болса, олардың өсуі
тоқырай бастайды, ал ортаның ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.