Қазақстан Республикасының жұмыссыздық себептері мен формалары

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министірлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті.

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақстан республикасының жұмыссыздық себептері мен формалары

Орындаған: Сембаева. Г.

Тобы: ТЖ-405

Тексерген: Қуантқан Б. Қ

Семей-2015

Жоспары

Кіріспе

Негізгі бөлім

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың барысы
Қазақстандағы жұмыссыздықтың болу себептері
Жұмыспен қамту саласындағы басты мақсат
Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселелерін шешудің жолдары

Қорытынды бөлім

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жұмыссыздық - бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды халықтың өндірісте жұмыспен қамтылмауы. Жұмыспен қамтылмау өндірістің тиімділігін арттыруы, сонымен бірге жұмысшы күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға мүмкіндік жасайтын немесе оның құрылымына, сапасына жаңа талаптар қоятын ғылыми - техникалық прогресстің салдары болуы мүмкін.

Біздің елде еңбек ресурстары және халықтың жалпы санының 55 процентін құрады. Халық шаруашылығы қызметінің салаларында 7, 4 миллион адам жұмыспен қамтылған. Олардың 6 миллионға таяу ы немесе 81 проценті экономиканың мемлекеттік секторында жұмыс істейді. Бұл мемлекеттік кәсіпорындардың әлі басым екендігін, яғни нарық механизміне тән еңбекпен қамту қатынастарының қалыптасуы өте баяу жүріп жатқандығын көрсетеді.

Еңбекпен толық қамту дегеніміз, ол халық шаруашылығы көлемінде еңбекке деген қабілеті бар халықты жұмыс орындарымен қамтамасыз ету. Ал тиімді еңбекпен қамту дегеніміз - қоғамдық қажеттіліктерді минималды еңбек шығындарымен қанағаттандыру.

Өндірісі дамыған батыс елдерінің тәжірибесі, тиімді еңбекпен қамту тек еңбек нарығы өмір сүрген жағдайда ғана болатындығын көрсетті.

Қазақстан Республикасының «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңына сәйкес, жұмыстан босап қалып жұмыссыз деп тіркелген азаматтарға, бұрынғы жұмыс орнындағы негізгі жалақысының 50 проценттен кем емес мөлшердегі, бірақ республикада қалыптасқан орташа жалақы мөлшерінен жоғары және өнім сүру минимуміне төмен болмайтын жәрдем ақша беруге кепілдік беріледі.

Мемлекет қосымша жұмыс орындарын жасау үшін қаржы бөлу бағдарламасын жүзеге асырады, сөйтіп жұмыссыздықтан мейлінше жапа шеккен, бірінші кезекте жастар мен үнемі жұмыссыз болатындарға жәрдем көрсетеді.

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздықтың барысы

Қазақстан Республикасының статистика және сараптау комитеті ай сайын қазақстандықтардың тұрмыс деңгейін анықтау мақсатында арнайы статистикалық бақылау және зерттеу жұмыстарын жүргізеді. «Қазақстан - 2030» ұзақ мерзімдік даму стратегиясында халықты әлеуметтік қорғау, жұмыссыздық пен кедейшілікті жою бірінші кезекте тұрған негізгі әлеуметтік мәселе ретінде атап көрсетілген. Статистикалық мәліметтер бойынша Қазақстанда 2014 жылы орташа табыс деңгейі 34 024 теңге болған және 2013 жылмен салыстырғанда 1, 2 есе өскен. 2014 жылдың соңында (желтоқсан айы) орташа табыс деңгейі 13 195 теңгеге жеткен, бұл 2013 жылдың желтоқсан айындағы көрсеткіштен 15 % жоғары. 2013 ж. тұтыну шығындары орта есеппен 33 193 теңге болған екен. Бұл мәліметтер нені көрсетеді? Орташа табыс 34 024 теңге болса, оның 33 193 теңгесі тұтынуға және басқа төлемдерге шығындалған, яғни сақталған табыс деңгейі 831 теңгені құраған.

Сонымен , жұмыссыздық , халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі осы күндері ең өткір проблемаға айналып отыр. Қазақстанның ұзақ мерзімді стратегиялық даму бағдарламасында жұмыссыздық пен кедейшілікті толық та тұрақты жою мәселесі 2010 жылға дейін шешілетін мемлекеттік міндет ретінде анықталғаны белгілі. Осы 2010 жылға дейін Қазақстан экономикасында күрделі де қарқынды өндірісаралқ құрылымдық өзгерістер жүруі қажет. Осы құрылымдық даму стратегиясы бір - бірімен байланысты жалпы ұлттық экономикалық, әлеуметтік және технологиялық мақсаттар мен міндеттердің орындалуын көздеген.

Қазақстанда еңбек сыйымдылығы (трудоемкость) жоғары өндіріс салаларын қалыптастыру және дамыту; ауыл шаруашылық шикі заттарын терең технологиялық өңдеу және түпкі өнім өндіру экономикасын мемлекет тарапынан басым түрде қолдап - дамыту мақсаты және міндеті анықталған. Бұл міндетті іске асыру біріншіден , көптеген жұмыс орындарын ашуға, жаңа мамандықтар дайындауға, жұмыссыздықты жоюға, еңбекақы табысын арттыруға жол ашады; екіншіден , еңбек пен жұмыс күшінің сапасы жоғарылап, еңбек өнімділігі және жалпы экономика тиімділігі артады; үшіншіден , жалпы ұлттық өнімнің құрылымы жақсарып, ұлттық табыс үлесі артады; төртіншіден, салық төлемдері өседі және мемлекет бюджетінің мүмкіншіліктері кеңейеді.

Әрине бұл Қазақстанның ұзақ мерзімдік әлеуметтік - экономикалық және құрылымдық даму бағдарламасы екені түсінікті. Ал нақты әлеуметтік жағдайлар, оның ішінде, жұмыссыздықпен табыс табу мәселесі күнделікті және тоқтаусыз шешімдер мен іс - әрекеттерді қажет ететіні де белгілі. Сондықтан, Президенттің Үкімімен орталық Үкімет пен жергілікті әкімшіліктер алдына басым міндет ретінде жұмыссыздық пен кедейшілікті жоюдың жалпы мемлекеттік және әрбір жеке аймақтың орта мерзімдік және қысқа, әрбір кезекті жылға арналған арнайы бағдарламаларын жасау, олардың орындалуын қамтамасыз ету, Үкімет пен президент Кеңестерінің кеңейтілген мәжілістерінде есеп беру тәртібі белгіленді.

Біз еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі заңнаманы жетілдіре береміз, Еңбек кодексінде заңдастырылған еңбекпен қамтылуды ынталандыруды көздейміз, еңбекпен қамтудың қазіргі заманғы үлгісін қалыптастырамыз.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауында былай деп айтты:

«Біз алдымызға анық та айқын мақсат қойдық: біз жақсы өмір сүргіміз келді, біз еркіндікке ұмтылдық, біз бәрінен де бұрын балаларымыз бен немерелеріміздің лайықты өмір сүруін қаладық. Бұған сіздер мен біздер өз ғұмырымыздың біраз жылдарын арнадық. Еңбегіміз еш кеткен жоқ, біз бүгінгідей биікке көтерілдік.

Өзіміздің төл теңгеміз айналысқа енген, экономикалық тәуелсіздігіміз аныққа шыққан 10 жыл кезеңді алайықшы. Бұл 10 жыл - елімізді тұрақты еткен, экономикамыздың да мүшелді мерекесі ».

Ал, жұмыссыздық жөніндегі динамикаға тоқталатын болсақ, соңғы жылдары республиканың көптеген аймақтарында жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі байқалады. Мәселен, Атырау облысындағы жұмыссыздық деңгейі 2012 жылдың қорытындысы бойынша 9, 4 пайыз төмендеді. Қызылорда облысындағы аталмыш көрсеткіш осыған сәйкес 10, 8 пайыз, Жамбыл обылысында - 10, 7 пайыз - ды құрады.

2012 жылғы жұмыссыздықтың ең төмен деңгейі Шығыс Қазақстан (7, 6 пайыз) және Қарағанды (7, 6 пайыз) облыстарында байқалды.

Жұмыссыздарды қоғамдық жұмыстарға тартудың ең жоғары көрсеткіші Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан облыстарында байқалады.

Оқуға тартылған жұмыссыздардың ең көп саны Қарағанды (4, 8 мың адам), Алматы (4, 0 мың адам), Шығыс Қазақстан (2, 5 мың адам), ал ең азы Жамбыл, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстарында байқалады.

Елбасының халыққа «Дағдарыс арқылы жаңару мен дамуға» атты жолдауында да Жұыссыздықпен күресу басым бағыттардың бірі екенін атап көрсетті.

Қазақстандағы жұмыссыздықтың болу себептері

Қазіргі кезде Қазақстанның экономикасы әлі де болса аса күрделі өтпелі кезеңді бастан кешіруде, бұл сөзсіз еңбек нарқына кері әсерін тигізуде. Жұмыссыздық проблемасы, дер кезінде еңбекақыны төлеу және тағы басқалар өте шиеленіскен жағдайда болып отыр. Міне, сондықтан да еңбек нарқы жөніндегі мемлекеттік саясатты одан әрі жетілдіруді қажет етеді.

Еңбек нарығының негізгі мақсаты - еңбек ресурстарын жұмыспен тиімді және нәтижелі қамту. Еңбекке жарамды адамдарды жұмыспен қамтамасыз ету аса күрделі әрі мемлекеттік маңызды мәселе. Себебі, алға қойған саяси - экономикалық және әлеуметтік қатынас негізінен туындаған оның ерекшеліктерін бейнелейтін сапа белгісі. Жұмыспен тиімді қамту әрбір елдің нақтылы даму кезеңдерінің деңгейіне сай жұмысқа жарамды адамдарды үнемді және нәтижелі пайдаланып, оларды шаруашылық салалары және аймақ бойынша бөлудің тепе - теңдік үлесімділігіне жету. Қорыта айтқанда, республикамызда еңбек нарқын қалыптастырудың және дамытудың негізгі мақсаты осындай. Оның мәні рентабельділігі төмен кәсіпорындардың бағытын өзгерту немесе мүлде тарату, нарықтық жағдайға байланысты өндірісті қысқарту, сұраныстың кемуі, өндірістердің салалық құрылымының өзгеруі және басқа да әлеуметтік - экономикалық процестер салдарынан халықтың еңбекке жарамды бөлігінің жұмыспен қамтамасыз етілмей отырғаны белгілі.

Қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы жұмыссыздық мынадай сипатқа ие. Біріншіден, болып жатқан технологиялық жағдайлар мен компьютерлендіру жұмысшы күші мен жұмыс уақытын ұтымды пайдалануға жұмыс орны ғана емес, жұмыс күшінде лайықты, орынды пайдаланып, қолдануға мүмкіндік береді. Екіншіден жұмыссыздық экономикалық өркендеу мен халықты жұмыспен қамтудың арасындағы тікелей байланыссыз - ақ өсуді көрсетеді.

Дегенмен, жұмыссыздықтың ауыр жүгімен қатар бағаның босатылуы және жеке меншік пен кәсіпкерліктік пайда болуы жұмыссыздықтың бірте - бірте азая бастауына себепкер болмақшы.

Адамзат тарихының тәжірибесі, адамның еңбекке деген ең жақсы ынтасы, яғни, талаптануы, тек нарық, оның ішінде еңбек нарығы жағдайында ғана іске асатындығын көрсетті. Еңбек нарығы дегеніміз бұл ең алдымен жұмыс күшіне сұраным мен ұсыным. Жұмыс күшін реттеуде оны әкімшілдік - әміршілдік әдіске қарама - қарсы әдіс деп қарауға болады. Еркін еңбек - бұл тиімді экономиканың негізі.

Жұмыспен қамту саласындағы басты мақсат

Жұмыспен қамту саласындағы басты мақсат - еңбекке жарамды халықты тиімді жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету, жұмыссыздық деңгейін тұрақтандыру және төмендету болып табылады.

Ал, 2012-2013 жылдарға арналған кедейшілікпен және жұмыссыздықпен күресу атты аймақтық Бағдарламаға сәйкес жұмыссыздықты қысқарту және оны шешудің негізгі мәселесіне жұмыс орындарын сақтап қалу және оларды көбейту жатады. Биылғы жылы халықты жұмыспен қамтамасыз етудің аймақтық Бағдарламасында 3340 жұмыссыз азаматтарды жұмысқа орналастыру мәселесі көзделген. Жұмысқа орналастыру денгейі 2011 ж. маусым айында, яғни жарты жыл ішінде 2015 мың адамға жеткен. Яғни 60, 3% құрайды.

Ресми тіркелген жұмыссыздардың саны 2011 ж. маусым айында (0, 9 ⁰ / ₀ ), бұл 2012ж. маусым айымен салыстырғанда (-0, 1%) кеміген. Бұл қаладағы шағын және орта бизнестің дамуымен байланысты. 2012 ж. аяғында Астана қаласында шағын бизнеспен шұғылданатын 9773 кәсіпорыны тіркелген, оның ішінен 85% жұмыс істейтіндер және ол 2006 жылмен салыстырғанда 20, 5% өскен. Бұл салада 36, 8 мың адам жұмыс істейді. Ондағы халықты жұмыспен қамтамасыз ету үшін қосымша жұмыс орындарын құру қажет. Қаланың барлық экономикалық саласында 12552 жұмыс орны бар. Оның ішінде шағын бизнес саласында 6951 жұмыс орындары құрылған.

Жұмыспен қамтамасыз ету саясаты жұмысқа орналастыру түрімен, сондай-ақ халықты жұмыспен қамтамасыз ету тобына жататындар, кәсіптік дайындық және жұмыссыздарды еңбек нарығындағы сұранысқа байланысты қайта дайындық және қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру болып табылады. Мұның бәрі халықты жұмыспен қамтамасыз етуін реттеу механизімдері арқылы жүргізіледі.

Жұмыс күшіне сұраныс жұмыс күші жетіспейтін жұмыс орындарынан құралды, 2006 жылдан бастап жаңа жұмыс орындарының пайда болуы жұмысшылардың жұмыстан шығуынан болды. Жұмыс күшіне сұраныстың өсімі жұмыс орындарын толтыру үшін қосымша еңбек ресурстарын қажет етті.

Жұмыс күшінің ұсынысы мынадан тұрады: жұмыс іздеуші азаматтар, бірақ әлі таппағандар, 2012 жылдан бастап ауысқан жұмыс іздеуші азаматтардың ішіндегі жұмыстан шыққандар және жұмысқа қайта оралушылар; бірінші рет іздеуші тұлға, ұзақ мерзімнен кейін өзінің еңбек қызметін жалғастырғысы келетіндер, жаңа қоныс аударғандар, оқушылар және студенттер, екінші жұмыспен қамтамасыз етушілер.

Жалпы ай сайын орташа есеппен еңбек нарығында жұмыспен қамтылмаған жұмыс күшінің ұсынысы 630 адамға бағаланған, сол кезде оған 2000-нан астам жұмыс орнына сұраныс болды.

Қаланың еңбек нарығын талдау жағдайында осы жарты жыл мен былтырғы жарты жыл 2012 жылмен салыстырғанда жұмыс іздеушілердің саны 24, 1% өскен, яғни 4365 адам. Мұның бәрі тек Астана қаласының тұрғындарынан толып қана қоймай, сондай-ақ республикамыздың әр түкпірінен жұмыс іздеп келетін азаматтардың санымен толығуда. Жалпы жылдың басында Астана қаласында 7488 адам жұмыс іздеу бойынша хабарласқан, соның ішінде 16 жастан 24-ке дейінгі жастар 30, 5% құрайды, әйелдер 62, 6%. Жұмыссыздардың негізгі тобын құрған тұлғалар, ол еңбек келісімін өзінің еркі бойынша бұзғандар және еңбек нарығын бірінші рет қалыптастырушылар және ұзақ мерзім бойы жұмыс істемеген жастар.

2008 жылдың бірінші каңтарында жұмыссыздардың 3251 адамы ресми тіркелген және экономикалық белсенді халықтың 1, 2% үлесін құрайды.

Осы кезеңде жұмыссыздықпен күрес тұрақты және тізбекті қолданылуы ңақты шараларды талап етті.

Бос қызмет орындарының жәрменкесін өткізу тек кадрларды тағайындау ғана емес, сондай-ак еқбек рыногындағы жұмыс іздеп келушілер және жұмыс берушілерді бағдарлауға көмектеседі. Жұмыс берушілер жәрмеңкеде өздерінің қатысуларын өз кәсіпорынның сенімділігі мен дамуы, деп бағалайды.

Сонымен, берілген талдамасы бойынша жұмысқа орналастыру көрсеткіші былтырғы жылмен салыстырғанда сол деңгейде қалды, жұмыс іздеп келгендердің саны 411 адамға өсті.

Халықты жұмыспен қамту аймақтық бағдар-амасымен қарастырылған жылдық көрсеткіш 102% орындалған.

Жұмысқа орналаса алмай қиындық көріп жүрген және әлеуметтік қорғауды талап ететін адамдарды жұмыска орналастыру мақсатымен «Қала аумағында тұратын халықтың нысаналы тобын анықтау, оларды жұмыспен қамтуда жәрдемдесу және әлеуметтік қорғау бойынша шаралары туралы» қала әкімшілігі қаулы қабылдады. Аталған қаулыны басшылыққа ала отырып, халықтың нысаналы тобына жататын 450 адамның жұмысқа тұруына жәрдемдесу жоспары барысында департамент арқылы 519 азамат жұмысқа орналасты.

Сондай-ақ кәсіптік даярлау, қайта даярлау және біліктілігін көтеру жұмыспен қамтамасыз етуге мүмкіндік туғызады, жұмыскерлердің мәнділігін және әлеуметтік қорғауын жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық мәселелерін шешудің жолдары

Жұмыстан босатылатын қызметкерлер мен жұмыспен қамтылмаған халықтың жұмыссыз азаматтарын кәсіби оқыту мақсатында, еңбек рыногының болжамы мен жұмыс берушілердің жеке қажеттілігіне келісу негізінде оларға әр түрлі білім қызметтерін ұсыну арқылы жұмысқа орналастыру мақсатында бәсекеге жарамдылығын көтеру болып табылады.

2013 жылғы аймақтық бағдарламада қаралған есеп жоспарында жұмыссыздардың 950 кәсіптік оқуды қамту, жұмыссыздардың 1315 кәсіптік оқуға жіберілген, оның ішінде 138%, жұмыссыздардың 1237 оқуды аяқтады, 1080 адамы қала ұйымдарына жұмысқа орналасқан. Осы мақсатқа жергілікті бюджет есебінен 194111, 3 мың теңге жұмсалды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.