Шу дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты (әдеби талдау). Оғыз қаған дастаны және оның нұсқалары



1. "Оғыз қаған" дастаны және оның нұсқалары.
2. "Шу" дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты туралы әдеби талдау.
3.Пайдаланылған әдебиеттер.
«Оғыз-Наме» - дастаны түркі тектес халықтардың ежелгі шежіресін генологиялық аңыздар негізінде көркем тілмен баяндайтын эпостық туынды. «Оғыз-қағанның» атауы жайында әр кезде әр түрлі пікірлер айтылып келеді. Бірқатар зерттеушілер оны күні бүгінге дейін «Оғыз наме» деп те атайды.
Ал енді «Оғыз қаған» дастаны әуелде ауызша жасалып, бертін келе IX-X ғасырларда қағазға түсірілген сияқты. Бұл көне заман мұрасын ұзақ жылдар бойы зерттеген түрік ғалымы Н.С.Банарлы оны батырлық жырлары қатарына қосып, «Оғыз қаған» дастаны деп атайды. Бұл пікірге ғалым «Оғыз қағанның» тақырыбы мен сюжетін, қаһармандарын және олардың әрекетін, баяндау тәсілдері мен тілдік құралдарын егжей тегжейлі зерттеу арқылы келіп отыр.
«Оғыз-қаған» дастанының тараған нұсқалары негізінде негізгі 2 нұсқасы бар. Бірі – ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасы Париж қаласының ұлттық кітапханасында сақталған.Екінші нұсқасы – араб әріпімен жазылған. Оның авторы- атақты тарихшы әрі Хиуа хандығының ханы Әбілғазы би Араб Мұхаммедхан.
«Оғыз-қаған» дастаның ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасына тілдік тұрғыдан сипаттама берген А.М.Щербак. Ол дастанды транскрипциясын дайындап, орыс тіліне жолма-жол аударған.
Екі нұсқаның да бір-бірінен айтулы өзгешеліктері бар. Мәселен, Оғыз қағанның билік пен байлықты өз балаларына бөліп беру эпизоды екі нұсқада екі түрлі суреттеледі. Ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасында алтын садақ пен күміс жебелердің бас екенін ұлы Түрік түс көріп біледі. Ал «Түрік шежіресі» нұсқасында алтын садақ пен жебені нөкерлер құмға көміп тастаған болып шығады.
«Оғыз-қаған» дастаның зерттеу ісіне, әсіресе, түркия елінің ғалымдары көп еңбек сіңірді деуге болады. Әйтсе де түрік ғалымдарының зерттеулері соңғы кезге дейін бізге беймәлім еді. Ал қазір Н.Атсыз, Н.Банарлы, Ф.Көпрүлузаде, Б.Аталай, Б.Рифат сияқты түрік ғалымдарының «Оғыз қаған» дастаны туралы терең ойлы зерттеулері қолымызға тиіп отыр. «Оғыз қаған» дастаны мен қазақтың батырлық жырлары арасындағы әртүрлі байланысты зерттеуге қазақтың Ә.Дербісәлин, М.Жармұхамедұлы, Ө.Күмісбаев сияқты зерттешілері де өзіндік үлес қосқан. Сонымен бірге, ағылшын, неміс, француз және орыс ғалымдары да бұл салада едәуір еңбек еткені мәлім. Дегенмен «оғыз қаған» дастанының түркі тілдес халықтар әдебиетіне тигізген әсері, әсіресе, оның дәстүр жалғастығы негізінде қазақ әдебиетіне тигізген ықпалы күні бүгінге дейін арнайы зерттеу объектісі болған емес.
1.Келімбетов Немат. “Ежелгі дәуір әдебиеті” (Қазақ әдебиеті бастаулары).Жоғары оқу орындарының филология студенттеріне арналған оқулық.-Алматы: Атамұра,2005.-336бет.
2.Артықбаев Ж.О. және т.б. «Қазақстан тарихынан әңгімелер».Жалпы білім беретін мектептің 5-сыныбына арналған оқулық./3-бас.,өнд.Алматы: Атамұра,2015.-144б. 36 беттен.
3. Қазақстан.Ұлттық энциклопедия/Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: « Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, 2005.-728б.105беттен.
4. Замятин. Е.И. «Аттила, бич божий» 3-том./1938 жыл.).
5. «Ежелгі дәуір әдебиеті».Жоғары оқу орындары филология факультеттері студенттеріне арналған хрестоматиялық оқу құралы(Құрастырған және өмірбаяндық деректерді жазған А.Қыраубаева,филология ғылымының кандидаты),Алматы,Ана тілі,1991.-280бет.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей Мемлекеттік Университеті

СӨЖ

Тақырыбы:
№5-7 өздік жұмыстары №5 - "Шу" дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты (әдеби талдау) №6 - "Оғыз қаған" дастаны және оның нұсқалары ( ғылыми деректер негізінде - конспект).

Орындаған: Құрманғажы Е.Н.
Тексерген: А.Қ. Жүндібаева, ф.ғ.д.,
қауымдастырылған профессор міндетін атқарушы
Топ: ҚЯ - 413

Семей 2015

Жоспар:
1. "Оғыз қаған" дастаны және оның нұсқалары.
2. "Шу" дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты туралы әдеби талдау.
3.Пайдаланылған әдебиеттер.

1) "Оғыз қаған" дастаны және оның нұсқалары
( ғылыми деректер негізінде - конспект)
Оғыз-Наме
(Оғыз - қаған эпосы)
Оғыз-Наме - дастаны түркі тектес халықтардың ежелгі шежіресін генологиялық аңыздар негізінде көркем тілмен баяндайтын эпостық туынды. Оғыз-қағанның атауы жайында әр кезде әр түрлі пікірлер айтылып келеді. Бірқатар зерттеушілер оны күні бүгінге дейін Оғыз наме деп те атайды.
Ал енді Оғыз қаған дастаны әуелде ауызша жасалып, бертін келе IX-X ғасырларда қағазға түсірілген сияқты. Бұл көне заман мұрасын ұзақ жылдар бойы зерттеген түрік ғалымы Н.С.Банарлы оны батырлық жырлары қатарына қосып, Оғыз қаған дастаны деп атайды. Бұл пікірге ғалым Оғыз қағанның тақырыбы мен сюжетін, қаһармандарын және олардың әрекетін, баяндау тәсілдері мен тілдік құралдарын егжей тегжейлі зерттеу арқылы келіп отыр.
Оғыз-қаған дастанының тараған нұсқалары негізінде негізгі 2 нұсқасы бар. Бірі - ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасы Париж қаласының ұлттық кітапханасында сақталған.Екінші нұсқасы - араб әріпімен жазылған. Оның авторы- атақты тарихшы әрі Хиуа хандығының ханы Әбілғазы би Араб Мұхаммедхан.
Оғыз-қаған дастаның ұйғыр әріпімен жазылған нұсқасына тілдік тұрғыдан сипаттама берген А.М.Щербак. Ол дастанды транскрипциясын дайындап, орыс тіліне жолма-жол аударған.
Екі нұсқаның да бір-бірінен айтулы өзгешеліктері бар. Мәселен, Оғыз қағанның билік пен байлықты өз балаларына бөліп беру эпизоды екі нұсқада екі түрлі суреттеледі. Ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасында алтын садақ пен күміс жебелердің бас екенін ұлы Түрік түс көріп біледі. Ал Түрік шежіресі нұсқасында алтын садақ пен жебені нөкерлер құмға көміп тастаған болып шығады.
Оғыз-қаған дастаның зерттеу ісіне, әсіресе, түркия елінің ғалымдары көп еңбек сіңірді деуге болады. Әйтсе де түрік ғалымдарының зерттеулері соңғы кезге дейін бізге беймәлім еді. Ал қазір Н.Атсыз, Н.Банарлы, Ф.Көпрүлузаде, Б.Аталай, Б.Рифат сияқты түрік ғалымдарының Оғыз қаған дастаны туралы терең ойлы зерттеулері қолымызға тиіп отыр. Оғыз қаған дастаны мен қазақтың батырлық жырлары арасындағы әртүрлі байланысты зерттеуге қазақтың Ә.Дербісәлин, М.Жармұхамедұлы, Ө.Күмісбаев сияқты зерттешілері де өзіндік үлес қосқан. Сонымен бірге, ағылшын, неміс, француз және орыс ғалымдары да бұл салада едәуір еңбек еткені мәлім. Дегенмен оғыз қаған дастанының түркі тілдес халықтар әдебиетіне тигізген әсері, әсіресе, оның дәстүр жалғастығы негізінде қазақ әдебиетіне тигізген ықпалы күні бүгінге дейін арнайы зерттеу объектісі болған емес.
Оғыз қаған дастанының зерттелу тарихына қысқаша тоқталып өтелік. Оғыз қаған туралы аңыз әңгімелер мен тарихи шындық жайында кезінде В.В.Радлов, Г.Н.Потанин, П.Пелльо, И.Н.Березин, Л.Лигетин, Ю.Немат, Н.Я.Бичурин, В.В.Бартольд, А.М.Щербак, А.Н.Кононов сияқты зерттеушілер сан алуан құнды пікір айтқаны мәлім. Бұл пікірлердің бәрін түйіндеп айтсақ, төмендегі жәйіттерге келіЂп саяды. Оғыз-қаған эпосының ауызша тараған нұсқалары негізінде кейінірек қайта жазылған екі түрлі нұсқа бар.
Шығарманың тілі көркемдеу әдістеріндегі өзіндік мазмұны:
Қырық күннен соң өсті -
жүрді, ойнады.
Аяғы - өгіздің аяғындай,
Белі - қасқырдың беліндей,
Иықтары - бұлғының иығындай
Төсі - аюдың төсіндей еді.
Денесінің бәрін түк басқан еді.
Жылқы бағатын еді,
Атқа мінетін еді.
Киік аулап жүретін,
Талай күн, талай түннен соң жігіт болды.
Оғызнама эпосы осы бір жырдың мазмұнындағы формасы ертегіге де, батырлар жырына да жатпайды. Мазмұнның өзі тарихи негізі бар фольклорлық шығарма дегеніміз жөн сияқты.
Дастанның екі нұсқасы бар:
1. Көне ұйғыр әрпімен 13-14 ғасырларда көшірілген,Париждің ұлттық кітапханасында сақтаулы. Оның көлемі небәрі 42 бет, әр беті 9 жолдан ғана тұрады. Бұл нұсқаны алғаш В.В. Радлов орыс тіліне аударған. Кейін А.М. Щербак тілдік тұрғыдан зерттеп,ғылыми түсініктерін жаза отырып,қайта аударған,ол қолжазбаны түпнұсқа деп танымай,оның көшірмесі деген пікірге келген.
2.Араб әрпімен жазылған,тарихшы,Хиуа ханы Әбілғазы нұсқасы. Әбілғазыдан мұраға қалған екі еңбек бар,бірі- Шежіре-и-тарахима, ( Түрікмен шежіресі , 1661 ), екіншісі - Шежіре-и түрк (Түрік шежіресі).
Екі шығармада Оғыз батырдың ерлік жорықтары,ұрпақтарының игілікті істері,оғыз тайпаларының шығу тегі,тұрмыс-тіршілігі,әдет-ғұрпы және тағы басқа жайлы жазылған. О-да батыр ұйықтап жатқанда шатырына көктен нұр сәулесінің түсуі,сәуле ішінен көкжал қасқыр шығып,оның қалың қолды бастап жүруі,аспаннан түскен сәуледен сұлу қыздың шығуы секілді діни-мифология көріністер орын тепкен. О-ны ақиқат пен аңызға бірдей негізделген шығарма деуге болады.Мұнда алғашқы қауымдық құрылыс кезінде,сақтар мен ғұндар дәуірінде,орта ғасырларда орын алған сан қилы тарихи оқиғалар өзара жалғаса мазмұндалған.
Оғыз қағанды белгілі бір адам бейнесіне телу,яғни тарихтағы нақты тұлғасын тану мүмкін емес.Бірақ Оғыздың тарихи бейнесі белгілі тарихи тұлғалар іс-әрекетінің жиынтығы деуге негіз бар,себебі дастан тарихи оқиғалар желісі бойынша жазылған. Оғыз қағанның анасы Айқаған бейнесін ғалымдар отбасы қамқоршысы Ұмай-ана бейнесімен байланыста қарайды.Дастандағы мәліметтерді :
а) оғыз-түрікмен эпосына негізделген ( Оғыз бен оның ұрпақтарының жорықтары туралы аңыздар);
ә)тарихи негізі бар,бірақ бізге аңыз күйінде жеткен (оғыз тайпаларының көшіп-қонуы,қоғамдық-әлеуметтік өмірі туралы деректер);
б)оғыз елінің көрші тайпаларымен,тайпа бірлестіктерімен қарым-қатынасы жайлы аңыздар деген топтарға бөлуге болады;
Оғыз қаған дастаны- тарихи әрі әдеби ескерткіш.Онда түркі халықтарының көптеген аңыз әңгімелері көрініс тапқан.Оғыз төңірегіндегі Қыпшақбек,Қалаш,Қанғалық,Қаңлы,Қарл ық,Сақтаб тәрізді есімдердің қазақ ру-тайпа атауларымен сәйкестігі дастанның қазақ ертегілерімен,эпостық жырларымен этникалық жағынан жақындығын айқындай түседі.
2). "Шу" дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты
(әдеби талдау)
Шу дастаны - қазіргі түркі тектес халықтардың арғы тегі саналатын сақтардың шежіресін аңызға айналған тарихи деректер бойынша жыр еткен ерлік эпосы.Шу дастанын ғылыми негізде дұрыс пайымдау үшін біздің заманымыздан бұрынғы төрт мыңыншы жылдың орта кезінде сақтар даласында болған кейбір тарихи оқиғаларға назар аударғанымыз жөн сияқты. Ол үшін алдымен сақтар тарихынан мол дерек беретін Берел ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шу , Оғыз қаған , Аттила дастандары
Ежелгі дәуір әдебиетінің қазақ әдебиетінде алатын орнын анықтау
Оғыз қаған дастаны және оның нұсқалары. Шу дастаны және оның идеялық мазмұны, көркемдік сипаты
Көне жазба әдебиеті пен қазақ ауыз әдебиетінің өзара байланысы
Көркемдік дәстүр жалғастығы
Орта ғасырлық ғылымның дамуы
Ежелгі дәуір әдебиеті туралы ақпарат
ЕЖЕЛГІ ТҮРКІ ПОЭЗИЯСЫ МЕН ҚАЗАҚТЫҢ БАТЫРЛЫҚ ЖЫРЛАРЫ АРАСЫНДАҒЫ КӨРКЕМДІК ДӘСТҮР ЖАЛҒАСТЫҒЫ
Қазақ жазба әдебиетін дәуірлеу мәселесі
ОҒЫЗНАМЕ ДАСТАНЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ
Пәндер