Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері.қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер.фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы туралы ақпарат

Кіріспе
Қолданылған әдебиеттер

Стильдік ерекшеліктер -алуан тақырыптағы сөйлеу барысында тілдің стильдік мүмкіндіктерін әр жақты пайдалану. Ең басты ерекшелік тілдің ауызекі сөйлеу және жазу дәстүрлерінен көрінеді. Алғашқы дәстүр күнделікті сөйлеу тілінің стилі негізінде қалыптасады да онда күнкөріс-тіршілік қалпынан туған лексика. атаулар мен сөз қолданыстар молырақ және синтаксистік құрылымы жағынан сез тәртібі біршама еркін жүйеленеді. Осы ауызекі дәстүрге жататын және синтаксистік жүйесінің белгілі бір нормаға сүйенетіндігі нәтижесінде жазу тілінің стиліне суығырақ келеді. Жазу тілі стиліне бейнелі беллетристиканың, яғни көркем әдебиеттің тілі, ресми құжаттар мен ағымдағы іс қағаздарының тілі, хабар-ошар, сәлем хат, жолжазба, күнделік және қойын дәптер хаттамаларына тән эпистолярлық стиль т. б. жатады. Абайдың қаламгерлік қызметінен осы айтылған Стильдік ерекшеліктерді аңғаруға болады. Ол ең әуелі өз халқының ауыз әдебиеті стилімен қара өлең ұйқасына құрылған «бір қақпай» өлеңдер шығарды. Оның «Кім екен деп келіп ем түйе қуған...», «Түңлік байдың қатыны атың игеріп...», «Қара қатын...», «Бөстегім, құтылдың ба Көтібақтан?..», «Әйелің - Медет қызы, аты Өрім...» т. б. шығармалары халық әдебиеті стилін танытады. Оның алғашқы ақындық талпыныстарынан туған мұндай өлеңдері аса көп жиналмаған, хатқа түсіп те үлгермеген. Ал шәкірттік кезеңде мұсылман шығысының классик. жазба әдебиетіне дән қойған. Соған орай ақын Шағатай әдеби тілінің әрі көркемдік-эстетик. қасиетін, әрі жазу дәстүрін игере бастаған. Оның иран, шағатай ақындарында жырлаған «Фзули, Шәмси, Сәйхали», «Әлифби» туындылары соның айғағы.
«Абай - қазақ әдебиетінің классигі» деген тұжырымды алғаш ұсынған (1934 ж.) проф. Қ. Жұбанов ақынның сол кезге дейін «еленбей келген ерекшелігі» қазақтың халықтық тілін классик. әдебиет тілі дәрежесіне дейін көтергендігі деген болатын. Бүл - түбегейлі таным. Абайдың бұл ерекшелігі - атап айтқанда, халық тілін жазба әдеби тілдің қажетіне жегуі, сөйтіп классик. кермек әдебиет стилін қалыптастыруы - оның өзгеден ерекше даралығы. Абай ақындығының басты Стильдік ерекшеліктері де осы. Себебі, түркі тілді өңге ұлттың жазба әдебиеті саласындағы аты әйгілі ақындарының бері де ез поэзиясын шағатай тілінде өрбіткен. Абай шығармашылығы сыншыл реализм бағытын ұстанған; ол өз туындыларында үлкен әлеум. тақырыптарды бұқарашыл биік мұраттар тұрғысынан сөз еткен.

І.Кеңесбаев «Қазақ тіл білімі туралы зерттеулер» Алматы, 1987 жыл.
І.Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев «Қазіргі қазақ тілі» (лексика, фонетика) Алматы, 1975
І.Кеңесбаев «Фразеологиялық сөздік» Алматы, «Арыс» баспасы, 2007 жыл, 797

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университетінің
Филология факультеті

СӨЖ
Тақырыбы: Қазақ фразеологиясының стильдік ерекшеліктері.Қазақ фразеологизмдерінің қалыптасуындағы ұлттық мәдени маңызы бар түпдеректер.Фразеологизмдердің көркем әдебиетте қолданылуы

Орындаған: Әблез М.С
Тексерген: Қалиева С.Е

Семей 2015ж
Стильдік ерекшеліктер -алуан тақырыптағы сөйлеу барысында тілдің стильдік мүмкіндіктерін әр жақты пайдалану. Ең басты ерекшелік тілдің ауызекі сөйлеу және жазу дәстүрлерінен көрінеді. Алғашқы дәстүр күнделікті сөйлеу тілінің стилі негізінде қалыптасады да онда күнкөріс-тіршілік қалпынан туған лексика. атаулар мен сөз қолданыстар молырақ және синтаксистік құрылымы жағынан сез тәртібі біршама еркін жүйеленеді. Осы ауызекі дәстүрге жататын және синтаксистік жүйесінің белгілі бір нормаға сүйенетіндігі нәтижесінде жазу тілінің стиліне суығырақ келеді. Жазу тілі стиліне бейнелі беллетристиканың, яғни көркем әдебиеттің тілі, ресми құжаттар мен ағымдағы іс қағаздарының тілі, хабар-ошар, сәлем хат, жолжазба, күнделік және қойын дәптер хаттамаларына тән эпистолярлық стиль т. б. жатады. Абайдың қаламгерлік қызметінен осы айтылған Стильдік ерекшеліктерді аңғаруға болады. Ол ең әуелі өз халқының ауыз әдебиеті стилімен қара өлең ұйқасына құрылған бір қақпай өлеңдер шығарды. Оның Кім екен деп келіп ем түйе қуған..., Түңлік байдың қатыны атың игеріп..., Қара қатын..., Бөстегім, құтылдың ба Көтібақтан?.., Әйелің - Медет қызы, аты Өрім... т. б. шығармалары халық әдебиеті стилін танытады. Оның алғашқы ақындық талпыныстарынан туған мұндай өлеңдері аса көп жиналмаған, хатқа түсіп те үлгермеген. Ал шәкірттік кезеңде мұсылман шығысының классик. жазба әдебиетіне дән қойған. Соған орай ақын Шағатай әдеби тілінің әрі көркемдік-эстетик. қасиетін, әрі жазу дәстүрін игере бастаған. Оның иран, шағатай ақындарында жырлаған Фзули, Шәмси, Сәйхали, Әлифби туындылары соның айғағы.
Абай - қазақ әдебиетінің классигі деген тұжырымды алғаш ұсынған (1934 ж.) проф. Қ. Жұбанов ақынның сол кезге дейін еленбей келген ерекшелігі қазақтың халықтық тілін классик. әдебиет тілі дәрежесіне дейін көтергендігі деген болатын. Бүл - түбегейлі таным. Абайдың бұл ерекшелігі - атап айтқанда, халық тілін жазба әдеби тілдің қажетіне жегуі, сөйтіп классик. кермек әдебиет стилін қалыптастыруы - оның өзгеден ерекше даралығы. Абай ақындығының басты Стильдік ерекшеліктері де осы. Себебі, түркі тілді өңге ұлттың жазба әдебиеті саласындағы аты әйгілі ақындарының бері де ез поэзиясын шағатай тілінде өрбіткен. Абай шығармашылығы сыншыл реализм бағытын ұстанған; ол өз туындыларында үлкен әлеум. тақырыптарды бұқарашыл биік мұраттар тұрғысынан сөз еткен. Айтайын деген ойын, әрбір өлеңін қалың көпшілік түсінсін деп жазғандықтан оның стилі де анық, айқын, жатық. Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер, Думан, сауық ойда жоқ әуел баста-ақ, Дейді ол өзінің тіл ұстартудағы мақсаты жайлы. Сөйте тұра оның лирикалары барынша нәзік, көркем және суретті болып келеді. Байырғы қазақ ауыз әдебиетінен мол сусындағанАбай оның сез байлығын, әсерлі көркемдеу құралдарын жастай игерсе де, өз шығармаларында ертегілік-аңыздық ғажайып көріністерге ұмтылмаған, қайта аңыздық сюжеттің езіне шыншылдық өң берген. Сез айттым Әзірет Әлі, айдаһарсыз, мұнда жоқ алтын иек сары ала қыз - деп, ол өзінің Стильдік ерекшеліктернің эстетикапринциптерін айқындап берген. өзіне дейінгі ескі би, ескі ақындарды көріп біле тұра Абай өз қоғамының, өзі өскен ортаның, сол дәуір әдебиетінің талап, тілектері деңгейінде қалып қоймай, замана ауқымынан шығандап шығып, жаңа түр, жаңа мазмұн, жаңа тақырып және соларға лайық ұтымды поэтик. тіл іздейді. Абайдың бейнелі де бедерлі, салиқалы ақындық стилі осылайша қалыптасты. Ол қазақ әдебиетінің еткендегі үлгілерін саралаумен бірге Шортанбай, Бұхар, Дулат жырау сөздеріне айрықша мәндерді. Сөйтіп ескі бише отырмай, бос мақалдап, қазақтың жаңа жазба поэзиясын көп сөзділіктен арылтты, елеңнің жаңа өрнектерін, бунақ жүйелерін, ұйқасу тәсілдерін дәл тауып ұсынды.
Сондай-ақ ақын өлең-сөздің жанр табиғатын байытып, бұрынғы ауыз әдебиетіндегі қара өлең, қайым елең, жыр өлшемді тұрмыс-салт лирикаларының, батырлық дастандардың, қисса-хикаялардың романтизмін, толғаулардың дидактика. сарынын жаңа реалистік бағытқа, бедерлі аналогиялық суреттеме тәсіліне бағыттады. Сөйтіп байырғы жеті-сегіз буынды шұбыртпалы жыр мен он бір буынды төрт тармақты шумақтар жаңаша өң алып, нәрлі бояулармен қанықты. Енді қазақ поэзиясында жылдың төрт мезгіліне арналған өлеңдер, жеке адамдардың мінездеме портреттері, орыс және Европа әдебиетінің үлгісінен кем соқпайтын романстар, эпиграммалар, хат түріндегі монологтар мен диалогтар бой түзеді. Ы. Алтынсаринге ілесе халқымызға мейлінше ұнап, етене сіңісіп кеткен мысал өлеңдер жазды. Оларды орыс авторларынан аудару үстінде де Абай мысал оқиғасының, ондағы кейіпкер әрекеттерінің қазақ ұғымына қонымды болуын ойластырып, ез тарапынан тың түсініктемелер қосты. Евгений Онегиннен үзінділер аудару тұсында, бәлкім, А. С. Пушкин туындысының әсерімен, Абай жазған Айттым сәлем, қалам қас... пен Қиыстырып мақтайсыз... Онегин мен Татьянаның жауаптасуы стиліндегі, бірақ табиғаты жағынан нағыз ұлттық негізден туған, жаңаша пішілген туынды болды. Тұтастай алғанда диалог сипатындағы бүл ғажайып лириканың әрбір репликасы ішкі монолог ретінде де сыр шертеді. Кейін, яғни 20 ғ-дың алғашқы жиырма жылдығы көлемінде ояна бастаған қазақтың жас интеллигенциясы осы әсерлі тіл жалғасудың жатық сөзін үлгі тұтып, ел ішінде Селем хат аталатын әдеби-эпистолярлық жанрдағы шығармашылық енерді қалыптастырды. Ауыз әдебиеті дәстүрі мен жазу мәдениетіне ұштастырған бұл салт жазба әдебиетіміздің кемелденген сәтіне дейін жұртшылыққа қызмет етті. Абай аудармаларының да өзіне тән Стильдік ерекшеліктері бар. Ол ең алдымен рухани жан дүниесі жақын қаламгерлердің қазақ қауымына табиғи үндесетін шығармаларын таңдап аударды. Соның өзінде де қыз бен жігіттің сөздері тақылеттес Татьяна мен Онегиннің хаттарын сөзбе-сөз аудармай, қазаққа тән ұлттық нақыштармен әшекейледі. Мысалы: , Абай Татьянаның аузымен айтылатын сыры терең өкінішті:
Қаймақ еді көңілімде,
Бізге қаспақ бодты жем,
- деп, қыр елінің тіршілігін етене сезім аңсарына көмкеріп берген.
Шығыс әдебиеті үлгілерін туғызған әлемдік тақырыптарға қалам тартқанда Абайдың ақындық болмысынан нәзирәгөйлік стильдің нышаны да бой көрсетеді. Ол өзінің шайырлық дарынының биік деңгейін Шығыстың ұлы сез ұсталарымен өлшестіре келіп, Ескендір, Масқұт, Әзім әңгімесінжазды, сөйтіп бұрын шығыс әдебиетінің классиктері бірі мен бірі жарыса жырлаған сюжеттерді ез тарапынан өзінше пайымдап, дербес нұсқалы тың дастан етті. Абай орыс классиктері Пушкин менЛермонтовтың елеңдерін де енер сайысы тұрғысынан аударды. Оның стилінен аңғарылатын басты бір ерекшелік тәржімешінің мақсаты мен ұстанған принциптеріне байланысты болатын
Қазақ тіл білімінің қалыптасып, даму жолында, оны бір жүйеге
1940 жылы ғылым кандидаты, 1944 жылы ғылым докторлығына дисертациясын І.Кеңесбаев қоғамдық ғылымдардың, әсіресе, филология ғылымының дамуына көп еңбек І.Кеңесбаевтың жұмыстарының недәуір бөлігі қазақ әдеби тілінің даму проблемасына Ғалымның қазақ тілінің лексикасын, семасиологиясын зерттеуге арналған еңбектері де Ғалым қазақ жазуын, орфографиясын әрдайым жетілдіріп отыру ісінде де Орыстың П.М.Мелиоранский, И.И.Мещанинов, С.Е.Малов, А.Н.Самаойлович сынды тіл зерттеуші ғалымдарының Түркітануда фразеологизм туралы алғашқы еңбектер 40-жылдардан кейін жарық көрді.
ғылыми тұрғыда шешуде үлкен ізденістер басталды. Түркі фразеологиясын І.К.Кеңесбаевтың қазақ тіл фразеологиясының мәселелері жөнінде зерттеулері айырықша көңіл Ғалымның барлық мақалалары, зерттеулері кезінде тиісті ғылыми талқылаудан өткен,
І.К.Кеңесбаев - ғалымдардың халықаралық ұйымы Орал - Алтай қоғамының І.Кеңесбаев 1995 жылы қаңтардың 16-сында 88 жасқа қараған шағында
І.Кеңесбаев қазақ фразеологиясының теориялық негізін салушы
І.Кеңесбаев көп жыл бойы қазақ тілінің лексика, фразеологиялық
Тілімізде көкейге қонымды, көркем орамды алуан түрлі тұрақты сөз
Тіл-тілдің өзіне лайық ұлттық қасиеті оның барлық тарауларынан
Атақты ориенталист ғалымдар -- М. О. Әуезов, С. В.
Әр тілдің заңдары, өзіне лайық ерекшеліктері бар; оларды зерттейтін
Ғалым қазақ фразеологиясының дербес пән екендігін дәлелдейді. Фразеологияның сыр-сипатын
Әдетте зерттеушілер тарапынан бұл аталған критерийлердің бірін--басты, шешуші, екіншісін--көмекші
Тұтастық, тұрақтылық пен тиянақтылық ФЕ-нің басты, негізгі белгісі дегенде,
Осы аталған үш белгіге, яки үш критерийге сүйене отырып,
Сонымен, ф.түйдекке (идиом) мына тәрізді фразеологизмдер жатады: Жаны күйді,
Ф.тіркестер өз ішінен екіге бөледі:
а) түйін тіркес (түйін.т). Бұл--әуел бастағы еркін тіркесті ауыс
ә) түйіс тіркес (түйіс.т.). Бұл да әуел бастағы еркін
Қорыта айтқанда, қазақ тіліндегі тиянақты тіркестер (фразеологизмдер) --тіл ішінде
ФЕ-нің варианты мен синонимі мәселесі туралы да айта кеткен
Ал, белгілі бір фразеологиялық синонимдер деген мәселе вариант ұғымынан
Ғалым фразеологизмдердің семантикалық жүйесі жайында мынаны айтады. Тіл иесі
Фразеологизмдердің түп-төркіні тым әріге кетеді. Адам баласы сонау отқа,
Қазақ халқы өзінің өткен тарихында талай көрші елдермен,
Көп мағыналық (полисемия) пен омонимия құбылыстары әдетте жеке сөздердің
Омонимия құбылысын тануда түрлі көзқарастар бар. Зерттеушілердің басым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.