Шу дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты (әдеби талдау). Оғыз қаған дастаны және оның нұсқалары

1. "Оғыз қаған" дастаны және оның нұсқалары.
2. "Шу" дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты туралы әдеби талдау.
3.Пайдаланылған әдебиеттер.

«Оғыз-Наме» - дастаны түркі тектес халықтардың ежелгі шежіресін генологиялық аңыздар негізінде көркем тілмен баяндайтын эпостық туынды. «Оғыз-қағанның» атауы жайында әр кезде әр түрлі пікірлер айтылып келеді. Бірқатар зерттеушілер оны күні бүгінге дейін «Оғыз наме» деп те атайды.
Ал енді «Оғыз қаған» дастаны әуелде ауызша жасалып, бертін келе IX-X ғасырларда қағазға түсірілген сияқты. Бұл көне заман мұрасын ұзақ жылдар бойы зерттеген түрік ғалымы Н.С.Банарлы оны батырлық жырлары қатарына қосып, «Оғыз қаған» дастаны деп атайды. Бұл пікірге ғалым «Оғыз қағанның» тақырыбы мен сюжетін, қаһармандарын және олардың әрекетін, баяндау тәсілдері мен тілдік құралдарын егжей тегжейлі зерттеу арқылы келіп отыр.
«Оғыз-қаған» дастанының тараған нұсқалары негізінде негізгі 2 нұсқасы бар. Бірі – ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасы Париж қаласының ұлттық кітапханасында сақталған.Екінші нұсқасы – араб әріпімен жазылған. Оның авторы- атақты тарихшы әрі Хиуа хандығының ханы Әбілғазы би Араб Мұхаммедхан.
«Оғыз-қаған» дастаның ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасына тілдік тұрғыдан сипаттама берген А.М.Щербак. Ол дастанды транскрипциясын дайындап, орыс тіліне жолма-жол аударған.
Екі нұсқаның да бір-бірінен айтулы өзгешеліктері бар. Мәселен, Оғыз қағанның билік пен байлықты өз балаларына бөліп беру эпизоды екі нұсқада екі түрлі суреттеледі. Ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасында алтын садақ пен күміс жебелердің бас екенін ұлы Түрік түс көріп біледі. Ал «Түрік шежіресі» нұсқасында алтын садақ пен жебені нөкерлер құмға көміп тастаған болып шығады.
«Оғыз-қаған» дастаның зерттеу ісіне, әсіресе, түркия елінің ғалымдары көп еңбек сіңірді деуге болады. Әйтсе де түрік ғалымдарының зерттеулері соңғы кезге дейін бізге беймәлім еді. Ал қазір Н.Атсыз, Н.Банарлы, Ф.Көпрүлузаде, Б.Аталай, Б.Рифат сияқты түрік ғалымдарының «Оғыз қаған» дастаны туралы терең ойлы зерттеулері қолымызға тиіп отыр. «Оғыз қаған» дастаны мен қазақтың батырлық жырлары арасындағы әртүрлі байланысты зерттеуге қазақтың Ә.Дербісәлин, М.Жармұхамедұлы, Ө.Күмісбаев сияқты зерттешілері де өзіндік үлес қосқан. Сонымен бірге, ағылшын, неміс, француз және орыс ғалымдары да бұл салада едәуір еңбек еткені мәлім. Дегенмен «оғыз қаған» дастанының түркі тілдес халықтар әдебиетіне тигізген әсері, әсіресе, оның дәстүр жалғастығы негізінде қазақ әдебиетіне тигізген ықпалы күні бүгінге дейін арнайы зерттеу объектісі болған емес.

1.Келімбетов Немат. “Ежелгі дәуір әдебиеті” (Қазақ әдебиеті бастаулары).Жоғары оқу орындарының филология студенттеріне арналған оқулық.-Алматы: Атамұра,2005.-336бет.
2.Артықбаев Ж.О. және т.б. «Қазақстан тарихынан әңгімелер».Жалпы білім беретін мектептің 5-сыныбына арналған оқулық./3-бас.,өнд.Алматы: Атамұра,2015.-144б. 36 беттен.
3. Қазақстан.Ұлттық энциклопедия/Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: « Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005.-728б.105беттен.
4. Замятин. Е.И. «Аттила, бич божий» 3-том./1938 жыл.).
5. «Ежелгі дәуір әдебиеті».Жоғары оқу орындары филология факультеттері студенттеріне арналған хрестоматиялық оқу құралы(Құрастырған және өмірбаяндық деректерді жазған А.Қыраубаева,филология ғылымының кандидаты),Алматы,Ана тілі,1991.-280бет.