Стенобионттық және эврибионттық организмдер жайлы ақпарат туралы

Кіріспе

Негізгі бөлім
1.Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
2.Негізгі абиотикалық факторлардың . жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың экологиялық мәні.
3.Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Мекен ету ортасында тірі ағзаларға әсер ететін экологиялық факторлардың көптүрлігіне қарамай, олардың ағзаларға әсер ету сипаты мен тірі ағзалардың жауап ретінде беретін реакциялары бойынша бірқатар жалпы заңдылықтарды көрсетуге болады. Тірі ағзаларға экологиялық факторлардың әсерінің қолайлы немесе қолайсыз болуы, ең алдымен оның әсер ету күшіне байланысты. Фактордың жетіспеуі немесе шектен тыс көп болуы ағзалардың тіршілігіне қолайсыз әсер етеді.
Ағзаның тіршілігі үшін қолайлы болатын экологиялық факторлардың интенсивтігін оптимум деп атайды.
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды.
Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобионтты, ал төзімділігі жоғары түрлер эврибионтты деп атайды. Стенобионттылық пен эврибионттылық ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттайды. Мысалы: температураға байланысты эври және стенотермді ағзалар; тұз концентрациясына байланысты эври және стеногалилі; жарыққа – эври және стенофотты, тамақ түріне байланысты эври және стенофагты ағзалар болып бөлінеді.
Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай жасайды. Көптеген қарапайымдылар, саңырауқұлақтар эврибионттарға жатады. Стенобионттылық таралу ареалын шектейді.
1840 жылы Ю. Либих ағзалардың төзімділігі оның экологиялық қажеттіліктерінің тізбегіндегі ең әлсіз звеносымен анықталатынын дәлеледеді.
Қазір Либих ережесі шектеуші факторлар заңы немесе Либихтың минимум заңы деп аталады. Бұл заңды былай тұжырымдауға болады: экологиялық факторлар жиынтығында төзімділік шегіне ең жақын фактор күші әсер етеді.
Экологиялық фактордың тек жетіспеуі ғана емес , оның артық мөлшері де шектеуші әсер ете алады.
Минимуммен қатар максимумның да шектеуші әсері туралы түсінікті дамытқан 1913 жылы В. Шелфорд болды. Шелфордтың толеранттылық заңы:
Экологиялық факторлардың минимумы ғана емес, оның максимумы да шектеуші фактор бола алады, ал олардың арасындағы ауытқу диапазоны толеранттылық шамасын , яғни ағзаның белгілі бір фактор төзімділігін анықтайды.

1. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б.
2. Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. - Экология оқулығы.Экономика баспасы, Алматы 2011. 35-38 бет
3. Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Алматы 2003. 25-27 бет

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: 1.Стенобионттық және эврибионттық организмдер. 2.Негізгі
абиотикалық факторлардың – жарықтың, температураның, ылғалдылықтың,
тұздылықтың және т.с.с. экологиялық мәні. 3.Абиотикалық факторлардың
сигналдық мәні.

Орындаған: Келбатырова М.Т.

Тексерген: Мурзалимова А.К.

Тобы: ВМ-401

Семей, 2015 ж.
Жоспар
Кіріспе

Негізгі бөлім
1.Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
2.Негізгі абиотикалық факторлардың – жарықтың, температураның,
ылғалдылықтың, тұздылықтың экологиялық мәні.
3.Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
1. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
Мекен ету ортасында тірі ағзаларға әсер ететін экологиялық
факторлардың көптүрлігіне қарамай, олардың ағзаларға әсер ету сипаты мен
тірі ағзалардың жауап ретінде беретін реакциялары бойынша бірқатар жалпы
заңдылықтарды көрсетуге болады. Тірі ағзаларға экологиялық факторлардың
әсерінің қолайлы немесе қолайсыз болуы, ең алдымен оның әсер ету күшіне
байланысты. Фактордың жетіспеуі немесе шектен тыс көп болуы ағзалардың
тіршілігіне қолайсыз әсер етеді.
Ағзаның тіршілігі үшін қолайлы болатын экологиялық факторлардың
интенсивтігін оптимум деп атайды.
Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу
диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валенттілік деп атайды.
Экологиялық валенттілігі төмен түрлерді стенобионтты, ал төзімділігі
жоғары түрлер эврибионтты деп атайды. Стенобионттылық пен эврибионттылық
ағзада өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін
сипаттайды. Мысалы: температураға байланысты эври және стенотермді ағзалар;
тұз концентрациясына байланысты эври және стеногалилі; жарыққа – эври және
стенофотты, тамақ түріне байланысты эври және стенофагты ағзалар болып
бөлінеді.
Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай жасайды. Көптеген
қарапайымдылар, саңырауқұлақтар эврибионттарға жатады. Стенобионттылық
таралу ареалын шектейді.
1840 жылы Ю. Либих ағзалардың төзімділігі оның экологиялық
қажеттіліктерінің тізбегіндегі ең әлсіз звеносымен анықталатынын
дәлеледеді.
Қазір Либих ережесі шектеуші факторлар заңы немесе Либихтың минимум заңы
деп аталады. Бұл заңды былай тұжырымдауға болады: экологиялық факторлар
жиынтығында төзімділік шегіне ең жақын фактор күші әсер етеді.
Экологиялық фактордың тек жетіспеуі ғана емес , оның артық мөлшері
де шектеуші әсер ете алады.
Минимуммен қатар максимумның да шектеуші әсері туралы түсінікті дамытқан
1913 жылы В. Шелфорд болды. Шелфордтың толеранттылық заңы:
Экологиялық факторлардың минимумы ғана емес, оның максимумы да
шектеуші фактор бола алады, ал олардың арасындағы ауытқу диапазоны
толеранттылық шамасын , яғни ағзаның белгілі бір фактор төзімділігін
анықтайды.

2.Негізгі абиотикалық факторлардың – жарықтың, температураның,
ылғалдылықтың, тұздылықтың экологиялық мәні.
Абиотикалық факторлар (гр. 'a' — теріс және bіotіkos — тірішілік,
өмір) — бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе
жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және
химиялық жағдайлары. Ол физикалық биотикалық фактор
(температура, жарық, жел, ылғалдылы қ, атмосфераның қысымы, ағыстар,
радиациялық деңгей, радиоактивті сәуле шығару т.б.), химиялық абиотикалық
фактор (атмосфера, су, қалдықтар, топырақ, шөгінді құрамы және олардағы
қоспалар т.б.), климаттық абиотикалық фактор (күн радиациясы, атмосфералық
жауын-шашын, гидросфералық қысым т.б.) болып бөлінеді. Өсімдік пен
жануарлардың ыстыққа, суыққа, ауа қысымына, су тереңдігіне, хим. құрамына
қарай бейімделуі, кейбір жануарлардың қысқы, жазғы ұйқыға кетуі т.б.
Абиотикалық факторға байланысты. Жер бетінің, ауаның, судың химиялық және
физикалық құрамының өзгеруі тірі организмдерге де әсер етеді. Мысалы, 20
ғасырда Арал теңізінің тартылып, ауада тұз концентрациясының көбеюіне
байланысты, миллиондаған тонна тұзды шаң тірі организмдерге үлкен әсерін
тигізді.

Абиоталық факторды химиялық (атмосфераның, теңіздің, тұщы судың құрамы
және тағы да басқалары) және физикалық (климат, орография) деп екіге
бөледі. Абиоталық фактор биоталық және антропогендік
факторлармен қосылғанда экологиялық факторлар құрайды.

Жарық. Күн сәулесінің спектрінде биологиялық әсері бойынша
ультракүлгін, инфрақызыл, көзге көрінетін сәулелер болып бөлінеді.
Ультракүлгін сәулелер аз мөлшерде ағзаларға қажет, өйткені онық
бактерияларды жоятын, өсу үрдісін және жасушалардың дамуын
әрекеттендіретін, D витаминін түзілуіне әсері бар. Көп мөлшерде мутацияға
себеп болуы да мүмкін. Ультракүлгін сәулелердің басым бөлігі озон қабатында
шағылысып, жерге жетпейді.
Көзге көрінетін сәулелер – фотосинтезге энергия беретін, жердегі
тіршіліктің негізгі көзі. Инфрақызыл сәулелер – жылу энергиясының көзі.
Өсімдіктерге күн сәулесі фотосинтез үшін энергия көзі болғаны үшін маңызды.
Ортаның жарықтығына бейімделуіне байланысты өсімдіктер гелиофиттер
(жарықсүйгіш), сциофиттер (көлеңке сүйгіш) және фокультативті гелиофиттер
(көлеңкеге шыдамды) болып бөлінеді.
Жануралар күндіз немесе түнде белсенді тіршілік ететін болып бөлінеді. Олар
үшін жарық – тіршілік белсенділігінің уақытын анықтайтын фактор.
Жарықты талап етуіне байланысты өсімдіетерді қысқа күнді (төменгі белдеуде
тіршілік ететін) және ұзақ күнді (қоңыржай, биік белдеулерде тіршілік
ететіндер) деп екіге бөлінеді.
Фотопериодизм – өсімдіктер мен жануарлардың жарықтың түсу ұзақтығына
байланысты әрекеттері. Ағзалардағы маусымдық өзгерістер көбінесе жарықтың
түсу ұзақтығына байланысты реттеледі. Жарықтың түсу ұзақтығының өзгеруі
температура өзгеруімен бірге жүреді. Бірақ жарық температура сияқты
кездейсоқ өзгере бермейді. Фотопериодизм құстардың қоныс аударуы,
жапырақтардың түсуі сияқты маусымдық өзгерістердің негізі. Қоңыржай
белдеулерде тіршілік ететін жануарларға күзгі күннің қысқаруы көбею
жағдайына әсер етіп, тоқтатады. Ал көктемгі күннің ұзаруы жануарлардың
көбеюіне жағдай жасайды. Күндізгі жарықтың ұзақ уақыт түсуі үй құстарының
көбірек жұмыртқа салуына да әсер етеді.

Температура. Ортаның температурасы ағзаның температурасына әсер етеді,
яғни ағзадағы зат алмасуды құрайтын барлық химиялық реакциялардың
жылдамдығына әсер етеді. Негізінен ағзалар 0-(+50)0С аралығында тіршілік
ете алады. Бұл цитоплазманың қасиеттеріне байланысты. Ең жоғарғы
температура шегі 120-1400С (споралар, бактериялар тірі қалуы мүмкін) ең
төменгі температура шегі болып – 190-(273)0С (споралар, тұқымдар,
сперматозойдтар шыдай алады) болып табылады.
Температураға байланысты ағзаларды криофилдер (температурасы төмен жерлерді
мекендейтін) және термофилдер (температурасы жоғары орталарды мекендейтін)
деп бөлінеді.
Ағзалар екі жылу энергиясының көзін қолдана алады: сыртқы күннің жылу
энергиясын немесе жердің ішкі жылуын және ішкі – ағзада зат алмасу
барысында бөлінетін жылу.
Ағзаның жылу балансын реттеуде басым қолданатын энергия көзіне байланысты
оларды пойкилотермді және гомойтермді деп бөледі.
Пойкилотермді ағзалар – дене температурасы тұрақсыз, қоршаған ортаның
температурасына қарай өзгеріп отыратын ағзалар. Олар микроағзалар,
өсімдіктер, саңырауқұлақтар, омыртқасыздар және кейбір омыртқалылар
(балықтар, қосмекенділер, бауырымен жорғалаушылар) жатады. әдетте олардың
дене температурасы сыртқы ортаның температурасынан 1-20С - қа жоғары немесе
бірдей болады.
Гомойтермді ағзалар – дене температурасын сыртқы ортаның температурасынан
тәуелсіз тұрақты дәрежеде ұстап тұра алатын ағзалар. Гомойтермді топқа
құстар мен сүтқоректілер және адам жатады.
Өсімдіктер төмен температураға шыдамдылығына байланысты жылылық сүйетіндер
және суыққа төзімділер деп бөлінеді. Жылу сүйгіштерге жүзім, шабдалы, өрік,
алмұрт жатса, суыққа төзімділерге мүк, қыналар, қарағай, шырша, самырсын
т.б. жатады.
Әрбір жеке организмнің өзіне тән температураға деген талабы және шегі
болады. Кейбір организмдер температураға төзімділік көрсетеді. Мәселен,
балықтар 520С-та, ал бактериялар 800С-та қалыпты тіршілік етеді. Кейбір көк
жасыл балдырлар 440С-та өмір сүре береді. Температураның қалыпты мөлшерден
кемуі кез келген ағзаның денесіндегі зат алмасуды тежеп, клеткадағы
биохимиялық реакцияларды бұзып, одан әрі біртіндеп жасушалар кристалданып,
жалпы тіршілігі тоқтайды.
Күнге қарай өсімдіктер жасушасындағы цитоплазма суын азайтып, қоюланып,
оның органоидтары төмен температураға бейімделіп, төзімді күйге көшеді.
Қыс кезінде өсімдіктер спора, тұқым, түйнек, пиязшық, тамыр, жемтамыр, түзу
арқылы тыныштық күйге көшіп, төмен температураларға шыдайды. Ал ірі ағаштар
жапырағын тастап, бойындағы шырынды заттар қоюланып, қысқа төзімді күйге
ауысады.
Пойкилотермді жануарлар қолайсыз температура жағдайында қысқы ұйқыға
(анабиоз) кетеді. Анабиоз кезінде организм денесіндегі зат және энергия
алмасу уақытша тежеліп, баяу күйге көшіп, ең төменгі деңгейде болады. Ал
ұйқыға кету кейбір организмдерде (аю) қоректің жетіспеуінен болады.
Гомойтермді жануарлар төмен температурадан әр түрлі жолдармен қорғанып
отырады.
Жануарлар қысы қатты аймақтардан жылы жаққа қарай қоныс ауыстырады (жыл
құстары, кейбір сүт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.