Пестицидтердің улылығы

Токсикология
Улы заттар және улану туралы түсініктемелер.
Пестицидтердің улылығы
Улы заттардың жасушаға енуі және ферменттерге әсері
Улы заттардың ағзада түрленуі
Пестицидтердің зиянды жәндіктерге улылығы
және оларды анықтаушы факторлар
Пестицидтердің таңдамалы улы қасиеттері
Пестицидтерді қолданудағы ережелер:
Пестицидтерді сақтау, тарату және тасымалдаудың қауіпсіздік ережелері

Токсикология (toxicon - у, logos – оқу) – у және олардың ағзаға әсерін зерттейтін ғылым.
Агрономиялық токсикология – агрономияда қолданылатын пестицидтердің қасиетін, олардың жан-жануарларға, жәндік-терге, бактерияларға, саңырауқұлақтарға, өсімдіктерге, биоце-нозға және экологиялық жүйеге әсерін зерттейтін токсикология бөлімі.
Пестицидтердің тірі ағзаларға әсері төмен етіп, басқа-ларына зиянын тигізбейтін қабілеті бар, оларды өсімдіктерді қорғауда кеңінен қолдануға мүмкіндік береді.
Агрономиялық токсикологияның негізгі мақсаты – адамзатқа, пайдалы жануарлар мен қоршаған ортаға кері әсері төмен пестицидтердің синтезі мен оларды қолданудың тиімді әдісте-рін өңдеу үшін теориялық негізді жасау болып табылады.
«У» деп ағзаға әртүрлі жолдармен (тыныс алу жолдары, тері және ас қорыту жолдарымен) түскенде, олардың өмір сүру қабілетін бұзып, белгілі бір жағдайларда ауру күйге, яғни улануға әкелетін заттарды айтады.
Көптеген улы табиғи қосылыстар олар өсімдіктер мен микроағзалардың өнімдері және жасанды жолмен синтезделген химиялық заттар. Улар экзогенді – (ағзаға сырттан түсетін) және эндогенді (ағзада түзілетін) болып бөлінеді.
«Улы» деген түсінік тірі ағза мен заттар арасындағы әсерлесуді білдіреді. Улар – химиялық заттар болып табылады. Өлі табиғаттың заттарымен әсерлескенде немесе жеке алынған улар у болуы мүмкін емес, олар ағзамен әсер еткенде ғана уға айналады және ағзада патологиялық өзгерістер туғызады. Ағзаға әсер ететін улы зат мөлшерінің үнемі азаюынан, патологиялық әсері әлсірейді немесе жоғалып кетеді. Осыдан ағза реакциясы мен онда байқалған улылық қасиеті ағзамен әсерлесетін химиялық зат мөлшерімен анықталады.
Тәжірибе жүргізіліп жатқан нысанның бірлік бетке, көлемге немесе массаға есептелген масссалық бірліктегі пестицидтің мөлшерін пестицид мөлшері деп, ал өңделіп жатқан беттің аудан бірлігіне, массалық бірлікке, көлемге немесе жеке ныса-нға кететін, шығындалатын әсер етуші заттың (препараттың) мөлшері шығын нормасы деп аталады. Пестицидтердің жұмыс ерітінділері пайыз (массалық немесе көлемдік) арқылы концентрациясы белгіленеді.
Улылық - ағзаның қалыпты өмір сүргіштігін бұзатын және оның улануы мен өлуіне әкелетін аз мөлшердегі пестицидтің қасиеті. Улануды өткір және созылмалы улану деп бөлуге болады.

 А.О. Сағитов, Г.Ж. Исенова, Г.О. Рвайдарова , Ө.С. Нұржанов, Т.Ж. Қалмақбаев. «Өсімдікті химиялық қорғау»- Алматы, Айтұмар баспасы-2013 жыл.
 Елешов.Р.,Бекмағамбетов.А. Агрохимия, 1999. Елюбаев.С, Е
 Асанов Жуматай. Химиянын ауыл шаруашылыгындагы рөлі. Алматы-1994.
 Банкина Т.А., Петров М.Ю., Петрова Т.М., Банкин М.П. Хроматография в агроэкологии. -Санкт-Петербург, 2002.
 Агрохимия. Ягодин.Б.А., Жуков.Ю.П., Кобзаренко.В.И 2004.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Пестицидтердің улылығы

Орындаған:Болатова Г
Тобы: АГ-413
Тексерген: Қаламов Б.

Семей,2015 жыл

Жоспар:
* Токсикология
* Улы заттар және улану туралы түсініктемелер.
* Пестицидтердің улылығы
* Улы заттардың жасушаға енуі және ферменттерге әсері
* Улы заттардың ағзада түрленуі
* Пестицидтердің зиянды жәндіктерге улылығы
* және оларды анықтаушы факторлар
* Пестицидтердің таңдамалы улы қасиеттері
* Пестицидтерді қолданудағы ережелер:
* Пестицидтерді сақтау, тарату және тасымалдаудың қауіпсіздік ережелері

Токсикология (toxicon - у, logos - оқу) - у және олардың ағзаға әсерін зерттейтін ғылым.
Агрономиялық токсикология - агрономияда қолданылатын пестицидтердің қасиетін, олардың жан-жануарларға, жәндік-терге, бактерияларға, саңырауқұлақтарға, өсімдіктерге, биоце-нозға және экологиялық жүйеге әсерін зерттейтін токсикология бөлімі.
Пестицидтердің тірі ағзаларға әсері төмен етіп, басқа-ларына зиянын тигізбейтін қабілеті бар, оларды өсімдіктерді қорғауда кеңінен қолдануға мүмкіндік береді.
Агрономиялық токсикологияның негізгі мақсаты - адамзатқа, пайдалы жануарлар мен қоршаған ортаға кері әсері төмен пестицидтердің синтезі мен оларды қолданудың тиімді әдісте-рін өңдеу үшін теориялық негізді жасау болып табылады.
У деп ағзаға әртүрлі жолдармен (тыныс алу жолдары, тері және ас қорыту жолдарымен) түскенде, олардың өмір сүру қабілетін бұзып, белгілі бір жағдайларда ауру күйге, яғни улануға әкелетін заттарды айтады.
Көптеген улы табиғи қосылыстар олар өсімдіктер мен микроағзалардың өнімдері және жасанды жолмен синтезделген химиялық заттар. Улар экзогенді - (ағзаға сырттан түсетін) және эндогенді (ағзада түзілетін) болып бөлінеді.
Улы деген түсінік тірі ағза мен заттар арасындағы әсерлесуді білдіреді. Улар - химиялық заттар болып табылады. Өлі табиғаттың заттарымен әсерлескенде немесе жеке алынған улар у болуы мүмкін емес, олар ағзамен әсер еткенде ғана уға айналады және ағзада патологиялық өзгерістер туғызады. Ағзаға әсер ететін улы зат мөлшерінің үнемі азаюынан, патологиялық әсері әлсірейді немесе жоғалып кетеді. Осыдан ағза реакциясы мен онда байқалған улылық қасиеті ағзамен әсерлесетін химиялық зат мөлшерімен анықталады.
Тәжірибе жүргізіліп жатқан нысанның бірлік бетке, көлемге немесе массаға есептелген масссалық бірліктегі пестицидтің мөлшерін пестицид мөлшері деп, ал өңделіп жатқан беттің аудан бірлігіне, массалық бірлікке, көлемге немесе жеке ныса-нға кететін, шығындалатын әсер етуші заттың (препараттың) мөлшері шығын нормасы деп аталады. Пестицидтердің жұмыс ерітінділері пайыз (массалық немесе көлемдік) арқылы концентрациясы белгіленеді.
Улылық - ағзаның қалыпты өмір сүргіштігін бұзатын және оның улануы мен өлуіне әкелетін аз мөлшердегі пестицидтің қасиеті. Улануды өткір және созылмалы улану деп бөлуге болады.
Пестицидтермен улану оның әртүрлі әсер етуінен туады және ағзаның өмір сүргіштігінің бұзылуынан байқалады, соңында өлуіне әкеледі. Осының бәрі аурудың өршуін туын-датады.
Созылмалы улану салыстырмалы аз мөлшердегі пестицид-тің көп рет әсер етуі нәтижесінде туады және қалыпты өмір сүргіштігінің баяу дамуымен бұзылуынан көрінеді.
Пестицидтердің улылығы әртүрлі препарат мөлшеріне, түсу жолдарына, әсер ету ұзақтығына, ағза күйіне, қоршаған ортаға және т.б. факторларға тәуелді.
Әртүрлі ағзалар үшін пестицидтердің улылығының шарасы - улылық шамасы - белгілі бір тиімділік тудыратын пестицид-тердің мөлшері. Оны пестицидтің массалық бірлігінің өңделуші нысанның массасына немесе көлеміне, аудан бірлігіне қатына-сымен көрсетеді.
Улылықты анықтауға қолданылатын ағзалар биотест деп, ал улану дәрежесін анықтау мақсатында қолданылатын биохи-миялық және физиологиялық процестер көрсеткіштерін - тест деп атайды.
Зерттелетін ағзаларға пестицидтер әсерінің тиімділігін олардың өлімі немесе улануға тән көрсеткіштері (ағзаның жеке жүйелерінің белсенділігінің өзгерісі, оның реакциясы, репро-дукциялау қабілеті массасының өсуі мен тежелуі және т.б.бойынша анықтайды және бақылаушыға қатысты пайызбен көрсетеді.
Улылық көрсеткіші әріппен көрсетіледі:
-ӨМ (өлім мөлшері);
-ӨӘМ (өлімге әкелетін мөлшері);
-ӨК (өлім концентрациясы);
-тиімділігін көрсететін ТМ ( тиімді мөлшері).
Егер пестицид әсерінің тиімділігі өлген нысандардың саны бойынша ескерілсе, онда мына көрсеткіштер қолданылады: ӨМ, ӨӘМ, және ӨК. Мысалы, ӨМ90-90% түрлер өлімін туды-ратын пестицид шамасы, ӨК20-20% түрлер өлімін тудыратын пестицид шамасы. Егер песитицид әсерінің тиімділігі өмір сүру процесінің бұзылу дәрежесі (құрғақ заттың жиналуы, өсуінің тоқтауы, жеке реакциялардың басталуы және т.б.) бойынша ескерілсе, онда улылықтың сандық көрсеткіші ТМ болып табылады.
Тәжірибе жүргізілетін нысан үшін заттардың қауіптілігінің дәрежесі бастапқы, сублетальды (өлімге әкелетін) және өлім-мен аяқталатын улылық шамаларымен немесе концентрация-мен сипатталады.
Бастапқы мөлшер - жануардың сыртқы улану белгілері болмаған жағдайдағы сезімтал биохимиялық және физиоло-гиялық тесттермен анықталатын, ағзада өзгеріс туғызатын заттың ең аз мөлшері.
Сублетальды (өлімге әкелетін) мөлшер - ағзаның өмір сүру қабілетінің бұзылуын туындататын және оның өліміне әкел-мейтін пестицидтің мөлшері.
Летальды мөлшер (өлімге әкелетін мөлшер) - тәжірибе жүргізіліп жатқан нысан өліміне әкелетін пестицид шамасы.
Жеке алынған жануарларға, жәндіктерге, өсімдіктерге белгілі тиімділік тудыратын пестицидтің улылық шамасын дәл орнатуы мүмкін емес, себебі биологиялық нысандар пестицид-терге әртүрлі жеке сезімталдықтарымен сипатталады. Сондық-тан, тәжірибеде улылық туралы орташаланған сипат бойынша, көбінесе 50%-дық әсер тудыратын - орташа өлімге әкелетін мөлшер бойынша анықтайды.

Пестицидтердің улылығының сандық көрсеткіштері тәжі-рибе жүзінде анықталады. Ол үшін зерттелетін нысандардан әртүрлі мөлшердегі пестицидтермен әсер ететін топтарды бөліп алады және пестицид әсерінің көрінісі үшін жеткілікті белгілі бір уақыт аралықтарында тиімділігін анықтайды. Оны осы пестицид әсерінен ағзадағы өзгерістерді ескере отырып, бақы-лаушы сүлбеге қатысты (пестицидсіз) пайызбен көрсетеді. Соңында пестицид шамасының өсіруімен тиімділік жоғары-лайтын статистикалық қатар алынады
Жасуша қабықшасы плазмодесмамен қабатталған және минералдар, органикалық заттар үшін жақсы өткізгіш. Өсімдік жасушасының қабықшасы арқылы өткен заттар, олардың жасуша қабықшасымен әрекеттеседі. Бұл кезде молекулалық адсорбция, ионды алмасу процестері немесе жасуша қабықша-сымен құрағыштар арасында берік байланыс түзілуі мүмкін. Сонымен қатар, заттың концентрленуі қабықшаның ішкі бетінде болады. Жасушалы қабықшамен лабильді байланысқан иондар жасушасының бос кеңістігінде оңай десорбцияланады және цитоплазмамен жұтылады. Жұтатын заттар жолында екінші құрылымдық тосқауыл - беттік мембрана болады. Биологиялық мембраналар дегеніміз - бұл тірі жасуша мен жеке жасуша аралық түзілімдерді (органелдер) қоршайтын күрделі жоғары мамандандырылған түзілімдер. Олар негізінен липид-тер мен ақуыздардан тұрады.
Биологиялық мембраналар - жасушаны сыртқы ортадан бөлетін тосқауыл қызметін етқарады. Олар сондай-ақ, жасуша секциялары арасындағы бөлгіш қалқа рөлін де атқарады. Мем-брана арқылы жасушаның өмір сүруіне қажетті әртүрлі иондар мен заттардың тасымалдануы болады. Бұл процесс таңдама-лылық сипатқа ие. Екі түрлі пассивті және активті тасымал болады. Пассивті тасымал - заттар ағыны концентрация гради-ентімен немесе электрохимиялық потенциалдарға сәйкес қозғалады, ал активті тасымал - жасушада шығарылатын энергияның арқасында жүзеге асады.
Активті тасымалдың биологиялық мембрана арқылы жүйесі өте күрделі. Активті тасымал кезінде жұтудың бірінші сатысы болып жұтылатын заттардың, цитоплазманың беттік құрылым-ындағы молекулаларымен әрекеттесуі. Адсорбцияланған моле-кулалар активті тасымал механизмі арқасында цитоплазмаға тасымалданады. Осы процестерде негізгі рөлді арнайы транс-порттық жүйелер - мембранды тасымалдағыштар атқарады деп болжанады. Осындай жүйелердің бір буыны магний, калий және натрий иондарымен активтелген мембраналы тасымал-дағыш АТФ (аденозин трифосфат) болуы ықтимал.
Жануарлар организмі жасушасына пестицидтердің өтуі жалпы заңдылыққа бағынады. Олар мембрана арқылы еріткіш-термен концентрация градиенті бойынша сіңірілуі мүмкін. Липофильді пестицидтер мембрананың липидті қабатында еру арқылы өтеді. Сондай-ақ, пестицидтер активті тасымал жүйесі бойынша макроэнергиялық қосылыстар энергиясын қолдану арқылы да өтеді.
Көптеген пестицидтер белсенділігі жоғары органикалық қосылыстарға жатады. Бұл липофильді қосылыстар, сондықтан да жасушалы мембрананың липидтерінде жақсы ериді және жасушаға оңай сіңеді.
Минералды пестицидтер жасушаға иондалған молекулалар түрінде өтеді. Пестицид неғұрлым ерігіш болса, соғұрлым ол жасушаға тезірек әрі оңай өтеді. Ірі молекулалы қосылыстар цитоплазмаға пиноцитоза жолымен түсуі мүмкін.
Тірі жасушаға енгеннен кейін пестицидтер цитоплазманың физикалық-химиялық қасиетін өзгертеді, органелдің мембрана-сын бұзады, орта реакциясын өзгертеді, жасушалы ақуыздың қалыпты функциясы шартын бұзады.
Әсіресе, жасушаның биокатализаторлары - ферменттер пестицидтердің уландыратын әсеріне өте сезімтал болып келеді. Маңызды метаболиттік процеске қатысатын қандай да бір ферменттің улануы ағзаға ауыр әсер етеді, ал кейде тіпті ағзаның өліміне әкеледі.
Қандай да бір анықталған негізгі ферменттердің белсенді-лігін төмендетуін биохимиялық жарақат деп атайды.
Барлық ферменттер - бұл ақуыздар, құрылымның күрделі-лігіне байланысты бір компонентті және екі компонентті деп екі класқа бөледі. Біріншілері тек каталитикалық қасиетке ие ақуыздан тұрады; екіншіге ақуыздан басқа, сондай-ақ простети-калық топ деп аталатын ақуыз емес бөлік те кіреді. Активті простетикалық топ агоном немесе кофермент деп, ал ақуыз-дыны - ферон деп атайды.
Пестицидтер фермент молекуласының ақуызды бөлігімен әрекеттесіп, оны толығымен белсенділігін төмендетеді, сондай-ақ тұрақты қосылыстар немесе лабильді кешендер түзе, агон мен де әрекеттеседі. Екі жағдайда да пестицидтер инактива-циясы қайтымды және қайтымсыз болуы мүмкін ферменттердің ингибиторлары ретінде қатысады.
Ферменттердің барлық ингибиторларын, сондай-ақ пести-цидтерді шартты түрде екі топқа - жалпы және арнайы бөлуге болады.
Жалпы ингибиторлар - ауыр металдардың тұзы (күміс, мыс, сынап, қорғасын және вольфрамның), сондай-ақ үшхлор сірке қышқылы мен танин, бұлар ақуызды тұнбаға түсіреді, сондық-тан да барлық ферменттердің әсерін басады. Кейбір ферменттер осы металдардың төмен концентрациясына сезімтал болып келеді, осылайша, р-фрукто-фуранозидаза AgCL-дың қаныққан ерітіндісімен инактивтеледі.
Металдармен кешен түзетін заттарды қосқанда, мысалы цианид немесе этиленамидтетраацетатты қосқанда ферменттер-дің ауыр металдармен ингибирленуі қайтымды болады.
Арнайы ингибиторлар - бұл металдарға әсер ететін цианид-тер, H2S, көміртектің сульфиді, азиді мен тотығы.
Цианидтер ферменттер құрамына кіретін металдармен тұрақты кешендер түзеді және олардың белсенділігін төменде-теді. Осылайша, цианидтер, H2S, сульфид, азид темірмен байланысып цитохромның, тыныс алудың жұмысын нашарла-тады, сондықтан да олар тыныс алу улары деп аталады. Бұл заттар активті топ құрамында темір және мыс бар көптеген ферменттердің әсерін баяулатады.
Әсіресе, көптеген ферменттерден басым және оларға өте аз концентрацияда әсер ететін цианид ингибиторы активті. Мысалы, 80%-ды цианидпен 10-8 моль концентрацияда цито-хромоксидаза басым болады, цитохромпероксидаза - 50%-ды 10-4 моль концентрацияда, каталаза - 50%-ды 5 10-6 моль концентрацияда, пероксидаза - 50%-ды 10-5 моль концентрация-да басым болады. Цианид әсері түрліше білінеді: ол металмен қосылып, ферменттің активті тобын инактивтейді; карбонильді топпен ферментте, кофакторда немесе субстратта қосылады; тотықсыздандырғыш агент ретінде ферменттің активтілігін шарттайтын дисульфидті байланысты үзеді. Көміртек тотығы темір және мыспен активтелетін ферменттердің ғана актив-тілігін төмендетеді, сондықтан да олар цианидге қарағанда ферменттердің аз мөлшерін ғана ингибирлейді.
Ферменттердің сульфгидрильді топтарына, құрамында сынап бар қосылыстар әсер етеді.
Өсімдіктер, жануарлар, бактериялар құрамында ферменттер болады, ал ферменттердің құрамына, құрамында цистеин, глутатион және т.б. сульфгидрильді топтар бар қосылыстар кіреді. Оксидаза, пирофосфатаза, гексокиназа ферменттері сынап қосылыстарымен инактивтеледі. Сондықтан да соңғысы барлық ағзаларға улы болып келеді, өйткені оларға барлық аталған ферменттер тән.
Фосфорорганикалық ингибиторлар күрделі эфирлердің гидролизін, әсіресе ацетилхолиннің холин мен сірке қышқы-лына ыдырауын активтейтін холинэстераза мен ацетилхолин-эстеразаның активтілігін катализдейтін ферменттер әсерін жояды. Холинэстераза жүйке жүйесінде болады және ол жүйке жүйесінің импульсін жеткізуге қатысады, сондықтан да фос-форорганикалық ингибиторларды жүйке жүйесінің уы деп айтады.
Фосфорорганикалық ингибиторлары, сондай-ақ химотрип-синнің, трипсиннің, тромбиннің, плазминнің, ацетилэстераза-ның, карбоксиэтилэстеразаның және кейбір липазалардың активтілігін жояды.
Фосфорорганикалық ингибиторлардың белсенділігі өте жоғары және олармен ферменттердің жойылуының тұрақтылы-ғының жоғары болуына қарамастан, олардың белгілі бір оксимдермен немесе гидрооксимді қышқылдармен өңделуі кезінде реактивациясы болуы мүмкін. Мұндай өңдеу фосфорлы топтың жойылуына әкеледі, себебі ферменттердің инактивация процесі олардың фосфорлануымен байланысты. Бұл принципке антидоттарды фосфорорганикалық қосылыстармен улануды алдын алуға қолдануға негізделген.
Қоршаған ортаға түскен пестицидтер абиотикалық және биотикалық жолдармен ыдырайды. Біріншісі - фотохимиялық, тотығу - тотықсыздандыру реакциясы және гидролиз көмегімен жүзеге асатын болса, екіншісі - ферменттер әсерінен ыдырайды. Биотикалық ыдырау абиотикалыққа қарағанда тезірек жүреді. Ыдырау жылдамдығы ферменттердің концентрациясына және пестицидтерді ыдырата алатын микроорганизмдердің санына байланысты.
Улы заттың ағзаға түсуі удың улылық әсерін шектейтін жауап қайтаратын қорғаныс реакцияларын тудырады. Мұндай реакцияларға: ағзадан бөтен затты өзгеріссіз күйінде шығару, оны теріде қалдыру және уды жай заттарға дейін ыдыратып шығару немесе метоболизмнің жалпы процестеріне қосу жатады.
Көптеген пестицидтер - липофильді заттар, сондықтан да оларды ағзадан өзгеріссіз күйінде сирек шығарады. Бұл, әдетте тұрақты химиялық қосылыстарға, мысалы хлорорганикалық инсектицидтерге тән қасиет. Тек кейбір гидрофильді қосылыстар ғана жәндіктер ағзасынан мальпиги тамырлар жүйесі арқылы, ал сүтқоректілерде - бүйрек арқылы зәрмен шығады. Сондай-ақ өсімдіктерде де улы заттардың өзгеріссіз күйде шығатын жағдайлары белгілі. Мысалы, сасық меңдуана жапы-рағына 2,4-Д гербициді бүркілгеннен кейін, бір тәулік ішінде тамыры арқылы қоректік ортаға барлық енгізілген гербицидтің 60% -ы бөлініп шыққан.
Әсіресе, қорытылмаған заттарда және улы агент асқорыту мүшесінде сілекейлі қабықшаның қатты тітіркенуін тудыратын құсу актісі процесі кезінде жәндіктер мен сүтқоректілер ағза-сынан удың шығуы экскременттермен бірге жүруі мүмкін.
Тек сүтқоректілерге ғана тән қасиет - ол пестицидтердің ағзадан сүтпен бірге бөлініп шығуы. Мұндай жолмен тұрақты органикалық қосылыстар, мысалы кейбір хлорорганикалық қосылыстар шығарылуы мүмкін.
Улы заттың депонирленуі барлық тірі ағазаларға тән қасиет және ол өмірлік маңызы бар процестерге белсенді қатыспай-тындай улардың теріде уақытша локализациялануына әкеледі.
Жәндіктер ағзасына өтіп, липидтерде еритін инсектицид-тердің улылығы әсер етпей, майлы денеде жиналуы мүмкін. Кейін сақтауға берілген препарат бұзылады да, мальпиги тамырлары арқылы шығарылады немесе хитинді қабықшамен бірге түлеу кезінде бөлінеді. Жануарлар ағзасында улы заттар майлы жасушаларда жиналады, кейбір қосылыстар қанның сарысу альбуминімен байланысады. Осы екі процесс те улар-дың бұзылуын алдын алады. Бөтен заттың енуіне қарсы кез келген ағзаның кеңірек тараған реакциясы - ол оның бұзылуы. Нәтижесінде улылығы аз (детоксикация), сондай-ақ улылығы жоғары (активация) өнімдер де түзілуі мүмкін. Циклді көмірсу-тектердің галоид туындылары мен гетероциклді қосылыстар ыдырауға беріктірек болса, ал фосфор қышқылы эфирлерінің беріктігі төмен. Соңында өзгеру процесі кезінде ағзадан оңай бөлініп шығатын немесе метаболизмнің жалпы процестеріне қосылатын жай және гидрофильді заттар алынады.
Ағзада қандай да бір удың өзгеру процесі бір ғана нақты анықталған жолмен жүрмейді. Керісінше, бір қосылыс нәтиже-сінде алмасу кезінде әртүрлі өнімдер түзілетіндей әртүрлі реакцияларға қатысуы мүмкін. Сонымен қатар, бір реакциялар удың белсенділігіне, басқалары оның детоксикациясына әке-леді. Бұл процестердің бағыттылығы ағзаның түрлі және жеке ерекшеліктеріне тәуелді, сонымен қатар айтарлықтай дәрежеде пестицид әсерінің таңдамалылығын анықтайды.
Жәндіктердің ағзасына у тағаммен бірге түскен кезде улы заттардың өзгеру процестері сілекей ферменті әсерінен алдың-ғы ішекте басталады және ортаңғы ішекте ферментативті, демек химиялық жолмен белсенді жүреді. Негізінен бұл жерде полярлы және улылығы төмен өнімдерді түзе гидролиз реак-циясы жүреді. Ортаңғы ішекте ароматты қосылыстардың сіңірілуінен кейін мальпигилі тамыр арқылы бөлінетін глико-зидтерге айналуына алып келеді.
Улы заттардың ыдырауы сіңірілумен гемолимфаға түсу процесінен кейін де жалғаса береді және олардың бір бөлігі дененің майлы қабатында түрленеді.
Жәндіктің сыртқы жамылғысы арқылы у ішке түскенде инсектицидтің метаболизм процестері негізінен ферменттердің белсенділігі өте жоғары, дененің майлы қабатында жүреді. Бұл жерде удың тотығуы, тотықсыздануы, гидролизі және оның басқа қосылыстармен конъюгациясы болады. Бұл жағдайда айналу өнімдері мальпиги тамыры арқылы жасушада жиналып, жәндіктердің түлеуі кезінде бөлінуі мүмкін.
Сүтқоректілерде удың гидролитикалық ыдырауы сілекей-дің, асқазан сөлінің және қан ферменттері әсерінен белсенді өтеді. Бірақ, улы заттарды зарарсыздандыратын негізгі мүше - ол мықты ферменттік аппараты бар бауыр. Пестицидтер және олардың ыдырау өнімдері қанға, сол арқылы бауырға түседі, нәтижесінде суда ерігіш қосылыстар ыдырау (гидролиз, тотығу, тотықсыздану) және конъюгация процестеріне ұшырайды. Соңғылары бүйрек арқылы зәрмен немесе өт нәрімен бірге ішекке түсіп үлкен дәретпен бөлініп шығады. Кейбір пести-цидтердің ыдырау өнімдері жылықанды жануарлар ағзасынан өкпе арқылы газ түрінде шығарылуы мүмкін. Жануарлардың майлы терісі де абсолютті инертті болмайды. Бауырға қара-ғанда бұл процестің жылдамдығы айтарлықтай аз болғанымен, онда сақтауға берілген пестицидтер біртіндеп, улылығы төмен өнімдерге дейін ыдырайды.
Өсімдіктерде, саңырауқұлақтар мен бактерияларда улы заттардың айналу процестері жануарлар ағзасына қарағанда баяу жүреді және олардың жылдамдығы қоршаған ортаға тәуелді; қолайлы жағдайларда у қарқынды ыдырайды, ал өсім-дік оның улы әсерін тезірек жеңеді. Өсімдіктерде улы заттарды зарарсыздандыратын қандай да бір ерекше мүшелері табылма-ды. Кейбір топырақ гербицидтерінің өсімдік жапырағына қарағанда тамырында жылдамырақ ыдырайтыны белгілі.
Өсімдіктерден пестицидтердің айналу өнімдерінің бөлінуі негізінен саңылаулар арқылы CO2, NH3 және басқа да газ тәрізді заттар түрінде жүреді және тамыр арқылы да бөлінеді. Сонымен қатар көптеген улар және олардың метаболизм өнім-дері тамыр жүйесі арқылы глюкозамен, амин қышқылдарымен және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.