Ғылыми зерттеу жұмыстарының негіздері



•Ғылымның салалары
•Ғылыми зерттеудің түрлері
Ғылым – бұл табиғат, қоғам және ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы.
Қазіргі таңда, ғылымның дамуы ғылыми еңбек бөлінуі және бірігуімен, ғылыми мекемелердің пайда болуымен, экспериментті және зертханалық құралдармен тығыз байланысты. Еңбектің қоғамдық бөлінуі әсерінен ой және дене еңбегінің арақатынасы анықталғаннан бері ғылым пайда болды. Кәсіпорындарда ірі машиналар пайда болғалы ғылым кәсіпорынның белсенді факторы бола бастады. Ғылыми-техникалық революция тұрғысында ғылым түсінігі өзгерді, яғни ғылым техника дамуынан кейін емес, керісінше материалдық өндірістің негізгі күші болып табылады.
Қоғамдық өндіріске белсенді әрекет ете отырып, ғылым қоғамдық өмірдің барлық саласын сипаттайды. Материалдық өндіріс, экономика, саясатта, басқару ғылымы мен білім алуда ғылым қарқынды түрде дамуы керек.
Бүгінгі қоғамда барлық элементі мен салаларында ғылым мен техниканың маңызы зор. Қазіргі таңда ғылым қоғамның дамушы күші болып табылады. Дене және ой еңбегінің түрлері: медицина, транспорт, байланыс, адамның күнделікті өмірінде ғылыми-техникалық прогресс ерекше орын алады.
Ғылымның жіктелуі – белгілі бір принциптерге сүйенген өзара байланыстың анықтылығы мен осы байланыстың логикалық қорытындысы.
Материалды өмірдің әр түрлі ғылыми объектлерді зерттеуіне байланысты ғылым әр түрлі түрлерге бөлінеді.
Ғылым түрлерінің проблемасы – бұл ғылыми білім құрылымының проблемасы. Қазіргі жағдайын, белсенді дамуының тенденциясын дұрыс сипаттау үшін, тарихи тұрғыдан қарастыру керек.
XVI-XVII ғасырлардан бері ғылым объектісі бойынша емес, зерттеу бағытына қарай ерекшелінеді.
Мысалы, атом – физиканың да, химияның да объектісі қызметін атқарады, сол сияқты молекула – химияның да, физиканың да заты бола алады.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:   
Тақырыбы: ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Кіріспе
Ғылымның салалары
Ғылыми зерттеудің түрлері

Кіріспе

Ғылым - бұл табиғат, қоғам және ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы.
Қазіргі таңда, ғылымның дамуы ғылыми еңбек бөлінуі және бірігуімен, ғылыми мекемелердің пайда болуымен, экспериментті және зертханалық құралдармен тығыз байланысты. Еңбектің қоғамдық бөлінуі әсерінен ой және дене еңбегінің арақатынасы анықталғаннан бері ғылым пайда болды. Кәсіпорындарда ірі машиналар пайда болғалы ғылым кәсіпорынның белсенді факторы бола бастады. Ғылыми-техникалық революция тұрғысында ғылым түсінігі өзгерді, яғни ғылым техника дамуынан кейін емес, керісінше материалдық өндірістің негізгі күші болып табылады.
Қоғамдық өндіріске белсенді әрекет ете отырып, ғылым қоғамдық өмірдің барлық саласын сипаттайды. Материалдық өндіріс, экономика, саясатта, басқару ғылымы мен білім алуда ғылым қарқынды түрде дамуы керек.
Бүгінгі қоғамда барлық элементі мен салаларында ғылым мен техниканың маңызы зор. Қазіргі таңда ғылым қоғамның дамушы күші болып табылады. Дене және ой еңбегінің түрлері: медицина, транспорт, байланыс, адамның күнделікті өмірінде ғылыми-техникалық прогресс ерекше орын алады.
Ғылымның жіктелуі - белгілі бір принциптерге сүйенген өзара байланыстың анықтылығы мен осы байланыстың логикалық қорытындысы.
Материалды өмірдің әр түрлі ғылыми объектлерді зерттеуіне байланысты ғылым әр түрлі түрлерге бөлінеді.
Ғылым түрлерінің проблемасы - бұл ғылыми білім құрылымының проблемасы. Қазіргі жағдайын, белсенді дамуының тенденциясын дұрыс сипаттау үшін, тарихи тұрғыдан қарастыру керек.
XVI-XVII ғасырлардан бері ғылым объектісі бойынша емес, зерттеу бағытына қарай ерекшелінеді.
Мысалы, атом - физиканың да, химияның да объектісі қызметін атқарады, сол сияқты молекула - химияның да, физиканың да заты бола алады. Тірі организм биологияның, химияның, физиканың және кибернетиканың да заты бола алады.
Техникалық ғылымдар техникалық объектідегі табиғи дене мен құбылысының бағытталған өзгерісі туралы, құрастырушы-техникалық сала әдістері туралы, қоғамдық өндіріс жүйесіндегі техникалық объект функциялау әдістері туралы білімнің ерекше жүйесі.
Ғылыми зерттеу институттары жүйесінде, жоғарғы оқу орындарында, кітапханада және т.б. құрылуына байланысты ғылым әр түрлі түрлерге жіктеледі.
Ғылым салалары
Физико-математикалық ғылым
Химиялық ғылым
Биологиялық ғылым
Техникалық ғылым
Ауылшаруашылық ғылым
Экономикалық ғылым
Философиялық ғылым
Заңды ғылым
Педогогикалық ғылым
Медициналық ғылым
Фармацевттік ғылым
Ветеринарлық ғылым
Өнертану
Архитектура
Психологиялық ғылым
Социологиялық ғылым
Саяси ғылым
Мәдениеттану
Жер туралы ғылым (геология, мұнай және газ кен орындарын іздеу және барлау, ұңғыманы бұрғылау мен игеру технологиясы, мұнай және газ кен орындарын игеру мен пайдалану, қазба байлықтардың теңіз кеніштерінде игеру технологисы, мұнай газ құбырының пайдалануы мен құрылысы, т.б.)
Ғылыми зерттеулер мына түрлерге жіктеледі:
1) қоғамдық өндіріске байланысы жағынан
2) қаржыландыру көздеріне байланысты
3) мақсатына байланысты
4) халық шаруашылығына қажеттілігіне байланысты
5) зерттеу ұзақтығына байланысты
Қоғамдық өндіріске байланысы жағынан ғылыми жұмыстар мына жұмыстарға жіктеледі: жаңа технологиялық үрдістер, машиналар, құрылыстар, өндірістің тиімділігінің артуы, еңбек шартының жақсаруы, жеке адамның тұлға болып дамуы және т. б.
Қаржыландыру көздеріне байланысты ғылыми зерттеулер:
- мемлекеттік бюджетті
- өндірісті-келісімдік
- қаржыландырылмайтын
Мемлекеттік бюджетті ғылыми зерттеулер мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылады.
Өндірісті-келісімділік зерттеулері өндірісті келісім-шарт негізінде тапсырыс беруші мекеме қаржыландырылады.
Қаржыландырылмайтын зерттеулер келіссөз туралы келісім-шарт негізінде орындалады.
Ғылыми зерттеудің мақсатына байланысты 3 түрге бөлінеді:
1) бастамалы
2) қолданбалы
3) өндірулер
Бастамалы зертеулер табиғаттың жаңа заңдары мен принциптерінің пайда болуына негізделеді. Олардың мақсаты қоғамның ғылыми білімінің артуына себепші болу. Мұндай зерттеулер белгілі және белгісіздік шекарасында жүргізіледі.
Қолданбалы зерттеулер табиғат заңдарының жаңа тәсілдерін анықтаумен және салаларда қолданысымен байланысты.
Мақсаты - адам кәсібінде практикасында бастамалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми білімнің қолданылуы. Қолданбалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми түсінік негізінде техникалық түсінік пайда болады. Қолданбалы зерттеулер өз кезегінде 3 түрге жіктеледі:
1) іздеу
2) ғылыми зерттеу
3) жобалы-құрастырушылық жұмыстар
Іздеу жұмыстары объектіге әсер ететін факторларды қалыптастыруға, жаңа технология мен техниканың пайда болуына бағытталған.Ғылыми-зерттеу жұмыстары жаңа технология, зерттеу құрал-жабдықтарын қалыптастыру мақсатында жүргізіледі.
Жобалы-құрастырушылық жұмыстар логикалық жобаны сипаттайтын құрастырулардың пайда болуын қадағалайды.

Өндірулер

Қолданбалы және бастамалы зерттеулер нәтижесінде жаңа ғылыми және ғылыми-техникалық ақпарат қалыптасады. Мұндай ақпаратты өндірісте пайдалануға бағытталған мақсатты үрдіс өндірулер деп аталады. Бұл - жаңа техника, материал, технология немесе олардың дамуына бағытталады. Өндірулердің соңғы мақсаты қолданбалы зерттеу материалдарының өндіріске енуін қадағалау.

Ғылыми кадрларды даярлау және пайдалану жүйесі

Магистратура
Аспирантура
Докторантура
Диссертация қорғау
Квалификация өсіру
Стаждау

Магистратура
Магистр сөзі - латын сөзінен шыққа ол тәрбиеші, оқытушы, жетекші деген мағынаны береді. Орыс тіліндегі аудармасында ол өз ісінің шебері дегенді білдіреді. Ертеректе магистр -- бұл батыс -- еуропаунверситетінің философия факультеттеріндегі докторлық дәрежеден сәл төмен тұратын оқу дәрежесі. Қазіргі ағылшындық - американдық жоғарғы білім жүйесінде магистр дәрежесі бакалавр мен ғылым докторыаралығындағы орынды иемденеді.
Ресейде магистірлік оқу дәрежесі 1803 жылы кандидат және ғылым докторы дәрежесі қатарына енгізілді. Бұл дәрежеге ие болған тұлғалар кафедра басқаруға құқылы болған.
1884 жылы ғылым кандидаты алынып тасталынды. Осы уақыттан бастап Ресейде тек екі оқу дәрежесі -- магистр және ғылым докторы ғана аталды. 1917 жылғы Ресейдегі төңкерістен кейін оқу дәрежелерінің барлығы дерлік жойылды. Алайда, 1934 жылы кандидат және ғылым докторы оқу дәрежелері қайта құрылды. Магистр дәрежесі болған жоқ. Ал, Қазақстан Республикасының жоғарғы білім құрылымында магистрдің академиялық дәрежесі 1994 жылыенгізілді және ғылыми деңгейі бойынша бакалавр дәрежесінен соң және ғылым кандидаты дәрежесінің алдында тұрады.
Бұл дәреже оқу емес академиялық болып табылады, ол жоғарғы оқу орнын бітірушінің білімін көрсету және оның ғылыми қызметкер ретіндегі икемі мен дағдысының қаншылықты бар екендігін куәландырады.
Магистр дәрежесі ғылыми - зерттеу немес ғылыми - педагогикалық әрекетке бағытталған.
Магистрлік жұмысы және таңдалған тақырыптың нәтижесін көрсетуші. Магистрлік жұмыста алынған нәтижелердің жиынтығы оның авторының таңдаулы кәсіптік әрекетінде бастапқы ғылыми дағдыларының бар екендігін көрсетуі қажет.
Магистірлік жұмыс кандидаттық және докторлық диссертациялармен бірнеше белгілеріне қарай ұқсас, бірақ толық мағынасында ғылыми туынды деп атауға келмейді, дегенмен магистірлік дайындық - бұл аспирантураға түсуге, ары қарай кандидаттық диссертацияға дайындауға апаратын ғылыми - зерттеу әркетенің бірінші баспалдағы.
Ол зерттеу жұмыстарын үлгілеу негізіндегі оқу -- зертеу жұмысатарының қатарына жатқызылуы қажет. Магистрлік жұмысқа дайындау мен оны қорғау процедурасы барынша қарапайым. Мысалы, ғылыми басылымдарда алынған нәтижелердің жарық көруі, авторефераттардың дайындау міндетті түрде талап етілмейді, Мемлекеттік квалификациялық комиссияға құжат өткізуді қажет етеді.

Аспирантура

Ғылыми және ғылыми - педагогикалық мамандарды дайындаудың негізгі формасы - ғылыми - зерттеу институттары мен жоғарғы оқу орындарында ашылған, аспираттарға жетекшілік етуді қамтамасыз етуге қабілетті жоғарғы дәрежелі ғалымдар жұмыс жасайтын аспирантура болып табылады. Аспирантура арқылы мамандар дайындау белгіленген номенклатураға сәйкес ғылыми қызметкерлердің мамандықтары бойынша жүзеге асады.
Аспирантурада білім алу іштей 3 жыл мерізмінде және сырттай 4 жыл мерзімінде ұйымдасытырылады. Іштей аспирантураға 35 жасқа дейінгі мамандар, ал сыртқы аспирантураға 45 жасқа дейінгі мамандар қабылданады. Іштей аспиратнураға түсу үшін жоғарғы оқу орнын тәмамданғаннан соңғы 2 жылдық жұмыс жасау стажы немесе ғылыми - зерттеу жұмысқа бейімі бар деп ұсынылған жас мамандарға берілетін ЖОО-ның ұсынысы қажет.
Аспирантураға түсу үшін оқуға түсу емтихандарын тапсыру кажет. Оқу процессінде жекелеген белгіленген жоспарларға сәйккес аспиранттар кандидаттық емтихандар тапсырады. Аспиратруға түскендердің әрқайсысына кеңес беріп, жеке жоспардың орындалу барысын бақылап отыратын жетекші бекітіледі. Сондай-ақ аспиранттарға диссертациялық жұмыстың тақарыбы бекітіліп беріледі.
Аспирантураны аяқтау мерзімінде аспирант барлық кандидаттық емтихандарды тапсыруға міндетті және мамандық кеңесіне кандидаттық диссертациясын таныстыруы шарт.
Мамандар диссертациямен жұмыс жасай алатын және аспиратурадан тыс ізденушінің құқытарымен санасуы тиіс.
Ғылым кандидаты дәрежесіне ұсынушылар жоғарғы білімді, диссертациямен жұмыс жасағанда педагогикалық және ғылыми тәжірибесі бар мамандар болуы керек.
Бақылаушылар белгілі бір ЖОО-нан немесе ғылыми мекемеден бекітіліп, кандидаттық емтихан тапсыруға жағдай туғызуды қамтамасыз етеді және ізденушіге ғылыми жетекші берген таңдаулы тақырып бойынша кеңес береді. Диссертация тақырыбын ЖОО-ы кеңесі бекітіп, мақұлдайды.

Докторантура

Докторантура үш жылға дейінгі мерзімде ашылады және оған ғылыми жетістіктерге жеткен, ғылыми-педагогикалық қызметкер ретінде танылған 40 жас шамасындағы ғылым кандидаттары жіберіледі. Докторанттар қажет болған жағдайда басты отандық және шетелдік ғылыми орталықтарға жүгіне алады. Докторантурада оқу мерзімі ғылыми-педагогикалық жұмыс стажына қарай есептеледі. Докторантураны бітірген соң докторлық диссертация қорғалады.

Диссератция қорғау

Диссератция қорғау - диссертациялық тақырыпты жасау аяқталған соң мамандар кеңесіне қорғауға ұсынылатын диссертация толтырылады. Мамандар кеңесінің құрамына оқу дәрежесі бар мамандар мен басқа да ЖОО-нан, ғылыми мекемелерден мамандар тартылады. Әрбір мамандар кеңесіне оның ұйымдастыруымен ғылыми қызметкерлер мамандықтарының нөмірлері бекітіледі, яғни осы кеңес кандидаттың немесе ғылым докторы дәрежесіне ұсыну үшін диссертацияны қорғауды ұйымдастырады.
Диссертацияны барынша сарапқа салу алдын-ала оппоненттер белгілейді: докторлық диссератция қорғағанда үш ғылым докторы және басқарушы ұйым, кандидаттық диссертация қорғағанда - бір доктор, бір кандидат және басқарушы ұйым, мамандар кеңесінің отырысында бұлар өз пікірлері мен ұсыныстарын баяндайды. Диссертация қорғау егер қорғауға қатысқан мамандар кеңесінің жасырын дауыс беру нәтижесінде 50 пайыз болса ғана табысты, сәтті деп мойындалады.
Диссертация қорғаудың нәтижелерін (хаттама, шешім) мамандар кеңесі, өздерінің әрекеттеріне бақылау жасап отыратын ВАК-қа жібереді. Ғылым кандидаты дипломын беру туралы түпкілікті шешімді ВАК мүшелеріқабылдайды. Ғылым докторы дәрежесін беру туралы мамандар кеңесінің шешімі ұсынушы сипаттағы шешім болып табылады, ал ғылым доктор дипломын беру туралы түпкілікті шешім ҚР ВАК Президумы қабылдайды.

Мамандықты жетілдіру

Квалификацияны өсіру - Ғылыми-техникалық төңкерістің жаңа заманғы жағдайларында өте-мөте маңызды міндет соңғы ғылыми, техника мен мәдениет жетістіктері нәтижелері бойынша мамандар білімін жүйелі толықтыру болып табылады. Осы мақсатпен біздің елде негізінен жоғары оку орындарында ұйымдастырылған, министірліктерге бағынышты квалификацины өсіру институттары мен жоғары оқу орындарында жоғары квалификациялы халық шаруашылығы мамандары, профессорлар мен ЖОО-ның оқытушылары сабақ береді.
Кей жағдайларда әлі сәйкес мамандықтар орныға қоймаған ғылым мен техниканың жаңа бағыттары брйынша тез арада мамандар дайындауды жүзеге асыру қажет болады. Осы мақсатта негізінен басты оқу орындарында ғылыми мектеп базасында күндізгі және кешкі оқу түрімен он айдан екі жылға дейінгі мерзімде арнайы факультеттер ұйымдастырылады. Мұндай факультеттерге дәріс тыңдаушыларды аталған бағыт бойынша мамандар алуға қызығушылық танытқан ұйымдар жіберіп отырады.

Стажировкадан өту

Басты және де басқа ірі жоғары квалификациялы ғылыми кадрлары бар жерлерде аталған сала бойынша квалификациялы мамандарды қажет ететін, ЖОО-қызметкерлері жіберілетін, стажер-оқытушылар дайындау бекітіледі. Мұндай кезде стажер-оқытушы міндеті тек бір мақсатқа қолданылады. Стажер-оқытушының ғылыми жетекшісі сол кафедраның меңгерушісі немесе бір профессоры болып табылады. Әрбір стажерге жеке жоспар белгіленеді. Стажировканы аяқтауға бір ай қалғанда олар стажер-оқытушыны педагогикалық жұмысқа ұсыну мүмкіндіктері туралы арнайы комиссияның аттестациясынан өтеді

Қазақстан Республикасында ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру

Қазақстан Республикасының жоғарғы ғылыми мекемесі - елдің барлық жоғарғы оқу орындары мен ғылыми мекемелеріне қоғамдық және жаратылыс ғылымы салалары бойынша ғылыми жұмыстарды іске асыратын ҚР Ұлттық Ғылым Академиясы болып табылады.
ҚР Ұлттық Ғылым Академиясы тікелей ҚР Үкіметіне бағынышты. Академия мүшелерінің жалпы жиналысы олардың жоғарғы органдары болып табылады. Төрт жылда бір рет жалпы жиналыс академия жұмысынажетекшілік жасайтын Президентті, Президиумды тағайындайды.
Осы мақсатқа сәйкес Президиумда барлық ғылыми-ұйымдастыру жұмыстарын қамтамасыз ететін ұйымдар құрылған. ҚР Ұлттық Ғылым Академиясына өндіріс салаларының ғылыми-техникалық прогресстік жағдайына тікелей әсер ететін, ғылымның маңызды бағыттарын зерттеуді орындап отыратын бірқатар ғылыми-зерттеу институттары бағынады.

Жоғарғы оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттары

Еліміздегі ғылыми зерттеулердің көп бөлігі жоғары оқу орындарында орындалады. Осы мақсатта ғылыми зерттеулерді орындауға жоғарғы мектептің негізгі ғылыми ядросын құрайтын профессорлық - оқытушылар құрамы кең көлемде тартылады. Ғылыми зерттеулерді орындау әрбір оқытушының жеке жоспарына енгізіледі және мемлекеттік бюджет арқылы қаражат, зертханалық құралдарымен қамтамасыз етіледі.
Ғылми бағыттың дамуы үшін үлкен әсерін тигізетін жоғары оқу орындарында ғылыми мекемелер - проблемалық ғылыми-зерттеу лабораториялары ұйымдастырылады, ал кей жағдайларда жекелеген ғылыми-зерттеу институттары құрылады. Проблемалық лабораториялар мен ғылыми-зерттеу институттары үшін ғылыми-техникалық қызметкерлердің арнайы құрамы бөлінеді.
Кафедраларда, проблемалық лабораторияларда және ғылыми-зерттеу институттарында негізінен бастапқы және ізденушілік тақырыптар жасалады. Қолданбалы зерттеулерді ережеге сәйкес қосымша жұмыс уақытында (алты сағаттық жұмыс күнінің сыртында) қосымша ақы төлеу негізінде профессорлар мен оқытушылар орындайды.
Шаруашылық келісім-шарт негізінде зерттеулерді орындау үшін кафедралар белгіленген шектен тыс қосымша штат қызметкерлерін тартуға құқылы, яғни оқу-көмекші тұлғалар, аспиранттар мен студенттер.
Кафедралардың салалық министрлікпен байланысы тұрақты болып, ал өткізілген қолданбалы зерттеулер нәтижелі болған жағдайларда салалық минстрлік бөлген ғылыми-зерттеу лабораториялары ұйымдастырылады. Осылайша, елдің жоғарғы мектебі ғылыми-педагогикалық қызметкерлер мен мамандарды дайындаудан басқа ел үшін маңызы бар зерттеулердің үлкен бөлігін орындайды. ЖОО-да өткізілген зерттеулердің тиімділігі - кешенді ғылыми жұмыстарды орындауға жағымды жағдай туғызатын ғалымдар мен мамандардың қатысуынан байқалады.
Кафедралардағы, ғылыми мекемелердегі, жоғары квалификациялы ғалымдар жетекшілігіндегі ғылыми зерттеу концентрациясы, таңдау мүмкіндігі мен барынша дарынды студентті ЖОО-да қалдыру - халық шаруашылығы саласында жоғарғы ғылыми беделі бар ғылыми мектеп қалыптастыруға жақсы жағдай туғызады.

Зерттеудің мәселелерін қалыптастыру мен қоюдың негізгі принципі, зерттеудің мәселелерін қоюда бұрын жүргізілген зерттеулерді шолу мен талдаудың әсері. Зерттеуде мәселелер мақсатын қою мысалы. ҒЗЖ бағдарламасын әзірлеу.

Жалпы жағдайы
СҒЗЖ құрылымы
Жалпы жағдайы

Жоғарғы оқу орындарында ғылыми зерттеу жұмыстарын кеңінен енгізу студенттерді ғылыми зерттеу жұмыстарымен айналысуына жағдай жасады - бұл жұмысты енгізудің ең басты факторы жас мамандарды жаңа заманға сай, жаңа технологиямен таныстыру болып табылады.
Мамандардың білімін жаңа заманға сай жаңа ғылыми, техникалық және мәдени дәрежесін көтеру негізінен ғылыми зерттеу жұмыстарының көмегімен орындалады деуге болады. Ал оларды жүргізуді қадағалап, орындайтын оқытушылар құрамы. Ол үш бағытты ұстанады:
1 Ғылыми және халық шаруашылық тапсырмаларын шешу;
2 Болашақ мамандарды даярлау сапасын арттыру;
3 Оқытушылардың классификациясын арттыру;
Неғұрлым жоғарғы оқу орнының ғылыми дәрежесі жоғары болған сайын солғұрлым оның оқу-әдістемелік базасы мазмұнды және қызығырақ болады.
Қазіргі заманғы өндіріс пен жұмыс ауырлығы сонша, ол ғылыми және зерттеу біліктілігін талап етеді. Сондықтан жас маманға тек фундаменталды білім емес, оған практикалық жұмыс, жаңадан пайда болған ғылыми жаңалықтарды білу, оларды шешіп өзінің квалификациясын жоғарылату керек. Ал бұл қасиеттерге студенттерді жоғарғы оқу орындарында тәрбиелеу керек. Студенттерді тәрбиелеу осы ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу арқылы жүргізіледі.
Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысының қазіргі мағынасы екі өзара байланысты элементтен тұрады:
1 Зерттеу еңбегінің элементтерін студенттерге оқыту, осы еңбекке баулу;
2 Студенттердің профессорлар мен оқытушылардың жетекшілігімен орындалатын жеке ғылыми зерттеу жұмысы.
ҚазҰТУ студенттерінің ғылыми зерттеу жұмыстары университеттің даму программасымен және ҚазҰТУ дың ғылыми және ғылыми өндірістік іс әрекеттерімен ұйымдастырылады. ҚазҰТУ студенттерінің ғылыми зерттеу жұмыстары кадрларды және жоғары квалификациялы инженерлерді даярлаудың негізгі бөлігі болып табылады. Ғылыми зерттеу жұмыстары теориялық және практикалық ғылыми зерттеулерге, арнайы пәндерді тереңірек ұғынуға және студенттердің өзіндік шығармашылық жұмыстарына даярлауда үлкен роль атқарады.
Ғылыми зерттеу жұмыстарына белсенді қатысу студенттерге фундаменталды ғылымды, техникалық және әлеуметтік ой қабілетін арттыруды жоғарылатады, жаңа идеяларды өзінше игере білу, жаңа ғылыми жаңалықтарды тез және пайдалылырақ пайдалана білу қабілеттерін арттырады.
Ғылыми зерттеу жұмыстарының орындалуы үшін, дипломдық және курстық жұмыстардың жоғарғы дәрежеде болуы үшін және арнайы пәндерді тереңірек ұғынуы үшін ҚазҰТУ да Курстық және дипломдық жұмыстардың жағдайы жөніндегі конкурс ұйымдастырылған.
Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарын орындаудың процедурасы мен механизмі әр пәнге тән шығарылған ғылыми зерттеу жұмыстарымен және институттарымен орындалады. Студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарын қорытындылап, оған өз бағасын қою үшін сол институттың проректорының ұсынуымен сол пәнге қатысы бар университеттің белгілі ғалымдарынан комиссия мүшелері құрылады. Әр пәннен қорытынды бойынша ең жақсы студенттер марапатталады.
Жоғарғы оқу орындарының көптеген кафедраларымен оқу ғылыми семинарлары құрылады.
Студент орындалған зерттеу қорытындыларына арнап баяндамамен семинарға шығуы үшін ол семестр бойы дайындалуына мүмкіндік жасалған.
Сонымен қатар жеке үй жұмыстары да беріледі (ғылыми іздеуді талап ететін).
Бастапқы курстарда студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарының бір түрі болып рефераттар табылады.

СҒЗЖ құрылымы

Университетте студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстары өзара байланысты формаларда ұйымдастырылған, олар шартты түрде екі топқа бөлінген: оқу процесіне қосылған және оқудан тыс уақытта қолданылатындар.

СҒЗЖ оқыту формалары
Оқу зерттемелік (ғылыми курстық) жұмыстар;
Лабораториялық жұмыстар;
Зерттеу жұмыстары, практика кезінде орындалады;
Дипломдық ғылыми жұмыстар және нақты жоба;
Студенттердің ғылыми семинарлары.

Оқу зерттемелік курстық жұмыс бұл студенттің болашақ мамандығына сай ғылыми зерттеу, конструкторлы, жобалы қасиеті бар жұмыс, оны студент оқу жоспарына сай нақтылы тематикамен орындайды. Оқу зерттемелік жұмыс оқу жоспарында жеке қарастырылады және ол 3-5 курстарда оқытушы немесе ғылыми маман қарамағындағы студентпен орындалады.
Оқу зерттемелік жұмыс сабақ кестесінен бөлек бөлінген уақытта арнайы пәннен бүкіл студенттермен оқытушының қарамағында орындалуы тиіс. Оқу зерттемелік жұмыстың негізгі мақсаты студенттерді теориялық және эксперименталды жұмыстарға үйрету, лабораторияда нақты еңбек жағдайымен танысу, ғылыми ұжымда жұмыс істеу болып табылады. Жұмысты орындау процесінде лабораториялық құрал жабдықтармен танысып, өздері әртүрлі эксперименттерді жүргізуді үйренеді.
Оқу зерттемелік жұмысты орындау үшін студенттерге лабораторияда өзіне жұмыс орындары және керекті құрал жабдықтары беріледі. Студенттер еңбек ережелерін және бір күнге берілген кестені сақтап, орындауы керек. Жұмыстың тақырыбы және жұмыс көлемі әр студентке жеке түрде беріледі. Кафедра, жоспарында оқу зерттемелік жұмысы бар, студенттерді ғылыми жұмыспен қамтамасыз етуі үшін жұмыс тақырыптарымен, ғылыми жетекшілермен, әдістемелік құжаттармен және арнайы әдебиеттермен қамтамасыз етуі керек.
Оқу зерттемелік жұмыстың жетекшілері негізінен ғылыми жұмыс жүргізетін оқытушылар, ғылыми қызметкерлер, инженерлер және аспиранттар болып табылады.
Оқу ғылыми семинарлары студенттердің алып жатқан мамандықтары бойынша әртүрлі практикалық сабақтар жиынтығы. Олардың негізгі мақсаты студенттерді өздерінің орындаған жұмыстарын немесе ұсынып отырған теориялары қорғап, дәлелдей білу. Мұндай семинарлар берілген тапсырманы сабақ уақытында немесе сабақтан тыс уақыттада қарастыруға арналған.
1-2 курстарда жалпы ғылыми және жалпы техникалық пәндерден лабораториялық жұмыстарға зерттемелік тапсырмалар қосылуы мүмкін.
Ал 3 курста лабораториялық практикаға жалпы техникалық және мамандандырылған пәндерден де ізденісті және зерттеулер талап ететін тапсырмалар қосылуы керек. Бұл жұмысты орындау кезінде студент өзі жоба құрып, лабораториялық жұмысты орындауға керекті құрал жабдықтарды таңдап алып, оны орындап, ең соңында ғылыми есеп береді.
Дипломдық жұмыстарға және нақты жобаларға жоғары дәрежелі талаптар қойылады. Мұндай жұмыстар жеке немесе ұжымдық түрде, бір мамандық студенттері болып немесе әртүрлі мамандық студенттері болып орындалады.

СҒЗЖ оқудан тыс түрлері

Оқудан тыс уақытта студенттердің ғылыми зерттеу жұмыстарының түрлері:
Ғылыми студенттік үйірмелер;
Студенттердің ғылыми техникалық ұйымы;
Халық шаруашылық келісім шарт және мемлекеттік бюджеттік тапсырма бойынша орындалатын жұмыс;
Дәріс беру жұмысының ғылым және техника саласындағы арнайы білім беру;
Студенттер конференциясына және олимпиядаларға қатысу.

Ғылыми танымның методологиялық негізі
Ғылыми білім ұғымы
Білім
Таным
Ойлар және ғылыми болжамдар
Теория
Білім

Білім - тілдік үлгідегі әлемнің заңдылық байланыстарының жалпы түсінігінің тамаша туындысы.
Білім болмысты жаңарту бағытындағы қоғам қайраткерлерінің өнімі.
Адамзат ойының білмеушіліктен білімге қозғалыс үрдісі таным деп аталады, тәжірибе негізінде адамзат түсінігі процесіндегі қоғамдық өндірістік және ғылыми қайраткерліктің ақиқатты болмыс бейнесі орын алған. Тәжірибе қажеттілігі оның мақсаты таным дамуының қозғалыс күші және негізі болып табылады. Адам табиғат күштерін игеру және өзіне қызмет ету үшін табиғат заңдарын танып біледі; тарихи оқиғалар барысына ықпал ету үшін қоғам заңдарын танып біледі.
Таным тәжірибеден өнеді, бірақ өзі болмыстың тәжірибелік меңгеруіне бағытталады. Тәжірибеден теорияға және теориядан тәжірибеге, іс-әрекеттен ойға және ойдан болмысқа - бұл адамның айналадағы болмысқа қатынасының жалпы заңдылығы.
Танымның әртүрлі процестерінің басы, негізгі бөлімі және табиғи аяқталуы - тәжірибе болып табылады. Таным аяқталуы қатысты екенін атап өту керек, өйткені таным процесінде ғылыми ой дамуының дайындалған және негізін салған жаңа проблемалар мен мәселелер туындайды. Бұл проблемалар мен мәселелерді шеше отырып, ғылым тәжірибені алға басу және оның дамуын саналы түрде бағыттау керек.
Барлық ғылым, барлық адамзаттың таным шындықты бейнелейтін ақиқат білімнің жетістігіне бағытталған. Тек ақиқатты ғылыми білім адамға болмыс жаңаруының күшті қаруы, алдағы дамуын болжауға мүмкіндік береді.
Ақиқат білімге қарама-қарсы түсінік - әлемнің дұрыс емес көрнектелген бейнесі.
Шынайы білім - ғылым заңдарының, теориялық ережелер мен тұжырымдардың тәжірибеде дәлелденген, ғалымдардың еңбектері мен жаңалық ашуларынан тәуелсіз, ақиқат түрінде көрінеді.
Сонымен қатар ғылыми білім абсолюттік және қатысты болуы мүмкін.
Қатысты білім - болмыстың жалпы дәл бейнесі болмақ, кейбір бейненің обьектімен сәйкесінің толық еместігімен ерекшеленеді. Абсолюттік білім - обьект туралы қорытындыланған түсініктің жеткілікті өнімі, бейненің обьектімен абсолютті сәйкестігін жасақтайды. Абсолюттік білім болашақта өзгеруі немесе теріске шығуы мүмкін емес.

Таным
Таным екі деңгейден тұрады:
сезімтал
рациональды

Сезімтал таным - эмпирикалық, ал рациональды - теориялық білім.
Сезімтал таным адамның айналадағы болмыспен байланысын жасақтайды. Сезімтал таным элементтері - түйсік, қабылдау, түсінік және бейнелеу болып табылады.
Түйсік - заттардың қасиеті немесе ақиқат әлем құбылыстарының сезім мүшелеріне әсер ететін, адам миының бейнесі.
Қабылдау - белгілі бір уақытта сезім мүшелеріне әсер ететін заттар немесе жалпы құбылыстардың адам миындағы бейнесі.
Түсінік - зат немесе құбылыстың қосымша бейнесі, белгілі бір уақытта адамның сезім мүшелеріне әсер етпейтін, бірақ өткенде әсер еткен. Түсініктер - өткен заттар мен құбылыстар әсерінің мида сақталған ізімен қалпына келу бейнелері.
Бейнелеу - жаңа бейнелердің толық көрініске жинақталуы мен қайта бейнеленуі.
Рациональды таным - сезімтал танымды алға басады және толықтырады, процестердің маңызын ұғынуға әрекеттейді, даму заңдылықтарын ашады. Рациональды таным үлгісі - деректі ойлау.
Ойлау - зат пен құбылыс арасындағы заңды байланыс пен себепті қатынастардың, бар қасиеттердің адам миындағы орталықтанған және толықтырылған бейнесі.
Ойлаудың орталықтанған сипаты, адам заттардың қатынасы мен байланысы, қасиетінің сезім мүшелерінің қолайлы қасиеті арқылы олардың жасырын қасиеті, байланысы қатынасына өтеді; адам болмысты өз тәжірибесінен ғана емес, басқа адамдармен сөйлесу процесінде да таниды.
Ойлау тілмен тығыз байланысты және онсыз дара бола алмайды. Шынымен, ойлаудың негізгі құралы - адамның логикалық ойлауы, түсінік, пікір, ой қорытындысы - оның құрылымдық элементтері болады.
Түсінік - құбылыс пен заттың бар және керекті белгілерін бейнелейтін ой. Түсінік жалпы, дара, жинаулы, дерексіз және деректі, абсолюттік және қатысты болуы мүмкін.
Жалпы түсінік бір емес бірнеше затпен байланысты. Ең көлемді түсініктер категориялар, оған қатысты философиялық түсініктер (құбылыс формасы мен мазмұны), саяси-экономия (тауар, баға) және т.б.
Дара түсінік белгілі бір затқа байланысты.
Жинаулыға аяқталған жиынтықтар, белгілі бірлікті түсіндіретін біртекті заттардың толық тобын білдіретін түсінік жатады (орман, транспорт ағыны және т.б.).
Түсініктің бірмағыналығы мен қатынасы, бір ұғым екінші ұғымның орнын басу мүмкіндігі болғандықтан ғылымда өте маңызды. Бұл операция алгебралық байланыстарды өндіру және ықшамдауда математикада кеңінен қолданылады.
Қарапайым түсініктен жаңа күрделі түсініктің қалыптасу процесін суреттеу үшін күрделі байланыстың жеңілден тұжырымдау тәсілі пайдаланылады. Процестің қалыптасуы жиынтық теориясы тілінде жүзеге асады.
Анықтаманың ғылыми зерттеулерінде зерттеу процесі аяқтайды, ғалым зерттеуіндегі нәтижені бекітеді. Түсініктің анықтамасысыз зерттеу авторларының ойын талқылау жалған.
Пікір - түсінік байланыстары құралдарымен бекітілетін немесе теріске шығарылатын ой. Сөйлеуде пікір сөйлем түрінде болады. Пікір - ойлайтын заттар мен олардың белгілерін немесе олардың арасындағы обьектив байланысты құратын түсініктерді салыстыру.
Затты немесе құбылыс туралы пікірге адам белгілі бір деректі бақылау жолымен, немесе ортақ жолмен - ой қорытындысы арқылы келеді.
Ой қорытындысы - нәтижесінде жаңа пікір туындайтын екі немесе бірнеше пікір бірізділігін құрайтын ойлау процесі. Ой қорытындысын жиі ойлаудан әрекетке, іс-тәжірибеге өтуге мүмкіншілік тудыратын тұжырым деп те атайды.
Ойлар және ғылыми болжамдар
Ғылыми зерттеу процесінде келесі кезеңдерді атауға болады: ой туындысы; түсінік, пікір құрылымы, ғылыми болжамның жоғарылауы; ғылыми факторлардың қорытылуы, ғылыми болжамдар мен пікірлердің дұрыстығының дәлелі.
Ғылыми ой - барлық байланыс жиынтығының жете түсінбеу негізінде жасалатын тұжырымның, аралықсыз дәлелдеме оқиғаның түйсікті түсінігі. Ол бар біліммен негізделеді, бірақ бұрын ескерілмеген заңдылықтарды жасырады. Өзінің ерекшелігін ой ғылыми болжамнан табады.
Ғылыми болжам - зарттеу себебін туғызатын болжам.
Егар ғылыми болжам зерттелетін фактімен дәл келсе, оны ғылымда теория немесе заң деп атайды. Таным процесінде әрбір ғылыми болжам тексеріліп, нәтижесінде ғылыми болжам салдары бақыланатын құбылыспен сәйкес келетіні, берілген ғылыми болжамның басқа ғылыми болжамға қарама - қайшылық туғызбайтыны анықталады.
Жаңа деректердің жинақталуымен бір ғылыми болжам екіншімен, егер осы жаңа деректер ескі ғылыми болжаммен түсіндірілетін болса немесе қарама-қайшы келсе ғана ауыстырылады. Бұл жағдайда ескі ғылыми болжам түгел алынбайды, тек қана жөнделіп, нақтыланады. Нақтылау және жөндеу шарасынан ғылыми болжам заңға айналады.
Заң - керекті заңды дамуы келісілген құбылыстың ішкі мәнді байланысы. Заң құбылыс арасындағы немесе затты обьект қасиеттері арасындағы белгілі бір нақты байланысты білдіреді.
Тапқырлық жолымен табылған заң қисынды дәлелденгенде ғана ғылым болып есептеледі. Заң дәлелдемесіне ғылым дұрыс мойындалған және дәлелденетін пікірдің қисынды болатын пікірлерді қолданады.
Сирек жағдайда ғана дәллденетін қарама-қайшы пікірлер біркелкі болады. Мұндай жағдайда парадокстың ғылымға шығуы айтылады, оған логика дәлелдемесіндегі қателер немесе осы білім жүйесіндегі бастапқы пікірдің жалған екендігі дәлел.
Парадокс кең мағынада - қалыптасқан, көпшілік қабылдаған пікірмен айқын айырмашылықтағы бекіту.
Тар мағынада парадокс әрқайсысында сенімді дәлелдері бар, қарама-қарсы екі негіздеме.
Парадокстың қазіргі ғылыми дүние танудың сипатты түрі. Парадокс бар болғаны бар теорияның жалған екеніне, оның жетілу талаптарына куә екендігінде.
Парадокстың қазіргі ғылымда айқындалуы мен шешілуі әдеттегі құбылыс болды. Оның шешілуінің негізгі жолдары: дәлелдеу логикасындағы қателерді жою; білім жүйесіндегі бастапқы пікірді жетілдіру.

Теория

Ғылыми болжам шындық пен салыстыру және қайта жасау нәтижесінде теория болуы мүмкін.
Теория (латынша theoreo - қараймын, талқылаймын) - шындықтың жан-жақты түсіндірілуі, жалпыланған білім жүйесі. Теория шын болмыстың қайта туындауы, рухани және ойша бейнесі. Ол танымдық еңбек пен тәжірибе жалпыламасының нәтижесінде пайда болады. Бұл адам санасындағы жалпы тәжірибе.
Теория құрылымын заң, қағидалар, аксиома, пікірлер, ережелер, түсінік, категория және дәлелдер құрайды. Ғылыми теория қағидасында ойдың ең абстрактылы анықтамасы түсіндіріледі (білім жүйесінің бастапқы түрі).
Ғылыми теорияның бастапқы ережесі постулат немесе аксиома деп аталады.
Аксиома (постулат) - осы теорияда алғашқы, дәлелденбейтін, және алдын-ала бекітілген ережелер бойынша теория тұжырымдары, сөйлемдер қорытылады. Аксиомалар дәлелсіз ақиқат.
Теория жалпылама ғылыми танудың дамыған түрі. Ол тек негізгі заң білімін емес, соның негізінде дәлелдің түсініктемесін білдіреді.
Ойдың білместіктен білімге жылжуы әдіснамамен нұсқау алады.
Методология - болмыс түрленуі мен таным әдістері туралы филисофиялық оқу, дүниетаным қағидаларын таным қағидасына, тәжірибеге, ішкі шығармашылыққы қолдану.
Ғылыми, саяси, құқықтық, рухани, діни, эстетикалық сенім жиынтығына байланысты көзқарастың жалпы жүйесі идеалдық немесе материалдық сипатта болады.

Зерттеу әдістері

:: Әдіс ұғымының түсінігі
:: Зерттеудің жалпығылымдық әдістері
:: Ғылыми таным әдістерінің деңгейлері
Шығармашылық - белгілі бір нәрсенің шегінен шығып ойлаудың ең биік формасы, сондай-ақ шығармашылық жаңа бір нәрсені туғызатын әрекет. Соңғы айтқанымызға міндетті таңдау мен қоя білу, жақсы нәрсені іздеу жэне оны шешу әдісі, нәтижесінде - жаңаны жасап шығару жатады.
Шығармашылық адам әрекетінің кез-келген саласында орын ала алады: ғылыми әрекетте, өндірістік - техникалық салада, саясат саласында, өнер саласында т.б.
Көбінесе, ғылыми шығармашылық қоршаған ортаның танымымен тығыз байланысты. Ғылыми-техникалық (немесе жай ғана техникалық) шығармашылықтың адамның тәжірибелік қажеттіліктерін қанағаттандыратын бағыты және мақсаттары бар. Оның астарынан ғылым жетістіктерінен қолдану негізінде техника саласындағы міндеттерді іздеу мен оны шешуді түсінуге болады. Бүкіл адамзат тарихы бойы өткен замандардың ғалымдары мен өнертапқыштары жаңа нәрсені жасап шығару үшін өндірістік әдіс байқап көру және қате әдісін қолданды. Ойлауға сыйымды, мүмкін нұсқаулардың көп бөлігін жүйесіз таңдай отырып, олар (кейде!) қажетті шешімге келіп отырды.
Таным теориясының келтірілген элементтері ғылыми-техникалық шығармашылықтың негізгі әдіснамалық құралдары болып табылады, оларға эвристикалық тәсілдер мен активизация әдістері және шығармашылық еңбекті ғылыми ұйымдастыру жатады. Солардың бірнешеуін келтірейік.
Ұсақтау (уату) және біріктіру тәсілі. Мысалы басқа бір бөлшектермен толтырылған гайка, резьба және корпус болттан еркін шешіліп алынуы мүмкін, ал автокөлік дөңгелегін екеу етіп біріктіру оның қауіпсіздігін барынша арттырады. Шығарып тастау тәсілі (кедергі жасайтын бөлшектерді бөлу немесе тек қажеттіні ғана бөлу). Мысалы, флюорография кезінде көптеген адам мүшелерін рентген сәулесінен қорғау үшін сәуле өтетін жолға қорғаныстық берьерлер қойып, өкпе клеткаларының қажет бөліктеріне өте алатындай орын қалдырады.
Инверсия тәсілі (қалыптасқан әрекет орнына қарама-қайшы әрекет қолдану). Мысалы, жүзгіштердің шынығатын жабдығында қарсы алдына су жіберіп, ал жүзгіштің өзі орнында қалса.
Басқа бір өлшеуге өту тәсілін қолданған, мысалы бөрене ағашты диаметрмен сақтау, ұзындығын арттыру және пучканы вертикаль жағдайда орналастыру.
Әмбебаптылық тәсілі (портфель тұтқасы біруақытта эспандар қызметін атқара алады).
Зиян келтіру тәсілі мүмкін пайдаға асуы мүмкін, мысалы, өзендер ағып қосылғанда және жағалауға су тасқыны қаупі төнгенде, өзеннен келетін артық суды үлкен резеңке резервуарлар көмегімен бөгеу. Мұндай судамбалары (бөгеттері) бір-ақ минут ішінде құрылады және алынып тасталынады.
Өзін-өзі қызмет көрсету тәсілі қолданылған, мысалы, уатқыш аппарат корпусының төзімділігін арттыру үшін оған магнит қасиетін беру жолымен, өз бетіндегі жаңарып отыратын бөлшектерді ұстап отыру.
Осылайша, аталған тиімді шығармашылық тәсілдердің мәні олардың атауымен ашылады. Сонымен қатар, ұжымдық шығармашылық әрекетті психологиялық активизациялау әдісі қызығушылық туғызады. Соның бірі ми шабуылы (мозговая атака), А.Осборн ұсынған әдіс. Психологиялық шиеленістерді жою үшін, мысалы сынға ұшырау, идея жасап шығару процессі және сыни баға ми шабуылында уақытқа қарай бөліп тасталынған және адамдардың әр түрлі топтарына қарай өткізіледі. Бірінші топ тек әртүрлі ұсыныстарды қозғайды және сынсыз шешу нұсқасын дамытады. Оған, фантазияға қабілетті адамдарды жатқызған жөн. Екінші топ бұл эксперттер дамыған идеялар қүндылықтары туралы пікір тасушылар. Оның құрамына сараптау және сынай ойлау қабілеті бар адамдарды жатқызған дұрыс.

Әдіс ұғымының түсінігі

Әдіс - бұл мақсатқа жету әдіс тәсілі.
Диалектикалық материализм әдіс танымның субъективті және объективті сәттерін біріктіреді деп оқытады.
Жасалып жатқан теория шындықпен оның өзара байланысын көрсетуге мүмкіндік тудыратыны секілді әдіс те объективті. Сонымен қатар әдіс зерттеушінің ойлау құралы болып табылады және өзіне оның субъективтіерекшеліктерін қосады, яғни субъективті.
Философиялық көзқарас бойынша әдістерді
:: жалпы ортақ (материалистік диалектика)
:: ғылымның барлық саласына әсер ететін және зерттеудің барлық кезеңіне әсер ететін.
:: жалпы ғылымдық (яғни барлық ғылым үшін)
:: четкие (нақты, анық) яғни белгілі бір ғылымдар үшін
:: арнайы немесе спецификалық (аталған ғылым үшін) деп бөлуге болады.
Әдістерді бұлай бөлу әрқашан ыңғайлы, таным дамуы өлшемі бойынша бір ғылыми әдіс бір категориядан екіншісіне ауыса алады.

Зерттеудің жалпы ғылымдық әдістері

:: Бақылау
:: Салыстыру
:: Есеп
:: Өлшеу
:: Эксперимент (тәжірибе)
:: Байыту
:: Дерексіздендіру (абстрагирование)
:: Формальдау
:: Анализ және синтез (талдау және сараптау)
:: Аналогия
:: Моделирование (үлгілеу)
:: Идеалдау
:: Индукция және дедукция
:: Аксиомалық гипотетикалық тарихи және жүйелік әдістер
:: Ранжирования

Бақылау - бұл зерттеуші тарапынан процесске кедергі жасамай, тек болып жатқан құбылыстарды және заттарды тікелей сезім мүшелері негізінде қабылдап, объективті әлемді тану әдісі.
Салыстыру - бұл материалды әлемнің объектілері арасындағы айырмашылықтарды белгілеу немесе арнайы құрылғылармен, сезім мүшелері көмегімен олардың ортақ ұқсастықтарын табу.
Есеп - бұл бір типті объектілердің сандық қатынастарын анықтайтын немесе олардың қасиеттерін сипаттайтын санын табу әдісі.
Өлшеу - бірнеше көлемнің сандық мәнін эталлонмен салыстыру жолы арқылы анықтайтын физикалық процесс.
Эксперамент - дамыған гипотезалардың ақиқаттылығын тексеру немесе объективті әлемнің гипотезалары анықталатын адам тәжірибесінің бір саласы. Эксперимент процессінде зерттеуші процесске таным мақтасыменараласып, тәжірибе жағдайы өзгереді, ал үшіншілері күшейеді немесе әлсірейді.
Объектіні экспериментальды зерттеу немесе құбылысты зерттеу бақылауға қарағанда анық нәтиже береді. Сынақ қажет болған жағдайда объектінің жиынтығы емес басқа қасиеттерін зерттеу қайталанып, ұйымдастырылуы мүмкін.
Байыту (молайту) - аталған класстың басты, негізі, сипаттаушы объектілері көрініс табатын жалпы ұғымдарды анықтау. Бұл жаңа ғылыми ұғымдарды, заңдар мен теорияларды қалыптастыру құралы.
Дерексіздендіру - бұл тіршілік етпейтін қасиеттерден, байланыстардан, қатынастардан арылуы және зерттеушіні қызықтыратын бірнеше қырларын бөліп алу, зерттеліп отырған объект барынша қарапайымға ауысады. Дерексіз үлгінің жарқын мысалы шын мәнінде физикада, термодинамикада, басқа ғылымдарда кең пайдаланылатын идеалды газдар бола алады.
Формальдану - объектінің немесе құбылыстың белгі формасында көрініс табуы (математикада, физикада т.б.) және шынайы объектілерді сәйкес белгілеріне, қасиеттеріне қарай зерттеуге мүмкіндік берумен қамтамасыз ету.
Талдау (анализ) - зерттеуге алынған затты құрамдық бөліктеріне қарай мүшелеу немесе тарату көмегімен тану әдісі. Осыған байланысты сараптау зерттеудің сараптамалық әдісінің негізін құрайды.
Саоаптау (синтез) - заттың жекелеген жақтарын біртұтас етіп біріктіру. Анализ бен синтез өзара байланысты, олар қарама-қайшылықтың бірлігі. Анализ бен синтездің келесідегідей түрлерін ажыратады: тура немесеэмприкалық әдіс (объектінің жеке бөліктерін бөлу үшін қолданады, оның қасиеттерін табу т.б.); қайтымды немесе элементарнотеориялық әдіс (әртүрлі құбылыстардың себеп-салдарлық байланыстарын түсіну); құрылымдық -генетикалық әдіс (объектінің басқа қырларына шешуші әсер ететін элементтерді күрделі құбылыстарды мүшелеу).
Индукция - фактлерден ой қорыту (жалпы қорытынды жасау) және дедукция көп жағдайда көпшіліктің жалпы қасиеттері негізінде қорытынды жасау. Осылайша, дедукция мен индукция - формальді логиканың кең қолданылатын жекелеген әдістері және танымның өзара қайтымды әдістері (бір құбылыстың өзгеруі екіншісінің өзгеруіне әкеледі, бұл екі құбылыс та себептік байланыста болады).
Ғылыми таным әдістерінің бірі анология болып табылады. Заттар мен құбылыстар бір-бірімен ұқсастықта болады деген ілім. Ақыл-ойдың ықтималдылық дәрежесі анология бойынша салыстырылып жатқан құбылыстардыңұқсастықтарының санына байланысты (олар көп болса, солғүрлым қорытынды ықтимал болады жэне олар келтірілген белгі басқа белгімен ұқсас болса өседі).
Аналогия үлгілеумен немесе үлгілі экспериментпен тығыз байланысты. Егер қарапайым эксперимент тікелей зерттеу объектісімен өзара әрекеттессе, онда мұндай әрекетте үлгілеу болмайды, яғни эксперимент нақты сол объектімен емес, оны алмастырушы объектімен жасалса. Бұған Аналогиялық есептеу машинасы мысал бола алады, зерттеліп отырған объектіні сипаттайтын дифференциалды теңесу аналогиясы негізінде әрекет ететін машина.
Аксиоматикалық әдіс - кейбір аксимолар дәлелсіз қабылданып, сосын белгілі бір логикалық ережелер бойынша қалған білімді алуды қолдану арқылы ғылыми теория жасау әдісі. Жалпыға мәлім, мысалы, геометрияда дәлелсіз қабылданған параллельді сызықтар (қиылыспайтын) туралы аксиоманы айтуға болады.
Гипотетикалық әдіс - зерттеліп отырған құбылыстың мәнін жоғарыда аталған таным әдістерінің көмегімен химиялық, физикалық негізде түсіндіріп ғылыми қорытынды жасау, ал сосын гипотезаны қалыптастыру, алгоритм схемасының есебін қүру, оны түсіндіру, теоретикалық тәртіп жасау.
Танымның гипотетикалық әдісінде зерттеуші идеализация жиі жүгінеді. Бұл мүлде тіршілік етпейтін объектілерді ойша құру (мысалы, идеалды газ, мүлдем қатты дене). Нәтижесінде объектіні өткізу өзіне тән қасиеттерінен айырылады және гипотетикалық қасиеттерге бөлініп кетеді.
Танымның тарихи әдісі -- жаратылыс және техника ғылымдары секілді, әлеуметтік-экономика және гуманитарлы ғылымдарда жиі қолданылады. Бұл әдіс объектінің хронологиялық себеп-салдарына байланысты туындау, қалыптасу және дамуын зерттейді, нәтижесінде зерттеуші олардың даму процессі туралы қосымша мәліметтер алады.
Зерттеулерде үздіксіздігімен сипатталатын жүйелік әдістер қолданылады. (операцияны зерттеу, көпшілікке қызмет көрсету теориясы, басқару теориясы, көпшілік теориясы т.б.). қазіргі уақытта мұндай әдістер ЭВМ - электронды есептеу машиналарының дамуына байланысты өз дәрежесінде кең таралған.
Күрделі жүйелердегі сараптау барысында көптеген факторларды (белгілерді) қарастыру қажеттілігі туындайды, оның ішінде ранжирования әдісінің көмегімен басты нәрсені бөліп ала білу және екінші дәрежелі яғни зерттеліп отырған құбылысқа әсер етпейтін факторлардың шығарылуы. Дегенмен, бұл әдіс негізінің күшейіп, екінші дәрежелі факторлардың әлсіреуіне жол береді, яғни, фактордың күшіне қарай өсетін немесе өшетін деп факторлардың орналасуына жол береді.

Ғылыми таным әдістерінің деңгейлері

Ғылыми танымның әртүрлі әдістері мынадай деңгейлерге бөлінеді:
:: Эмприкалық
:: Эксперименттік теориялық
:: Теориялық
:: Метотеориялық

1. Эмпирикалық деңгей
2. Эксперименттік-теориялық деңгей

:: бақылау
:: салыстыру
:: есеп
:: өлшеу
:: сауалнама
:: әңгімелесу
:: тесттер
::байқап көру және қате әдісі
:: эксперименттік (тәжірибе)
:: анализ және синтез
:: индукция және дедукция
:: үлгілеу
:: гипотетикалық
:: тарихи
:: логикалық

3. Метотеориялық деңгей

4. Теориялық деңгей

:: диалектикалық
:: жүйелік анализ әдісі
:: дерексіздену
:: идеализация
:: формальдау
:: анализ және синтез
:: аксиоматика
:: байыту

Эмпирикалық деңгей әдістері: бақылау, салыстыру, есептеу, өлшеу, сауалнама, әңгімелесу, тесттер, байқап көру және қате әдісі т.б.
Бұл топтың әдістері зерттеліп отырған құбылыстармен тығыз байланысты және ғылыми гипотеза қалыптасу кезеңінде қолданылады.
Тәжірибелік - теоретикалық деңгей әдістері: тәжірибе, анализ және синтез, индукция және дедукция, үлгілеу, гипотетикалық, тарихи және логикалық әдістер. Бұл әдістер нанымды, сенімді деректерді алуға, табуға көмектеседі, өтуін объективті анықтауға ықпал етеді. Бұл әдістердің көмегімен деректер жинақтау жүзеге асады, олардың тексерілуі іске асады. Деректер ғылыми-танымдық құндылыққа жүйеленген кезде ғана, себеп-салдарлар анықталғанда ғана ие бол алады. Осылайша, ақиқатты анықтау міндетті деректер жинақтауды ғана емес, сондай-ақ олардың дұрыс теориялануын талап етеді. Деректердің бастапқы жүйеленуі және оларды сараптау - бақылау, әңгімелесу, тәжірибе процессінде өткізіледі.
Теориялық деңгей әдістері: дерексіздену, идеализациялау, формальдау, анализ және синтез индукция және дедукция, аксиоматика, молайту т.б.
Теориялық деңгейде жиналған деректердің зерттелуі, ұғымдарды пікірлерді жасау, қорытынды келтіру жүзеге асады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Орыстілді мектеп оқушыларының жазбаша сөйлеу тілін дамыту әдістемесі (5-6 – сынып)
Жұмыстық оқу бағдарлама «Мұнай шикізаттарының құрылымын өзгертпей өңдейтін процестердің химиялық технологиясы»
Ғылыми-педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдістемесі пәні. Лекция тезистері
Колледжде дуальді оқыту жүйесін қалыптастырудың педагогикалық мәселелері
Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдістемелік негіздері
Педагогикалық зерттеулердің логикасы
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге байланысты құзырлықтарын қалыптастырудың педагогикалық негіздері
Ғылыми жұмыс жайында
Ғылыми педагогикалық зерттеу негіздері пәнінен дәрістер
Педагогика пәнінен дәріс сабақтарының тақырыптары және қысқаша мазмұны
Пәндер