Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі Египеттің ұстанымы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 НАСЕРДЕН КЕЙІНГІ ЕГИПЕТ: ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ САЯСАТТАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси жағдайдың өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Кэмп . Дэвид үрдісі және нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 1980 ЖЫЛДАРДАҒЫ ТАЯУ ШЫҒЫСТЫ РЕТТЕУ НЕГІЗІНДЕ ЕГИПЕТТІҢ ПОЗИЦИЯСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы негізгі тенденциялар. Араб . израиль шеленістерін реттеудегі Египет ... ... ... ... ... ... ...22
3 ХХ ЖӘНЕ ХХІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ КЕЛІССӨЗ ҮРДІСІ МЕН ЕГИПЕТ ПОЗИЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1. Парсы шығанағындағы дағдарыс: Таяушығыстық үрдістің жағдайына ықпалы және Египеттің аймақтағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3.2 Қазіргі заманғы кезеңдегі таяушығыстық реттеу бойынша Египет позициясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 НАСЕРДЕН КЕЙІНГІ ЕГИПЕТ: ІШКІ ЖӘНЕ СЫРТҚЫ САЯСАТТАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси жағдайдың өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 Кэмп . Дэвид үрдісі және нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2 1980 ЖЫЛДАРДАҒЫ ТАЯУ ШЫҒЫСТЫ РЕТТЕУ НЕГІЗІНДЕ ЕГИПЕТТІҢ ПОЗИЦИЯСЫНЫҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы негізгі тенденциялар. Араб . израиль шеленістерін реттеудегі Египет ... ... ... ... ... ... ...22
3 ХХ ЖӘНЕ ХХІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТАЯУ ШЫҒЫСТАҒЫ КЕЛІССӨЗ ҮРДІСІ МЕН ЕГИПЕТ ПОЗИЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.1. Парсы шығанағындағы дағдарыс: Таяушығыстық үрдістің жағдайына ықпалы және Египеттің аймақтағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
3.2 Қазіргі заманғы кезеңдегі таяушығыстық реттеу бойынша Египет позициясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
КІРІСПЕ
Бұл тақырыптың өзектілігі. Әрбір елдің, қоғамның, мемлекеттің дербестігі мен тәуелсіздігі оның жүргізіп отырған халықаралық қатынастары және сыртқы саясаты арқылы көрініп, бағаланады.
Ал мемлекеттің сыртқы ортаға қатысты саяси мүдделердің жиынтығы ретінде көрініс табатын ұлттық мүдделері болса, елдің геосаяси көрсеткіштері, ресурстық мүмкіндіктері, әлеуметтік – экономикалық және қоғамдық – саяси даму деңгейі, салт – дәстүрлері, халықаралық қауымдастықтағы орны мен салмағы сияқты маңызды факторлардан құрылады. Ұлттық мүддені жүзеге асыруда мемлекет өзінің барлық мүмкіндіктерін: саяси, идеологиялық, экономикалық, дипломатиялық және әскери әлеуетін пайдаланады.
Мемлекеттің сыртқы саясатының табыстылығы көп ретте оның ұлттық мүдделерінің, сондай – ақ оларды жүзеге асыру жолдары мен құралдарының қаншалықты дәл анықталуына байланысты. Нақты анықталған және дұрыс түсінілген ұлттық мүдделер мемлкеттің өз сыртқы саясатын табысты жүреге асырудың бірден бір кепілі болып табылады.
Осы орайда Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі маңызы мен ұстанған ұстанымы ерекше. Оған дәлел елдер арасындағы оңтайлы көптеген келісім – шарттардың жүргізілуі. Олардың кейбірі Египет мүддесіне шешілсе кейбірі кері әсерін тигізіпте жатты. Бұл жайттар халықаралық қатынастарда маңызы зор, әлем елдерінің назарын аударған оқиғалардың өрбуіне сәбепкер болғандығына ешкім күмән туғыза алмайды. Сол себепті бұл тақырыптың өзектілігі қай күнде де болмасын маңызды болары сөзсіз.
Тақырыптың тарихнамалық зерттелуі. Жұмысты қарастыру барысында Абу Мазеннің (Махмуд Аббас) «Путь в Осло» [1] атты ғылыми монографиясы негізге алынды. Мұнда Таяу Шығыс мәселесін шешу тарихы, ондағы араб және еуропалық мемлекеттерінің негізгі позициялары көрсетілген. Соның ішінде Египеттің араб әлеміндегі негізгі делдал ел ретінде суреттеледі.
Р.С. Абдулмаджидов «Основные тенденции внешней политики Египта в эпоху Хосни Мубарака» [2] еңбегі де ерекше қолдауға тұрады. Ғалым Хосни Мүбарактың сыртқы саяси бағытын тек Таяу Шығыс мәселесімен байланыстырып қоймай, сондай – ақ, оны халықаралық деңгейде қарастырған.
Сонымен қатар, жұмыстың негізіне А. Агарышевтің «От Кэмп-Дэвида к трагедии Ливана» [10], «Региональные конфликты в Азии и Северной Африке» [27] атты еңбектер негізге алынды.
Жұмыстың мақсаты. Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі ұстанымдары мен оның барысы және салдарына жан-жақты талдай отырып, халықаралық қатынастарды реттеудегі маңызын тереңірек ашу. Бұл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойдық:
- Анвар Садаттың билікке келуі және оның сыртқы саясатының ерекшелігін анықтау;
- Хосни Мүбәрактың сыртқы саясаты және оның басты ерекшеліктерімен, жетістіктерін жүйелеу;
- Араб – израиль қақтығыстарының мәні мен оны реттеудегі державалардың позициясымен танысу;
- Қазіргі таңдағы Египет және оның сыртқы саясатты жүргізудагі негізгі бағыттарымен бағамдарына талдау жасау болып табылыды.
Алға қойған мақсат – міндеттерге қол жеткізу үшін төмендегі түпдерек көздерімен жұмыс жасалынды.
Деректер тобын мерзімді басылымдар топтамасы құрады. Оларға: «Независимая газета», «Заман Қазақстан», «Международная жизнь», «Эхо планеты», «США. Канада. Экономика – политика - культура», «Новая и новейшая история», «Наш современник», «Мировая экономика и международные отношение», «Наш современник», «Содружество», «Дружба народов» және тағы да басқаларын жатқызуға болады.
Бұл мерзімдік басылымдарда Египеттің Таяу шығыс мәселесіне қатысты жүргізген келіссөздерінің құжаттық материалдары, келіссөздердің қорытындылары және көптеген таяу шығыстық деректер кездеседі.
Хронологиялық шеңбері 1970 жылдардан 2003 жылға дейінгі аралық қамтылады.
Жұмыстың нысаны: Г.А.дің орнына билік басына келген Анвар Садаттың сыртқы саясаттағы позицияның түбегейлі өзгеру кезеңінен 2003 жылға дейінгі негізгі принциптер пен бағамдар болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыс барысында кейіңгі жылдары отандық тарихи ғалымда болып жатқан зерттеудің жаңа әдістемелік және теориялық өзгерістерін негізге алдық. Сондай-ақ, соңғы уақыттарда қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы ғылыми ой - пікірлер мен тұжырымдар, жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Көптеген ғалымдар, саясаттанушылардың еңбектері мен мақалаларымен танысып сараптама жасалынды. Жұмысқа өркениеттік тұрғыдан баға беріліп, талдау, салыстыру және саралау әдістері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бітіру жұмысы 1952 жылғы революциядан кейінгі Египеттің сыртқы саясатына жан-жақты талдау жасай отырып қарастырған бірден бір жұмыс. Тақырыпқа байланысты деректер, материалдар бір жүйеге келтірілді.
Қолданыстық маңызы. Бітіру жұмысында көрсетілген дәлелдер қорытындылар және талдауларды «Жалпы тарих» және «Халықаралық қатынастар» мамандықтарында арнаулы курстар мен семинар жұмыстарына пайдалануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан, алты бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бұл тақырыптың өзектілігі. Әрбір елдің, қоғамның, мемлекеттің дербестігі мен тәуелсіздігі оның жүргізіп отырған халықаралық қатынастары және сыртқы саясаты арқылы көрініп, бағаланады.
Ал мемлекеттің сыртқы ортаға қатысты саяси мүдделердің жиынтығы ретінде көрініс табатын ұлттық мүдделері болса, елдің геосаяси көрсеткіштері, ресурстық мүмкіндіктері, әлеуметтік – экономикалық және қоғамдық – саяси даму деңгейі, салт – дәстүрлері, халықаралық қауымдастықтағы орны мен салмағы сияқты маңызды факторлардан құрылады. Ұлттық мүддені жүзеге асыруда мемлекет өзінің барлық мүмкіндіктерін: саяси, идеологиялық, экономикалық, дипломатиялық және әскери әлеуетін пайдаланады.
Мемлекеттің сыртқы саясатының табыстылығы көп ретте оның ұлттық мүдделерінің, сондай – ақ оларды жүзеге асыру жолдары мен құралдарының қаншалықты дәл анықталуына байланысты. Нақты анықталған және дұрыс түсінілген ұлттық мүдделер мемлкеттің өз сыртқы саясатын табысты жүреге асырудың бірден бір кепілі болып табылады.
Осы орайда Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі маңызы мен ұстанған ұстанымы ерекше. Оған дәлел елдер арасындағы оңтайлы көптеген келісім – шарттардың жүргізілуі. Олардың кейбірі Египет мүддесіне шешілсе кейбірі кері әсерін тигізіпте жатты. Бұл жайттар халықаралық қатынастарда маңызы зор, әлем елдерінің назарын аударған оқиғалардың өрбуіне сәбепкер болғандығына ешкім күмән туғыза алмайды. Сол себепті бұл тақырыптың өзектілігі қай күнде де болмасын маңызды болары сөзсіз.
Тақырыптың тарихнамалық зерттелуі. Жұмысты қарастыру барысында Абу Мазеннің (Махмуд Аббас) «Путь в Осло» [1] атты ғылыми монографиясы негізге алынды. Мұнда Таяу Шығыс мәселесін шешу тарихы, ондағы араб және еуропалық мемлекеттерінің негізгі позициялары көрсетілген. Соның ішінде Египеттің араб әлеміндегі негізгі делдал ел ретінде суреттеледі.
Р.С. Абдулмаджидов «Основные тенденции внешней политики Египта в эпоху Хосни Мубарака» [2] еңбегі де ерекше қолдауға тұрады. Ғалым Хосни Мүбарактың сыртқы саяси бағытын тек Таяу Шығыс мәселесімен байланыстырып қоймай, сондай – ақ, оны халықаралық деңгейде қарастырған.
Сонымен қатар, жұмыстың негізіне А. Агарышевтің «От Кэмп-Дэвида к трагедии Ливана» [10], «Региональные конфликты в Азии и Северной Африке» [27] атты еңбектер негізге алынды.
Жұмыстың мақсаты. Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі ұстанымдары мен оның барысы және салдарына жан-жақты талдай отырып, халықаралық қатынастарды реттеудегі маңызын тереңірек ашу. Бұл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер қойдық:
- Анвар Садаттың билікке келуі және оның сыртқы саясатының ерекшелігін анықтау;
- Хосни Мүбәрактың сыртқы саясаты және оның басты ерекшеліктерімен, жетістіктерін жүйелеу;
- Араб – израиль қақтығыстарының мәні мен оны реттеудегі державалардың позициясымен танысу;
- Қазіргі таңдағы Египет және оның сыртқы саясатты жүргізудагі негізгі бағыттарымен бағамдарына талдау жасау болып табылыды.
Алға қойған мақсат – міндеттерге қол жеткізу үшін төмендегі түпдерек көздерімен жұмыс жасалынды.
Деректер тобын мерзімді басылымдар топтамасы құрады. Оларға: «Независимая газета», «Заман Қазақстан», «Международная жизнь», «Эхо планеты», «США. Канада. Экономика – политика - культура», «Новая и новейшая история», «Наш современник», «Мировая экономика и международные отношение», «Наш современник», «Содружество», «Дружба народов» және тағы да басқаларын жатқызуға болады.
Бұл мерзімдік басылымдарда Египеттің Таяу шығыс мәселесіне қатысты жүргізген келіссөздерінің құжаттық материалдары, келіссөздердің қорытындылары және көптеген таяу шығыстық деректер кездеседі.
Хронологиялық шеңбері 1970 жылдардан 2003 жылға дейінгі аралық қамтылады.
Жұмыстың нысаны: Г.А.дің орнына билік басына келген Анвар Садаттың сыртқы саясаттағы позицияның түбегейлі өзгеру кезеңінен 2003 жылға дейінгі негізгі принциптер пен бағамдар болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыс барысында кейіңгі жылдары отандық тарихи ғалымда болып жатқан зерттеудің жаңа әдістемелік және теориялық өзгерістерін негізге алдық. Сондай-ақ, соңғы уақыттарда қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы ғылыми ой - пікірлер мен тұжырымдар, жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер басшылыққа алынды. Көптеген ғалымдар, саясаттанушылардың еңбектері мен мақалаларымен танысып сараптама жасалынды. Жұмысқа өркениеттік тұрғыдан баға беріліп, талдау, салыстыру және саралау әдістері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бітіру жұмысы 1952 жылғы революциядан кейінгі Египеттің сыртқы саясатына жан-жақты талдау жасай отырып қарастырған бірден бір жұмыс. Тақырыпқа байланысты деректер, материалдар бір жүйеге келтірілді.
Қолданыстық маңызы. Бітіру жұмысында көрсетілген дәлелдер қорытындылар және талдауларды «Жалпы тарих» және «Халықаралық қатынастар» мамандықтарында арнаулы курстар мен семинар жұмыстарына пайдалануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан, алты бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Абу Мазен (Махмуд Аббас) Путь в Осло / Абу Мазен. - М.: ИИБВ, 1996. 585 с.
2. Абдулмаджидов Р.С. Основные тенденции внешней политики Египта в эпоху Хосни Мубарака / Р.С. Абдулмаджидов //Арабские страны Западной Азии и Северной Африки. Вып. 5. - М.: ИИБВ, 2002. – С. 15 – 84.
3. Абдулатипов Р.Г. Этнополитология. – М.: «Книга». – 2005. – 412 с.
4. Абдель – Азиз ар – Рантеси Ближний Восток: вчера, сегодня, завтра / Абдель – Азиз ар – Рантеси. – М.: ИИБВ, 1999. – 445 с.
5. Актуальные вопросы истории, историографии и международных отношений: Сб. науч. ст./ Отв.ред. В.А.Моисеев. — Барнаул: Изд-во АГУ, 1996. — 219 с.
6. "Актуальные международно-правовые и гуманитарные проблемы: Сборник статей. Выпуск III"//Дипломатическая Академия МИД России. М.: Международные отношения, 2002. - 226 с.
7. Александров А А. Ближний Восток : терроризм и его покровители / А А. Александров. – М.: Старт, 2000. – 345 с.
8. Аль – Мурхидж Бассам М. В. ООН и кризис миротворчества в Арабском заливе(90 – е годы) / М. Аль – Мурхидж Бассам. – М.: РОСМЭН, 1998.
9. Аль – Рафии М.А. Проблема безопасности Персидского залива и образование Совета сотрудничества арабских государств Персидского залива / М.А. Аль – Рафии. – М.: ИИВ, 2001. – 254 с.
10. Агарышев А. От Кэмп-Дэвида к трагедии Ливана / А. Агарышев. - М.: Наука, 1983. – 478 с.
11. Азимов К.С. Отношение Сирии и других арабских стран к поездке Садата в Иерусалим / К.С. Азимов //Ташкентский ун-т. Труды. Новая серия. Вып. 690, Ташкент, 1983. – 587 с.
12. Арабская Республика Египет. Справочник. - М.:Наука, 1990. – 245 с.
13. Амманское соглашение между Иорданией и ООП, 11 февраля 1985 г. // О.А.Колобов, А.А.Корнилов, А.А.Сергунин. Документальная история арабо-израильского конфликта. Н.- Новгород, 1991.
14. Беляев И. Иные времена? / И. Беляев //Азия и Африка сегодня. - № 5. – 1985. - № 5. –С.12 – 25.
15. Борисов А.Б. Роль ислама во внутренней и внешней политике Египта (XX в.) / А.Б. Борисов. - М.: Международные отношения , 1991.
16. Бутрос-Гали Б. Внешняя политика Египта в постсадатовский период / Б.Бутрос-Гали. М .: Международные отношения, 1995. – 225 с.
17. Бутрос-Гали Б. Путь Египта в Иерусалим / Б.Бутрос-Гали. - М.: Международные отношения, 1999. – 658 с.
18. Васильев А.М. Египет и египтяне / А.М. Васильев. - М.:Мирамакс, 2000. – 295 с.
19. Видясова М.Ф. Египет в последней трети ХХ века: опыт либерализации экономики и политической системы / М.Ф. Видясова, М.Ш. Умеров. М.: Азия, 2002. – 253 с.
20. Гашев Б.Н. Египет на Амманской экономической конференции (29-31 октября 1995 г.) / Б.Н.Гашев //Арабский мир в конце XX в. - М.: Арабский мир, 1996. - 985 с.
21. Егорин А.З. Война за ближневосточный мир / А.З. Егорин, Х.А. Абдель Хамид. - М.:Книга, 1998. – 555 с.
22. Егорин А.З. Египет нашего времени / А.З. Егорин. - М.: Международные отношения , 1998
23. Князев А.Г. Египет после Насера (1970-1981 гг.) / А.Г. Князев. - М.: Международные отношения, 1986. – 226 с.
24. Насер Г.А. Философия революции / Г.А. Насер. - М.:Просвещение, 1956. – 845 с.
25. Перес Ш. Новый Ближний Восток / Ш. Перес. - М.: Международные отношения, 1994. – 652 с.
26. Примаков Е.М. Годы в большой политике / Е.М. Примаков. – М.: ,1999. – 3 78 с.
27. Региональные конфликты в Азии и Северной Африке. – М.: ИИВ, 1997. –361 с.
28. Республика Ирак в системе международных отношений (80 – е годы ХХ в. – начало ХХI в.). – М.: Международные отношения, 2002. –221 с.
29. Сатановский Е.А. Политические портреты видных деятелей Израиля / Е.А.Сатановский. – М.:Наука, 1999. – 456 с.
30. Скотт Дж. Г. Сила ума. Способы разрешения конфликтов / Дж. Г. Скотт. – СПб: ВИС, 1994. –331 с.
31. Супонина Е. «Кэмп –Дэвид - 2» / Е. Супонина. –М.: ИИБВ, 2001. –С. 45 -56.
32. Супонина Е. Полстакана по – восточному / Е. Супонина. –М.: ИИБВ, 2001. –С. 35 -39.
33. Цыганков П. А. Теория международных отношений. / П. А. Цыганков. – М.: Международные отношения», 2005. –254 с.
34. Хамид Ансари Имам Хомейни: политическая борьба от рождения до кончины / А. Хамид. – М.:ИИВ, 1999. –231 с.
35. Хамидов З. Ш. Иран и Ирак: противоборство и сосуществование // Республика Ирак в системе международных отношений (80 – е гг.ХХ в – начало ХХI в.: Сб.ст. / З. Ш. Хамидов. – М.: ИИВ, 2000. –225 с.
36. Хауст Н.В. Мировая политика и международные отношения / Н.В. Хауст. – М.: Международные отношения, 1999. – 249 с.
37. Шарипов У. З. Персидский залив: нефть, политика и войны / У. З. Шарипов. – М., ИИВ, 2000. –346 с.
38. Резолюция № 242 Совета Безопасности ООН от 22.11.1967 г.//www.palestine.ru.
39. Резолюция № 338 Совета Безопасности ООН от 22.10.1973 г.// www.palestine.ru.
1. Абу Мазен (Махмуд Аббас) Путь в Осло / Абу Мазен. - М.: ИИБВ, 1996. 585 с.
2. Абдулмаджидов Р.С. Основные тенденции внешней политики Египта в эпоху Хосни Мубарака / Р.С. Абдулмаджидов //Арабские страны Западной Азии и Северной Африки. Вып. 5. - М.: ИИБВ, 2002. – С. 15 – 84.
3. Абдулатипов Р.Г. Этнополитология. – М.: «Книга». – 2005. – 412 с.
4. Абдель – Азиз ар – Рантеси Ближний Восток: вчера, сегодня, завтра / Абдель – Азиз ар – Рантеси. – М.: ИИБВ, 1999. – 445 с.
5. Актуальные вопросы истории, историографии и международных отношений: Сб. науч. ст./ Отв.ред. В.А.Моисеев. — Барнаул: Изд-во АГУ, 1996. — 219 с.
6. "Актуальные международно-правовые и гуманитарные проблемы: Сборник статей. Выпуск III"//Дипломатическая Академия МИД России. М.: Международные отношения, 2002. - 226 с.
7. Александров А А. Ближний Восток : терроризм и его покровители / А А. Александров. – М.: Старт, 2000. – 345 с.
8. Аль – Мурхидж Бассам М. В. ООН и кризис миротворчества в Арабском заливе(90 – е годы) / М. Аль – Мурхидж Бассам. – М.: РОСМЭН, 1998.
9. Аль – Рафии М.А. Проблема безопасности Персидского залива и образование Совета сотрудничества арабских государств Персидского залива / М.А. Аль – Рафии. – М.: ИИВ, 2001. – 254 с.
10. Агарышев А. От Кэмп-Дэвида к трагедии Ливана / А. Агарышев. - М.: Наука, 1983. – 478 с.
11. Азимов К.С. Отношение Сирии и других арабских стран к поездке Садата в Иерусалим / К.С. Азимов //Ташкентский ун-т. Труды. Новая серия. Вып. 690, Ташкент, 1983. – 587 с.
12. Арабская Республика Египет. Справочник. - М.:Наука, 1990. – 245 с.
13. Амманское соглашение между Иорданией и ООП, 11 февраля 1985 г. // О.А.Колобов, А.А.Корнилов, А.А.Сергунин. Документальная история арабо-израильского конфликта. Н.- Новгород, 1991.
14. Беляев И. Иные времена? / И. Беляев //Азия и Африка сегодня. - № 5. – 1985. - № 5. –С.12 – 25.
15. Борисов А.Б. Роль ислама во внутренней и внешней политике Египта (XX в.) / А.Б. Борисов. - М.: Международные отношения , 1991.
16. Бутрос-Гали Б. Внешняя политика Египта в постсадатовский период / Б.Бутрос-Гали. М .: Международные отношения, 1995. – 225 с.
17. Бутрос-Гали Б. Путь Египта в Иерусалим / Б.Бутрос-Гали. - М.: Международные отношения, 1999. – 658 с.
18. Васильев А.М. Египет и египтяне / А.М. Васильев. - М.:Мирамакс, 2000. – 295 с.
19. Видясова М.Ф. Египет в последней трети ХХ века: опыт либерализации экономики и политической системы / М.Ф. Видясова, М.Ш. Умеров. М.: Азия, 2002. – 253 с.
20. Гашев Б.Н. Египет на Амманской экономической конференции (29-31 октября 1995 г.) / Б.Н.Гашев //Арабский мир в конце XX в. - М.: Арабский мир, 1996. - 985 с.
21. Егорин А.З. Война за ближневосточный мир / А.З. Егорин, Х.А. Абдель Хамид. - М.:Книга, 1998. – 555 с.
22. Егорин А.З. Египет нашего времени / А.З. Егорин. - М.: Международные отношения , 1998
23. Князев А.Г. Египет после Насера (1970-1981 гг.) / А.Г. Князев. - М.: Международные отношения, 1986. – 226 с.
24. Насер Г.А. Философия революции / Г.А. Насер. - М.:Просвещение, 1956. – 845 с.
25. Перес Ш. Новый Ближний Восток / Ш. Перес. - М.: Международные отношения, 1994. – 652 с.
26. Примаков Е.М. Годы в большой политике / Е.М. Примаков. – М.: ,1999. – 3 78 с.
27. Региональные конфликты в Азии и Северной Африке. – М.: ИИВ, 1997. –361 с.
28. Республика Ирак в системе международных отношений (80 – е годы ХХ в. – начало ХХI в.). – М.: Международные отношения, 2002. –221 с.
29. Сатановский Е.А. Политические портреты видных деятелей Израиля / Е.А.Сатановский. – М.:Наука, 1999. – 456 с.
30. Скотт Дж. Г. Сила ума. Способы разрешения конфликтов / Дж. Г. Скотт. – СПб: ВИС, 1994. –331 с.
31. Супонина Е. «Кэмп –Дэвид - 2» / Е. Супонина. –М.: ИИБВ, 2001. –С. 45 -56.
32. Супонина Е. Полстакана по – восточному / Е. Супонина. –М.: ИИБВ, 2001. –С. 35 -39.
33. Цыганков П. А. Теория международных отношений. / П. А. Цыганков. – М.: Международные отношения», 2005. –254 с.
34. Хамид Ансари Имам Хомейни: политическая борьба от рождения до кончины / А. Хамид. – М.:ИИВ, 1999. –231 с.
35. Хамидов З. Ш. Иран и Ирак: противоборство и сосуществование // Республика Ирак в системе международных отношений (80 – е гг.ХХ в – начало ХХI в.: Сб.ст. / З. Ш. Хамидов. – М.: ИИВ, 2000. –225 с.
36. Хауст Н.В. Мировая политика и международные отношения / Н.В. Хауст. – М.: Международные отношения, 1999. – 249 с.
37. Шарипов У. З. Персидский залив: нефть, политика и войны / У. З. Шарипов. – М., ИИВ, 2000. –346 с.
38. Резолюция № 242 Совета Безопасности ООН от 22.11.1967 г.//www.palestine.ru.
39. Резолюция № 338 Совета Безопасности ООН от 22.10.1973 г.// www.palestine.ru.
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 53 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫН
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: ТАЯУ ШЫҒЫС МӘСЕЛЕЛЕРІН РЕТТЕУДЕГІ ЕГИПЕТТІҢ
ҰСТАНЫМЫ
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 1 насерден кейінгі
Египет: ішкі және сыртқы саясаттағы
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси жағдайдың
өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. Кэмп – Дэвид үрдісі және
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
2 1980 жылдардағы Таяу Шығысты реттеу негізінде Египеттің позициясының
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..22
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы негізгі
тенденциялар. Араб – израиль шеленістерін реттеудегі
Египет ... ... ... ... ... ... ...22
3 ХХ және ХХІ ғасырлардағы Таяу Шығыстағы келіссөз үрдісі мен Египет
позициясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31
3.1. Парсы шығанағындағы дағдарыс: Таяушығыстық үрдістің жағдайына ықпалы
және Египеттің аймақтағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 31
3.2 Қазіргі заманғы кезеңдегі таяушығыстық реттеу бойынша Египет
позициясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе
Бұл тақырыптың өзектілігі. Әрбір елдің, қоғамның, мемлекеттің
дербестігі мен тәуелсіздігі оның жүргізіп отырған халықаралық қатынастары
және сыртқы саясаты арқылы көрініп, бағаланады.
Ал мемлекеттің сыртқы ортаға қатысты саяси мүдделердің жиынтығы
ретінде көрініс табатын ұлттық мүдделері болса, елдің геосаяси
көрсеткіштері, ресурстық мүмкіндіктері, әлеуметтік – экономикалық және
қоғамдық – саяси даму деңгейі, салт – дәстүрлері, халықаралық
қауымдастықтағы орны мен салмағы сияқты маңызды факторлардан құрылады.
Ұлттық мүддені жүзеге асыруда мемлекет өзінің барлық мүмкіндіктерін: саяси,
идеологиялық, экономикалық, дипломатиялық және әскери әлеуетін пайдаланады.
Мемлекеттің сыртқы саясатының табыстылығы көп ретте оның ұлттық
мүдделерінің, сондай – ақ оларды жүзеге асыру жолдары мен құралдарының
қаншалықты дәл анықталуына байланысты. Нақты анықталған және дұрыс
түсінілген ұлттық мүдделер мемлкеттің өз сыртқы саясатын табысты жүреге
асырудың бірден бір кепілі болып табылады.
Осы орайда Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі маңызы мен
ұстанған ұстанымы ерекше. Оған дәлел елдер арасындағы оңтайлы көптеген
келісім – шарттардың жүргізілуі. Олардың кейбірі Египет мүддесіне шешілсе
кейбірі кері әсерін тигізіпте жатты. Бұл жайттар халықаралық қатынастарда
маңызы зор, әлем елдерінің назарын аударған оқиғалардың өрбуіне сәбепкер
болғандығына ешкім күмән туғыза алмайды. Сол себепті бұл тақырыптың
өзектілігі қай күнде де болмасын маңызды болары сөзсіз.
Тақырыптың тарихнамалық зерттелуі. Жұмысты қарастыру барысында Абу
Мазеннің (Махмуд Аббас) Путь в Осло [1] атты ғылыми монографиясы негізге
алынды. Мұнда Таяу Шығыс мәселесін шешу тарихы, ондағы араб және еуропалық
мемлекеттерінің негізгі позициялары көрсетілген. Соның ішінде Египеттің
араб әлеміндегі негізгі делдал ел ретінде суреттеледі.
Р.С. Абдулмаджидов Основные тенденции внешней политики Египта в
эпоху Хосни Мубарака [2] еңбегі де ерекше қолдауға тұрады. Ғалым Хосни
Мүбарактың сыртқы саяси бағытын тек Таяу Шығыс мәселесімен байланыстырып
қоймай, сондай – ақ, оны халықаралық деңгейде қарастырған.
Сонымен қатар, жұмыстың негізіне А. Агарышевтің От Кэмп-Дэвида к
трагедии Ливана [10], Региональные конфликты в Азии и Северной Африке
[27] атты еңбектер негізге алынды.
Жұмыстың мақсаты. Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі
ұстанымдары мен оның барысы және салдарына жан-жақты талдай отырып,
халықаралық қатынастарды реттеудегі маңызын тереңірек ашу. Бұл мақсатқа
жету үшін мынандай міндеттер қойдық:
- Анвар Садаттың билікке келуі және оның сыртқы саясатының
ерекшелігін анықтау;
- Хосни Мүбәрактың сыртқы саясаты және оның басты
ерекшеліктерімен, жетістіктерін жүйелеу;
- Араб – израиль қақтығыстарының мәні мен оны реттеудегі
державалардың позициясымен танысу;
- Қазіргі таңдағы Египет және оның сыртқы саясатты жүргізудагі
негізгі бағыттарымен бағамдарына талдау жасау болып табылыды.
Алға қойған мақсат – міндеттерге қол жеткізу үшін төмендегі түпдерек
көздерімен жұмыс жасалынды.
Деректер тобын мерзімді басылымдар топтамасы құрады. Оларға:
Независимая газета, Заман Қазақстан, Международная жизнь, Эхо
планеты, США. Канада. Экономика – политика - культура, Новая и новейшая
история, Наш современник, Мировая экономика и международные отношение,
Наш современник, Содружество, Дружба народов және тағы да басқаларын
жатқызуға болады.
Бұл мерзімдік басылымдарда Египеттің Таяу шығыс мәселесіне қатысты
жүргізген келіссөздерінің құжаттық материалдары, келіссөздердің
қорытындылары және көптеген таяу шығыстық деректер кездеседі.
Хронологиялық шеңбері 1970 жылдардан 2003 жылға дейінгі аралық
қамтылады.
Жұмыстың нысаны: Г.А.дің орнына билік басына келген Анвар Садаттың
сыртқы саясаттағы позицияның түбегейлі өзгеру кезеңінен 2003 жылға дейінгі
негізгі принциптер пен бағамдар болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыс барысында кейіңгі
жылдары отандық тарихи ғалымда болып жатқан зерттеудің жаңа әдістемелік
және теориялық өзгерістерін негізге алдық. Сондай-ақ, соңғы уақыттарда
қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы ғылыми ой - пікірлер мен тұжырымдар,
жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер басшылыққа алынды.
Көптеген ғалымдар, саясаттанушылардың еңбектері мен мақалаларымен танысып
сараптама жасалынды. Жұмысқа өркениеттік тұрғыдан баға беріліп, талдау,
салыстыру және саралау әдістері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бітіру жұмысы 1952 жылғы революциядан кейінгі
Египеттің сыртқы саясатына жан-жақты талдау жасай отырып қарастырған бірден
бір жұмыс. Тақырыпқа байланысты деректер, материалдар бір жүйеге
келтірілді.
Қолданыстық маңызы. Бітіру жұмысында көрсетілген дәлелдер
қорытындылар және талдауларды Жалпы тарих және Халықаралық қатынастар
мамандықтарында арнаулы курстар мен семинар жұмыстарына пайдалануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан,
алты бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Насерден кейінгі Египет: ішкі және сыртқы саясаттағы өзгерістер
1.1 Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси
жағдайдың өзгеруі
Араб әлеміндегі Египеттің алар орны ерекше. Ол осы аймақтың
экономикалық, саяси және географиялық орталығы.
ХХ ғасырда египет тарихы бірнеше маңызды кезеңдерді басынан өткізді.
Соның ішінде ең маңыздысы 1952 жылғы революциядан соң орнады.
Билікке Гамал Абдель бастаған Ерікті офицерлер (Свободные
офицеры) ұйымы келісімен жекелей Египет мемлкеттерінде ғана емес барлық
Таяу Шығыс Аймағында түбегейлі өзгерістер жүргізілді. Г.А. Насердің ішкі
және сыртқы саясатындағы келесі негізгі бағыттарды бөліп көрсетуге болады:
жоспарлы экономика, КСРО – мен белсенді қатынас, ірі жеке меншік иелерінің
мүлкін мемлекеттендіру, жеделдетілген индустилизация, панарабизм
идеологиясы. Алайда қарастырып отырған кезеңде Египет саясаты мемлекетті
басқарушы адамның жеке қасиеттерімен анықталатын. Бірақ Насер өз курсын
жалғастыратын қоғамдық – саяси институттарды қалыптастыра алмады [2, 55
б.]. Отандық және шетелдік ірі капитал иелерін қаншама рет шектегенмен
мемлекеттік аппарат басындағылар буржуазия өкілдері еді. Бұл үрдіске
президенттің жеке шектеуімен басқа еш кедергі жоқ болатын. Осылай 1970
жылдарың басында Египетке контрреволюция жүргізуге алғышарттар пісіп
жетілген еді. Сондықтан да билікке келген Анвар Садатқа дамудың дұрыс
жолына түсуге еш қиындық болмады. Әрине, елде Гамал Абдель Насер ісін
жалғастыру керек дегендер болды, бірақ олар саяси ұйымдаспағандықтанмұндай
жағдайда еш әсер ете алмады.
Садат Гамал Абдель Насер өлімі кезінде вице – президент қызметін
атқарса да, режимі жүйесі елеулі қызмет атқармаған.Ол ешбір ағымды, әлде
топты басқармаған, ол билікке келді деп ешкім ойламаған да... Садат Аль –
Гумхурия газетінің бірінші редакторы, Ислам конгресінің бас хатшысы,
Ұлттық одақтың бас хатшысы, халық жиының президенті қызметтерінде істеген.
Насырдың жақын адамдары бұл тағайындалуды өз орталарында басқа ру өкілін
енгізу деп біліп, Садатты тек хаттамалық қызметті жүзеге асырушы деп білді.
Алайда Анвар Садат Египеттің саяси аренасында кездейсоқ тұлға емес. Ол
билікке египет қоғамының нақтырай айтсақ ауыл буржуазиясының мүддесін
қорғаушы өкіл ретінде келген.
Вице – президентке тағайындалған Садат билікте өзіне тірек жасай
бастады. 1970жылдырдың басында ол АЭО ЖО – ның шетел істерінің саяси
комиссиясын басқарды, нәтижесінде түрлі губернаторлыққа оның қатысуымен
кеңестер өткізілді[3, 125 б.]. Жақын аралықта оның басшылығыменАраб
әлеуметтік одағы (АӘО) шеңберіндегі саяси клуб құрылды. Клубқа АӘО – тың
басшылығына әсіресе, А. Сабирға наразылар жинала бастады. Клуб жиналыстарын
өткізе отырып, Садат секвестр саястына наразы АӘО басшыларын, яғни ауыл
буржуазияөкілдерін өзіне тарта біліп беделі жоғарылады. Ол мемлекеттік
аппарат деңгейінде Насырдың саясатына қарсы топтардың қолдауына ие болды.
Халық жиналысында Садаттың орны ерекше еді. Сондықтан Насыр өлген соң билік
үшін күресте Египет қоғамының көп бөлігі қолдаған Садат жеңіп шықты.
Буржуазиы оның саяси көзқарастары өздеріне үндес деп шешті. Марқұм
президенттің жақтастарының да билікте тірегі бола тұра саяси
ұйымдастықтытары нашар болды.
1970 жылдың басында алғашқы лидер саясатын жалғастырушы ретінде
көрінді. Әр түрлі саяси сұрақтар туралы сөзінде Насыр ісін жалғастырушы
екенін атап өткен. Египет қоғамындағы күштердің қатынасының орналасуы,
реформа жақтастарының нық ұстаған саясаты, 1952 жылы революция лидерінің
Насырдың беделді саясаты осылай етуге мәжбүр болды.
Кейін Садат сөздеріне өткен кезең қателіктерін жөндеу керек деген
сөздер айтылатын болды. Бұл сөздер біраз уақыттан соң нақты қадамдармен
нақтылана түсті. 1976 жылы секвестерлер туралы жаңа заң қабылданды. Ол жеке
меншік иелерінің сатқан бағамен жылдық салықтың 160 – тан бір бір бөлігі
арасындағы айырмашылықты кәмпескелеуді құптаған заң еді. Өз алдына қойған
мақсаттарына жету үшін Садат ең бірінші Насыр жақтастарынан құтылуы керек
еді. Сондықтан Садат үшін бірінші міндет сол болды. Жақын арада марқұм
президенттің ең жақын жақтастары орындарынан алынды. 1971 жылы 1 мамырда
Садат үшін оппазиция лидері Араб әлеуметтік одағының жоғары орындаушы
билігінің мүшесі Әли Сабри барлық қызметтен алынды. Содан біріннен соң бірі
мемлекеттегі маңызды орында тұрған адамдар: Шарави Гоома ішкі істер
министірі және вице – президент қызметінен, АӘО – ның бірінші хатшылығы
қызметінен - Әбу Нұра, Хатшылық жиналыс төрағалығынан – Лабиба Шукейри, АӘО
ЖОК – ның мүшелігінен Дия ад – Дин Дауда, әскери министрліктен – Мұхаммед
Фавзи, президент кабинет директорлығынан – Соми Шараф алынды.
1974 жылы үкімет елдің дамуның негізгі бағыттарын анықтаған қазандық
жұмыс құжаты деп аталатын бағдарламаны қабылдады. Онда ашық есіктер
саясаты жарияланды.
Жаңа бағдарламаның негізгі бағыттары былай көрінді:
• әскери мұқтаждық қажеттілігне орай өндіріс өсіміне қойылған
шектеулерді алу;
• әскери қимыл барысында шығынға ұшыраған аудандардың іскерлік
әркетін қалпына келтіру;
• ұлттық экономикалық дамуына жаңа капитал салымдарын тарту;
• араб елдерімен экономикалық интеграцияға қол жеткізу;
• қолда бар ресурстарды барынша игеру және жаңа жұмыс орындарын
ашу үшін әлемдік тәжірибелі және қазіргі даму технолгияларын
пайдалану.
Египетке инвестиция тарту үшін араб және шетелдерге қолайлы жағдай
жасау.
Анвар Садат және оның үкіметінің сөзіне сүйенсек ашық есіктер
саясаты бүкіл египет экономикасын біртіндеп нарықтық жолға түсіру керек
еді. Инфитахтың негізгі нақты мақсаты – Заманға сай батыстық технология
мен арабтардың қаржылық көмегін қолдана отырып, маманданған және арзан
жұмыс күшін пайдаланып, экономикалық кірісті салаларына тауар экспортынан
түскен, пайдалы ресурстарды пайдаланудан түскен қаржына салу те дамуға қол
жеткізу.
1974 жылдың маусымынан 1975 жылдың соңына дейін Египеттің
экономикасына шетелдік және жалпы капитал салумен жеделдеткен жүздеген
заңдар мен жарлықтар шықты. 1970 жылы Египет дамушы елдердің ішінде қаржы
ресурстарын алуда бірінші орынға шықты. Инфатах саясатына өту кезеіңде
шетел капиталына кең жол ашылды. АҚШ бастаған батыстық державалар, сонымен
қатар Парсы шығанағының мұнай экспорттаушы елдер Египеттің билеу режимі
белсенді несиелендірді. 1970 жылдары Египетте 20 млрд доллар кредит берді.
Бұл іс Египет экономикасына оң әсерін тигізді, бірақ толық жағдайды
жақсартты. Шетелдік жеке меншік капитал салымы өте аз болды. Оны тоқтатқан
– елдегі тұрақсыздық, қажетті инфроқұрылымның болмауы еді.
Египет экономикасына ақша қаражаты келсе де ол тұрақты әлеуметтік –
экономикалық құлдырау жағдайында қала берді, бұл халықтың елеулібөлігінің
қайрылануына алып келді. Пайда египет қоғамы мен шетелдік капитал
саласынмен байланыстағы буржуазия арасында бөлінетін.
Садат тұсындағы Египетте халық массасымен қатар буржуазиялық –
бюракратиялық қабат арасында антогонизм қалыптасты. Буржуазиялық –
бюракратиялық топ халықтың тек 5 пайызын құраса да елдегі материалдық
меншіктің 30пайызы өздеріне алған топ блды. Жергілікті жердегі іскерлердің
Египеттің монархия болған кезеңдегі билеушілерден де байлығы асып түсетін.
Мысалы, 1952 революцияға дейін елде 4 миллионер болса, Садат билігінің
соңында олардың саны 900- ге жетті.
Мұның барлығы қоғамға исламның рөлінің күшеюіне алып келді. Садат
билікке 1967 жылы соғыста арабтар жеңілген соң ислам фундементі қаланған
кезде келді. Осы жағдай кезінде әр саяси күш өз бағдарламасын дінен
қасиеттендіргісі келді. Сол Садаттың өзі Мұсылман - бауырлар ассоциясына
заңсызәркет етуге рұхсат бере отырып, онынасырлықтармен, коммустермен
күресте пайданланды. Египеттегі ұйымдасқан заманға сай күш армия
исламдандырылды. Егер Насыр тұсында 1952 жылғы революция мәні, КСРО мен
әркеет ету кең айтылса, Садат тұсында діни фанатизм және антикоммунизм
солдаттар арасында көптеп айтылады. Исламның кең етек алып дамуына
сонымен қатар халықтың сауатсыздығы және діни институттардың әсіресе Аль –
Азхар университетінің ағарту жұмыстарын өз септігін тигізді. Ислам
әскерінің өсуіне Иранды ислам социализімін құрудағы тиімді тәжірибе де
елеулі рөл атқарды.
Инфитах саясатының жүргізілуі ішкі саясаттың негізін түбегейлі
тексеру ғана емес, Египеттің сыртқы саясат жүйесіндегі артықшылықтарына да
өзгеріс енгізуді көздеді. Насыр өлімінен соң Египет басшылығы 1967 жылғы
Израиль агрессиясынан соң Каир мен Вашингтон арасында үзілген елшілік
қатынастарды қалпына келтіруге тырысты. Бұл байланыстар ережеге сай жабық
сипатта екі сатыда жүргізілді. Кәдімгі елшілік арқылы, екі елдің барлау
жұмыстарына негізделді. Насырды жерлеу күні Садаттың басшылығымен АҚШ – тың
әкімшілік өкілі Ричардсонмен кездесу болды. Онда Садат Таяу Шығыста
бейбітшілік орнатудың жақтасы екені және осы ісінде америкада бірнеше
әрекет етуге шақырды. 1970 жылы қарашада Садат Каирға құпия келген араб
эмиссиары арқылы американдықтарға хабар жолдаған. Онда ол Кеңес Одағынан
бөлектеніп кетуге әзір және орыстарды кетуге мәжбүр етемін, егер Израиль
шығуының бірінші кезеңі аяқталса деген. Осы ойды ол 1971 жылы мамырда
Каирға келген АҚШ – тың мемлекеттік хатшысы У.Роджерспен кездесуінде
өрбіте түсті. Осы жылдың шілдесінде Садат өзінің Каирдағы вилласында екі
американдық өкіл Д.Бергус пен М.Стернерді қабылдады. Екі айдан соң
Вашингтонда Египеттің шет істер министрі М.риада мен У. Роджерстің кездесуі
болды. 1973 жылы Садат АҚШ – қа өзінің арнайы өкілі Х.Исмаилды жіберді.
Оны Никсон қабылдап, үш құпия әңгіменің төңірегінде сөз қозғаған. Бұл
отырсқа ұлттық қауіпсіздік сұрақтар жөніндегі басшы Г.Киссинджер де
қатысты.
Израиль Египет позициясының өзгерісіне бірден – ақ ойланды. 1972 жылы
шілдеде Израиь үкіметі Садатқа тең дәрежеде кездесейік біз аймақтағы
жағдайды тоқтатпаймыз деген болатын. Алайда Египет президенті Тель –
Авивпен келіссөз жүргізуге дайын емес еді.
Садат Израильға қарсы үгіт жұмыстарын жүргізуге келісті, араб елдері
таратынан Израиль экономикасына наразылықты жоюға көмек беретін, Суэцк
каналы арқылы Израильдің әскери емес кемелері өткізуге рұхсат беруді шешіп
беретіндігін айтты. Оның орнына 1973 жылы 6 қазанда Египет және Сирия
әскері Израильға қарсы әскери қимылдарын бастады. Соғыс алдында Египеттің
жоспары Суэцк каналын алу, Израильдің Бариев линиясын жойып, каналдың
шығысында 10-15 км. жерде өз әскерін орныту. Бұл операцияны аяқтаған соң
қарулы күштер Синай Митлажәне Гиддиге орнықтыру. Соғыс алдында жауын
шатастыру үшін әртүрлі рәсімдер жүргізілген.
Жау жаппай соққыға дайын емес еді. Египет армиясының әркеті барысында
Синай түбегіндегі Израиль әскері өзінің жоғары басшылғынан толық айырылды.
7 қазан күні таң ертемен египеттіктер Митла аймағынан алыс емес жерде
болды. Бұл египеттіктердің Синайға ішкерілей енгенінің көрінісі еді. 8
қазанда египеттіктер Синайдың ірі қаласы – Шығыс Кантарды азат етті.Алайда
біртіндеп египет әскерінің белсенділігі азая берді. 10 қазаннан 13- іне
дейін үзіліс болды. Бұл Израильдің жандануына әсер етті. Ал 21 қазанда
Садат өз жағдайының мүшкілдігін сезіп соғысты тоқтату керек деді. 22
қазанда БҰҰ – ның Қауіпсіздік Кеңесі 6338 резолюцияны қабылдап, ол соғысты
тоқтатубейбіт бітімге келуді көздеді. Алайда Израиль өз жағдайын жақсартып
алып Каирдың 101 км. – дегі шоссесі Суэцкке шықты.
1973 жылы қазан соғысының нәтижесінде баға беруші зерттеушілерде
Суэцк арнасын алған Египет әскері Синайдағы таулы өткелдері алып жеңсін
неге аяғына жеткізбейді деген сұрақ тууы мүмкін. Египет әркетін Генри
Киссинджердің Садат көмекшісі ұлттық қауіпсіздік жөніндегі басшы Х.Исмаилға
айтқан сөзінен байқауға болады(1973 жылы, соғысқа дейін): Менің Садатқа
берер кеңесім реалист болу. Біз прагматикалық әлемде өмір сүреміз және
сондықтан жоспарлауды арман мен тілек негізінде жасай алмаймыз. Шындық
мынау, сіздер арабтар ұшырадыңыздар бірақ жеңімпаз мемлекет ертінде
ұсыныстар қоя аласыздар. Сіздер біраз жеңілдіктерге баруларыңыз керек,
өйткені АҚШ сіздерге көмектесу әлде қазіргі жағдайда келісу туралы әрекет
етуі үшін осылай етуі керекдеді[16, 125 б.].
Египет өзіне АҚШ пен Израильдің қатарынан өзгерту үшін бір нәрсе
істеуді керек еді.Садат жеңімпаз соғыс нәтижесінде аталған кемшіліктерді
Египетпен санасуға әкелмекші болды. Яғни ол тек соғыс басында белсенді
әркет әтуге жоспар құрған. Жаулап алынған шағын территория арқылы өз
елшілік қатынастары жағдайын жақсартпақшы болды. Соғыс басталған екінші
күні Садаттың айтуымен Х.Исмаил Киссинджерге хат жіберуді, онды Египет
Израильға соғыс масштабын үлкейтпейтіні туралы айтылған. Жұмыс авторы
Егиепттің соғыстағы шешімсіздігіне осы себептер әсер етсе керек дейді.
Қазан соғысының нәтижесі қарулы соғысты, оқ атуды тоқтатуболды,
Израильдіктер араб жерінен кетпеді. Палестина құқықтары да қалпына
келтірілмеді. Бейкер зерттеуші ойымен келіссек қазан соғысы араб жерлерін
қайтару үшін болмады, тек Израильдің үстемдігін орнату үшін қиыншылықтың
көп екендігін көрсетпекші болды.
1974 жылы 18 қаңтарда Каир – Исмаилдық 101 км. – дегі шоссесінде
Египет пен Израиль өкілдері Синай майданындағы әскерді тоқтату туралы
бірінші келісімге қол қойды. Ол Суэцк арнасының батысын бақылау құқығын
Египетке берді. Екі жақ позициясы территориясында (буферлі аймақ) БҰҰ –
ның әскері орныластырылды. Келісім нақты реттеу емес тек БҰҰ 338
резолюциясының бастамасы деп білу.
1975 жылы 4 қыркүйекте АҚШ – тың белсене орналасуымен Синайдағы
Египет, Израиль әскерін тарату туралы екінші келісім қабылданды. Бұл
келісім бойынша израиль әскері таулы өткелдер Митла, Гиддиге шегінді, бірақ
өткелдер Израильдықтар қолында қалды. Египетке Абу- Гудайе мұнай орындары
берілді. Египет бақылауларына Синай территориясының 5,5 % қарады [2, 125
б.]. Израиль үшін Египет көп жеңілдіктерге барды.
Израильді қарумен әлде күшпен қаратпау. Келісімде араб жерлері,
палестиндықтардың ұлттық құқықтары туралы сөз қозғалмады.
Келісімнің бір тармағында америка мамандары қызмет ететін буферлі
аймақта шұғыл хабарлау жүйесін құру туралы айтылған.
Келісімде Египет және Израиль бақылауындағы аудандарда шектеулі
мөлшерде әскер енгізу қаралды. Бірақ бұл аудан Египетке Изараильдан
қарағанда екі есе үлкен болды.
1973 жылғы қазан соғысы үлкен ауқымды қамтыды. Араб елінде ұлттық -
ұлтжанды көтерілістердің өрлеуіне әкеліп соқтырды, бұл Израильға басқа
мемлекеттердің қарсы болуына алып келді. Қақтығысты бейбіт жолмен шешу үшін
Женева конференциясы түріндегі механизм құрылды. Аймақта жаңа даму факторы
пайда болды – бұл өз соғысу қабілетін дәлелдеген Египет және Сирия
армиясының әскери қуаттылығы еді.
Соғыс қалай Египетке әсер етті деген сұраққа келсек, Садат
оппазициямен күресте өз позициясын күшейте білді.
Алайда президент Садат қазан соғысынан туған жағымды әсерлерді толық
падалана алмады. Ол осы соғыс бітісімен Таяу Шығысты қалпына келтірудің 99
% АҚШ – на байланысты деді. Соған байланысты Г.Киссинджер: Мен Садаттың
әркетіне таңмын. Египет президенті жаңа халықаралық жағдай туындатқан саяси
басымдылықты пайдаланған жоқ. Садат бұл басымдылықты пайдаланса өз мүддесін
көздеген шешімдер қабылдаған болар еді.
Садаттың жалғыз жеткен жетістігі Египетпен АҚШ – ты жақындастырды.
1974 жылы 14 маусымда Каирда президент Никсон келгенде Принципы отношений
и сотрудничества между Египтом и США ( Египет пен АҚШ арасындағы қатынас
пен серіктестік принциптері) атты құжатқа қол қойды.
Египет Кеңестер Одағымен жасасқан Достық пен қатынас туралы келісім
1976 жылы бұзылды. Оның көріністері ретінде баспасөзде антисоветтік
мақалалар жарық көре бастады. Ол Израиль мен соғыста КСРО – ның берген
көмегін бірден ұмытып кетті.
Қазан соғысынан соң Египеттің араб елдерімен қатынасы да қайта
қаралды. Егер одан кейін Египет өзінің сыртқы саясатында социалистік Сирия,
Алжир, Ливиямен қатынас жасаса, 1973 жылғы соғыстан соң Сауд Арабиясымен,
шахтық Иранмен жақын қарым қатынас орнатты. Осылай АҚШ – тың Таяу Шығыстағы
тұрағы Израильдың беделін түсірмекші болды.
1977 жылы қарашада Анвар Садат Иерусалимге барды.
1.2 Кэмп – Дэвид үрдісі және нәтижелері
1977 жылы 9 қыркүйекте Египет президенті Анвар Садат халық
жиналысында сөйлеген сөзінде: Мен Египет жастарын, жауынгерлерін немесе
офицерлерін қорғап қалу үшін жердің шетіне барар едім. Мен барлық әлем
бұрышына баруға даярмын. Мен олармен сөйлесу үшін олардың еліне де баруға
дайынмын. Бутрос Бутрос – Галидің куә болуынша осы өзгерістерден соң
Садатқа ең бірінші қошемет көрсеткен Ясир Арафат болды дейді. Бірақ Арафат
та, менің қасиеттерім де, мен де президенттің айтқанын түсінбедік. Біздің
көпшілігіміз оны бейбітшілік орнытуға дайындықты көрсеткен жай метафра деп
білдік.
Алайда, кейін бұл сөздер жай айтылмағанын көреді. Президенттің бұл
сөзіне дейін Египет пен Израиль арасында үнемі қатынас орнатуға әркеттер
жасалынған. Мысалы, бұл кезеңде Марокко королі Хасанды, Австрия канцлері
Б.Крайскийді және Иран шахын аралық ретінде пайдаланып Садат Израильдің
еңбек партиясының лидері Шимон Переспен қатынас орнатты. Шимон Перес 1977
жылы мамырдағы сайлаудан соң билікке келуі тиіс еді [5, 95 б.]. Алайда
сайлауда Липуд блогының лидері Менахем Бегин жеңіп шығып, бірақ сөйтсе
де Израильменбайланыс үзілмеді. Алайда 1977 жылы қыркүйекте Мароккода Хасан
ІІ аралығымен Израильдің сыртқы істер министрі Моше Даян мен Садаттың
жақын адамы Хасан ат – тухами кездесіп болашақ алар белестер қарастырылды.
Садат халық жиналысындағы сөзінен соң Дамаскіге келді, Осылай Хафез
Асад президент қолдауын алмақ болды. Алайда ол Египет лидері әркетіне қарсы
екендігін айтты.
19 қарашада Садат жоғары қызметтегі шенеуніктер тобымен Иерусалимге
келді. 1977 жылы 20 қарашада сөйлеген сөз жалпы арабтық талаптар рухында
болды. Израиль зерттеушісі Раймонд Коэнның сөзіне сүйенсек, Египет
президенті болашақ бейбіт үрдістер туралы емес негізіг
принциптердіңфилософиясымен шектелді. Араб жерлерін әскери күштерден азат
ету, Палестиндықтардың құқығы, қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу. Трибунада
тұрған Садат: Мен сіздерге Египет және Израиль арасында сепаративті
келісім орнатуға келген жоқпын, Израиль және оған қарсы мемлкет арасындағы
сепаративті келісім аймақта бейбітшілік орнатуға мүмкіндік бермейді.
Путь Египта в Иерусалим атты кітабында сыртқы істер жөніндегі
министр Бутрос Гали: Египет және Израиль ұстанған позициялар бір – біріне
мүлде қайшы екені көрінді, жауап сөз ретінде Бегин сөйлеген сөзінде
палистиндықтардың құқығы жайында сөз қозғалмайды. Ал Бутрос Гали өз сөзінде
париж арқылы Париж арқылы телефон байланыс жүйесін орнату туралы ғана
келісімге қол жеткізді.Садат іс сапары барысында АҚШ – ты қолдады.
Иерусалимнен келген Садат Израильмен жағдайдың шиеленісуін ел – мүшелерін
жинапжиын өткізбек ойы болды. Алайда оның шақыруына АҚШ пен Израиль ғана
келді. Сондықтан америка президенті Кастер конференциясы кейінге
қалтырылды. Америка елшілері араб елдерін Египет жағына тартпақ болды. Осы
мақсатпен АҚШ – тың хатшысы Сайрус Вэнс Таяу Шығысқа сапар шегіп Сауд
Арабия, Сирия, Иордания басшыларына қысым жасады.Осылай олардың
антисадаттық позицияларын жұмсатрпақ болды. АҚШ бірінші Сауд Арабия
көмегінен үміттенді. Сауд Арабиясы сыпайы түрде жоқ деген жауап берді.
Сауд Аравиясының сыртқы істер министрі ханзада Сауд аль – Рейсон әр қадам
артынан нақты нәтиже болуы тиіс, алайда қабылданған акция нәтижесі әлі не
болатыны белгісіз деді. Вэнс Дамаскіде де, Амманда да еш нәтижеге жетпеді.
Кэмп – дэвид келісімдерін қабылдау және Израильмен бейбіт бітім.
Садат Иерусалимнен келісімен Египет және Изхраиль арасында белсенді
келіссөздер жүргізді.
Египет 10-18 а ішінде Синайдан барлық Израиль әскерінің кетуін,
барлық израильдық тұрақтарды, аэродромдарын, базарларды көшіру Шарм – аш –
Шейх пен Рафат және басқа маңызды пунктерді өзінің бақылауына алғысы келді.
Пунктерді құруда Египет Израильдықтарсық халықаралық мамандармен шұғыл
кездесу өткізуді көздеді.
Израиль өзінің негізгі күштерін кезең бойынша 3-5 жылда шығаруды,
қауіпсіздік белдігі ретінде әскери мекендері сақтап қалуды көздеді. Оны
Израиль әскері қорғауға тиіс еді. Синайда БҰҰ – ның әскерінің араласуымен
буферлі аймақ құру ісі талқыланды. Шұғыл хабарлау қызметіне израильдықтар
да кірсе деді. Израиль Шари – эш – Шейх, Рафахжәне бірнеше маңызды
пунктерді бірігіп пайдалануды ұсынды.
Екі ел өкілдері ұзақ уақыт бір шешімге келе алмады, сондықтан да АҚШ
президенті Джимми Картер оларды АҚШ – на шақырды.
1978 жылы АҚШ – ның президентінің қатысуымен Кэмп – Дэвидте премьер –
министр Бегин және Египет президенті Садат арасында 2 құжатқа Рамки для
заключения мирного договора между Египтом и Израилем и Рамки мира на
Билжнем Востоке қол қойылды.
Бутрос Бутрос Галидің куәландыруы бойынша, египеттіктер жақынан
тікелей келісімге қатысушылардың кеңесі Кэмп – Дэвидте ?иын және сәтсәз
жағдайларда болды. Оның айтуы бойынша Садат бірден келіссөздерден кетуге
шешім қабылдады. Алайда, бұл орындалмады. Садат Кэмп – Дэвидте кездесу
үшін қандай бағада бағада болмасын халықаралық келісімге қол қою
аяқталғанын қалады. Садаттың ойынша бұл құжаттарсыз оның Иерусалимге сапары
және дипломатиялық бастамасы сәтсіздікке айналды. Бұдан мынаны көруге
болады, егиептеттік президент өз келісімдерін ешқашан өз көмекшілеріне
хабарламаған, тек үш лидер кеңесінде талқылап отырған. Сол уақытта
делегация мүшелерінің позицияларының барлығы принципиальды болып көрінді.
Президенттің өзі ымыраға келуге ұмтылды. Ал Бегин өзін мүлдем басқаша
ұстады. Садат және Картер дің кездесулерінен кейін, ол өз делегацияларына
келісім түйіндемелерін берді.
Зерттеуші Раймонда Коэнның ойынша Египеттің сыртқы саясаты келесі үш
принципке бөлінеді: жер, егемендік және Палестиналық араб халқының құқығы.
Егер де Гамал Абдель , панарабизм идеологиясын ұстанса, бұл ұғым жалпы араб
елдері үшін негізгі ұранға айналды. Барлық сатып алынған араб жерлерінің
қайтарылмауы және палестиналық құқықтың қалпына келуі, Таяу Шығыста
бейбітшіліктің орнауы мүмкін емес, бірде Анвар Садат тұрған жері Египеттегі
жер қатынастарының заңды түрде орнатылуын қадағалап отырды.
Мұны Б.Бутрос Гали Иерусалимге Египет жолы деген кітапта растайды:
Садаттың бірден – бір мақсаты, Египет жеріне оралу болды, екінші сөзбен
айтқанда, отаны – Синайға. Қалған сұрақтардың барлығы ол үшін қайталау
болды.
Палестиналық мәселеге не әсер етеді, Буторс Галидің ойынша, Садат
бітімге келді, палестиналық халықтың заңдық құқығының бектілуі үшін Египет
үлкен күш беруі мүмкін емес, әлі де болса, египеттік терриория Израильдік
оккупациямен жалғасын табады. Сондықтан келісімдер Кэм – Дэвидте жазылды.
Бірақ өзара құқықтық байланыс жоқ еді.
Біріншіден бұл құжаттардан Египет пен Изариль арасындағы бейбітшілік
келісімді бекіту шеңбері, екі жақта үш айлық мерзімде өзара әлемдік
келісімді бектуге келісті. Анвар Садат Израильмен дипломатиялық қарым
қатынастардың орнауына және де Синаймен Израильдік әскердің шешімінің
аяқталуына дейін келісім білдірді, сонымен қатар капиталдардың еркін
қимылына және екі елдің арасындағы жұмысшы күшін таратуға кедергілер
жасалды.
Екінші Кэмп – Дэвидтік келсімге не әсер етеді: Таяу Шығыста
бейбітшілік шеңбері, ол әділеттілікке жету және Таяу Шығыстағы
қарсыластықтарда бейбіт келісімдерге келуге шешім қабылдады. Ол қорғаныс
кеңесінің 242 және 338 бөлімдерінде шешілді. Бұл келісімнің қорытындысы, ең
әуелі Сектор Газадағы және Иордан өзенінің батыс жағалауындағы
палестиналықтардан 1867 жылы Изратльдыктер сатып алған жердің мәселесін
шешу мақсаты көзделді. Бұл үшін Египет, Израиль, Иордания және Палестина
өкілдері Палестина мәселесі төңірегінде сөз қолзғауы көзделінді. Ол
мәселені шешу үшін үш кезеңнен тұратын процесті өткізу керек еді.
- Бірінші кезеңде Батыс жағалау мен Газа Секторында келесі бес
жылдыққа өткізілетін шаралардың өтпелі кезеңі қарастырылды.
Одан кейін бұл территорядағы секілді билліктің жергілікті
органдарында сайлау өтті, Израильдық әскери әкімшілік
таратылды. Бірақ әскер тұрақтап қалып қойды.
- Екінші кезеңде Египет, Израиль, Иордания, Газа секторы және
Батыс жағалауытаңдаулы өзін - өзі басқарубилігін құруға
келіседі. Сонымен қатар бұл кезеңде Израильдік әскердің
территориясы жайлы тұжырымы болуы қажет.
- Үшінші кезең, Газадағы және Батыс жағалаудың келісім
қорытындысының мәртебесі анықталды... және Израиль мен
Иордания аралығында бейбіт келісім орнауы керек. Ъ
Бұл келісімдер кеш басталмауы керек. Бұған қатысушылар Египет,
Израиль, Иордания және Газа мен Батыс жағалаудағы тұрғындардың таңдаулы
мүшелері келуі тиіс еді. Осы шараларды өткізу үшін екі комиссия құрылды.
Біріншісі, Газа мен Батыс жағалаудың мәртебесін анықтаумен айналысса, ол
екінші комиссия бірінші комиссияның қорытындылары мен шешімдерін талқылау
үшін шақырылды.
Бұл құжатта Египет және Израиль арасында 3 ай көлемінде бейбіт
келісімге келуге керектілігі жайлы көрсетілген.
С бөлігінің қорытындысында былай делінген, яғни, Израиль және оның
көршілері аралығында принцип және жағдайна қарамастан Египет, Сирия және
Ливан арасындағы бейбіт келісім болуы керек.
1978 жылы қыркүйекте Кэмп – Дэвидтегі келісім қорытындысында Әлем
бейнесі бекер айтылмаған. Ол араб – израиль арасындағы бейбітшілік үрдісі
әмбебептық сипатта болуы тиіс еді. Әлем бейнесі әртүрлі аспектілерге
бөлінді. Ол әскери – сауда экономикалық байланыстарңа басқа да елдерді
шақырды. Және де бл үшін бейбіт іс қимылдарды бір жүйеге келтіруді ұсынды.
Әлем бейнесінде Таяу Шығыстық бейбіт үрдістердің ұйымдарына АҚШ – тың
монополиялық көріністері болды. Бейбіт келісімдерді ұйымдастыру сапасы
бойынша АҚШ ерекше рөл атқарды. Ол нәтижесінде екі үрдістен өтті. Сол
уақытта Таяу Шығыста біріншіден, Генри Киссинджердің дау туғызбас
жетістігі, нәтижелі дипломатиялық іс - әркетінің барысында Синайлық келісім
бекітілді. Сирия – Израильдік келісімде әскердің таралуы Голандық шыңдарда
көрінді. КСРО мен Египет арасының алшақтауы бұл аймақтағы Кеңес Одағының
беделінің түсуіне әкеліп соқтырды.
Келісімнің бір бөлімі палестиналық мәселелерді шешуге арналған, онда
тек Египет, Израиль және Иордания көрсетілген. Бірақ құжаттың авторы былай
деген: палестиналық құрылу тек Иорданияның конференциясынан ғана құрылады.
Сирия бейбітшілік келісімге қатысудан шығарылған, сол мәселе бойынша
израиль қатынасына қатыгездікпен қарады. Онда палестинаны азат ету ұйымы
жайлы материалдар бар. Бұл фактіде барлық араб елдерінің палестиналық
халықтың жалғыз заңды мүшесі ретінде қабылданған.
1979 жылы Вашингтон қаласында Кэмп – Дэвид келісіміне Израиль, Египет
арасында жасалынып, оған Садат, Бегин және Картер қол қойды.
Египет пен Израиль арасындағы келісім шартына қол қою. Ол аймақтағы
бейбітшілкті қамтамасыз ететін маңызды қадамдардың бірі және араб – израиль
арасындағы келіспеушілікті жою негізі бұл келісім аталған мемлекеттер
арасындағы соғыстың тоқтатылуын тіркеді.Кейбір мәліметтердің мазмұндарында
мынандай мағлұматтар берілген: Израильдықтар қаруланған және Синай
түбегінде азаматтар қаруланғандығы туралы айтылған. Эвакуация үш жыл ішінде
кезең бойынша орындалып, 1982 жылы сәуірде бекітілуі тиіс еді.
Ратификациялық граммотамен айырбас кезінде алғашқы тоғыз айда израильдықтар
өз әскерін Шығыс Эль – Аришадан Рас – Мұхаммед жолы арқылы жүріп өту болды.
Бұл кезең қорытындыға келе салысымен 3 бап және 3 пунктке сәйкес көшуді
қадағалады. Қатынасты қалыптастыруды, яғни дипломатиялық, экономикалық
қақтығыстарды қалыптастыру болды.
Келісімде Синай түбегінде Египеттіктердің егемендігін орнатуы жайлы
айтылған. Бірақ бұл шектеулі егемендік еді. Израиль шекарасының маңында
және Акаб шығанағында ұзындығы 20-40 шақырымға дейін демилитарланған аймақ
пайда болды. Египеттің басқа аймақтарында шектеулі қаруланған күш ұстанған
Израильдіктер құрған аэродромдарда египеттіктердің тек азаматығы ғана
қолданылған. Шындығында да Синайдың барлығы демилитариялық аймаққа
айналған. Яғни оның негізгі бөлігін египеттік әскермен араластыруға болады.
Израильге қатысты, оның шекралық аймағының ұзындығы 3 км болып жалғыз
шектелген, оған төрт израильдік батальонды құруға рұхсат берілді.
Оларды Израильдің кез –келген әскери бөлімі басқара алған. Изариль
жағынан демилитарлық шекара болмаған. Сонымен қатар Израильдік сот Суэц
арнасы арқылыеркін жүру құқығын алып қойған. Сол уақытта АҚШ – тың Негев
шөлінде әскери – ауа базасынқұруды міндет қылды, ол Египет – Израиль
мұнайын жабдықтады. Синайдағы әскери – ауа базасының шығынының орнын
толтырды.
Келісімнің 6- шы бабында Египеттің кез – келген келісім
міндеттемесінің басымдылығы анықталды. Кеңес зерттеушісі А.Г.Князева
мынадай баға берген: сеператтық келісім және оған сай құжаттар кері мағына
береді және Египет мемлекетінің егемендігіне белгілі түрде шек қойылады. Ол
келесі фактілерді мысалға келтіреді.
Египеттіктер келісімнен Синайдың демилитаризация шектеуіне өз талабын
қойған олар сол жолмен израильдер мен американдықтарға орын берген. Садат
солай Израильге сектор газаның біліктілігін жеткізген. Яғни израиль 1967
жылы Египеттің әкімшілік бақылауында болды. Ал Египет және Израиль
шекаралары арасында Египет халқының шекарасында және Палестина шекаралары
орналастырылды.
БҰҰ – ның әскері немесе көпұлттық күштер Египеттік шекарадан
түбегейлі шектетілді. Ал осы уақытта Израиль шекараға бақылау ғана орнатты.
2 1980 жылдардағы Таяу Шығысты реттеу негізінде Египеттің
позициясының эволюциясы
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы
негізгі тенденциялар. Араб – израиль шеленістерін реттеудегі Египет
1970 жылдардың басында Таяу Шығыс аймақтық жүйесі қалыптасып бітті.
Оның өзіне тән сыртқы әлеммен қатынас жүйесі де болды. Құрылым анықталып,
ел – лидері де анықталды. Осы елдер арасынан – ең бірінші – араб елдерінің
ішінде ең дамығаны Египет, Сирия, - Таяу шығыстағы Израильмен күрестегі
халық қозғалысындағы маңызды рөл атқарған ел: мұнай қоры көп және қаржы
көлемі жағынан бай , қасиетті ислам орындарын сақтаушы – Араб елі болды.
Египетке келсек ол, Таяу Шығыстағы ең күшті әсер етуші аймақ ретінде
белгілі.
Садатқа дейінгі Египет президенті елдің ішкі, сыртқы саясатында
египеттіктердің мүддесін көздеп жалпыарабтық мүдделерге қайшы қоя отырып,
араб елдерінің ішінде Израильмен күресте әскери күшті мемлекетті шығарды.
Қосымша араб елдерінің бөлінуіне әсер еткен себеп, ол иран – ирак соғысы
болды. Араб елдері Иран және Ирак жақтастарына бөлінді. Сауд Аравясы,
Сирия, Ирак, Ливия, Алжир, Марокко сияқты лидер мемлекеттер пайда болды.
Египеттің оқшаулануы Израильдың аймақтағы жағдайын жақсартуға бірден
– бір оңды сәт болды. 1978 жылы және 1980 жылы ол Ливанға шабуылдап, 1980
жылы Шығыс Иерусалимнің басшылығымен байланысын үзді. 1981 жылы Ирактағы
ядролық сынақ орталығына бомба тасталынса, 1986 жылы Тунистегі штаб –
квартираға бомба тасталынды.
Египетте билікке Хосни Мүбәрактың келуі сыртқы саясатқа маңызды
өзгерістер енгізді, бірақ барлық шаралар анықталған болды. Америка
зерттеушісі Луис Канторидің айтуынша Мүбәрак өзіне дейінгі Г.А.Насыр мен
Садаттың іс - әрекеттерін үйлестіре білген. Бұл іс - әрекеттер и1952 жылғы
революцияның жылдық тойын тойлатуда жаңа лидер халыққа жолдауында Египеттің
сыртқы саясатының негізгі принциптерін жария етті. Онда:
- Египет ұлтыныңғ жолын ұстанушылық;
- Барлық тәуелділік түрлерін мойындау;
- Оң әсерін тигізетін бейтараптану және оқшаулану саясатын
ұстану;
- Халықаралық әскери ұйымдарға кіруден бас тарту;
- Өз территориясында шетелдік әскери базалардың орналасытудан
бас тарту;
- Халықаралық бейбіт бітімді қолдау;
- Ұлт – азаттық қозғалысты қолдау;
- Египеттің ішкі істеріне араласуға қарсылық таныту немесе жол
бермеу;
- Ядролық қаруды таратуды тоқтату;
- Халықаралық дәрежеде бейбіт қызметтер ұйымдасыра білу;
Мүбәрактың билеуші ретінде сипаты болашақты болжай алатын, прагмат,
кең көлемді мәселелерді шеше білетін, шиеленісті шешуге,мақсат қоя және
оған жете білу сияқты қасиеттерге ие болды.
Ол билікке келісімен шешімдер қабылдауда демократия тән болды.
Президент үнемі өз маңындағы жақындарын, үкіметпен, парламенттен, тіпті
партия мүшелерінен кеңес сұрап отырған.
Билікке келген жаңа президент сыртқы саясаттың негізгі бағыттарын
сақтағысы келді. 1981 жылы қарашадағы халық жиналысында өзінің меншіктік
саясатында ашық есіктер саясатының жалғасын табатындығын атап өтті.
Сыртқы саясатты шешуге тиіс мақсаттар ол Синай түбегі Израиль алған
территорияны қайтару, Египетті араб мемлекеттеріжағына қайтару және араб
елдерімен байланысты күшейту болды.
Сол сәтте Мүбәрак Кэмп – Дэвид принциптерін қолдай отырып Израильмен
бітімге келуді көздеді.
1982 жылы сәуірде жоспарланған іс жүзеге асып Синай түбегі
территориялары Египетке қайтарылды.
Хосни мүбәрак араб елдерімен елшілік қатынастарды түбегейлі қалпына
келтіруге тырысты. Осы жердегі оның алғашқы қадамдары БАҚ – ның араб
елдеріне қарсыкомпанияларына қарсы шықты. Араб және ислам елдерінің лигасын
тарту. Бір сәтте АЕЛ - ның штаб – кваритирасын Каирға көшіруді көздеді.
Египет басшылығы ООп – ты палестин халқының заңды жалғыз өкілі деп
таныды. 1983 жылы ООП үкіметі Ливаннан кетіп Тунисте өзіне орын тапты,
Каирда Мүбәрак пен Арафаттың кездесуі болды. 1986 жылы желтоқсанда Египет
астанасында ООП өкіметтілігі ашылды. Сол сәтте кез – келген Египетпен
қатынасатын дұрыстағысы келген мемлкетке есік ашық екендігі айтылды.
Египет тұғысынан бұл іс, - деді Париж газеті Монд дипломатии, -
Кэмп – Дэвидтен шыққаны үшін Израильдің өкініші және осылай араб сеніміне
ие болу.
Египеттің араб елімен жақындасуына маңызды фактор Иран – Ирак
соғысы, Парсы шығынағының араб елдерін өздеріне Иран революциясы жағынан
қауіп төнгенде әскери потенциалы жоғары Египет мәнін түсінді. Египетпен
арадағы қатынасты жөндеуге ең бірінші дайын екендігін білдірген Ирак болды.
Өйткені Ирак жауымен келісімге келген Сирия әскерімен Египеттің әскері
керек болды. Иракка Египет қару – жарақ берді, әскери кеңесшілер жіберілді,
әскерлер тек соғыспай Ирак ауыл шаруашылығында, мұнай кен орындарында
жергілікті халық орнын алмастырыпжұмыс та істеді. Тек Египет басшылығының
беделіқалпына келтірілгеннәрсе 1984 жылы Марокконың белсене араласуымен
Ислам конференциясының ұйымына қайта кірді.
Египет – американдық қатынастарға келсек, Египет басшылығы АҚШ – пен
тығыз қатынас жасай отырыпоның тәуелсіздік дәрежесіназайтпақшы болды.
1982-1983 жылдары Египет АҚШ – тан экономикалық көмек ретінде 1 млрд
және әскери көмекке 1,3 млрд доллар алды. 1980 жылдардың бірінші жартысында
Египет дамушы елдердің ішінде АҚШ – тан көп қаржылай көмек алған бірінші
орын дағы мемлекет болды. 1984 жылдардың аясында Египет АҚШ – на 8,5 млрд
доллар қарыз болды. 1985 -1987 жылдары америка көмегінің көлемі сол
деңгейде сақталды.
АҚШ – тан өте жоғары мөлшерде қаржылай алғанына қарамастан Египет
сыртқы саясатын тәуелсіз жүргізді. Оның жарқын көрінісі ретінде Брайтстор
деп аталатынбіріккен Египет – американдық моневрлерін атауға болады. БАҚ –
жағдайды толық ашық көрсетпесе де Египеттің жаттығуларды негізгі және
жалғыз мақсаты жаңа қаруды игеру деп ашық айтты.
Тағы бір мысал Рас – Бомас базасының құрлысына АҚШ көмек беріпсол
арқылы оған бақылау жасамақшы болғанда Мүбәрак ашық қарсылық көрсетті.
АҚШ – қа тәуелділікті азайту үшін Египет әскери өндірістің Араб
ұйымының жұмысын қалпына келтіруді ол араб капиталынқұрып, 1979 жылға дейін
өмір сүрді.
Сонымен қатар египеттіктер қару алу көздерін түрлендірмекші болды.
Олар сол мақсатпен Ұлыбританиядан қару – жарақтар сатып ала бастады.
Келесі күні Израильдің бастамашылығын білдіргеннен кейін ПБҰ атқару
комитетінің ресми түрдегі реакцисы пайда болды, онда былай делінді: “бұл
жоспардың палестина халқына еш қатысы жоқ, өйткені ол оның ұлттық өмір
сүруін қабылдамайды және де оның заңды ұлттық құқықтармен не үлкен, не кіші
дәрежеде байланысты емес”.
Реттеуді қайта тығырыққа тіреген қарсыластықтың екінші жағының жауабы
осындай болды.
Қайта жаңғырған келіспеушіліктерді жою үшін және саяси үрдісті алдыға
қарай жылжыту үшін президент Хосни Мүбәрәк өзінің ұсыныстарын ұсынды. Ол
бізге “Мүбәрәктың 10 пункті” деген атаумен белгілі.
Палестина-иорданияны бастамашылықтары нәтижесіз аяқталғаннан соң, 1985
жылы Египет пен ПБҰ арасындағы қарым-қатынас түзу жолда болмады. 1987 жылы
сәуір айында Каирдағы ПБҰ өкілдігі жабылды. Бірақ екі жақ Адис-Абебте және
Эфиопияда 1987 жылы қарша айында келіссөз жүргізді, бұрынғы қарым-
қатынастар орнына келді.
ПБҰ Египетте қайта ашылды. Екі жақ Таяу Шығыстағы мәселелерді шешу
жолдарын іздестірді, тәжірибелерімен бөлісті.
Интифаданың басталуымен Палестинаның басып алынған жерлерінде шерулер
ұйымдастырылды. Египеттіктер шеруге ерекше белсенділікпен қатысты. Олар
израиль әскерінің дөрекілігі мен зорлық-зомбылықтарын тоқтатуды, палестина
халқының құқығымен санасуды, Египет Кэмп-дэвид келісімінен бас тартуын
талап етті. Каирде шеру орталығы Каир университеті мен Айн-Шамс
университеті болды.
Интифаданы қолдау үшін оппозициялық партиялар әр түрлі конференциялар
мен митингтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРЫН
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
тақырыбы: ТАЯУ ШЫҒЫС МӘСЕЛЕЛЕРІН РЕТТЕУДЕГІ ЕГИПЕТТІҢ
ҰСТАНЫМЫ
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 1 насерден кейінгі
Египет: ішкі және сыртқы саясаттағы
өзгерістер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1. Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси жағдайдың
өзгеруі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2. Кэмп – Дэвид үрдісі және
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
2 1980 жылдардағы Таяу Шығысты реттеу негізінде Египеттің позициясының
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..22
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы негізгі
тенденциялар. Араб – израиль шеленістерін реттеудегі
Египет ... ... ... ... ... ... ...22
3 ХХ және ХХІ ғасырлардағы Таяу Шығыстағы келіссөз үрдісі мен Египет
позициясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31
3.1. Парсы шығанағындағы дағдарыс: Таяушығыстық үрдістің жағдайына ықпалы
және Египеттің аймақтағы
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 31
3.2 Қазіргі заманғы кезеңдегі таяушығыстық реттеу бойынша Египет
позициясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 54
Кіріспе
Бұл тақырыптың өзектілігі. Әрбір елдің, қоғамның, мемлекеттің
дербестігі мен тәуелсіздігі оның жүргізіп отырған халықаралық қатынастары
және сыртқы саясаты арқылы көрініп, бағаланады.
Ал мемлекеттің сыртқы ортаға қатысты саяси мүдделердің жиынтығы
ретінде көрініс табатын ұлттық мүдделері болса, елдің геосаяси
көрсеткіштері, ресурстық мүмкіндіктері, әлеуметтік – экономикалық және
қоғамдық – саяси даму деңгейі, салт – дәстүрлері, халықаралық
қауымдастықтағы орны мен салмағы сияқты маңызды факторлардан құрылады.
Ұлттық мүддені жүзеге асыруда мемлекет өзінің барлық мүмкіндіктерін: саяси,
идеологиялық, экономикалық, дипломатиялық және әскери әлеуетін пайдаланады.
Мемлекеттің сыртқы саясатының табыстылығы көп ретте оның ұлттық
мүдделерінің, сондай – ақ оларды жүзеге асыру жолдары мен құралдарының
қаншалықты дәл анықталуына байланысты. Нақты анықталған және дұрыс
түсінілген ұлттық мүдделер мемлкеттің өз сыртқы саясатын табысты жүреге
асырудың бірден бір кепілі болып табылады.
Осы орайда Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі маңызы мен
ұстанған ұстанымы ерекше. Оған дәлел елдер арасындағы оңтайлы көптеген
келісім – шарттардың жүргізілуі. Олардың кейбірі Египет мүддесіне шешілсе
кейбірі кері әсерін тигізіпте жатты. Бұл жайттар халықаралық қатынастарда
маңызы зор, әлем елдерінің назарын аударған оқиғалардың өрбуіне сәбепкер
болғандығына ешкім күмән туғыза алмайды. Сол себепті бұл тақырыптың
өзектілігі қай күнде де болмасын маңызды болары сөзсіз.
Тақырыптың тарихнамалық зерттелуі. Жұмысты қарастыру барысында Абу
Мазеннің (Махмуд Аббас) Путь в Осло [1] атты ғылыми монографиясы негізге
алынды. Мұнда Таяу Шығыс мәселесін шешу тарихы, ондағы араб және еуропалық
мемлекеттерінің негізгі позициялары көрсетілген. Соның ішінде Египеттің
араб әлеміндегі негізгі делдал ел ретінде суреттеледі.
Р.С. Абдулмаджидов Основные тенденции внешней политики Египта в
эпоху Хосни Мубарака [2] еңбегі де ерекше қолдауға тұрады. Ғалым Хосни
Мүбарактың сыртқы саяси бағытын тек Таяу Шығыс мәселесімен байланыстырып
қоймай, сондай – ақ, оны халықаралық деңгейде қарастырған.
Сонымен қатар, жұмыстың негізіне А. Агарышевтің От Кэмп-Дэвида к
трагедии Ливана [10], Региональные конфликты в Азии и Северной Африке
[27] атты еңбектер негізге алынды.
Жұмыстың мақсаты. Египеттің Таяу Шығыс мәселелерін реттеудегі
ұстанымдары мен оның барысы және салдарына жан-жақты талдай отырып,
халықаралық қатынастарды реттеудегі маңызын тереңірек ашу. Бұл мақсатқа
жету үшін мынандай міндеттер қойдық:
- Анвар Садаттың билікке келуі және оның сыртқы саясатының
ерекшелігін анықтау;
- Хосни Мүбәрактың сыртқы саясаты және оның басты
ерекшеліктерімен, жетістіктерін жүйелеу;
- Араб – израиль қақтығыстарының мәні мен оны реттеудегі
державалардың позициясымен танысу;
- Қазіргі таңдағы Египет және оның сыртқы саясатты жүргізудагі
негізгі бағыттарымен бағамдарына талдау жасау болып табылыды.
Алға қойған мақсат – міндеттерге қол жеткізу үшін төмендегі түпдерек
көздерімен жұмыс жасалынды.
Деректер тобын мерзімді басылымдар топтамасы құрады. Оларға:
Независимая газета, Заман Қазақстан, Международная жизнь, Эхо
планеты, США. Канада. Экономика – политика - культура, Новая и новейшая
история, Наш современник, Мировая экономика и международные отношение,
Наш современник, Содружество, Дружба народов және тағы да басқаларын
жатқызуға болады.
Бұл мерзімдік басылымдарда Египеттің Таяу шығыс мәселесіне қатысты
жүргізген келіссөздерінің құжаттық материалдары, келіссөздердің
қорытындылары және көптеген таяу шығыстық деректер кездеседі.
Хронологиялық шеңбері 1970 жылдардан 2003 жылға дейінгі аралық
қамтылады.
Жұмыстың нысаны: Г.А.дің орнына билік басына келген Анвар Садаттың
сыртқы саясаттағы позицияның түбегейлі өзгеру кезеңінен 2003 жылға дейінгі
негізгі принциптер пен бағамдар болып табылады.
Зерттеу жұмысының әдістемелік негізі. Жұмыс барысында кейіңгі
жылдары отандық тарихи ғалымда болып жатқан зерттеудің жаңа әдістемелік
және теориялық өзгерістерін негізге алдық. Сондай-ақ, соңғы уақыттарда
қалыптасып келе жатқан жаңа бағыттағы ғылыми ой - пікірлер мен тұжырымдар,
жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан жазылған еңбектер басшылыққа алынды.
Көптеген ғалымдар, саясаттанушылардың еңбектері мен мақалаларымен танысып
сараптама жасалынды. Жұмысқа өркениеттік тұрғыдан баға беріліп, талдау,
салыстыру және саралау әдістері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы. Бітіру жұмысы 1952 жылғы революциядан кейінгі
Египеттің сыртқы саясатына жан-жақты талдау жасай отырып қарастырған бірден
бір жұмыс. Тақырыпқа байланысты деректер, материалдар бір жүйеге
келтірілді.
Қолданыстық маңызы. Бітіру жұмысында көрсетілген дәлелдер
қорытындылар және талдауларды Жалпы тарих және Халықаралық қатынастар
мамандықтарында арнаулы курстар мен семинар жұмыстарына пайдалануға болады.
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, үш тараудан,
алты бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Насерден кейінгі Египет: ішкі және сыртқы саясаттағы өзгерістер
1.1 Анвар Садаттың билікке келуі және Египеттегі сыртқы саяси
жағдайдың өзгеруі
Араб әлеміндегі Египеттің алар орны ерекше. Ол осы аймақтың
экономикалық, саяси және географиялық орталығы.
ХХ ғасырда египет тарихы бірнеше маңызды кезеңдерді басынан өткізді.
Соның ішінде ең маңыздысы 1952 жылғы революциядан соң орнады.
Билікке Гамал Абдель бастаған Ерікті офицерлер (Свободные
офицеры) ұйымы келісімен жекелей Египет мемлкеттерінде ғана емес барлық
Таяу Шығыс Аймағында түбегейлі өзгерістер жүргізілді. Г.А. Насердің ішкі
және сыртқы саясатындағы келесі негізгі бағыттарды бөліп көрсетуге болады:
жоспарлы экономика, КСРО – мен белсенді қатынас, ірі жеке меншік иелерінің
мүлкін мемлекеттендіру, жеделдетілген индустилизация, панарабизм
идеологиясы. Алайда қарастырып отырған кезеңде Египет саясаты мемлекетті
басқарушы адамның жеке қасиеттерімен анықталатын. Бірақ Насер өз курсын
жалғастыратын қоғамдық – саяси институттарды қалыптастыра алмады [2, 55
б.]. Отандық және шетелдік ірі капитал иелерін қаншама рет шектегенмен
мемлекеттік аппарат басындағылар буржуазия өкілдері еді. Бұл үрдіске
президенттің жеке шектеуімен басқа еш кедергі жоқ болатын. Осылай 1970
жылдарың басында Египетке контрреволюция жүргізуге алғышарттар пісіп
жетілген еді. Сондықтан да билікке келген Анвар Садатқа дамудың дұрыс
жолына түсуге еш қиындық болмады. Әрине, елде Гамал Абдель Насер ісін
жалғастыру керек дегендер болды, бірақ олар саяси ұйымдаспағандықтанмұндай
жағдайда еш әсер ете алмады.
Садат Гамал Абдель Насер өлімі кезінде вице – президент қызметін
атқарса да, режимі жүйесі елеулі қызмет атқармаған.Ол ешбір ағымды, әлде
топты басқармаған, ол билікке келді деп ешкім ойламаған да... Садат Аль –
Гумхурия газетінің бірінші редакторы, Ислам конгресінің бас хатшысы,
Ұлттық одақтың бас хатшысы, халық жиының президенті қызметтерінде істеген.
Насырдың жақын адамдары бұл тағайындалуды өз орталарында басқа ру өкілін
енгізу деп біліп, Садатты тек хаттамалық қызметті жүзеге асырушы деп білді.
Алайда Анвар Садат Египеттің саяси аренасында кездейсоқ тұлға емес. Ол
билікке египет қоғамының нақтырай айтсақ ауыл буржуазиясының мүддесін
қорғаушы өкіл ретінде келген.
Вице – президентке тағайындалған Садат билікте өзіне тірек жасай
бастады. 1970жылдырдың басында ол АЭО ЖО – ның шетел істерінің саяси
комиссиясын басқарды, нәтижесінде түрлі губернаторлыққа оның қатысуымен
кеңестер өткізілді[3, 125 б.]. Жақын аралықта оның басшылығыменАраб
әлеуметтік одағы (АӘО) шеңберіндегі саяси клуб құрылды. Клубқа АӘО – тың
басшылығына әсіресе, А. Сабирға наразылар жинала бастады. Клуб жиналыстарын
өткізе отырып, Садат секвестр саястына наразы АӘО басшыларын, яғни ауыл
буржуазияөкілдерін өзіне тарта біліп беделі жоғарылады. Ол мемлекеттік
аппарат деңгейінде Насырдың саясатына қарсы топтардың қолдауына ие болды.
Халық жиналысында Садаттың орны ерекше еді. Сондықтан Насыр өлген соң билік
үшін күресте Египет қоғамының көп бөлігі қолдаған Садат жеңіп шықты.
Буржуазиы оның саяси көзқарастары өздеріне үндес деп шешті. Марқұм
президенттің жақтастарының да билікте тірегі бола тұра саяси
ұйымдастықтытары нашар болды.
1970 жылдың басында алғашқы лидер саясатын жалғастырушы ретінде
көрінді. Әр түрлі саяси сұрақтар туралы сөзінде Насыр ісін жалғастырушы
екенін атап өткен. Египет қоғамындағы күштердің қатынасының орналасуы,
реформа жақтастарының нық ұстаған саясаты, 1952 жылы революция лидерінің
Насырдың беделді саясаты осылай етуге мәжбүр болды.
Кейін Садат сөздеріне өткен кезең қателіктерін жөндеу керек деген
сөздер айтылатын болды. Бұл сөздер біраз уақыттан соң нақты қадамдармен
нақтылана түсті. 1976 жылы секвестерлер туралы жаңа заң қабылданды. Ол жеке
меншік иелерінің сатқан бағамен жылдық салықтың 160 – тан бір бір бөлігі
арасындағы айырмашылықты кәмпескелеуді құптаған заң еді. Өз алдына қойған
мақсаттарына жету үшін Садат ең бірінші Насыр жақтастарынан құтылуы керек
еді. Сондықтан Садат үшін бірінші міндет сол болды. Жақын арада марқұм
президенттің ең жақын жақтастары орындарынан алынды. 1971 жылы 1 мамырда
Садат үшін оппазиция лидері Араб әлеуметтік одағының жоғары орындаушы
билігінің мүшесі Әли Сабри барлық қызметтен алынды. Содан біріннен соң бірі
мемлекеттегі маңызды орында тұрған адамдар: Шарави Гоома ішкі істер
министірі және вице – президент қызметінен, АӘО – ның бірінші хатшылығы
қызметінен - Әбу Нұра, Хатшылық жиналыс төрағалығынан – Лабиба Шукейри, АӘО
ЖОК – ның мүшелігінен Дия ад – Дин Дауда, әскери министрліктен – Мұхаммед
Фавзи, президент кабинет директорлығынан – Соми Шараф алынды.
1974 жылы үкімет елдің дамуның негізгі бағыттарын анықтаған қазандық
жұмыс құжаты деп аталатын бағдарламаны қабылдады. Онда ашық есіктер
саясаты жарияланды.
Жаңа бағдарламаның негізгі бағыттары былай көрінді:
• әскери мұқтаждық қажеттілігне орай өндіріс өсіміне қойылған
шектеулерді алу;
• әскери қимыл барысында шығынға ұшыраған аудандардың іскерлік
әркетін қалпына келтіру;
• ұлттық экономикалық дамуына жаңа капитал салымдарын тарту;
• араб елдерімен экономикалық интеграцияға қол жеткізу;
• қолда бар ресурстарды барынша игеру және жаңа жұмыс орындарын
ашу үшін әлемдік тәжірибелі және қазіргі даму технолгияларын
пайдалану.
Египетке инвестиция тарту үшін араб және шетелдерге қолайлы жағдай
жасау.
Анвар Садат және оның үкіметінің сөзіне сүйенсек ашық есіктер
саясаты бүкіл египет экономикасын біртіндеп нарықтық жолға түсіру керек
еді. Инфитахтың негізгі нақты мақсаты – Заманға сай батыстық технология
мен арабтардың қаржылық көмегін қолдана отырып, маманданған және арзан
жұмыс күшін пайдаланып, экономикалық кірісті салаларына тауар экспортынан
түскен, пайдалы ресурстарды пайдаланудан түскен қаржына салу те дамуға қол
жеткізу.
1974 жылдың маусымынан 1975 жылдың соңына дейін Египеттің
экономикасына шетелдік және жалпы капитал салумен жеделдеткен жүздеген
заңдар мен жарлықтар шықты. 1970 жылы Египет дамушы елдердің ішінде қаржы
ресурстарын алуда бірінші орынға шықты. Инфатах саясатына өту кезеіңде
шетел капиталына кең жол ашылды. АҚШ бастаған батыстық державалар, сонымен
қатар Парсы шығанағының мұнай экспорттаушы елдер Египеттің билеу режимі
белсенді несиелендірді. 1970 жылдары Египетте 20 млрд доллар кредит берді.
Бұл іс Египет экономикасына оң әсерін тигізді, бірақ толық жағдайды
жақсартты. Шетелдік жеке меншік капитал салымы өте аз болды. Оны тоқтатқан
– елдегі тұрақсыздық, қажетті инфроқұрылымның болмауы еді.
Египет экономикасына ақша қаражаты келсе де ол тұрақты әлеуметтік –
экономикалық құлдырау жағдайында қала берді, бұл халықтың елеулібөлігінің
қайрылануына алып келді. Пайда египет қоғамы мен шетелдік капитал
саласынмен байланыстағы буржуазия арасында бөлінетін.
Садат тұсындағы Египетте халық массасымен қатар буржуазиялық –
бюракратиялық қабат арасында антогонизм қалыптасты. Буржуазиялық –
бюракратиялық топ халықтың тек 5 пайызын құраса да елдегі материалдық
меншіктің 30пайызы өздеріне алған топ блды. Жергілікті жердегі іскерлердің
Египеттің монархия болған кезеңдегі билеушілерден де байлығы асып түсетін.
Мысалы, 1952 революцияға дейін елде 4 миллионер болса, Садат билігінің
соңында олардың саны 900- ге жетті.
Мұның барлығы қоғамға исламның рөлінің күшеюіне алып келді. Садат
билікке 1967 жылы соғыста арабтар жеңілген соң ислам фундементі қаланған
кезде келді. Осы жағдай кезінде әр саяси күш өз бағдарламасын дінен
қасиеттендіргісі келді. Сол Садаттың өзі Мұсылман - бауырлар ассоциясына
заңсызәркет етуге рұхсат бере отырып, онынасырлықтармен, коммустермен
күресте пайданланды. Египеттегі ұйымдасқан заманға сай күш армия
исламдандырылды. Егер Насыр тұсында 1952 жылғы революция мәні, КСРО мен
әркеет ету кең айтылса, Садат тұсында діни фанатизм және антикоммунизм
солдаттар арасында көптеп айтылады. Исламның кең етек алып дамуына
сонымен қатар халықтың сауатсыздығы және діни институттардың әсіресе Аль –
Азхар университетінің ағарту жұмыстарын өз септігін тигізді. Ислам
әскерінің өсуіне Иранды ислам социализімін құрудағы тиімді тәжірибе де
елеулі рөл атқарды.
Инфитах саясатының жүргізілуі ішкі саясаттың негізін түбегейлі
тексеру ғана емес, Египеттің сыртқы саясат жүйесіндегі артықшылықтарына да
өзгеріс енгізуді көздеді. Насыр өлімінен соң Египет басшылығы 1967 жылғы
Израиль агрессиясынан соң Каир мен Вашингтон арасында үзілген елшілік
қатынастарды қалпына келтіруге тырысты. Бұл байланыстар ережеге сай жабық
сипатта екі сатыда жүргізілді. Кәдімгі елшілік арқылы, екі елдің барлау
жұмыстарына негізделді. Насырды жерлеу күні Садаттың басшылығымен АҚШ – тың
әкімшілік өкілі Ричардсонмен кездесу болды. Онда Садат Таяу Шығыста
бейбітшілік орнатудың жақтасы екені және осы ісінде америкада бірнеше
әрекет етуге шақырды. 1970 жылы қарашада Садат Каирға құпия келген араб
эмиссиары арқылы американдықтарға хабар жолдаған. Онда ол Кеңес Одағынан
бөлектеніп кетуге әзір және орыстарды кетуге мәжбүр етемін, егер Израиль
шығуының бірінші кезеңі аяқталса деген. Осы ойды ол 1971 жылы мамырда
Каирға келген АҚШ – тың мемлекеттік хатшысы У.Роджерспен кездесуінде
өрбіте түсті. Осы жылдың шілдесінде Садат өзінің Каирдағы вилласында екі
американдық өкіл Д.Бергус пен М.Стернерді қабылдады. Екі айдан соң
Вашингтонда Египеттің шет істер министрі М.риада мен У. Роджерстің кездесуі
болды. 1973 жылы Садат АҚШ – қа өзінің арнайы өкілі Х.Исмаилды жіберді.
Оны Никсон қабылдап, үш құпия әңгіменің төңірегінде сөз қозғаған. Бұл
отырсқа ұлттық қауіпсіздік сұрақтар жөніндегі басшы Г.Киссинджер де
қатысты.
Израиль Египет позициясының өзгерісіне бірден – ақ ойланды. 1972 жылы
шілдеде Израиь үкіметі Садатқа тең дәрежеде кездесейік біз аймақтағы
жағдайды тоқтатпаймыз деген болатын. Алайда Египет президенті Тель –
Авивпен келіссөз жүргізуге дайын емес еді.
Садат Израильға қарсы үгіт жұмыстарын жүргізуге келісті, араб елдері
таратынан Израиль экономикасына наразылықты жоюға көмек беретін, Суэцк
каналы арқылы Израильдің әскери емес кемелері өткізуге рұхсат беруді шешіп
беретіндігін айтты. Оның орнына 1973 жылы 6 қазанда Египет және Сирия
әскері Израильға қарсы әскери қимылдарын бастады. Соғыс алдында Египеттің
жоспары Суэцк каналын алу, Израильдің Бариев линиясын жойып, каналдың
шығысында 10-15 км. жерде өз әскерін орныту. Бұл операцияны аяқтаған соң
қарулы күштер Синай Митлажәне Гиддиге орнықтыру. Соғыс алдында жауын
шатастыру үшін әртүрлі рәсімдер жүргізілген.
Жау жаппай соққыға дайын емес еді. Египет армиясының әркеті барысында
Синай түбегіндегі Израиль әскері өзінің жоғары басшылғынан толық айырылды.
7 қазан күні таң ертемен египеттіктер Митла аймағынан алыс емес жерде
болды. Бұл египеттіктердің Синайға ішкерілей енгенінің көрінісі еді. 8
қазанда египеттіктер Синайдың ірі қаласы – Шығыс Кантарды азат етті.Алайда
біртіндеп египет әскерінің белсенділігі азая берді. 10 қазаннан 13- іне
дейін үзіліс болды. Бұл Израильдің жандануына әсер етті. Ал 21 қазанда
Садат өз жағдайының мүшкілдігін сезіп соғысты тоқтату керек деді. 22
қазанда БҰҰ – ның Қауіпсіздік Кеңесі 6338 резолюцияны қабылдап, ол соғысты
тоқтатубейбіт бітімге келуді көздеді. Алайда Израиль өз жағдайын жақсартып
алып Каирдың 101 км. – дегі шоссесі Суэцкке шықты.
1973 жылы қазан соғысының нәтижесінде баға беруші зерттеушілерде
Суэцк арнасын алған Египет әскері Синайдағы таулы өткелдері алып жеңсін
неге аяғына жеткізбейді деген сұрақ тууы мүмкін. Египет әркетін Генри
Киссинджердің Садат көмекшісі ұлттық қауіпсіздік жөніндегі басшы Х.Исмаилға
айтқан сөзінен байқауға болады(1973 жылы, соғысқа дейін): Менің Садатқа
берер кеңесім реалист болу. Біз прагматикалық әлемде өмір сүреміз және
сондықтан жоспарлауды арман мен тілек негізінде жасай алмаймыз. Шындық
мынау, сіздер арабтар ұшырадыңыздар бірақ жеңімпаз мемлекет ертінде
ұсыныстар қоя аласыздар. Сіздер біраз жеңілдіктерге баруларыңыз керек,
өйткені АҚШ сіздерге көмектесу әлде қазіргі жағдайда келісу туралы әрекет
етуі үшін осылай етуі керекдеді[16, 125 б.].
Египет өзіне АҚШ пен Израильдің қатарынан өзгерту үшін бір нәрсе
істеуді керек еді.Садат жеңімпаз соғыс нәтижесінде аталған кемшіліктерді
Египетпен санасуға әкелмекші болды. Яғни ол тек соғыс басында белсенді
әркет әтуге жоспар құрған. Жаулап алынған шағын территория арқылы өз
елшілік қатынастары жағдайын жақсартпақшы болды. Соғыс басталған екінші
күні Садаттың айтуымен Х.Исмаил Киссинджерге хат жіберуді, онды Египет
Израильға соғыс масштабын үлкейтпейтіні туралы айтылған. Жұмыс авторы
Егиепттің соғыстағы шешімсіздігіне осы себептер әсер етсе керек дейді.
Қазан соғысының нәтижесі қарулы соғысты, оқ атуды тоқтатуболды,
Израильдіктер араб жерінен кетпеді. Палестина құқықтары да қалпына
келтірілмеді. Бейкер зерттеуші ойымен келіссек қазан соғысы араб жерлерін
қайтару үшін болмады, тек Израильдің үстемдігін орнату үшін қиыншылықтың
көп екендігін көрсетпекші болды.
1974 жылы 18 қаңтарда Каир – Исмаилдық 101 км. – дегі шоссесінде
Египет пен Израиль өкілдері Синай майданындағы әскерді тоқтату туралы
бірінші келісімге қол қойды. Ол Суэцк арнасының батысын бақылау құқығын
Египетке берді. Екі жақ позициясы территориясында (буферлі аймақ) БҰҰ –
ның әскері орныластырылды. Келісім нақты реттеу емес тек БҰҰ 338
резолюциясының бастамасы деп білу.
1975 жылы 4 қыркүйекте АҚШ – тың белсене орналасуымен Синайдағы
Египет, Израиль әскерін тарату туралы екінші келісім қабылданды. Бұл
келісім бойынша израиль әскері таулы өткелдер Митла, Гиддиге шегінді, бірақ
өткелдер Израильдықтар қолында қалды. Египетке Абу- Гудайе мұнай орындары
берілді. Египет бақылауларына Синай территориясының 5,5 % қарады [2, 125
б.]. Израиль үшін Египет көп жеңілдіктерге барды.
Израильді қарумен әлде күшпен қаратпау. Келісімде араб жерлері,
палестиндықтардың ұлттық құқықтары туралы сөз қозғалмады.
Келісімнің бір тармағында америка мамандары қызмет ететін буферлі
аймақта шұғыл хабарлау жүйесін құру туралы айтылған.
Келісімде Египет және Израиль бақылауындағы аудандарда шектеулі
мөлшерде әскер енгізу қаралды. Бірақ бұл аудан Египетке Изараильдан
қарағанда екі есе үлкен болды.
1973 жылғы қазан соғысы үлкен ауқымды қамтыды. Араб елінде ұлттық -
ұлтжанды көтерілістердің өрлеуіне әкеліп соқтырды, бұл Израильға басқа
мемлекеттердің қарсы болуына алып келді. Қақтығысты бейбіт жолмен шешу үшін
Женева конференциясы түріндегі механизм құрылды. Аймақта жаңа даму факторы
пайда болды – бұл өз соғысу қабілетін дәлелдеген Египет және Сирия
армиясының әскери қуаттылығы еді.
Соғыс қалай Египетке әсер етті деген сұраққа келсек, Садат
оппазициямен күресте өз позициясын күшейте білді.
Алайда президент Садат қазан соғысынан туған жағымды әсерлерді толық
падалана алмады. Ол осы соғыс бітісімен Таяу Шығысты қалпына келтірудің 99
% АҚШ – на байланысты деді. Соған байланысты Г.Киссинджер: Мен Садаттың
әркетіне таңмын. Египет президенті жаңа халықаралық жағдай туындатқан саяси
басымдылықты пайдаланған жоқ. Садат бұл басымдылықты пайдаланса өз мүддесін
көздеген шешімдер қабылдаған болар еді.
Садаттың жалғыз жеткен жетістігі Египетпен АҚШ – ты жақындастырды.
1974 жылы 14 маусымда Каирда президент Никсон келгенде Принципы отношений
и сотрудничества между Египтом и США ( Египет пен АҚШ арасындағы қатынас
пен серіктестік принциптері) атты құжатқа қол қойды.
Египет Кеңестер Одағымен жасасқан Достық пен қатынас туралы келісім
1976 жылы бұзылды. Оның көріністері ретінде баспасөзде антисоветтік
мақалалар жарық көре бастады. Ол Израиль мен соғыста КСРО – ның берген
көмегін бірден ұмытып кетті.
Қазан соғысынан соң Египеттің араб елдерімен қатынасы да қайта
қаралды. Егер одан кейін Египет өзінің сыртқы саясатында социалистік Сирия,
Алжир, Ливиямен қатынас жасаса, 1973 жылғы соғыстан соң Сауд Арабиясымен,
шахтық Иранмен жақын қарым қатынас орнатты. Осылай АҚШ – тың Таяу Шығыстағы
тұрағы Израильдың беделін түсірмекші болды.
1977 жылы қарашада Анвар Садат Иерусалимге барды.
1.2 Кэмп – Дэвид үрдісі және нәтижелері
1977 жылы 9 қыркүйекте Египет президенті Анвар Садат халық
жиналысында сөйлеген сөзінде: Мен Египет жастарын, жауынгерлерін немесе
офицерлерін қорғап қалу үшін жердің шетіне барар едім. Мен барлық әлем
бұрышына баруға даярмын. Мен олармен сөйлесу үшін олардың еліне де баруға
дайынмын. Бутрос Бутрос – Галидің куә болуынша осы өзгерістерден соң
Садатқа ең бірінші қошемет көрсеткен Ясир Арафат болды дейді. Бірақ Арафат
та, менің қасиеттерім де, мен де президенттің айтқанын түсінбедік. Біздің
көпшілігіміз оны бейбітшілік орнытуға дайындықты көрсеткен жай метафра деп
білдік.
Алайда, кейін бұл сөздер жай айтылмағанын көреді. Президенттің бұл
сөзіне дейін Египет пен Израиль арасында үнемі қатынас орнатуға әркеттер
жасалынған. Мысалы, бұл кезеңде Марокко королі Хасанды, Австрия канцлері
Б.Крайскийді және Иран шахын аралық ретінде пайдаланып Садат Израильдің
еңбек партиясының лидері Шимон Переспен қатынас орнатты. Шимон Перес 1977
жылы мамырдағы сайлаудан соң билікке келуі тиіс еді [5, 95 б.]. Алайда
сайлауда Липуд блогының лидері Менахем Бегин жеңіп шығып, бірақ сөйтсе
де Израильменбайланыс үзілмеді. Алайда 1977 жылы қыркүйекте Мароккода Хасан
ІІ аралығымен Израильдің сыртқы істер министрі Моше Даян мен Садаттың
жақын адамы Хасан ат – тухами кездесіп болашақ алар белестер қарастырылды.
Садат халық жиналысындағы сөзінен соң Дамаскіге келді, Осылай Хафез
Асад президент қолдауын алмақ болды. Алайда ол Египет лидері әркетіне қарсы
екендігін айтты.
19 қарашада Садат жоғары қызметтегі шенеуніктер тобымен Иерусалимге
келді. 1977 жылы 20 қарашада сөйлеген сөз жалпы арабтық талаптар рухында
болды. Израиль зерттеушісі Раймонд Коэнның сөзіне сүйенсек, Египет
президенті болашақ бейбіт үрдістер туралы емес негізіг
принциптердіңфилософиясымен шектелді. Араб жерлерін әскери күштерден азат
ету, Палестиндықтардың құқығы, қақтығыстарды бейбіт жолмен шешу. Трибунада
тұрған Садат: Мен сіздерге Египет және Израиль арасында сепаративті
келісім орнатуға келген жоқпын, Израиль және оған қарсы мемлкет арасындағы
сепаративті келісім аймақта бейбітшілік орнатуға мүмкіндік бермейді.
Путь Египта в Иерусалим атты кітабында сыртқы істер жөніндегі
министр Бутрос Гали: Египет және Израиль ұстанған позициялар бір – біріне
мүлде қайшы екені көрінді, жауап сөз ретінде Бегин сөйлеген сөзінде
палистиндықтардың құқығы жайында сөз қозғалмайды. Ал Бутрос Гали өз сөзінде
париж арқылы Париж арқылы телефон байланыс жүйесін орнату туралы ғана
келісімге қол жеткізді.Садат іс сапары барысында АҚШ – ты қолдады.
Иерусалимнен келген Садат Израильмен жағдайдың шиеленісуін ел – мүшелерін
жинапжиын өткізбек ойы болды. Алайда оның шақыруына АҚШ пен Израиль ғана
келді. Сондықтан америка президенті Кастер конференциясы кейінге
қалтырылды. Америка елшілері араб елдерін Египет жағына тартпақ болды. Осы
мақсатпен АҚШ – тың хатшысы Сайрус Вэнс Таяу Шығысқа сапар шегіп Сауд
Арабия, Сирия, Иордания басшыларына қысым жасады.Осылай олардың
антисадаттық позицияларын жұмсатрпақ болды. АҚШ бірінші Сауд Арабия
көмегінен үміттенді. Сауд Арабиясы сыпайы түрде жоқ деген жауап берді.
Сауд Аравиясының сыртқы істер министрі ханзада Сауд аль – Рейсон әр қадам
артынан нақты нәтиже болуы тиіс, алайда қабылданған акция нәтижесі әлі не
болатыны белгісіз деді. Вэнс Дамаскіде де, Амманда да еш нәтижеге жетпеді.
Кэмп – дэвид келісімдерін қабылдау және Израильмен бейбіт бітім.
Садат Иерусалимнен келісімен Египет және Изхраиль арасында белсенді
келіссөздер жүргізді.
Египет 10-18 а ішінде Синайдан барлық Израиль әскерінің кетуін,
барлық израильдық тұрақтарды, аэродромдарын, базарларды көшіру Шарм – аш –
Шейх пен Рафат және басқа маңызды пунктерді өзінің бақылауына алғысы келді.
Пунктерді құруда Египет Израильдықтарсық халықаралық мамандармен шұғыл
кездесу өткізуді көздеді.
Израиль өзінің негізгі күштерін кезең бойынша 3-5 жылда шығаруды,
қауіпсіздік белдігі ретінде әскери мекендері сақтап қалуды көздеді. Оны
Израиль әскері қорғауға тиіс еді. Синайда БҰҰ – ның әскерінің араласуымен
буферлі аймақ құру ісі талқыланды. Шұғыл хабарлау қызметіне израильдықтар
да кірсе деді. Израиль Шари – эш – Шейх, Рафахжәне бірнеше маңызды
пунктерді бірігіп пайдалануды ұсынды.
Екі ел өкілдері ұзақ уақыт бір шешімге келе алмады, сондықтан да АҚШ
президенті Джимми Картер оларды АҚШ – на шақырды.
1978 жылы АҚШ – ның президентінің қатысуымен Кэмп – Дэвидте премьер –
министр Бегин және Египет президенті Садат арасында 2 құжатқа Рамки для
заключения мирного договора между Египтом и Израилем и Рамки мира на
Билжнем Востоке қол қойылды.
Бутрос Бутрос Галидің куәландыруы бойынша, египеттіктер жақынан
тікелей келісімге қатысушылардың кеңесі Кэмп – Дэвидте ?иын және сәтсәз
жағдайларда болды. Оның айтуы бойынша Садат бірден келіссөздерден кетуге
шешім қабылдады. Алайда, бұл орындалмады. Садат Кэмп – Дэвидте кездесу
үшін қандай бағада бағада болмасын халықаралық келісімге қол қою
аяқталғанын қалады. Садаттың ойынша бұл құжаттарсыз оның Иерусалимге сапары
және дипломатиялық бастамасы сәтсіздікке айналды. Бұдан мынаны көруге
болады, егиептеттік президент өз келісімдерін ешқашан өз көмекшілеріне
хабарламаған, тек үш лидер кеңесінде талқылап отырған. Сол уақытта
делегация мүшелерінің позицияларының барлығы принципиальды болып көрінді.
Президенттің өзі ымыраға келуге ұмтылды. Ал Бегин өзін мүлдем басқаша
ұстады. Садат және Картер дің кездесулерінен кейін, ол өз делегацияларына
келісім түйіндемелерін берді.
Зерттеуші Раймонда Коэнның ойынша Египеттің сыртқы саясаты келесі үш
принципке бөлінеді: жер, егемендік және Палестиналық араб халқының құқығы.
Егер де Гамал Абдель , панарабизм идеологиясын ұстанса, бұл ұғым жалпы араб
елдері үшін негізгі ұранға айналды. Барлық сатып алынған араб жерлерінің
қайтарылмауы және палестиналық құқықтың қалпына келуі, Таяу Шығыста
бейбітшіліктің орнауы мүмкін емес, бірде Анвар Садат тұрған жері Египеттегі
жер қатынастарының заңды түрде орнатылуын қадағалап отырды.
Мұны Б.Бутрос Гали Иерусалимге Египет жолы деген кітапта растайды:
Садаттың бірден – бір мақсаты, Египет жеріне оралу болды, екінші сөзбен
айтқанда, отаны – Синайға. Қалған сұрақтардың барлығы ол үшін қайталау
болды.
Палестиналық мәселеге не әсер етеді, Буторс Галидің ойынша, Садат
бітімге келді, палестиналық халықтың заңдық құқығының бектілуі үшін Египет
үлкен күш беруі мүмкін емес, әлі де болса, египеттік терриория Израильдік
оккупациямен жалғасын табады. Сондықтан келісімдер Кэм – Дэвидте жазылды.
Бірақ өзара құқықтық байланыс жоқ еді.
Біріншіден бұл құжаттардан Египет пен Изариль арасындағы бейбітшілік
келісімді бекіту шеңбері, екі жақта үш айлық мерзімде өзара әлемдік
келісімді бектуге келісті. Анвар Садат Израильмен дипломатиялық қарым
қатынастардың орнауына және де Синаймен Израильдік әскердің шешімінің
аяқталуына дейін келісім білдірді, сонымен қатар капиталдардың еркін
қимылына және екі елдің арасындағы жұмысшы күшін таратуға кедергілер
жасалды.
Екінші Кэмп – Дэвидтік келсімге не әсер етеді: Таяу Шығыста
бейбітшілік шеңбері, ол әділеттілікке жету және Таяу Шығыстағы
қарсыластықтарда бейбіт келісімдерге келуге шешім қабылдады. Ол қорғаныс
кеңесінің 242 және 338 бөлімдерінде шешілді. Бұл келісімнің қорытындысы, ең
әуелі Сектор Газадағы және Иордан өзенінің батыс жағалауындағы
палестиналықтардан 1867 жылы Изратльдыктер сатып алған жердің мәселесін
шешу мақсаты көзделді. Бұл үшін Египет, Израиль, Иордания және Палестина
өкілдері Палестина мәселесі төңірегінде сөз қолзғауы көзделінді. Ол
мәселені шешу үшін үш кезеңнен тұратын процесті өткізу керек еді.
- Бірінші кезеңде Батыс жағалау мен Газа Секторында келесі бес
жылдыққа өткізілетін шаралардың өтпелі кезеңі қарастырылды.
Одан кейін бұл территорядағы секілді билліктің жергілікті
органдарында сайлау өтті, Израильдық әскери әкімшілік
таратылды. Бірақ әскер тұрақтап қалып қойды.
- Екінші кезеңде Египет, Израиль, Иордания, Газа секторы және
Батыс жағалауытаңдаулы өзін - өзі басқарубилігін құруға
келіседі. Сонымен қатар бұл кезеңде Израильдік әскердің
территориясы жайлы тұжырымы болуы қажет.
- Үшінші кезең, Газадағы және Батыс жағалаудың келісім
қорытындысының мәртебесі анықталды... және Израиль мен
Иордания аралығында бейбіт келісім орнауы керек. Ъ
Бұл келісімдер кеш басталмауы керек. Бұған қатысушылар Египет,
Израиль, Иордания және Газа мен Батыс жағалаудағы тұрғындардың таңдаулы
мүшелері келуі тиіс еді. Осы шараларды өткізу үшін екі комиссия құрылды.
Біріншісі, Газа мен Батыс жағалаудың мәртебесін анықтаумен айналысса, ол
екінші комиссия бірінші комиссияның қорытындылары мен шешімдерін талқылау
үшін шақырылды.
Бұл құжатта Египет және Израиль арасында 3 ай көлемінде бейбіт
келісімге келуге керектілігі жайлы көрсетілген.
С бөлігінің қорытындысында былай делінген, яғни, Израиль және оның
көршілері аралығында принцип және жағдайна қарамастан Египет, Сирия және
Ливан арасындағы бейбіт келісім болуы керек.
1978 жылы қыркүйекте Кэмп – Дэвидтегі келісім қорытындысында Әлем
бейнесі бекер айтылмаған. Ол араб – израиль арасындағы бейбітшілік үрдісі
әмбебептық сипатта болуы тиіс еді. Әлем бейнесі әртүрлі аспектілерге
бөлінді. Ол әскери – сауда экономикалық байланыстарңа басқа да елдерді
шақырды. Және де бл үшін бейбіт іс қимылдарды бір жүйеге келтіруді ұсынды.
Әлем бейнесінде Таяу Шығыстық бейбіт үрдістердің ұйымдарына АҚШ – тың
монополиялық көріністері болды. Бейбіт келісімдерді ұйымдастыру сапасы
бойынша АҚШ ерекше рөл атқарды. Ол нәтижесінде екі үрдістен өтті. Сол
уақытта Таяу Шығыста біріншіден, Генри Киссинджердің дау туғызбас
жетістігі, нәтижелі дипломатиялық іс - әркетінің барысында Синайлық келісім
бекітілді. Сирия – Израильдік келісімде әскердің таралуы Голандық шыңдарда
көрінді. КСРО мен Египет арасының алшақтауы бұл аймақтағы Кеңес Одағының
беделінің түсуіне әкеліп соқтырды.
Келісімнің бір бөлімі палестиналық мәселелерді шешуге арналған, онда
тек Египет, Израиль және Иордания көрсетілген. Бірақ құжаттың авторы былай
деген: палестиналық құрылу тек Иорданияның конференциясынан ғана құрылады.
Сирия бейбітшілік келісімге қатысудан шығарылған, сол мәселе бойынша
израиль қатынасына қатыгездікпен қарады. Онда палестинаны азат ету ұйымы
жайлы материалдар бар. Бұл фактіде барлық араб елдерінің палестиналық
халықтың жалғыз заңды мүшесі ретінде қабылданған.
1979 жылы Вашингтон қаласында Кэмп – Дэвид келісіміне Израиль, Египет
арасында жасалынып, оған Садат, Бегин және Картер қол қойды.
Египет пен Израиль арасындағы келісім шартына қол қою. Ол аймақтағы
бейбітшілкті қамтамасыз ететін маңызды қадамдардың бірі және араб – израиль
арасындағы келіспеушілікті жою негізі бұл келісім аталған мемлекеттер
арасындағы соғыстың тоқтатылуын тіркеді.Кейбір мәліметтердің мазмұндарында
мынандай мағлұматтар берілген: Израильдықтар қаруланған және Синай
түбегінде азаматтар қаруланғандығы туралы айтылған. Эвакуация үш жыл ішінде
кезең бойынша орындалып, 1982 жылы сәуірде бекітілуі тиіс еді.
Ратификациялық граммотамен айырбас кезінде алғашқы тоғыз айда израильдықтар
өз әскерін Шығыс Эль – Аришадан Рас – Мұхаммед жолы арқылы жүріп өту болды.
Бұл кезең қорытындыға келе салысымен 3 бап және 3 пунктке сәйкес көшуді
қадағалады. Қатынасты қалыптастыруды, яғни дипломатиялық, экономикалық
қақтығыстарды қалыптастыру болды.
Келісімде Синай түбегінде Египеттіктердің егемендігін орнатуы жайлы
айтылған. Бірақ бұл шектеулі егемендік еді. Израиль шекарасының маңында
және Акаб шығанағында ұзындығы 20-40 шақырымға дейін демилитарланған аймақ
пайда болды. Египеттің басқа аймақтарында шектеулі қаруланған күш ұстанған
Израильдіктер құрған аэродромдарда египеттіктердің тек азаматығы ғана
қолданылған. Шындығында да Синайдың барлығы демилитариялық аймаққа
айналған. Яғни оның негізгі бөлігін египеттік әскермен араластыруға болады.
Израильге қатысты, оның шекралық аймағының ұзындығы 3 км болып жалғыз
шектелген, оған төрт израильдік батальонды құруға рұхсат берілді.
Оларды Израильдің кез –келген әскери бөлімі басқара алған. Изариль
жағынан демилитарлық шекара болмаған. Сонымен қатар Израильдік сот Суэц
арнасы арқылыеркін жүру құқығын алып қойған. Сол уақытта АҚШ – тың Негев
шөлінде әскери – ауа базасынқұруды міндет қылды, ол Египет – Израиль
мұнайын жабдықтады. Синайдағы әскери – ауа базасының шығынының орнын
толтырды.
Келісімнің 6- шы бабында Египеттің кез – келген келісім
міндеттемесінің басымдылығы анықталды. Кеңес зерттеушісі А.Г.Князева
мынадай баға берген: сеператтық келісім және оған сай құжаттар кері мағына
береді және Египет мемлекетінің егемендігіне белгілі түрде шек қойылады. Ол
келесі фактілерді мысалға келтіреді.
Египеттіктер келісімнен Синайдың демилитаризация шектеуіне өз талабын
қойған олар сол жолмен израильдер мен американдықтарға орын берген. Садат
солай Израильге сектор газаның біліктілігін жеткізген. Яғни израиль 1967
жылы Египеттің әкімшілік бақылауында болды. Ал Египет және Израиль
шекаралары арасында Египет халқының шекарасында және Палестина шекаралары
орналастырылды.
БҰҰ – ның әскері немесе көпұлттық күштер Египеттік шекарадан
түбегейлі шектетілді. Ал осы уақытта Израиль шекараға бақылау ғана орнатты.
2 1980 жылдардағы Таяу Шығысты реттеу негізінде Египеттің
позициясының эволюциясы
2.1 Х. Мүбәрактың билікке келген соң Египеттің сыртқы саясатындағы
негізгі тенденциялар. Араб – израиль шеленістерін реттеудегі Египет
1970 жылдардың басында Таяу Шығыс аймақтық жүйесі қалыптасып бітті.
Оның өзіне тән сыртқы әлеммен қатынас жүйесі де болды. Құрылым анықталып,
ел – лидері де анықталды. Осы елдер арасынан – ең бірінші – араб елдерінің
ішінде ең дамығаны Египет, Сирия, - Таяу шығыстағы Израильмен күрестегі
халық қозғалысындағы маңызды рөл атқарған ел: мұнай қоры көп және қаржы
көлемі жағынан бай , қасиетті ислам орындарын сақтаушы – Араб елі болды.
Египетке келсек ол, Таяу Шығыстағы ең күшті әсер етуші аймақ ретінде
белгілі.
Садатқа дейінгі Египет президенті елдің ішкі, сыртқы саясатында
египеттіктердің мүддесін көздеп жалпыарабтық мүдделерге қайшы қоя отырып,
араб елдерінің ішінде Израильмен күресте әскери күшті мемлекетті шығарды.
Қосымша араб елдерінің бөлінуіне әсер еткен себеп, ол иран – ирак соғысы
болды. Араб елдері Иран және Ирак жақтастарына бөлінді. Сауд Аравясы,
Сирия, Ирак, Ливия, Алжир, Марокко сияқты лидер мемлекеттер пайда болды.
Египеттің оқшаулануы Израильдың аймақтағы жағдайын жақсартуға бірден
– бір оңды сәт болды. 1978 жылы және 1980 жылы ол Ливанға шабуылдап, 1980
жылы Шығыс Иерусалимнің басшылығымен байланысын үзді. 1981 жылы Ирактағы
ядролық сынақ орталығына бомба тасталынса, 1986 жылы Тунистегі штаб –
квартираға бомба тасталынды.
Египетте билікке Хосни Мүбәрактың келуі сыртқы саясатқа маңызды
өзгерістер енгізді, бірақ барлық шаралар анықталған болды. Америка
зерттеушісі Луис Канторидің айтуынша Мүбәрак өзіне дейінгі Г.А.Насыр мен
Садаттың іс - әрекеттерін үйлестіре білген. Бұл іс - әрекеттер и1952 жылғы
революцияның жылдық тойын тойлатуда жаңа лидер халыққа жолдауында Египеттің
сыртқы саясатының негізгі принциптерін жария етті. Онда:
- Египет ұлтыныңғ жолын ұстанушылық;
- Барлық тәуелділік түрлерін мойындау;
- Оң әсерін тигізетін бейтараптану және оқшаулану саясатын
ұстану;
- Халықаралық әскери ұйымдарға кіруден бас тарту;
- Өз территориясында шетелдік әскери базалардың орналасытудан
бас тарту;
- Халықаралық бейбіт бітімді қолдау;
- Ұлт – азаттық қозғалысты қолдау;
- Египеттің ішкі істеріне араласуға қарсылық таныту немесе жол
бермеу;
- Ядролық қаруды таратуды тоқтату;
- Халықаралық дәрежеде бейбіт қызметтер ұйымдасыра білу;
Мүбәрактың билеуші ретінде сипаты болашақты болжай алатын, прагмат,
кең көлемді мәселелерді шеше білетін, шиеленісті шешуге,мақсат қоя және
оған жете білу сияқты қасиеттерге ие болды.
Ол билікке келісімен шешімдер қабылдауда демократия тән болды.
Президент үнемі өз маңындағы жақындарын, үкіметпен, парламенттен, тіпті
партия мүшелерінен кеңес сұрап отырған.
Билікке келген жаңа президент сыртқы саясаттың негізгі бағыттарын
сақтағысы келді. 1981 жылы қарашадағы халық жиналысында өзінің меншіктік
саясатында ашық есіктер саясатының жалғасын табатындығын атап өтті.
Сыртқы саясатты шешуге тиіс мақсаттар ол Синай түбегі Израиль алған
территорияны қайтару, Египетті араб мемлекеттеріжағына қайтару және араб
елдерімен байланысты күшейту болды.
Сол сәтте Мүбәрак Кэмп – Дэвид принциптерін қолдай отырып Израильмен
бітімге келуді көздеді.
1982 жылы сәуірде жоспарланған іс жүзеге асып Синай түбегі
территориялары Египетке қайтарылды.
Хосни мүбәрак араб елдерімен елшілік қатынастарды түбегейлі қалпына
келтіруге тырысты. Осы жердегі оның алғашқы қадамдары БАҚ – ның араб
елдеріне қарсыкомпанияларына қарсы шықты. Араб және ислам елдерінің лигасын
тарту. Бір сәтте АЕЛ - ның штаб – кваритирасын Каирға көшіруді көздеді.
Египет басшылығы ООп – ты палестин халқының заңды жалғыз өкілі деп
таныды. 1983 жылы ООП үкіметі Ливаннан кетіп Тунисте өзіне орын тапты,
Каирда Мүбәрак пен Арафаттың кездесуі болды. 1986 жылы желтоқсанда Египет
астанасында ООП өкіметтілігі ашылды. Сол сәтте кез – келген Египетпен
қатынасатын дұрыстағысы келген мемлкетке есік ашық екендігі айтылды.
Египет тұғысынан бұл іс, - деді Париж газеті Монд дипломатии, -
Кэмп – Дэвидтен шыққаны үшін Израильдің өкініші және осылай араб сеніміне
ие болу.
Египеттің араб елімен жақындасуына маңызды фактор Иран – Ирак
соғысы, Парсы шығынағының араб елдерін өздеріне Иран революциясы жағынан
қауіп төнгенде әскери потенциалы жоғары Египет мәнін түсінді. Египетпен
арадағы қатынасты жөндеуге ең бірінші дайын екендігін білдірген Ирак болды.
Өйткені Ирак жауымен келісімге келген Сирия әскерімен Египеттің әскері
керек болды. Иракка Египет қару – жарақ берді, әскери кеңесшілер жіберілді,
әскерлер тек соғыспай Ирак ауыл шаруашылығында, мұнай кен орындарында
жергілікті халық орнын алмастырыпжұмыс та істеді. Тек Египет басшылығының
беделіқалпына келтірілгеннәрсе 1984 жылы Марокконың белсене араласуымен
Ислам конференциясының ұйымына қайта кірді.
Египет – американдық қатынастарға келсек, Египет басшылығы АҚШ – пен
тығыз қатынас жасай отырыпоның тәуелсіздік дәрежесіназайтпақшы болды.
1982-1983 жылдары Египет АҚШ – тан экономикалық көмек ретінде 1 млрд
және әскери көмекке 1,3 млрд доллар алды. 1980 жылдардың бірінші жартысында
Египет дамушы елдердің ішінде АҚШ – тан көп қаржылай көмек алған бірінші
орын дағы мемлекет болды. 1984 жылдардың аясында Египет АҚШ – на 8,5 млрд
доллар қарыз болды. 1985 -1987 жылдары америка көмегінің көлемі сол
деңгейде сақталды.
АҚШ – тан өте жоғары мөлшерде қаржылай алғанына қарамастан Египет
сыртқы саясатын тәуелсіз жүргізді. Оның жарқын көрінісі ретінде Брайтстор
деп аталатынбіріккен Египет – американдық моневрлерін атауға болады. БАҚ –
жағдайды толық ашық көрсетпесе де Египеттің жаттығуларды негізгі және
жалғыз мақсаты жаңа қаруды игеру деп ашық айтты.
Тағы бір мысал Рас – Бомас базасының құрлысына АҚШ көмек беріпсол
арқылы оған бақылау жасамақшы болғанда Мүбәрак ашық қарсылық көрсетті.
АҚШ – қа тәуелділікті азайту үшін Египет әскери өндірістің Араб
ұйымының жұмысын қалпына келтіруді ол араб капиталынқұрып, 1979 жылға дейін
өмір сүрді.
Сонымен қатар египеттіктер қару алу көздерін түрлендірмекші болды.
Олар сол мақсатпен Ұлыбританиядан қару – жарақтар сатып ала бастады.
Келесі күні Израильдің бастамашылығын білдіргеннен кейін ПБҰ атқару
комитетінің ресми түрдегі реакцисы пайда болды, онда былай делінді: “бұл
жоспардың палестина халқына еш қатысы жоқ, өйткені ол оның ұлттық өмір
сүруін қабылдамайды және де оның заңды ұлттық құқықтармен не үлкен, не кіші
дәрежеде байланысты емес”.
Реттеуді қайта тығырыққа тіреген қарсыластықтың екінші жағының жауабы
осындай болды.
Қайта жаңғырған келіспеушіліктерді жою үшін және саяси үрдісті алдыға
қарай жылжыту үшін президент Хосни Мүбәрәк өзінің ұсыныстарын ұсынды. Ол
бізге “Мүбәрәктың 10 пункті” деген атаумен белгілі.
Палестина-иорданияны бастамашылықтары нәтижесіз аяқталғаннан соң, 1985
жылы Египет пен ПБҰ арасындағы қарым-қатынас түзу жолда болмады. 1987 жылы
сәуір айында Каирдағы ПБҰ өкілдігі жабылды. Бірақ екі жақ Адис-Абебте және
Эфиопияда 1987 жылы қарша айында келіссөз жүргізді, бұрынғы қарым-
қатынастар орнына келді.
ПБҰ Египетте қайта ашылды. Екі жақ Таяу Шығыстағы мәселелерді шешу
жолдарын іздестірді, тәжірибелерімен бөлісті.
Интифаданың басталуымен Палестинаның басып алынған жерлерінде шерулер
ұйымдастырылды. Египеттіктер шеруге ерекше белсенділікпен қатысты. Олар
израиль әскерінің дөрекілігі мен зорлық-зомбылықтарын тоқтатуды, палестина
халқының құқығымен санасуды, Египет Кэмп-дэвид келісімінен бас тартуын
талап етті. Каирде шеру орталығы Каир университеті мен Айн-Шамс
университеті болды.
Интифаданы қолдау үшін оппозициялық партиялар әр түрлі конференциялар
мен митингтер ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz