Мыс және оның қорытпалары. Алюминий және оның қорытпалары жайлы ақпарат
КІРІСПЕ 3
1 Мыс туралы жалпы түсінік 4
2 Мыстың негізгі қорытпалары 4
3 Алюминий және оның қорытпалары 6
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12
1 Мыс туралы жалпы түсінік 4
2 Мыстың негізгі қорытпалары 4
3 Алюминий және оның қорытпалары 6
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12
Мыс (лат. Cuprum) – химиялық элемент. Элементтердің периодтық жүйесінің І - тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7; 10 – 3%. Негізгі минералдары: халькопирит, халькозин, ковеллин, малахит, азурит
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
Мыс қорытпалары: дюраль (дюралюминий), берилий қоласы, аурихалк, қола, латунь (нибрасс, жез), мысты – никель, никельді латунь, томпак, нейзильбер.
Алюминий (лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі – алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат – боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий – күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 г/см3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий – практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы – дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
Мыс қорытпалары: дюраль (дюралюминий), берилий қоласы, аурихалк, қола, латунь (нибрасс, жез), мысты – никель, никельді латунь, томпак, нейзильбер.
Алюминий (лат. Aluminium),– ашудас, Al – элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі – алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат – боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий – күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 г/см3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий – практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы – дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
1 Бакенов М. «Қазақстанның минералды ресурстары», Алматы, Қазақстан, 1967, 60 бет
2 Әзиев Ә. «Қазыналы Сарыарқа», Алматы, Қазақстан, 1978, 199 бет
3 Нұралин Н. «Қазыналы қойнаулар», Алматы, Қазақстан, 1983, 160 бет
4 Райхан Н. «Жыл қорытындысы», Ақиқат, 2000, №4, 16-21 бет
5 Құлманова Н.К. «Материалтану», Алматы, TETAPRINT, 2005, 122 бет
6 Жұмабеков Қ. «Бақытты аймақ», Алматы, Қазақстан, 1988, 135 бет
2 Әзиев Ә. «Қазыналы Сарыарқа», Алматы, Қазақстан, 1978, 199 бет
3 Нұралин Н. «Қазыналы қойнаулар», Алматы, Қазақстан, 1983, 160 бет
4 Райхан Н. «Жыл қорытындысы», Ақиқат, 2000, №4, 16-21 бет
5 Құлманова Н.К. «Материалтану», Алматы, TETAPRINT, 2005, 122 бет
6 Жұмабеков Қ. «Бақытты аймақ», Алматы, Қазақстан, 1988, 135 бет
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Химия кафедрасы
БӨЖ
Тақырыбы: Мыс және оның қорытпалары. Алюминий және оның қорытпалары.
Орындаған: Абекова Т.Б.
ХН - 221
Тексерген: Тілеуғали Е.Т.
Семей 2015 жыл
Мазмұны
КІРІСПЕ3
1 Мыс туралы жалпы түсінік 4
2 Мыстың негізгі қорытпалары 4
3 Алюминий және оның қорытпалары6
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12
КІРІСПЕ
Мыс (лат. Cuprum) - химиялық элемент. Элементтердің периодтық жүйесінің І - тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7; 10 - 3%. Негізгі минералдары: халькопирит, халькозин, ковеллин, малахит, азурит
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
Мыс қорытпалары: дюраль (дюралюминий), берилий қоласы, аурихалк, қола, латунь (нибрасс, жез), мысты - никель, никельді латунь, томпак, нейзильбер.
Алюминий (лат. Aluminium), - ашудас, Al - элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі - алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат - боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий - күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 гсм3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий - практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы - дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
1 Мыс туралы жалпы түсінік
Мыс (лат. Cuprum) - химиялық элемент. Элементтердің периодтық жүйесінің І - тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7; 10 - 3%. Негізгі минералдары: халькопирит, халькозин, ковеллин, малахит, азурит.
Пластикалық қызыл түсті металл, кристалл торы қырлары центрленген кубтық, тығыздығы 8,94 гсм3, балқу температурасы 1084,5°С, қайнау температурасы 2540°С, тотығу дәрежесі +1, +2.
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Электротехникада мыс ең маңыздысы болып табылады. Мыс электрөткізгіштік жағынан күмістен кейінгі екінші орын алады. Мыс кабельдердің, электр қондырғылары мен жылу алмастырғыштардың ток өткізгіш бөлігін жасау үшін пайдаланылады. Бірақ қазіргі таңда алюминийден жасалған токтарды пайдаланы. Мыс түсті металдар қатарына жатады. Қорытпалардың (латунь, қола, мыс - никель, т.б.) құраушысы ретінде қолданылады.
Құрамынан мыс алынатын табиғи шикізатқа 240 - тан аса минерал кіреді. Олардың ішінде өнеркәсіптік негізгілері: халькопирит (құрамындағы мыстың мөлшері 34%), борнит (63,3%), ковеллин (66,4%), халькозин (79,8%), теннантит (57%), тетраэдрит (52,3%), энаргит (48,3%), куприт (88,8%), тенорит (79,8%), малахит (57,7%), азурит (55,3%), хризоколла (36,1%), брошантит (56,2%), атакамит (59,5%). Мысты құмтас кен орындарында мыстың мөлшері көп болады. Қазақстанда бұл кен типтері басты орында (мысалы, Жезқазған кен орны). Минералдық және химиялық құрамдарына байланысты мыс кендерінің технологиялық сорттары сульфидтік, тотыққан, аралас болып ажыратылады. Сонымен қатар мыс кендері сом және сеппелі - тарамшалы болып бөлінеді. Қазақстанда мыс кендерінің ірі кен орындарына Жезқазған, Қоңырат, Ақтоғай, Жаманайбат, т.б. жатады.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
2 Мыстың негізгі қорытпалары
Техниканың көптеген облыстарында мыс қосылған құймалар кеңінен қолданылады. Оның ішінде ең тараған түрлері қола мен латунь. Екі құймада көптеген материалдардың негізгі аты болып айтылады. Құрамына мырыш пен қалайыдан басқа никель, висмут және басқа да металдар қолданылуы мүмкін.
Мыс құймаларына (берилий және алюминий қоласынан басқа) термиялық өңдеу жүргізілмейді, олардың механикалық қасиеттерімен ұзақ тозбастығы химиялық құрамымен және оның қоспа құрылысына әсер етуімен анықталады. Мыс құймаларының қатаңдығы құрыштан төмен. Мыс құймаларының негізгі ерекшелігі төмен үйкелу коэффициентіне иелігі. Сонымен бірге көптеген құймалардың жоғарғы өткізгіштігімен және электрөткізгіштігінің коррозияға мықтылығымен түрлі орталарда қолданылуына жол ашады.
Дюраль (дюралюминий): бұл алюминий мен мыс құймасы (мыс дюральда 4,4%). Беріктігі жөнінен болаттан кем түспейді. Ал салмағы одан үш есе жеңіл. Оны ұшақ жасауда кеңінен қолданады.
Берилий қоласы: мыстың берилиймен (1,5 - 3%) қорытпасы, жемірілуге төзімді және өте берік. Одан сағаттың, басқада дәл механизмдердің, электрониканың, байланыс құралдарының, автомобильдердің бөлшектерін жасайды. Берилий қоласы ғылыми - техникалық резолюция дәуірінде пайда болды.
Аурихалк: қолаға қарағанда қымбат, мыс пен мырыштың құймасы (мыс 80% және мырыш 20%). Құйманың түсі алтынға ұқсас болғандықтан аты содан шыққан.
Қола: мыс пен қалайының құймасы (әдетте 80% - тен 95% - ке дейін мыс болады). Қазіргі кезде мысты тиындар - факты жүзінде қола, себебі таза мыс өте жұмсақ және тез тозады. Қалайы қолаға күміс түстес түс береді.
Латунь (нибрасс, жез): мыс пен мырыштың құймасы. Құйманы пайдаланған кезде құрамындағы мырыш 3% - тен 30% - ке дейін және мыстың түсі қызылдан ашық сарыға өзгереді [3]. Латуньның құрамында никель болса, онда оны никельді латунь деп аталады. Қазіргі кезде Ұлыбританияда осындай құймалар бар 1 фунт тиынын пайдаланады. Латуньның Римдік аты - аурихалк.
Мысты - никель: мыс пен никельдің құймасы, бұл қазіргі кезде тиындарды алуда пайдаланатын әдеттегі құйма. Құрамында 16 - 25% никель.
Никельді латунь: мысты құйма, құрамында мырыш пен көп мөлшерде никель бар. Ұлыбританияда фунт ретінде пайдаланылған. Құрамы 79% Cu, 20% Zn және 1% Ni.
Томпак: мысты құйма. 1942 - 1943 жылдары Канадада 5 центті тиын алу үшін пайдаланған (88% мыс және 12% мырыш).
Нейзильбер: мыстың никель мен мырышты құймасы. Мыстың ең жақсы құймасының тобына никель мен мырыштың болуымен сипатталады. Оның ерекшелігі коррозияға жақсы тұрақты, әдемі күміс түстес, жоғары тұтқырлы және жарамды, суық пен ыстық күйде иілгіш болып келеді. Нейзильбер ауада тотықпайды, тұзды ерітінділерде және органикалық қышқылдар тұрақты. Нейзильберді медициналық құралдарды, техникалық ыдыстарды, телефон аппараттарын, булы және сулы арматураларды, санитарлық тәртіпке сай бұйымдарды, тиянақты механиканы, тұрмыстық ыдыстар мен көркем бұйымдары жасауда қолданылады.
3 Алюминий және оның қорытпалары
Алюминий күмістей ақ жұмсақ металл. Созылғыш, жайылғыш қасиеттері алтыннан ғана төменірек. Электр өткізгіштігі мыстан төменірек,бірақ мыс және алюминийден жасаған электр өткізгіш сымдарды, көлденеңін емес, салмағын салыстырса, алюминий жеңіл, сондықтан ол электропровод жасауда мыстың орнына жұмсалады. Алюминий өте жеңіл, айталық темірден үш есе жеңіл, сондықтан транспорт құралдарын жасауға таптырмайтын металл.
Алюминий өте жұмсақ болғандықтан оның түрлі құймалары қолданылады. Алюминийдің дуралюмин , магналий , силумин құймалары бар.
Алюминий (лат. Aluminium), - ашудас, Al - элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі - алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат - боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий - күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 гсм3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий - практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы - дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
Алюминий III периодтың элементі, мұның алдында осы периодтың р-элементтері-Cl,S,P,Si таныстық, енді мұнан кейін S-элементтер Mg мен Na-ға көшеміз. Осы бағытта айтылған элементтердің валенттік электрондары кеміп, онымен қатар бос тұрған валенттік орбитальдар саны өсе береді. Осының салдарынан қос электронды байланыстың беріктігі әлсіреп,орнықпаған локализацияланбаған электрондар арқылы туатын байланыстар өсіп, одан металдық байланыста тууға бейімділік күшейеді.
Міне, период ішімен р- элементтерден S элементтерге қарай жылжығанымызда валенттік электрондардың азаюынан, әуелі молекулалық кристалдық торы бар металл еместерден (Ar,Cl2,P4), атомдары тізбектелген (Sinfinity) қабыршақты (Р2 infinity) каркас түзген (Si3infinity), структуралы металл еместер арқылы, металл тәріздес кристалдық структураларға келеміз.
Осы структурасы өзгерген бағытта, химиялық байланыстың типі, оған тәуелді жай заттардың қасиеттері де өзгеріп отырғанын көрдік, соған тағы мысал Ar, Cl, S - диэлектрик, кремний - шала өткізгіш, ал Al, Mg, Na - металл (өткізгіш).
Алюминий бор сияқты р- элемент, сыртқы валенттік электрондарының саны бірдей болғандықтан ұқсастығы да көп, алайда сырттан екінші қабат өзгеше, әсіресе алюминийде 3d орбитальдардың бар болуы, оның үстіне атомдардың қарамының әр түрлі болуы олардың қасиеттерінде айырмашылық тудырады.
Алюминий бор сияқты тотығып, оң үш валенттік көрсетеді, теріс валенттік білдіруі бордан да сирегірек.
Алюминий нағыз амфотерлі элемент. Алюминий қосылыстарының көпшілігінде sp3- гибрид және sp3d2- гибридтану күйінде де жиі болады.
Алюминийдің бордан айырмашылығы, оның Al-O-Al тізбегі B-O-B сияқты су әрекетінен үзіліп кетпейді, сондықтан алюминийдің оттекті қосылыстары тұрақты, табиғатта да жиі кездеседі.
Жер қыртысында бар металдардың ең көбі алюминий. Бұл қосылыс түрінде болады. Алюминий алуға жарайтын қосылыстар боксит Al2O3*xH2O, алунит K2SO4*xAl2(SO4)3*yAl2O3*zH2O, нефелин 4Na2O*4Al2O3*9SiO2. Бұлардың ішінде әзірше алюминий алу үшін көбірек қолданылып келе жатқаны боксит. Бокситке бай жерлер Қазақстанда (Торғай алабында), Орал тауында, Башқұрстанда бар, сонымен қатар Хибинда апатитпен аралас нефелин бар, Сибирьде де алюминий кендері көп.
Алюминий кендері жер қыртысын түзуші атпа жыныстармен де, шөгінді жыныстармен де байланысты.
Атпа жыныстар гранит-далалық шпат, слюда және кварц. Далалық шпат пен слюда алюмосиликат
хЭ2О3* ySiO2*zH2O (Э= Al, Cr, Fe ) деп аталады.
Бұл алюмосиликаттар күйреп каолин түзеді, мысалы:
K2O*Al2O3*6SiO2+CO2+2H2O=K2CO3+Al2O 3*2SiO2*2H2O+4SiO2
Каолин күллі саздардың негізі, мұнда алюминий ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Химия кафедрасы
БӨЖ
Тақырыбы: Мыс және оның қорытпалары. Алюминий және оның қорытпалары.
Орындаған: Абекова Т.Б.
ХН - 221
Тексерген: Тілеуғали Е.Т.
Семей 2015 жыл
Мазмұны
КІРІСПЕ3
1 Мыс туралы жалпы түсінік 4
2 Мыстың негізгі қорытпалары 4
3 Алюминий және оның қорытпалары6
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 12
КІРІСПЕ
Мыс (лат. Cuprum) - химиялық элемент. Элементтердің периодтық жүйесінің І - тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7; 10 - 3%. Негізгі минералдары: халькопирит, халькозин, ковеллин, малахит, азурит
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
Мыс қорытпалары: дюраль (дюралюминий), берилий қоласы, аурихалк, қола, латунь (нибрасс, жез), мысты - никель, никельді латунь, томпак, нейзильбер.
Алюминий (лат. Aluminium), - ашудас, Al - элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі - алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат - боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий - күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 гсм3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий - практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы - дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
1 Мыс туралы жалпы түсінік
Мыс (лат. Cuprum) - химиялық элемент. Элементтердің периодтық жүйесінің І - тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7; 10 - 3%. Негізгі минералдары: халькопирит, халькозин, ковеллин, малахит, азурит.
Пластикалық қызыл түсті металл, кристалл торы қырлары центрленген кубтық, тығыздығы 8,94 гсм3, балқу температурасы 1084,5°С, қайнау температурасы 2540°С, тотығу дәрежесі +1, +2.
Ертеден белгілі жеті металдың бірі болып табылады. Археологиялық деректерге сүйенсек мыс б.з.д. 4000 жылы египеттіктерге жақсы таныс болған. Адамдар металдардың ішінде алғашқы болып мысты рудадан тез еритін, оңай бөлінетін болғандықтан ерте кезден қолдана бастаған. Көне Грекия мен Рим мысты Кипр (Cuprum) аралынан алған, сондықтан Cuprum деп аталу осыдан шыққан.
Электротехникада мыс ең маңыздысы болып табылады. Мыс электрөткізгіштік жағынан күмістен кейінгі екінші орын алады. Мыс кабельдердің, электр қондырғылары мен жылу алмастырғыштардың ток өткізгіш бөлігін жасау үшін пайдаланылады. Бірақ қазіргі таңда алюминийден жасалған токтарды пайдаланы. Мыс түсті металдар қатарына жатады. Қорытпалардың (латунь, қола, мыс - никель, т.б.) құраушысы ретінде қолданылады.
Құрамынан мыс алынатын табиғи шикізатқа 240 - тан аса минерал кіреді. Олардың ішінде өнеркәсіптік негізгілері: халькопирит (құрамындағы мыстың мөлшері 34%), борнит (63,3%), ковеллин (66,4%), халькозин (79,8%), теннантит (57%), тетраэдрит (52,3%), энаргит (48,3%), куприт (88,8%), тенорит (79,8%), малахит (57,7%), азурит (55,3%), хризоколла (36,1%), брошантит (56,2%), атакамит (59,5%). Мысты құмтас кен орындарында мыстың мөлшері көп болады. Қазақстанда бұл кен типтері басты орында (мысалы, Жезқазған кен орны). Минералдық және химиялық құрамдарына байланысты мыс кендерінің технологиялық сорттары сульфидтік, тотыққан, аралас болып ажыратылады. Сонымен қатар мыс кендері сом және сеппелі - тарамшалы болып бөлінеді. Қазақстанда мыс кендерінің ірі кен орындарына Жезқазған, Қоңырат, Ақтоғай, Жаманайбат, т.б. жатады.
Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс (Кенді Алтай) және Оңтүстік Қазақстаноблыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс -мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері Балқаш мыс зауытында жүргізілуде.
2 Мыстың негізгі қорытпалары
Техниканың көптеген облыстарында мыс қосылған құймалар кеңінен қолданылады. Оның ішінде ең тараған түрлері қола мен латунь. Екі құймада көптеген материалдардың негізгі аты болып айтылады. Құрамына мырыш пен қалайыдан басқа никель, висмут және басқа да металдар қолданылуы мүмкін.
Мыс құймаларына (берилий және алюминий қоласынан басқа) термиялық өңдеу жүргізілмейді, олардың механикалық қасиеттерімен ұзақ тозбастығы химиялық құрамымен және оның қоспа құрылысына әсер етуімен анықталады. Мыс құймаларының қатаңдығы құрыштан төмен. Мыс құймаларының негізгі ерекшелігі төмен үйкелу коэффициентіне иелігі. Сонымен бірге көптеген құймалардың жоғарғы өткізгіштігімен және электрөткізгіштігінің коррозияға мықтылығымен түрлі орталарда қолданылуына жол ашады.
Дюраль (дюралюминий): бұл алюминий мен мыс құймасы (мыс дюральда 4,4%). Беріктігі жөнінен болаттан кем түспейді. Ал салмағы одан үш есе жеңіл. Оны ұшақ жасауда кеңінен қолданады.
Берилий қоласы: мыстың берилиймен (1,5 - 3%) қорытпасы, жемірілуге төзімді және өте берік. Одан сағаттың, басқада дәл механизмдердің, электрониканың, байланыс құралдарының, автомобильдердің бөлшектерін жасайды. Берилий қоласы ғылыми - техникалық резолюция дәуірінде пайда болды.
Аурихалк: қолаға қарағанда қымбат, мыс пен мырыштың құймасы (мыс 80% және мырыш 20%). Құйманың түсі алтынға ұқсас болғандықтан аты содан шыққан.
Қола: мыс пен қалайының құймасы (әдетте 80% - тен 95% - ке дейін мыс болады). Қазіргі кезде мысты тиындар - факты жүзінде қола, себебі таза мыс өте жұмсақ және тез тозады. Қалайы қолаға күміс түстес түс береді.
Латунь (нибрасс, жез): мыс пен мырыштың құймасы. Құйманы пайдаланған кезде құрамындағы мырыш 3% - тен 30% - ке дейін және мыстың түсі қызылдан ашық сарыға өзгереді [3]. Латуньның құрамында никель болса, онда оны никельді латунь деп аталады. Қазіргі кезде Ұлыбританияда осындай құймалар бар 1 фунт тиынын пайдаланады. Латуньның Римдік аты - аурихалк.
Мысты - никель: мыс пен никельдің құймасы, бұл қазіргі кезде тиындарды алуда пайдаланатын әдеттегі құйма. Құрамында 16 - 25% никель.
Никельді латунь: мысты құйма, құрамында мырыш пен көп мөлшерде никель бар. Ұлыбританияда фунт ретінде пайдаланылған. Құрамы 79% Cu, 20% Zn және 1% Ni.
Томпак: мысты құйма. 1942 - 1943 жылдары Канадада 5 центті тиын алу үшін пайдаланған (88% мыс және 12% мырыш).
Нейзильбер: мыстың никель мен мырышты құймасы. Мыстың ең жақсы құймасының тобына никель мен мырыштың болуымен сипатталады. Оның ерекшелігі коррозияға жақсы тұрақты, әдемі күміс түстес, жоғары тұтқырлы және жарамды, суық пен ыстық күйде иілгіш болып келеді. Нейзильбер ауада тотықпайды, тұзды ерітінділерде және органикалық қышқылдар тұрақты. Нейзильберді медициналық құралдарды, техникалық ыдыстарды, телефон аппараттарын, булы және сулы арматураларды, санитарлық тәртіпке сай бұйымдарды, тиянақты механиканы, тұрмыстық ыдыстар мен көркем бұйымдары жасауда қолданылады.
3 Алюминий және оның қорытпалары
Алюминий күмістей ақ жұмсақ металл. Созылғыш, жайылғыш қасиеттері алтыннан ғана төменірек. Электр өткізгіштігі мыстан төменірек,бірақ мыс және алюминийден жасаған электр өткізгіш сымдарды, көлденеңін емес, салмағын салыстырса, алюминий жеңіл, сондықтан ол электропровод жасауда мыстың орнына жұмсалады. Алюминий өте жеңіл, айталық темірден үш есе жеңіл, сондықтан транспорт құралдарын жасауға таптырмайтын металл.
Алюминий өте жұмсақ болғандықтан оның түрлі құймалары қолданылады. Алюминийдің дуралюмин , магналий , силумин құймалары бар.
Алюминий (лат. Aluminium), - ашудас, Al - элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы химиялық элемент, рет нөмірі 13, атомдық массасы 26,9815. Бір тұрақты изотопы бар. Жер қыртысында таралуы бойынша элементтер арасында 4, металдар арасында 1-ші орында. Табиғатта жүздеген минералдары кездеседі, оның көпшілігі - алюмосиликаттар болып келеді. Алюминий латынша Alumіnіum; алюминий алу үшін пайдаланылатын негізгі шикізат - боксит. Алюминийді бос күйінде алғаш рет 1825 жылы даниялық физик Ханс Кристиан Эрстед алған. Алюминий - күміс түсті ақ металл, жылуды және электр тогын жақсы өткізеді, созуға, соғуға икемді, меншікті салмағы 2,7 гсм3; балқу температурасы 660°С, қайнау температурасы 2500°С; коррозияға берік, қалыпты температурада тұрақты, себебі бетіндегі алминий оксидінен тұратын жұқа қабыршақ оны тотығудан қорғайды. Сондай-ақ ол амфотерлі элемент, сондықтан қышқылдармен де, сілтілермен де әрекеттеседі. Алюминий - практикалық маңызы зор металл. Ол негізінен жеңіл құймалар өндіру үшін пайдаланылады. Алюминий құймалары авиа, авто, кеме, ядролық реактор, химиялық аппараттар жасауда, құрылыста, т.б. салаларда, таза металл түрінде электртехникасында ток өткізгіш сымдар, тұрмысқа қажетті бұйымдар дайындау үшін қолданылады. Техникалық қасиеттері жағынан өте бағалы құймасы - дюралюминий. Оның құрамында 94% алюминий, 4% мыс және аздаған магний, марганец, темір, кремний болады.
Алюминий III периодтың элементі, мұның алдында осы периодтың р-элементтері-Cl,S,P,Si таныстық, енді мұнан кейін S-элементтер Mg мен Na-ға көшеміз. Осы бағытта айтылған элементтердің валенттік электрондары кеміп, онымен қатар бос тұрған валенттік орбитальдар саны өсе береді. Осының салдарынан қос электронды байланыстың беріктігі әлсіреп,орнықпаған локализацияланбаған электрондар арқылы туатын байланыстар өсіп, одан металдық байланыста тууға бейімділік күшейеді.
Міне, период ішімен р- элементтерден S элементтерге қарай жылжығанымызда валенттік электрондардың азаюынан, әуелі молекулалық кристалдық торы бар металл еместерден (Ar,Cl2,P4), атомдары тізбектелген (Sinfinity) қабыршақты (Р2 infinity) каркас түзген (Si3infinity), структуралы металл еместер арқылы, металл тәріздес кристалдық структураларға келеміз.
Осы структурасы өзгерген бағытта, химиялық байланыстың типі, оған тәуелді жай заттардың қасиеттері де өзгеріп отырғанын көрдік, соған тағы мысал Ar, Cl, S - диэлектрик, кремний - шала өткізгіш, ал Al, Mg, Na - металл (өткізгіш).
Алюминий бор сияқты р- элемент, сыртқы валенттік электрондарының саны бірдей болғандықтан ұқсастығы да көп, алайда сырттан екінші қабат өзгеше, әсіресе алюминийде 3d орбитальдардың бар болуы, оның үстіне атомдардың қарамының әр түрлі болуы олардың қасиеттерінде айырмашылық тудырады.
Алюминий бор сияқты тотығып, оң үш валенттік көрсетеді, теріс валенттік білдіруі бордан да сирегірек.
Алюминий нағыз амфотерлі элемент. Алюминий қосылыстарының көпшілігінде sp3- гибрид және sp3d2- гибридтану күйінде де жиі болады.
Алюминийдің бордан айырмашылығы, оның Al-O-Al тізбегі B-O-B сияқты су әрекетінен үзіліп кетпейді, сондықтан алюминийдің оттекті қосылыстары тұрақты, табиғатта да жиі кездеседі.
Жер қыртысында бар металдардың ең көбі алюминий. Бұл қосылыс түрінде болады. Алюминий алуға жарайтын қосылыстар боксит Al2O3*xH2O, алунит K2SO4*xAl2(SO4)3*yAl2O3*zH2O, нефелин 4Na2O*4Al2O3*9SiO2. Бұлардың ішінде әзірше алюминий алу үшін көбірек қолданылып келе жатқаны боксит. Бокситке бай жерлер Қазақстанда (Торғай алабында), Орал тауында, Башқұрстанда бар, сонымен қатар Хибинда апатитпен аралас нефелин бар, Сибирьде де алюминий кендері көп.
Алюминий кендері жер қыртысын түзуші атпа жыныстармен де, шөгінді жыныстармен де байланысты.
Атпа жыныстар гранит-далалық шпат, слюда және кварц. Далалық шпат пен слюда алюмосиликат
хЭ2О3* ySiO2*zH2O (Э= Al, Cr, Fe ) деп аталады.
Бұл алюмосиликаттар күйреп каолин түзеді, мысалы:
K2O*Al2O3*6SiO2+CO2+2H2O=K2CO3+Al2O 3*2SiO2*2H2O+4SiO2
Каолин күллі саздардың негізі, мұнда алюминий ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz