Тігінен және көлденеңінен еңбек бөлісу. Басқару деңгейлері

1. Басқарудың ұйымдық құрылымы, негізгі ұғымдары.
2. Басқару құрылымы элементтерінің арасындағы тік және көлденең байланыстар.
3. Басқару құрылымдарын құру принциптері.
4. Басқару деңгейлері.

«Ұйымның басқару құрылымы» немесе «басқарудың ұйымдық құрылымы» (БҰҚ) менеджменттің қызметімен тығыз байланысты. Осы құрылым шегінде басқару процесі толық жүзеге асырылады. Басқару құрылымы — бұл ұйымның бір тұтастық ретінде қызмет етуін және дамуын қамтамасыз ететін, тұрақты түрде бір-бірімен байланысты элементтердің реттелген жиынтығы. БҰҚ шегінде басқару процесі осы ұйымның мәселелерін шешуге және мақсаттарына жетуге бағытталған функциялар бойынша жүзеге асырылады, сондықтан басқару құрылымы функционалдық міндеттерді, құқықтарды және жауапкершілікті оптималды бөлудің жүйесі ретінде беріледі.
Басқару құрылымдарының негізгі ұғымдары – элементтер, байланыстар (қатынастар), деңгейлер және өкілдіктер. БҰҚ элементтері болып дербес қызметкерлер (басшылар, мамандар), сондай-ақ белгілі функционалды міндеттерді атқаратын мамандардың белгілі санынан құралатын басқару аппаратының органдары табылады. Бұл элеметтерді екі топқа бөлуге болады:
а) маркетингті, өндіріс менеджментін және ғылыми-техникалық прогресті жүзеге асыратын басқару құрылымының түйіндері;
б) ұйымдағы барлық процестерді бақылайтын және жоспарлауды, өндірісті, еңбек әрі басқаруды ұйымдастыратын органдар.
Басқару құрылымы элементтерінің арасындағы қатынастар көлденең және тік байланыстар арқылы жүзеге асырылады. Көлденең байланыстар келісімге негізделіп, бірдеңгейлі болады. Тік байланыстар бағыну қатынастарына негізделіп, бұл қатынастар әрбір деңгейде белгілі мақсаттарға бағытталған иерархия сипаты бар басқару жүйелерінде талап етіледі.
Екі деңгейлі құрылымда басқарудың жоғарғы түйіні (жалпы ұйымды басқару) және төменгі түйіні (орындаушылардың қызметін басқаратын менеджерлер) құрылады. Үш және одан артық деңгейлері бар құрылымдарда ортаңғы түйін пайда болады, ал оның өзі бірнеше деңгейлерден құралуы мүмкін.
Ұйымның басқару құрылымында мынадай екі түрлі байланыстар болады:
1. ұйымның немесе оның құрылымдарының қызметі үшін толық жауап беру және шешімдер қабылдау, оларды жүзеге асыру және мәліметтің қозғалысын қамтамасыз ету барысында қалыптасатын қатынастар;
2. менеджменттің функцияларын жүзеге асыру барысында қалыптасатын функционалдық қатынастар.
БҰҚ элементтері арасындағы байланыстар өте күрделі: біреуінің ішінде болған өзгеріс басқаларына да қайта қарауды талап етеді. Мысалы, ұйым басшылығы құрылымға жаңа орган енгізу туралы шешім қабылдаса, мынадай сұрақтарға жауап беру қажеттілігі туындайды: Бұл орган қандай мәселелерді шешуге бағытталады? Ол кімге бағынады? Оған қажет мәліметті қандай мамандар жеткізіп тұрады? Бұл органның қызметкерлерінің өкілдіктері қандай? Осы органмен ұйымның басқа бөлімдерінің арасындағы байланыстар қандай болуы тиіс?

1. Менеджмент негіздері — Жаркенова С.Б.- Қостанай, 2000.
2. http://kazlive.com/