Түркі тілдерін салыстырмалы-тарихи тәсілмен зерттеу

1. Түркі тілдерін (орта ғасыр) салыстыра зерттеудегі ғалымдарының еңбектері.
2 М.Қашқари сөздігінің мәні.
3 Араб ғалымдары зерттеулері.
4 Салыстырмалы.тарихи зерттеулерге қойылатын негізгі талаптар.
5. Пайдаланылған әдебиеттер.

Салыстырмалы.тарихи зерттеу (XYIII.XIX ғғ.) Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері.
1 XVIII.ХІХғ.ғ. Европа, Ресей ғалымдарының зерттеулері
2 Салыстырмалы.тарихи фонетика
3 Салыстырмалы.тарихи грамматика.
4 Пайдаланылған әдебиеттер.

Түркі тілдерін салыстыра зерттеу алғаш М.Қашқаридің ХІ ғасырда «Диуани лұғатынан»басталса, бұған қоса сақталмай қалған араб –парсы –түрік –монғол тілдерінсалыстыра зерттеген әл-Замахинаридің “Мукаддимат әл-адаб” (XІІ ғ.) атты ғылымиеңбегі болғанын тюркологтар растап отыр. В.В.Бартольд осы еңбектің түркі тілінеарналған бӛлімі Орта Азия түркілерінің ХІІ, ХІІІ ғасырлардағы әдеби тілін зерттеуге арналғанын анықтаған. Түркі тілдерінің лексикасын зерттеген Л. Будагов, Г.Вамберилерден өзге фонетика мен грамматикада салыстыра зерттеу ісіне айтарлықтай үлес қосқан В.В. Радлов еңбектері одан кейінгі зерттеулерге үлгі болғанын ғалымдар атап көрсетуде. Түркітанудағы салыстыра зерттеу ісін жалғастырған елеуліеңбектерқатарында ғалымдар Н.Ф. Катановтың “Опыт исследования урянхайского языка”зерттеуін атайды. Тарихи-салыстырмалы зерттеуге өз үлестерін қосқан фин ғалымдары М. Рясянен, К. Гренбек, түрік ғалымдары А.Эмре мен А. Жафароғлылар болғанын атау орынды.
XIX ғасыр тіл білімі тарихында ерекше орын алады. Өйткені бүл кезде тіл фактілерінің ерекшеліктері мен өзіндік қасиеттерін ғылыми негізінде дүрыс түсінуге, оларды белгілі бір жүйеге келтіріп қарауға мүмкіндік туғызылатын салыстырмалы-тарихи тәсіл пайда болды. Бүл тәсілдің қалыптасуына байланысты туыстас тілдердің озара қарым-қатынас, төркіндестігін, сондай-ақ, әрбір нақты тілдің дамуын кезеңдерге болу тәрізді мәселелер қарала бастады. Бүл тәсілді қолдану арқылы әрқашан өмір сүруден көне, олі тілдердің қүпия сырларына үңілуге мүмкіндік туды. Салыстырмалы -тарихи тәсіл жеке бір елде ғана пайда болған жоқ. Тілдерді өзара салыстыра отырып зерттеу идеясы бірсыпыра елдерде, ірі лингвистер енбектерінде де бір кездерде, дәлірек айтсақ, ХІХғ. I жартысында пайда болды. Алғашқыда, көбінесе тілдердегі кейбір сөздердің фонетикалық және семантикалық үқсастығы өзара салыстырылды. Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің алғашқы өкілдері Ф.Бопп, Р.Раск, А.Қастеков өз еңбектерінде тілдің дыбыстық жағын тарихи негізде қүнтты түрде талдау қажеттігін көбірек көңіл бөлді. Оның себебі-тілдердің дыбыстық үқсастығы кездейсоқ болуы да мүмкін. Сондықтан да дыбыстық кешендердің бір тілде немесе бір топ туыс тілдерде өмір сүрген үзақ мерзімін түтас алып зерттегенде ғана олардың даму процесін аңғартуға болады.

1. Ә.Қайдар, М.Оразов. «Түркітануға кіріспе».
2. Отар Әлі Бүркіт. «Түркітану».
3. Х. Досмұхамедұлы «Түркітану негіздері».
4. В. Радлов «Солтүстік түркі халықтарын зерттеуі».