Сүт индустриясы

Сүт өнімдері өнеркәсібі – тамақ индустриясы салаларының ішінде үшінші орында. 2002 жылғы статистикалық мәлімет бойынша шаруашылықтың барлық түрінде сүт өндіру 4,1 млн-ға т-ны құраса, әрбір сиырдан сауылатын сүттің орташа көрсеткіші – 2044 кг-ға жетті. Сүт, қаймақ, ірімшік, айран, ашытқы шығаратын сүт зауыттары мен сүт комбинаттары еліміздің әрбір экономикалық аудандары мен өнеркәсіп орталықтарында шоғырланған. Өйткені сүт өнімдерін алысқа тасымалдау тиімсіз. Қала халқын дер кезінде сүт өнімдерімен қамтамасыз ету үшін сүт зауыттары әрбір қалада салынған. Ірі сүт зауыттары Алматы, Қарағанды,Қостанай, Павлодар, Шымкент қалаларында орналасқан.
Май шайқау, сыр қайнату сияқты сүт өнімдері өнеркәсібі, негізінен, Солтүстік Қазақстан, Орталық Қазақстан, Оңтүстік Қазақстанэкономикалық аудандарында, сүтті ірі қара мал шаруашылығымен айналысатын аудандарда шоғырланған. Көкшетау, Қостанай,Алматы сүт комбинаттары сүт өнімдерінің 75%-ын шығарады.
Сонымен қатар елімізде өсімдік майы мен маргарин майын шығаратын өнеркәсіп орындары жақсы дамып келеді. Өсімдік майы күнбағыс және шитті мақта дақылдарынан алынады. Күнбағыс майын Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстары шығарады. Өскемен қаласында өсімдік майын айыру комбинаты жұмыс істейді. Шитті мақта майын шығаратын зауыт Оңтүстік Қазақстан облысының Шымкент қаласында орналасқан.
Қазір көптеген елді мекендерде өсімдік майын шығаратын шағын кәсіпорындар кездеседі. Бірақ онда шикізаттан май алу сапасы мемлекеттік кәсіпорындардан әлдеқайда төмен.
Елімізде өндірілетін азық-түлік өнімдерінің 20 пайызы сүт өндірісінің үлесінде. Сүт өнімдерін пайдалану көлемі жыл сайын артып келе жатқандығын ескерсек, бұл көрсеткішті одан әрі көбейту қажеттігі айқын. Алайда мамандар дастарқанынан құрт-ірімшігі үзілмеген елде сүт индустриясының толық деңгейде дамымай отырғандығына алаңдаулы. Оған себеп — сауда орындарындағы сырттан жеткізілетін өнімнің күн санап көбейіп бара жатқандығы.
Соңғы жылдардағы статистикалық де¬рек¬терге қарасақ, елімізге бір жылда ша¬мамен 350 млн доллар сомасында сүт өнім¬дері әкелінеді екен. Яғни біз сүт өнім¬дерінің 60 пайызына жуығын сырттан әкелуге мәжбүр болып отырмыз.
Иә, Кеңес Одағы кезінде, өткен ға¬сыр¬дың 80-жылдары еліміз сыртқа жүз мың¬даған тонна сүт тасымалдады. 90-жылдары үкіметтің қарауындағы мал шар¬уашы¬лық¬та¬рының есіктері жабылып, кілт¬тері жеке шаруалардың қолына берілді. Бұл хан¬та¬ла¬пайдың ақыры мал басының аза¬йып, ет, сүт өнімдерін өндіру көлемінің күрт тө¬мен¬деуіне әкеліп соқтырды. Қазіргі уа-қыт¬та еліміздегі сиыр малының жалпы са¬нының 90 пайызға жуығы жеке ша¬руа¬шылықтар¬дың үлесінде. Бұл – сүт өнімдері ши¬кі¬за¬ты¬ның да осындай мөлшері жеке қолда деген сөз. Ал бұл көрсеткіш Ресейде 40 па-йыз¬дай, Беларусьта бар болғаны 5 па¬йыз де¬се¬ді. Бізде сауылған сүттің 30 па¬йы¬зға жуығы ғана өнеркәсіптік қайта өң¬деу¬ден өтеді. Бұл көрсеткіш Ресейде 40 па¬йыз, Белоруссияда 90 пайыз екен. Ма¬мандар «Кеден одағы аясында еліміздегі сүт өнім¬дері нарығын басқа емес, дәл осы Бе¬ла¬рус¬ьтің сүт өнімдері басып ала ма?» деген қа¬уіптің бар екенін айтады. Кеден одағы¬ның біздің ба¬зар¬ға әкеліп «төгіп» тастаған ба¬ғасы арзан өнімдерін нарықтан ығыс¬ты¬рып шығарып тастау оңай дүние емес. Ол үшін өзіміздің сүт өнімдері өндірісін арт¬ты¬рып, бәсекеге қабілеттілігін жоғары¬ла¬туымыз керек.