Тәуекел хан тұсындағы қазақ хандығы

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Тәуекел хан тұсындағы қазақ хандығы.

Жоспар

Кіріспе

І тарау. ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Қазақ мемлекеті.

1. 1. ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Орта Азия шайбанилармен және аштарханилермен қарым - қатынасы.

1. 2. Тәуекел хан тұсындағы Қазақ мемлекетінің ішкі - сыртқы саясаты.

ІІ тарау. Тәуекел хан тұсындағы қазақ мемлекетінің әлеуметтік

экономикалық жағдайы.

2. 1. Әлеуметтік топтар мен категориялары.

2. 2. ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Қазақ халқының рухани мәдениеті.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Қазақ хандығының нығаюы, оның құрамында этникалық аумақтың бірігуі XVI ғасырдың басында Бұрындық және Қасым хандардың билік ету кезімен байланысты. Солардың тұсында мемлекеттік аумақ оның қазақтар мекендеген этникалық шекаралармен толық дерлік сәйкес болатындай етіп кеңейтілді Одан кейінгі уақытта мемлекеттік билік айтарлықтай құлдырап, қазақ хандарына қарасты аумақ қысқарады. Қазақтардың этникалық аумағының едәуір бөлігі көрші мемлекеттер билеушілерінің - батысында өз бодандарын Сары-су мен Сырдарияға дейін қоныстандырған ноғай мырзаларының және Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-шығысы қазақтардын, жайылымдық жерлеріне үнемі шабуыл жасап тұрған жоңғар тайшыларының қол астына түседі. Сібір хандығының билеушілерімен әсіресе, XVI ғасырдың ортасында өз иеліктерін Қазақ даласының аумағына жылжытқан Орыс мемлекетімен қатынастар күрделі болды. XVI ғасырдың екінші жартысы Қазақ мемлекеті аумағының, бұрынғысы сияқты қазақтардың этникалық аумағы шегінде тағы да ұлғаюымен сипатталады, алайда оны толық біріктірген жоқ. XVI ғасырдағы сияқты, XVII ғасырда да мемлекеттікті нығайту және қол астындағы аумақты кеңейту проблемалары негізінен Оңтүстік Қазақстанның қалалары мен Жетісу жері үшін күреспен байланысты болды. Жетісу жері XVI ғасырда Шығыс Түркістанның моғол хандарынан және XVII ғасырда Жоңғар мемлекетінен ерекше көп қысымға ұшырады. Қазақ хандарының қазақ рулары мен тайпаларының жерлерін қорғау және қосу жөніндегі бұл күш-жігерінің бағыттылығын ең алдымен экономикалық себептермен түсіндіруге болады. Қазақстан даласының көшпелі халқы үшін Орта Азияның отырықшы-егіншілік аудандарымен шаруашылық байланыстарының, Сыр өңірі қалалары арқылы жүзеге асырылған байланыстардың зор маңызы бар еді. Жетісуда қазақ билеушілері өздерінің көшпелі бодандарының жерлерін қорғады.

Қазақтардың Түркістан (Сыр өңірі) қалалары үшін әуелі Темір ұрпақтарына, содан соң Мұхаммед Шайбани хан мен оның мирасқорларына қарсы екі ғасырға созылған күресі қазақ хандары тарапынан да, Мауараннахр билеушілері тарапынан да зор табандылығымен және қаталдығымен ерекше болды. Сыр өңірі қалалары қолдан қолға көшіп отырды. Қазақ хандарына бұл қалалар Шығыс Дешті Қыпшақта өз билігін нығайту үшін олардың ішкі талас-тартыстарға қарсы күресінде тірек пункттер ретінде керек болатын, ал өз жауларынан жеңіліс тапқан кезде олар сол қалалардың дуалдарына тығылып паналайтын. Бұл қалалар оларға өз қол астындағы хандықтың экономикалық күш-қуатын нығайту үшін орталықтар ретінде керек болды: осы қалалар арқылы Орта Азия мен Шығыс Түркістаннан далаға көшпелілерге керекті қолөнер мен егіншілік өнімдері әкелінетін, олар малын және мал өнімдерін осыларға әкеліп сататын. Қалалар әміршілерінің егіншілерден, қолөнершілерден алатын салық түсімдері және керуендері осы сауда орталықтары арқылы Орта Азияға жүріп өтетін саудагерлерден алынатын баж зор рөл атқарды. Қазақтар мекендейтін жерлердің тарихи қалыптасқан жағдайлары мен географиялық ерекшеліктері мынадай болатын: Сырдария алқабы, әсіресе Сырдарияның төменгі ағысы, Қаратау баурайлары олардың қысқы қоныстары орналасқан жерлер еді, ал оларды бұл аумақтың түйінді пункттері - қалаларды қолда ұстағанда ғана иелену мүмкін болатын. Осының бәрі қазақ билеушілерінің Сырдария қалалары үшін күресте табандылық көрсетуін түсіндіріп береді.

Мауараннахрдың билеушілері үшін бекіністері бар бұл аумақ әрқашанда Шығыс Дешті Қыпшақ көшпелілерінің шапқыншылығына қарсы қорғанысты шеп болып келді. Осы шекаралық мекендерге ие болып, оларға гарнизовдарын орналастыру арқылы олар көшпелілерді Мауараннахрдың отырықшы аймақтарына өткізбеуге тырысты.

Көршілес екі мемлекеттің, бір-біріне қарсы бағытталған осы агрессиялық ниеттері табан тірескен күреске әкеп соғып, онда бір жағының сәтсіздіктері оның жеңісімен алмасып және керісінше болып отырды. Екі ғасыр бойы қазақ билеушілерінің мерейі үстем болып, Оңтүстік Қазақстанның жері мен қалаларын уақытша болса да өз қолдарына қаратып алды.

Қалаларды иеленіп алу қазақ хандарын қырда да күшейтті. XVI ғасырда, әсіресе Қасым хан, Хақназар хан мен Тәуекел хан табысқа жетті, оның тұсында Түркістан қалалары ғана емес, сонымен қатар Ташкент те Қазақ хандығының құрамына қарады, Түркістан Қазақ хандығының астанасы болды.

Қазақ хандығының XVI ғасырда Орта Азиядағы Шайбани ұрпақтарынын мемлекетімен өзара қатынастары бұрынғысынша күрделі болып қала берді. Ол қатынастарға Сыр өңірі қалаларын иелену жолындағы ұзаққа созылған күрес негіз болды. Бұл ауданның қарастырылып отырған уақыттағы тарихы жалғыз осы күреспен анықталған жоқ. Орта ғасырлардағы Қазақстан халқы көршілес Орта Азияның отырықшы-егінші халқымен бейбіт қарым-қатынастар орнатты. Тату көршілік қатынастар бейбіт экономикалық байланыстар арқылы жасалды. Көрші халықтардың экономикалық укладының мазмұны мен ерекшеліктері олардың бір-бірімен тығыз араласуын қажет етті. Қазақтар, көшпелілер көбінесе қалалық қолөнер кәсіпшілігінің бұйымдарымен және отырықшы егіншілер еңбегінің өнімдерімен жабдықтауды қажет етті, өз кезегінде олар артық малы мен көшпелі мал шаруашылықта өндірілген өнімдерін өткізуге мұқтаж болды. Қазақстан мен Орта Азияның көршілес аймақтары халықтарының шаруашылық, сауда байланыстары өзара мүдделілікке негізделген дағдылы құбылыс еді.

Шаруашылық байланыстар мәдени алмасуға, материалдық мәдени тұрмыс элементтерін, шаруашылық дағдыларын, әдет-ғұрыпты, зандарды қоғамдық өмір укладын, мемлекеттік құрылыс нысандарын, әскери өнер және т. б. алмасуға жетеледі. Қазақстан мен Орта Азияның көшпелі және отырықшы халқының орта ғасырларда шаруашылық және мәдени байланыстар жасауға өзара мүдделі болғаны сауда керуендері туралы, товарлар ал қажеттігі туралы айтылған деректемелерде көрініс тапқан. Өзінің саяси мақсаттарына бола халықтың бейбіт сауда байланыстарын үзуге ұмтылған Мұхаммед Шайбани ханның нысаналы саясаты туралы ибн Рузбихан Исфаханидің мәліметтері бірқатар деректер келтіреді. Өзбек және қазақ хандары әскерлерінің өзара шапқыншылықтары бейбіт шаруашылық байланыстарды бұзды, өз мемлекеттерінде шаруашылықтың дамуына тежеу жасап мемлекеттердің өздерінің тұрақтылығын әлсіретті. Осы толассыз соғыста сол бейбіт байланыстар жүзеге асырылған және соғыс қимылдары жүргізілге ауданның экономикалық жағдайына - Оңтүстік Қазақстанның Сырдария дағы қалалары ауданының жағдайына өте қолайсыз әсер етіп отырды.

Түркістан аймағына ие болу қазақ хандарының аймақ көшпелілері арасындағы билігінің ұлғаюы мен нығаюына да жәрдемдесті.

Кейін, қазақ хандары XVI ғасырдың аяғында Сырдария қалаларында орнығып алған кезде, олардың Сырдариядағы иеліктері - Түркістан, Сайрам, Отырар, Сығанақ қалалары мен басқалары, сондай-ақ Ташкент олардың Орта Азия билеушілерінің істеріне белсене араласуы үшін даулы мекендер болды. Ал ғасырдың бас кезінде Түркістан аймағында қазақтарға мейлінше белсенді қарсы әрекет жасаған Мауараннахрдың жаңа билеушісі Мұхаммед Шайбани хан болды. Ол қазақтардың Түркістан қалаларына ілгерілеуіне әскери және экономикалық шаралар арқылы барынша қарсы әрекет жасауға, сол арқылы осы аумақтағы өз иеліктерін қорғауға, ең бастысы - оларды Мауараннахрға өткізбеуге тырысты. Шайбани хан қазақтардың Түркістан мен Мауараннахрға өтуіне жол бермеу жөнінде қолданған шаралар өз қарсыластарын экономикалық жағынан да, саяси жағынан да әлсіретуге бағытталды. Мұхаммед Шайбани ханды осы шараларды қолдануға мәжбүр еткен экономикалық себептерді Ибн Ру збихан Исфахани өз шығармасында былай деп егжей-тегжейлі түсіндіреді: «Қазақтар әшекей заттарды, береке-байлықты, қару-жарақ заттарын, өзбектердің артықшылықтарын көзбен көргенде, осы берекені көру оларды өзбектермен соғыс және қырқыс жолына түспекші болған шешімге әкеп салып, бұл елдерді жаулап алу тілегін туғызбасын, оларды осы әшекей заттар мен тәтті тағамдарды иелену үшін қындарынан жауыздық пен қырғын-сүргін семсерлерін суырмасын, сол кезде оларды қуып шығу өте қиын болады . . . Демек, екі жақ арасында араласушылық пен қандай да болсын қарым-қатынастық үзіліп, олардың, қазақтардың, бұл жерлерді кезіп жүрген іздерінің мүлде жойылғаны жақсы. Аса мәртебелі ұлы хан қазақтардың Түркістан мен Мауараннахр елдеріне келіп тұруына тыйым салу жөніндегі пікірді өте даналықпен баяндады.

І тарау. ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Қазақ мемлекеті.

1. 1. ХVІ - ХVІІ ғасырлардағы Орта Азия шайбанилармен және аштарханилермен қарым - қатынасы.

Мұхаммед Хайдардың айтуына қарағанда, Қасым хан өлгеннен кейін таққа оның ұлы Мамаш отырған. Бұл ханның билеу оқиғалары бізге мәлім емес. Мамаш хан көрсоқыр, түсініксіз соғыстың құрбаны болған: ол шайқастардың бірінде жауынгерлік жарақтарының ауыр болуы салдарынан тұншығып өлген. Оны Қамаш хан деп атайтын, Хайдар Разидің мәліметтеріне қарағанда, бұл 928/1522 жылы болған.

Мамаш (Мумаш, Қамаш) хан өлгеннен кейін Қазақ хандығында тағы да «үлкен алауыздық» басталды: «Дешті Қыпшақтың қазақ ретінде белгілі сұлтандары бір-бірімен көп соғысты». Ақыр-соңында Жәнібек ханның ұлы Әдік (Әтік, Әйтік) сұлтанның ұлы Тахир сұлтан хан болып жарияланды. Бұл оқиға кеш дегенде 930/1523-24 жылдарда болған, Тахир сол кезде-ақ хан аталған.

Тахир ханның немере ағасы Қасым сияқты ықпалы болған жоқ. Ол асқан қатігездігімен ерекше болды және оның дипломатиялық та, әскери де таланты жоқ еді, мұны оның талай рет соғыста жеңіліс тауып, дипломатиялық сәтсіздікке ұшырағаны дәлелдейді. Хан қабылдаған сыртқы және ішкі саяси бағыт хандыққа да, Тахирдың өз тағдырына да апатты әсер етті. XVI ғасырдың басында Қазақ хандығынын, асқақтай көтерілуінің ізінше қасіретті де аласапыран жылдар басталды.

1525-26 жылдың қысындаТахир (сірә, өзі жеңіліс тапқаннан кейін болса керек) Моғолстанға барып, Қашқарға жақын жерге қосынын орналастырды оған жақын маңайдағы қырғыздардың жартысы қосылды. Саидханның ұлы Рашид сұлтан Тахирдан қауіптеніп, қыс ортасында Қошқардан Ат-Баши-ге кетіп қалды. «Бұл хабар жоғары мәртебенің құлағына тиген кезде» Сұлтан Саид ханның өзі 1526 жылғы қыстың аяғында Қашғардан Ат-Баши-ге аттанды. Көктемде Тахир бастаған қазақтар Моғолстанның шығыс жағына кетіп, Хасс пен Кункаш маңына орналасты. Сонда Саид хан болашақтағы «Тарих-и Рашиди» авторы Мырза Хайдарға өтініш жасап, оған: «Моғолстанға барып, менің аса құрметті апайым Сұлтан-Нитар ханымға (Тахир ханның өгей шешесі. -Ред. ) бар, ол мені мен Тахир ханның арамызға түсіп, істі достықпен жолға қойсын», - деді. «Мен Жаркентке барып, - деп жазады Мырза Хайдар, - ханымды өзіммен бірге Моғолстанға апардым». Саид хан Ақсайда болатын. Бұл келіссөздің нәтижелері туралы хабарлар жоқ. Саид хан қырғыздарды жазаламақшы болып, оларға қарсы аттанды. Көп кешікпей Ақ-Құяшқа жетті; хан Рашид сұлтан мен Мырза Хайдар бастаған әскерді қырғыздар орналасқан Арышларға жіберді. Сол жерге келгенде моғолдар «өлі адамдар мен көптеген аттардың өліктерін» көрді, сөйтіп осыдан бірнеше күн бұрын бұл жерде үлкен шайқас болып, қырғыздардың Құсаннан келген Бабашақ сұлтанның қосынын талқандағанын анықтады. Одан әрі жүргенде моғолдар қырғыздардың 100 000 - ға жуық қойын тауып, оны айдап әкетті, соның салдарынан жорық халық арасында «қой үшін жорық» (қой-черики) деп аталып кетті.

Осы оқиғалардан кейін көп ұзамай моғолдар Оңтүстік-Шығыс Қазақстан мақаласында оларға сондаи-ақ Абд ар-Рашид хан мен оның мирасқорлары билік еткен кездеп қазақтардың моғолдармен өзара қатынастарына талдау жасалған. «ХV-ХVIII ғасырлардағы Қазақ хандықтарының тарихы жөніндегі материалдарға» кіріспе мақала-анықтамалары мен ескертулерінде осы бағалы жинақты құрастырушылар тобы жетекшілерінің бірі В. П. Юдин XVI ғасырдың 30-50-жылдарындағы қазақ-моғол өзара қатынастары туралы бірқатар маңызды пікірлер айтқан.

Қолда бар деректемелер мен зерттеулер бойынша XVI ғасырдың 30-50-жылдарындағы қазақтардың моғолдармен өзара қатынастары мынадай түрде болып көрінеді.

О. Ф. Акимушкин бірқатар тарихи фактілерге сүйене отырып, моғолдардың қазақтармен және қырғыздармен бұл шайқасын 959/1551-52 және 963/1555-56 жылдар аралығындағы кезеңге жатқызады және барлық деректемелер хабарлары үшін мынадай ұқсас элементтерді белгілейді: 1) Абд ар-Рашид ханның жорығы ұлының қаза табуына байланысты жасалған; 2) шайқас Моғолстанның бір жерінде болған; 3) моғолдар жеңіске жеткен; 4) қазақтар мен қырғыздардың біріккен күштері жеңіліс тапқан; 5) бұл күштерді қазақ хандары (Хақназар немесе Бұйдаш) басқарған.

Сонымен, жаңа қақтығыс болып, қазақтар моғолдардан тағы жеңілген. Айта кетелік, Жетісуда қазақтар моғолдармен ғана емес, сонымен қатар сол кезге қарай батысқа едәуір ілгерілеген қалмақтармен де қақтығысқа түскен. Жетісу қазақ әміршілерінің қолына кешкенге дейінгі жалпы қазақ-қалмақ қатынастарына келетін болсақ, олардан бізге белгілісі шамалы. Қазақ хандығын ол құрылған алғашқы кезеңнен бастап қалмақтардан көршілес Моғолстан қорғап тұрды және оңтүстік-шығыстан жасалған сыртқы соққылардың бәрі моғолдарға тиіп жатты. Бірақ мұндай жағдай біршама қысқа уақытқа созылды. Қазақ әміршілерінің қалмақтармен тікелей қақтығыстары туралы жанама деректер, сірә XVI ғасырдың 20-жылдары біз қазақ ханы Тахирдың «қалмақтарға тойтарыс беру үшін бір таудың етегінде Жатан бекінісін» салғанын айтып отырмыз, ол жөнінде өзінің мемуарларында Зайн ад-дин Васифи сөз арасында айта кетеді. Қалмақтар мен қазақтардың соғыс қимылдарын неғұрлым толық суреттеуді XVI ғасырдағы шығарманың авторы Сейфиден кездестіреміз, бірақ олар XVI ғасырдың 50-жылдарына қатысты. Бұл мәліметтерді ешкім толық келтірген емес, В. В. Бартольдтте олар туралы айтылып өтеді. Осыған байланысты біз В. В. Бартольдтің жазғандарын аударып келтіріп отырмыз. «Қашғар өлкесінің екінші жағында қазақ деп аталатын тайпа орналасты. Олар көшпелілер, оларда қалалар да қыстақтар да жоқ. Олардың саны жүз мың әулет бойынша екі есе болады. Олардың Тәуекел деген хны бар. Қазақтар бір жолы шапқыншылық жасап қалмақтар иеліктерінің бір бөлігін талап-тонап қайтты. Бұл жөнінде қалмақтардың жетекшісіне жеткізілді. Ол өз уәзірлерінің біреуін қазақтарды қууға жіберіп: «Қалайда Тәуекелдің басын алып қайт немесе өз басыңды әкел» - деп әмір берді. Ол қазақтардың ізімен жүріп отырып, Тәуекелдің жұрты болған жерге келді. Тәуекел қалмақтардың көп әскерін көріп, қандай қарсыласуды да пайдасыз деп тауып, Ташкент жағына қашты. Қалмақтар оны өкшелей отырып, Ташкент төңірегіне дейін жетті де, оны қуып жетіп, әскерінің жартысын қырып жіберді. Тәуекел қалған адамдарының бірсыпырасымен бірге Ташкентке қашып барды. Жұрттың айтуынша, Ташкент ертеде Афрасиабтың астанасы болған; бұл- өте үлкен өлке. Ол кезде Ташкенттің билеушісі лақап аты Барақ хан деп аталатын Наурыз Ахмет хан болатын; ол Шыңғыс ұрпақтарынан шыққан. Қысқасы, Тәуекел Ташкентке қашып барып, қалмақтар оның елін талап-тонап, өз еліне қайтып оралған. Тәуекел Барақ ханға былай деп адам жіберген: «Мен келіп, өзімді сенің қорғауыңа бердім. Біздің екеуіміз де Шыңғыс ұрпағымыз, туыстық жағынан байланыстымыз. Оның үстіне біздің екеуіміз де мұсылманбыз, дініміз бір. Маған көмек көрсет, сонда біз бірге аттанамыз да, әлгі кәпірлерден өш аламыз». Барақ хан оған (мынадай) жауап қайтарды: «Егер мені мен сен сияқты он хан бірге біріксек те, олар қарама-қарсы тұра алады, өйткені олар - йаджудж тайпасы». «Шын мәнінде де олар бүкіл санының көптігімен йаджудж тайпасына ұқсайды», - деп жазады Сейфи және одан әрі қалмақтардың әдет-ғұрпын сипаттайды.

Бұл әңгімеде Алтын хан мен Барақ ханның аталуын ескере отырып, бұл оқиғаның мерзімін 1552-1556 жылдар аралығындағы кезең, яғни қалмақтардың тумет жетекшісін бағындырғанынан Ташкент билеушісі қайтыс болғанға дейінгі кезең деп белгілеу керек. Алайда Тәуекел 1580 жылдың өзінде, «Шараф-наме-ий шахиді» шығарушының айтуынша, өзбек ханы Абдолланың қызметші сұлтандары арасында жүрген. Ол қазақтарға ерте дегенде 1583 жылы хан болған. Бұл жағдайда қалмақтардың талқандауына ұшыраған Тәуекел ханның ұлысы емес, жас (шынына келгенде, тіпті жасөспірім) Тәуекел сұлтанның ұлысы. Алайда бұл арада басқа бір ықтималдылыққа жол беруге болады. Осман авторы Сейфи Челебидің шығармасы 1590 жылы жазылған: Сейфидің өзі жазып отырған елдеріне саяхат жасамаған және оның мәліметтері көпестер мен саяхатшылардың тек қана ауызекі айтқандарына негізделген деп саналады. Былай да болуы мүмкін: Сейфи XVI ғасырдың 50-жылдарында болған оқиғаларды өз заманындағы қазақ, ханы Тәуекелдің есімімен байланыстырған (оның мына сөздерін қараңыз: «Олардың Тәуекел деген ханы бар. Қазақтар бір жолы шапқыншылық жасап . . . »), ал шынына келгенде қалмақтарға қарсы әскер бастап, Барақтан әскери көмек сұраған басқа бір қазақ ханы (Бұйдаш? Хақназар?) болуы мүмкін.

Сонымен, Жетісуға орналасып алған қазақ әміршілері қазақ тайпаларының қырғыздармен саяси бірігуінің негізін қалаған, мұны Тахир хан әскерінін, құрамы да, Рашид ханның қазақ әміршілеріне қарсы жорықтарының барлық дерлік суреттемелерінде қазақтармен қатар қырғыздардың аталуы да дәлелдейді. Жетісудың қазақ хандарының қолына көшуі мен олардың қырғыздармен одағы қазақ және моғол билеушілерінің арасындағы одан кейінгі қатынастарды анықтап берді. Бұрынғы дәстүрлі бейбіт қатынастар тұрақты соғыс қақтығыстарымен алмасты: шайбанилермен одақтаса отырып, Абд ар-Рашид хан қазақтар мен қырғыздар отырған Жетісу мең Ыстықкөл өңірінде өз билігін нығайту үшін бірқатар жорықтар жасады. Алайда моғол ханының шайбанилермен одағы және олардың қазақтар мен қырғыздарға қарсы бірлескен соғыс қимылдары Жетісуда моғолдар билігін қалпына келтіруге жеткізбеді, ең жақсы дегенде Рашид хан қазіргі Қырғызстан аумағына тікелей жапсарлас жатқан аудандарды ғана өзінің ықпал өрісіне айналдыра алды, алайда, кейіннен олардан да айрылды, сөйтіп онда қазақтармен бірлесе қимылдауын жалғастырған қырғыз тайпалары біржола орнығып қалды.

Ол кезде қазақтар мен қалмақтар арасындағы соғыс қимылдары кейінгісіндегі сияқты әлі де ұйымдасқан соғыс сипатында болған жоқ, ал кейін қазақтардың Жетісу өлкесін иелену үшін қалмақтарға қарсы табанды да қан төгіскен күрес жүргізуіне тура келді: алдыңғы кезендерде бұлар шынына келгенде тонаушылық шапқыншылықтар болған еді. Алайда сол жылдардың өзінде-ақ жоңғарлардың шабуылдары кейде қазақ әміршілерін көрші билеушілер арасынан күшті қамқоршы іздестіруге мәжбүр етті, сайып келгенде, шайбанилер сондай қамқоршылар болды. Сірә, күшті үш дұшпанға - моғолдарға, өзбектерге, қалмақтарға қарсы жападан-жалғыз қалудың нақ күйінішті келешегі мен үш майданда бірдей ұзаққа созылған күрес жүргізу қатері қазақ әміршілерін XVI ғасырдың екінші жартысында Мауараннахрдың өзбек әміршілері жағында қимылдауға мәжбүр еткен болса керек.

Мырза Мұхаммед Хайдар Дулаттың қазіргі Қырғызстан аумағында Шағатай ұрпағы Абд ар-Рашидтің қазақтарды құртып жібергені, содан кейін бейнебір бұл халықтың аты жойылып кеткені туралы хабары Қазақ одағының ХVІ ғасырдың екінші жартысынан бастап Хақназар хан тұсында «қайтадан түледі» деп пайымдауға негіз берді. Мұны XVI ғасырдың орта шеніндегі қазақтардың тарихы жөніндегі деректемелерде еш мәліметтердің айтылмауымен түсіндіруге болады. Сондықтан бұл кезеңдегі қазақ хандығының тарихы осы кезге дейін толық анықталған жоқ. Осының бәрі тарихнамада Қазақ одағының «қайта түлеуі» туралы мәселе қоюға түрткі болды. Біздің ойымызша, бұл одақ «қайта түледі» деген пікір қате.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.