Микрокредит мекемесіндегі кредит менеджерінің ажо жетілдіру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
2
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ 4
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер 4
1.2 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу 5
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ 6
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ) 6
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы 6
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер 12
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы 14
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру 16
3 АВТОМАТТАНДЫРЫЛЃАН Ж¦МЫС ОРНЫН Ќ¦РУ ТЕОРИЯСЫ 18
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерініњ анализі 18
3.2 АЖО . ныњ тілдік ќ±ралдары 21
3.3 АЖО . классификациялары 24
3.4 Баѓдарламалау аймаѓы 27
3.5 Ќолданушы инструкциясы 30
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 35
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу 36
4.2 Экономикалық тиімділік есебі 37
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу тиімділікті анықтау есебі 40
5. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ 41
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы 41
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар 48
5.2.1 Еңбек жағдайларының сипаттамасы 48
5.2.2 Жарақаттану себептері 49
5.2.3 Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек 49
5.2.4 Кәсіптік аурулардың сипаттамасы 49
5.3. Жекелеме қорғау құралдары 52
5.4. Кәсіпорын мәдениеті 52
5.4.1 Кәсіпорынның интерьері 52
5.4.2 Функционалды бояу 52
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы 53
5.5.1 Жалпы ережелер 55
5.6 Электрқауіпсіздік 61
5.7 Өрт қауіпсіздігі 62
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ӘДЕБИЕТТЕР 64
А ҚОСЫМШАСЫ 65
КІРІСПЕ
2
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ 4
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер 4
1.2 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу 5
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ 6
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ) 6
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы 6
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер 12
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы 14
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру 16
3 АВТОМАТТАНДЫРЫЛЃАН Ж¦МЫС ОРНЫН Ќ¦РУ ТЕОРИЯСЫ 18
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерініњ анализі 18
3.2 АЖО . ныњ тілдік ќ±ралдары 21
3.3 АЖО . классификациялары 24
3.4 Баѓдарламалау аймаѓы 27
3.5 Ќолданушы инструкциясы 30
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 35
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу 36
4.2 Экономикалық тиімділік есебі 37
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу тиімділікті анықтау есебі 40
5. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ 41
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы 41
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар 48
5.2.1 Еңбек жағдайларының сипаттамасы 48
5.2.2 Жарақаттану себептері 49
5.2.3 Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек 49
5.2.4 Кәсіптік аурулардың сипаттамасы 49
5.3. Жекелеме қорғау құралдары 52
5.4. Кәсіпорын мәдениеті 52
5.4.1 Кәсіпорынның интерьері 52
5.4.2 Функционалды бояу 52
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы 53
5.5.1 Жалпы ережелер 55
5.6 Электрқауіпсіздік 61
5.7 Өрт қауіпсіздігі 62
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ӘДЕБИЕТТЕР 64
А ҚОСЫМШАСЫ 65
Кіріспе
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында «жұмыс станциясы» (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады. Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда: дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде «өзіндік» сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді, оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет. Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс таралған болса.
Осындай «гибритты» интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде (АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы болып келеді. АЖО- бұл әрқашан администратор, экономист, инженер, конструктор, жобалаушы, архитектор, дизайнер, дәрігер, ұйымдастырушы, зерттеуші, кітапханашы, мұражай қызметкері және т.б. нақты маманға бағытталған –арнайы мамандандырылған жүйе, техникалық құралдардың және бағдарламалық қамтамасыздандаруыдың жиынтығы.
Сонымен қатар кезкелген «мамандықтың» АЖО-на, оны әзірлеу кезінде қмтамасыздандырылуы керек, бірдей талаптар қатарын ұсынуға болады, олар:
- ақпаратты өндеу құралдардың міндетті болуы;
- диалогтік (интерактивті) режимде жұмыс істей алу мүмкіндігі;
- эргономиканың негізгі талаптарының орындалуы: оператор, АЖО кешенінің элементтері және қоршаған орта арасында функциялардың рационалды таралуы, жұмысқа комфортты жағдай жасау, АЖО конструкциясының ыңғайлығы, адам-оператордың психологиялық факторларын ескеру, АЖО элементтер түсінің және формаларының әдемі болуы және т.б.;
- АЖО жүйесінде жұмыс істейтін ДК жеткілікті жоғары өнімді және сенімді болуы;
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында «жұмыс станциясы» (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады. Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда: дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде «өзіндік» сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді, оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет. Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс таралған болса.
Осындай «гибритты» интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде (АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы болып келеді. АЖО- бұл әрқашан администратор, экономист, инженер, конструктор, жобалаушы, архитектор, дизайнер, дәрігер, ұйымдастырушы, зерттеуші, кітапханашы, мұражай қызметкері және т.б. нақты маманға бағытталған –арнайы мамандандырылған жүйе, техникалық құралдардың және бағдарламалық қамтамасыздандаруыдың жиынтығы.
Сонымен қатар кезкелген «мамандықтың» АЖО-на, оны әзірлеу кезінде қмтамасыздандырылуы керек, бірдей талаптар қатарын ұсынуға болады, олар:
- ақпаратты өндеу құралдардың міндетті болуы;
- диалогтік (интерактивті) режимде жұмыс істей алу мүмкіндігі;
- эргономиканың негізгі талаптарының орындалуы: оператор, АЖО кешенінің элементтері және қоршаған орта арасында функциялардың рационалды таралуы, жұмысқа комфортты жағдай жасау, АЖО конструкциясының ыңғайлығы, адам-оператордың психологиялық факторларын ескеру, АЖО элементтер түсінің және формаларының әдемі болуы және т.б.;
- АЖО жүйесінде жұмыс істейтін ДК жеткілікті жоғары өнімді және сенімді болуы;
ӘДЕБИЕТ
1. Дж. Тельман, "Основы систем баз данных", Москва, Финансы и статистика', 1983г.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", Москва, 'Hаука', 1980 г.
3. Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г.
4. Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”. Москва 1997г.
5. Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г.
6. A.M.Епанешников, "Программирование в среде Delphi 2.0"
7. Дж. Мартин, "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 1978г.
8. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 1995.
9. Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. «Эффективная работа с СУБД».СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
10. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. – М.: Финансы и статистика, 1983. – 320 с.
11. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989. – 351 с.
12. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. -М.: Мир, 1991. – 252 с.
13. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 1994. – 80 с.
14. Мейер М. Теория реляционных баз данных. – М.: Мир, 1987. – 608 с.
15. Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структур баз данных. В 2 кн., – М.: Мир, 1985. Кн. 1. – 287 с.: Кн. 2. – 320 с.
16. Цикритизис Д., Лоховски Ф. Модели данных. – М.: Финансы и статистика, 1985. – 344 с.
17. Paradox for Windows: Практическое руководство. Под редакцией Оспищева Д. А. Издательство АОЗ’ "Алевар", 1993.
18. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", Москва, 'Hаука', 1989 г.
19. Шафрин Ю.А. «Основы компьютерной технологии». М., 1998
20. «Кибернетические диалоговые системы», И.П.Кузнецов.
21. «Рекоммендации по общепользовательскому интерфейсу», Microsoft, редакция 1995г.
22. Подборка рефератов из сети Internet. Московская коллекция рефератов. (Адреса хранителей коллекции 2:5020/240@fidonet.org, 2:5020/630@fidonet.org).
1. Дж. Тельман, "Основы систем баз данных", Москва, Финансы и статистика', 1983г.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", Москва, 'Hаука', 1980 г.
3. Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г.
4. Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”. Москва 1997г.
5. Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г.
6. A.M.Епанешников, "Программирование в среде Delphi 2.0"
7. Дж. Мартин, "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 1978г.
8. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 1995.
9. Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. «Эффективная работа с СУБД».СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
10. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. – М.: Финансы и статистика, 1983. – 320 с.
11. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989. – 351 с.
12. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. -М.: Мир, 1991. – 252 с.
13. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 1994. – 80 с.
14. Мейер М. Теория реляционных баз данных. – М.: Мир, 1987. – 608 с.
15. Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структур баз данных. В 2 кн., – М.: Мир, 1985. Кн. 1. – 287 с.: Кн. 2. – 320 с.
16. Цикритизис Д., Лоховски Ф. Модели данных. – М.: Финансы и статистика, 1985. – 344 с.
17. Paradox for Windows: Практическое руководство. Под редакцией Оспищева Д. А. Издательство АОЗ’ "Алевар", 1993.
18. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", Москва, 'Hаука', 1989 г.
19. Шафрин Ю.А. «Основы компьютерной технологии». М., 1998
20. «Кибернетические диалоговые системы», И.П.Кузнецов.
21. «Рекоммендации по общепользовательскому интерфейсу», Microsoft, редакция 1995г.
22. Подборка рефератов из сети Internet. Московская коллекция рефератов. (Адреса хранителей коллекции 2:5020/240@fidonet.org, 2:5020/630@fidonet.org).
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:
РЕФЕРАТ
Бұл дипломдық жобаның тақырыбы – микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерінің АЖО жетілдіру
Дипломдық жоба 79 бет, 8 сурет, 12 кесте, 22 әдеби көздерден
тұрады
МИКРОКРЕДИТ, АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ, ИІЛГІШТІК, ТҰРАҚТЫЛЫҚ,
ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫ, BORLAND DELPHI АТРИБУТ, МАҢЫЗ, КІЛТ, БАЙЛАНЫС,.
Бұл дипломдық жобаның мақсаты – микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерініњ жұмыс орнын автоматтандыру болып табылады.
Жұмыста мәліметтер жиынтығын автоматты түрде басқару қолданылады.
Аналитикалық әдіс бойынша іске асырылған автоматтандыру объектісін зерттеу.
Жобаға мәліметтерді басқару сызбасының алгоритмі, қолданбалы
интерфейс өңделуі, бағдарламаның, бағдарлама листингі, экономикалық
көрсеткіштердің қорытынды кестесі кіргізілген.
Сұрақ жағдайы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі ___________
_____ ________________ 200 жыл
(күні) (айы)
Дипломдық жобаның тақырыбы: микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерініњ АЖО жетілдіру
Қаралатын объектінің қысқаша сипаттамасы
• Көпжүйелілік. Мәліметтер базасында микрокредит мекемесіндегі
кредит менеджерініњ әртүрлі жүйелері болуы керек: клиент туралы
толық мәліметтер,өткізілетін заттардың түрі, түсі, алынатын
–қайтарылатын мерзімі, пайызы, толық мәліметтер есеп беру,
жүйе жұмысы бойынша анықтама алу.
• Кредит менеджерінің қандай да бір анықталған қимылдарды
орындауын автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған
орны ретінде ұсынылады.
• Ең жоғарғы иілгіштік және жүйені конфигурациялау жылдамдығы.
Сабақ кестесін құру және және мәліметтерді енгізуге және
оларды өзгертуге ең аз уақыт кетуі керек.
• Есептерді өңдеудің иілгіш жүйесі. Есеп шаблондарын қолданушының
өз бетімен енгізу мүмкіндігі.
Орындаушы ____________________
(қолы)
Жобаның жетекшісі ____________________
(қолы)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ 4
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер 4
1.2 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді 5
негіздеу
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ 6
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ) 6
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы 6
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер 12
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы 14
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды 16
құру
3 автоматтандырылѓан ж¦мыс орнын ќ¦ру теориясы 18
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерініњ анализі 18
3.2 АЖО – ныњ тілдік ќ±ралдары 21
3.3 АЖО - классификациялары 24
3.4 Баѓдарламалау аймаѓы 27
3.5 Ќолданушы инструкциясы 30
4 Экономикалық бөлім 35
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу 36
4.2 Экономикалық тиімділік есебі 37
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу 40
тиімділікті анықтау есебі
5. Еңбек қорғау ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ 41
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы 41
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар 48
5.2.1Еңбек жағдайларының сипаттамасы 48
5.2.2Жарақаттану себептері 49
5.2.3Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек 49
5.2.4Кәсіптік аурулардың сипаттамасы 49
5.3. Жекелеме қорғау құралдары 52
5.4. Кәсіпорын мәдениеті 52
5.4.1Кәсіпорынның интерьері 52
5.4.2Функционалды бояу 52
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы 53
5.5.1Жалпы ережелер 55
5.6 Электрқауіпсіздік 61
5.7 Өрт қауіпсіздігі 62
Қорытынды 63
ӘДЕБИЕТТЕР 64
А ҚОСЫМШАСЫ 65
Кіріспе
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында
жұмыс станциясы (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі
қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын
автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады.
Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты
басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда:
дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын
немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-
мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп
таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық
өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол
ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және
ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды
есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде өзіндік
сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың
таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі
деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және
жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге
тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік
жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу
нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер
банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр
пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында
автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика
сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді,
оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер
үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі
үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО
әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе
ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы
элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа
өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған
ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет.
Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс
қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен
шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне
сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын
ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс
таралған болса.
Осындай гибритты интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті
мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде
сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін
және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын
көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын
болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде
(АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер
қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы болып келеді. АЖО-
бұл әрқашан администратор, экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,
архитектор, дизайнер, дәрігер, ұйымдастырушы, зерттеуші, кітапханашы,
мұражай қызметкері және т.б. нақты маманға бағытталған –арнайы
мамандандырылған жүйе, техникалық құралдардың және бағдарламалық
қамтамасыздандаруыдың жиынтығы.
Сонымен қатар кезкелген мамандықтың АЖО-на, оны әзірлеу кезінде
қмтамасыздандырылуы керек, бірдей талаптар қатарын ұсынуға болады, олар:
- ақпаратты өндеу құралдардың міндетті болуы;
- диалогтік (интерактивті) режимде жұмыс істей алу мүмкіндігі;
- эргономиканың негізгі талаптарының орындалуы: оператор, АЖО кешенінің
элементтері және қоршаған орта арасында функциялардың рационалды таралуы,
жұмысқа комфортты жағдай жасау, АЖО конструкциясының ыңғайлығы, адам-
оператордың психологиялық факторларын ескеру, АЖО элементтер түсінің және
формаларының әдемі болуы және т.б.;
- АЖО жүйесінде жұмыс істейтін ДК жеткілікті жоғары өнімді және сенімді
болуы;
1 Пән аймағының сипаттамасы
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер
Несие-аќша сияќты тарихи экономикалыќ дєреже болып табылады. Кредит
деген сµз, ќарыз, несие деген kredo - сенемін деген маѓына беретін
латынша kreditum деген сµзден шыѓады. Ол экономикалыќ дєреже ретінде єр
т‰рлі экономикалыќ ќоѓамдарда ќызмет етеді. Ол тауар µндірісініњ пайда
болѓан кезінен бастап ќарапайым формаларында: бай жєне кедей ќоѓамдарда
кµрінеді. Несие ќатынастары аќша ќатынастары сияќты ‰немі даму ‰стінде
болады. Алѓашќы несие табиѓи т‰рде (астыќ, мал, ењбек ќ±ралдары жєне т.б.)
ќоѓамныњ дєулетті топтарынан м‰ліксіз шаруалар мен кєсіпкерлерге т±тыну
м±ќтаждыѓы мен ќарыздарды µтеу ‰шін ±сынылѓан. Тауар-аќша ќатынастарыныњ
дамуымен несие аќша т‰ріне кµшті.
Капитал т‰рлерініњ ауысуы бір шаруашылыќ субъектілерінде аќша
ќаржысыныњ уаќытша босатылып жєне басќа шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілерде
аќша деген ќажеттіліктіњ ќалыптасуымен ќоса ж‰реді.
Несиеніњ м‰мкіндішін шындыќќа айналдыру ‰шін белгілі бір талаптар бар.
Біріншіден, несие мємілесініњ ќатысушылары- несие беруші мен ќарызѓа алушы
– экономикалыќ байланыстардан туындайтын міндеттемелердіњ орындалуын µз
мойнына алуѓа материалдыќ жаѓынан кепілдік беретін дербес зањды субъектілер
сияќты алѓа шыѓуы керек. Еккіншіден, егер несие беруші мен несие алушыныњ
м‰лделері бір жерден шыќса, онда б±л жаѓдайда несие µте ќажет болады. Несие
мємілесін ж‰зеге асыру ‰шін оныњ ќатысушылары міндетті т‰рде несиеге µзара
ќызыѓушылыќ танытулары керек.
Несие беруші мен ќарызѓа алушыныњ арасында м‰дделілік бірдей болѓан
кезде, бір жаѓынан, несиеге аќшалай ќаражатты ±сынуда, екінші жаѓынан- оны
алуда несиелік ќарым- ќатынастар туындайды.
Осылайша, экономикалыќ негіз бен (капиталдыњ бірдей болмауы) пайда болу
талаптарыныњ жиынтыѓы несиеніњ объективті ќажеттілігін аныќтап жєне оныњ
эволюциясын т‰сіндіріп береді.
Ќ±ндыќ ќатынастыњ ерекше формасы сияќты несиеніњ пайда болуы шаруашылыќ
ж‰ргізуші бір субъектіден босаѓан ќ±н шаруашылыќ мєміледе ќолданысќа
т‰сетін, біраќ бір уаќыттарда жања ќайта µндіру цикліне ене алмайтын кезде
ѓана ж‰зеге асады. Несиеге байланысты б±л ќ±н ќосымша ќаражатќа уаќытша
ќажеттілігі туып отырѓан басќа субъектіге µтеді жєне ќайта µндіру
процесініњ шењберінде ќызметін жалѓастыра береді. Біраќ, несиелік
ќатынастардыњ пайда болуын экономикалыќ байланысќа т‰с‰ге дайын меншік
иелері сияќты бір-біріне ќарсы т±ралатын тауар иеленушілер арасындаѓы
айырбас ауќымынан іздеген жµн. Тауарларды ќолдан-ќолѓа µткізу сияќты тауар
айырбастау жєне ќызмет кµрсетумен ауысу несиелік ќатынастардан экономикалыќ
жеміс.
Несиелік ќатынастар пайда болатын жєне дамитын наќты экономикалыќ
негізде ќаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яѓни несиелік ќатынастыњ
материалдыќ негізі боп ќ±н ќозѓалысы саналатын болады.
Сонымен, несиеніњ объективті µмір с‰руініњ негізгі талаптары
тµменндегідей тізбектеледі:
-жеке тауар µндірушілердіњ µндірістік (негізгі жєне айналымдыќ) ќорлар
айналымы мен жеке ауыспалы айналымдардыњ уаќыт бойынша сєйкес келмеуі;
- несие беруші мен ќарызѓа алушыныњ зањды т±рѓыдан дербестігі;
несиелік ќатынасќа несие беруші мен ќарызѓа алуышыныњ м‰дделік танытуы.
Несиеніњ мєнін аныќтаѓан кезде бірќаттар єдістемелік принциптерді
±стану керек, несиелердіњ барша т‰рі формалардан тєуелсіз оныњ мєнін
кµрсетуі керек:
- несие мємілесі т±тасымен алѓанда несиеніњ мєнін ашуы керек. Егер бір
мєміледе несие ќайтарылмаса, онд б±л µщініњ ќайтарылатын ќасиетін
жоѓалтатынын білдіреді:
-несиеніњ мєнін талдауда несиеніњ ќ±рылымын, ќозѓалыс сатыларын,
несиеніњ негізін ќарастырѓан жµн.
Ќазіргі уаќытта ќарызѓа аќша ±сынатын негізгі несие беруші – банк
болып табылады.
Адамдар кµп жаѓдайда несиені аќша сияќты ќабылдайды. Несие мен аќша –
т‰рлі экономикалыќ ќарым – ќатынастарды білдіретін дербес экономикалыќ
категориялар.Несие мен аќша єр т‰рлі т±тыну ќ±нына ие.Несие пайыз
келтіретіндігімен аќшадан ерекшеленеді.
Несиеніњ формалары мен т‰рлері
Несиелік мекемелер т‰рлері
Несиесі аќшалар саудасынан баѓытталѓан кєсіпкерлік ќызметтін айрыќша
саласы болып табылады, соныњ негізінде несиелік операциялар ж‰ргізіледі.
Оларды єр алуан несие институттары ж‰зеге асырады.
Мамандандырылѓан банктік емес несие –ќаржы мекемелері- кез-келген несие
ж‰йесініњ манызды буыны. Ол єр т‰рлі маманданудаѓы ќаржы институттарыныњ
жиынтыѓы: ссуда жинаќ мекемелері, инвестиция ќорлар мен компаниялар,
зейнетаќы ќорлары, саќтандыру фирмалар, кассалар, ломбардтар жєне т.б.
дєст‰рлі емес операцияларды кейнету арќылы банктік емес мекемелер банктік
нарыќтарѓа кіре бастады. Мамандандырылѓан несие ќаржы институттары
ипотекалыќ, несие саласында кењ тарады.
1.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
Информациялық қамтамасыздандыру (ИҚ) – классификациялау және
информацияны кодтау жүйенің, құжаттардың унификациялық жүйелерінің,
ұйымдарды айналатын информациялық тасқындар сызбаларының, деректер
базаларын жасау әдістемелерінің біркелкі жиынтығы. Берілген ішкі жүйе
информацияны уақытында ұсынуға, басқару шешімдерін қабылдауға арналған.
Көшіру бөлімінің информациялық қамтамасыздандыруы машиналық емес
(адамнің техникалық құралдарсыз қабылдайтын информациясы) – бұл технико-
экономикалық информациялардың және құжаттардың классификаторлары; ішкі
машиналық информациялық қамтамасыздандыру (машиналых жинақтауыштарда
жазылған, анықталған белгілер бойынша топтастырылған барлық деректердің
жиынтығы) – бұл макеттер, ЭЕМ жаңа деректерді енгізу немесе қорытынды
информацияны шығару үшін арналған экрандық формалар.
Бағалы тауарлы-материалдарды есепке алудың деректер базасын ұйымдастыру
барысында келесі типті деректер базасын қолдану қажет.
Негізгі база- бұл әр жазылымы осы деректер базасының басқа
жазылымдарымен ешқандай байланысы жоқ информацияны сақтайтын деректер
базасы. Негізгі деректер базалары бір бірімен өздерінің алаңдары арқылы
байланыса алмайды. Олар қосымша базаны бөлшектеу арқылы сәйкестіре алынады.
Негізгі ДБ-ғы жазылымдар жойыла, өзгертіле, қосыла немесе тізімделе
алынады. Жүйеде негізгі деректер базаларына алғашқы деректер түскенде
толтырылатын және алғашқы шығын құжаттар информациясын кірістіретін база
жатады.
Анықтама – бұл басқа компоненттерімен бөлінетін жылпы деретерді
кірістіретін ДБ. Мұндай дерекер базасы бір жерде информацияның өзгеруі, осы
информация қолданылатын, басқа жердегі информацияның өзгеруіне әкелетін
информацияны сақтау үшін қолданылады. Бұл анықтамаға сылтеме жасау арқылы
орындалады. Мұндай иілгіштік өзгерістерді енгізуде анықтамадағы
жазылымдардың тізбегін өзгерту қимылдарына, сонымен қатар одан жазылымдарды
жоюға рұқсат бермейді. Жүйедегі анықтамаларға келесі деректер базасы
жатады: ±лттар анықтамасы, облыс анықтамасы, пайдаланушылар анықтамасы және
абитуриенттер анықтамасы.
Деректер базалары арасындағы байланыстарды ұйымдастыру жызылымдармен
жұмыс істеудің анықталған ережелер талаптарын қажет етеді:
• Қандай да бір базадан немесе тәуелді базадағы жазылымдарды жою
кезде төменгі деңгейлі базадағы жойылатын жазылымдарға қатысы
бар барлық жазылымдар жойылуы керек;
• Егер анықтамадағы жазылымды жою қажет болса, онда барлық
базаларда осы анықтамамен байланысты болатын барлық
сілтемелерді жою қажет;
• Қандай да бір базаның құрылымын толықтыру кезінде, тәуелді
базаны, қанша біртипті информация сақталынатыны белгісіз
болатын жерде пайдалану қажет;
• Анықтама логикалық жағынан байланысты информацияны жылдам
енгізу үшін қолданылады. Сонымен қатар ол объектілерді
классификациялау үшін жалғыз құрал болып табылады. Сондықтан
анықтаманы деректерді қандай да бір белгі арқылы топтастыру
болжамдайтын жерде пайдалану қажет.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
3. Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
4. DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда өңдеу үшін арналған. Бұл программа
автоматты түрде құрылады және бірнеше жолдардан тұрады.
Program Project1;
Uses
Forms
Unit1 in ‘Unit1.Pas’; {Form1}
{$R *.Res}
begin
Application.Initialize;
Application.CreateForm (TForm1:Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы:
TАpplication класы – орындалып отырған қосымщаларды басқаруды жүзеге
асырады. Ол Палитра компонентінде жоқ, бірақ визуальды ортада оның құрамына
ену мүмкіндігі бар.
Application айнымалысы – ауқымды айнымалы, DELPHI ортасында жазылған
кез келген программаларға мүмкіндігі бар.
Application келесі әдістерді шақыруға қолданылады:
Initialize әдісі – инициализация қосымшасы үшін қолданылады.
CreateForm әдісі – қосымшада форма құру үшін қолданылады.
Run әдісі – қосымшаны іске қосуды жүзеге асырады.
{$R *.Res} – оған сәйкес құрылған форманың модулін байланыстыру үшін
қолданылады.
Модульдің құрылымы:
Проект файлынан айырмашылығы модульдің текстін өзгертуге болады. Бірақ
DELPHI–де автоматты түрде құрылған жолдарды өзгертуге болмайды және
өшіруге болмайды. Кез келген модульдің құрылымы келесідей болады:
Unit аты;
Interface
интерфейс (сыртқы түрі) бөлімі
implementation
орындалу бөлімі
initialization
инициализациялау бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
Мұндағы:
Interface (интерфейс) – басқа программа бөлімдеріне: басқа модульдерге
және негізгі бөлімге мүмкіндігі бар ақпараттарды суреттейді. Интерфейстік
бөлім әрқашанда бірінші болады және Interface сөзінен басталады.
Implementation – тарату бөлімі Implementation сөзінен басталады.
Initialization – тек бір рет және программа жұмысының басында
орындалатын іс-әрекет. Егер программада модульдер бірнешеу болса, онда
модульде олардың суреттелуі реттеуге сәйкес инициализация бөлімі
орындалады.
Finalization – тек бір рет және программа жұмысының соңында орындалатын
іс-әрекет. Модуль соңында әрқашанда end сөзі және нүкте қойылады.
Модульдің кез келген бөлігі бос болуы мүмкін. Модульдің атауы модульдің
бастапқы мәтіні орналасқан файл атымен сәйкес келуі қажет. Модульдің атауы
оны басқа модульдармен және негізгі программамен байланыстыру үшін
арналған.
DELPHI-де жаңа бағдарламаны құрудың жалпы схемасы
1. Құрылған программаның барлық файлдары сақталынатын жаңа папка құру
қажет.
2. DELPHI ортасында FileNew Application командасын орындау қажет.
Барлық қажетті файлдарды сақтау үшін FileSave all командасын орындау
керек. Осы кезде ең алдымен проект файлын сақтау ұсынылады. Әрбір жаңа
программаны сақтау кезінде файлдарға ерекше ат беру керек (латын
әріптерімен). Содан кейін модульдің файлын сақтау ұсынылады.
5. Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
Мәліметтер қорын қолданатын қосымшаларды құруға арналған құралдарға
жалпы сипаттама
1. BDE (BorlandDataBaseEngine) жергілікті және клиент-серверлі
мәліметтер қорына төмен деңгейлі рұқсатты қамтамасыз ететін DLL
библиотекалар жиыны болып табылады. DELPHI-да жазылған мәліметтер қорымен
жұмыс істеу программаларын қолданатын әрбір компьютерде орнатылу керек. BDE
программа мен мәліметтер қорының арасында байланыс орнатады.
2. BDE administrator – нақтылы компьютерде мәліметтер қорының
атауларын, көрсеткіштерін, драйверлерін орнатуға арналған программа. Бұл
программада мәліметтер қорының көрсеткіштерін баптауға болады: уақыт және
мерзім форматын, сандық мәндерді көрсетудің форматын және қолданылатын
тілдің драйверін.
3. DataBaseDesktop (DBD) – мәліметтер қорын құру, өзгерту және көру
үшін арналған құрал. Бұл программа локальды мәліметтер қорын басқару
жүйесінің кестелерімен жұмыс істеуге бейімделген.
4. SQL Explorer – BDE administrator мен DataBaseDesktop программаларына
көптеген қызметтерін атқаратын универсальды программа. Оның көмегімен
мәліметтер қорын, кестелердің құрылымы мен мазмұнын көруге және SQL тілінде
мәліметтер қорына запростар құруға болады.
Мәліметтер қорының негізгі ұғымдары
1. Кесте (Table) - өрістерінің құрылымы бірдей жазбалардың жиыны.
2. Өріс (Filt) – кесте мәліметтерінің жеке элементі (кестенің бағаны,
оның атауы және типі болады).
3. Жазба (Record) – байланысқан өрістердің тобы.
4. Мәліметтер қоры (DataBase) – кестелердің ұйымдастырылған жиыны.
5. Кілттік өріс – мәндері кестенің әрбір жазбасын анықтайтын өріс.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған компоненттер
DataAccess вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтер қорымен байланыс орнату және олардың мазмұнын
көруге мүмкіндік беретін компоненттерден тұрады.
❖ Table – мәліметтер қорының кестелерімен құрылатын программа
арасында байланыс орнатады. Кейбір қасиеттері:
1. DataBaseName – мәліметтер көзін анықтайды. Бұл қасиеттің мәні
нақтылы жол болуы тиіс.
2. TableName – кестеден тұратын файлдың атын анықтайды.
3. Active – егер true мәнін қабылдаса, онда мәліметтер программаны құру
процесінде көрініп тұрады.
❖ DataSource – көрінбейтін (мысалы table) және көрінетін компоненттер
арасында байланыс орнатады. Қасиеті:
1. DataSet – кестенің атауынан тұрады.
DataControls вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтерді көрсету және редактірлеу үшін арналған
компоненттерден тұрады:
❖ DbGrid – экранда мәліметтерді кесте формасында көрсетуге мүмкіндік
береді.
❖ DbNavigator – кестенің жазбалары бойынша жылжу үшін арналған
басқару кнопкаларының тобы. Қасиеті: DataSource – мәліметтер көзі
компонентінің атынан тұрады. Мысал: country.db файлындағы мәліметтер
қорының информацияларын көру және редактрлеуге арналған программаны
құру керек. Орындау тәртібі:
1. Формаға table компонентін орнату және келесі қасиеттеріне мән беру:
▪ DataBaseName - country.db файлының жолын көрсетеді.
▪ TableName - country.db
▪ Active – true
2. Формаға DataSource компонентін орнату. DataSet қасиетіне Table1
мәнін беру.
3. Формаға DbGrid компонентін орнату. Оның DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру.
4. Формаға DbNavigator компонентін орнату. DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру. ShowHint қасиетіне true мәнін беру.
Paradox 7. форматында мәліметтер қорының кестесін құру
1. DataBaseDesktop (пуск - программы - Borland Delphi 6.
DataBaseDesktop)
2. DataBaseDesktop программасының терезесінде File - New - Table
командасын орындау.
3. Table терезесінде құрылатын кестенің форматын таңдау (paradox 7.)
және жаңа кестені генерациялау үшін ОК кнопкасын шерту.
4. Кестенің құрылымын анықтау, яғни өрістердің атауын, типтері мен
өлшемдерін көрсету және қажет болған жағдайда кілттік өрісті орнату.
5. Save As кнопкасын шерту.
6. Мәліметтер қорының файл сақталатын папканы таңдау.
7. Мәліметтер қорының файлының атын енгізіп, сохранить кнопкасын шерту.
Ескерту: Бір ғана кестені сақтау үшін db. Кеңейтілімді жеке файл
құрылады.
Paradox кестелері өрістерінің типі
1. Alpha – символдық, яғни 255 символға дейінгі жол.
2. Number - -10307-нен +10308 дейінгі сандар.
3. Money – Number типіне ұқсас, бірақ көрсетілу кезінде ақшаның белгісі
шығып тұрады.
4. Short - -32768-ден +32767-ге дейінгі бүтін сандар.
5. LongInteger - -2147483648-ден +2147483647-ге дейінгі бүтін сандар.
6. BCD - екілік және ондық жүйедегі бүтін және бөлшек сандар. Бөлшек
бөлігі өте көп сандармен жұмыс істеу кезінде өте нақты нәтиже алуға
мүмкіндік береді.
7. Date – Күніның мәні.
8. Tame – уақыттың мәні.
9. TameStump – уақыт және Күніның мәні.
10. GraphicFilds – bmp, pcx, giv форматтағы графикалық бейнелер.
11. Logical – true немесе false мәнін қабылдайтын тип.
3. Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру теориясы
1. ДК негізінде АЖО принциптерінің анализі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында
жұмыс станциясы (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі
қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын
автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады.
Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты
басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда:
дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын
немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-
мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп
таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық
өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол
ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және
ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды
есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде өзіндік
сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың
таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі
деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және
жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге
тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік
жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу
нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер
банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр
пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында
автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика
сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді,
оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер
үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі
үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО
әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе
ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы
элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа
өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған
ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет.
Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс
қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен
шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне
сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын
ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс
таралған болса.
Осындай гибритты интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті
мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде
сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін
және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын
көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын
болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде
(АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер
қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл дипломдық жобаның тақырыбы – микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерінің АЖО жетілдіру
Дипломдық жоба 79 бет, 8 сурет, 12 кесте, 22 әдеби көздерден
тұрады
МИКРОКРЕДИТ, АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ, ИІЛГІШТІК, ТҰРАҚТЫЛЫҚ,
ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫ, BORLAND DELPHI АТРИБУТ, МАҢЫЗ, КІЛТ, БАЙЛАНЫС,.
Бұл дипломдық жобаның мақсаты – микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерініњ жұмыс орнын автоматтандыру болып табылады.
Жұмыста мәліметтер жиынтығын автоматты түрде басқару қолданылады.
Аналитикалық әдіс бойынша іске асырылған автоматтандыру объектісін зерттеу.
Жобаға мәліметтерді басқару сызбасының алгоритмі, қолданбалы
интерфейс өңделуі, бағдарламаның, бағдарлама листингі, экономикалық
көрсеткіштердің қорытынды кестесі кіргізілген.
Сұрақ жағдайы
БЕКІТЕМІН
Кафедра меңгерушісі ___________
_____ ________________ 200 жыл
(күні) (айы)
Дипломдық жобаның тақырыбы: микрокредит мекемесіндегі кредит
менеджерініњ АЖО жетілдіру
Қаралатын объектінің қысқаша сипаттамасы
• Көпжүйелілік. Мәліметтер базасында микрокредит мекемесіндегі
кредит менеджерініњ әртүрлі жүйелері болуы керек: клиент туралы
толық мәліметтер,өткізілетін заттардың түрі, түсі, алынатын
–қайтарылатын мерзімі, пайызы, толық мәліметтер есеп беру,
жүйе жұмысы бойынша анықтама алу.
• Кредит менеджерінің қандай да бір анықталған қимылдарды
орындауын автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған
орны ретінде ұсынылады.
• Ең жоғарғы иілгіштік және жүйені конфигурациялау жылдамдығы.
Сабақ кестесін құру және және мәліметтерді енгізуге және
оларды өзгертуге ең аз уақыт кетуі керек.
• Есептерді өңдеудің иілгіш жүйесі. Есеп шаблондарын қолданушының
өз бетімен енгізу мүмкіндігі.
Орындаушы ____________________
(қолы)
Жобаның жетекшісі ____________________
(қолы)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ 4
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер 4
1.2 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді 5
негіздеу
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ 6
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ) 6
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы 6
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер 12
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы 14
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды 16
құру
3 автоматтандырылѓан ж¦мыс орнын ќ¦ру теориясы 18
3.1 ДК негізінде АЖО принциптерініњ анализі 18
3.2 АЖО – ныњ тілдік ќ±ралдары 21
3.3 АЖО - классификациялары 24
3.4 Баѓдарламалау аймаѓы 27
3.5 Ќолданушы инструкциясы 30
4 Экономикалық бөлім 35
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу 36
4.2 Экономикалық тиімділік есебі 37
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу 40
тиімділікті анықтау есебі
5. Еңбек қорғау ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ 41
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы 41
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар 48
5.2.1Еңбек жағдайларының сипаттамасы 48
5.2.2Жарақаттану себептері 49
5.2.3Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек 49
5.2.4Кәсіптік аурулардың сипаттамасы 49
5.3. Жекелеме қорғау құралдары 52
5.4. Кәсіпорын мәдениеті 52
5.4.1Кәсіпорынның интерьері 52
5.4.2Функционалды бояу 52
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы 53
5.5.1Жалпы ережелер 55
5.6 Электрқауіпсіздік 61
5.7 Өрт қауіпсіздігі 62
Қорытынды 63
ӘДЕБИЕТТЕР 64
А ҚОСЫМШАСЫ 65
Кіріспе
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында
жұмыс станциясы (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі
қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын
автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады.
Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты
басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда:
дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын
немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-
мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп
таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық
өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол
ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және
ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды
есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде өзіндік
сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың
таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі
деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және
жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге
тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік
жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу
нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер
банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр
пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында
автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика
сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді,
оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер
үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі
үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО
әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе
ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы
элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа
өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған
ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет.
Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс
қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен
шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне
сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын
ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс
таралған болса.
Осындай гибритты интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті
мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде
сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін
және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын
көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын
болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде
(АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер
қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы болып келеді. АЖО-
бұл әрқашан администратор, экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,
архитектор, дизайнер, дәрігер, ұйымдастырушы, зерттеуші, кітапханашы,
мұражай қызметкері және т.б. нақты маманға бағытталған –арнайы
мамандандырылған жүйе, техникалық құралдардың және бағдарламалық
қамтамасыздандаруыдың жиынтығы.
Сонымен қатар кезкелген мамандықтың АЖО-на, оны әзірлеу кезінде
қмтамасыздандырылуы керек, бірдей талаптар қатарын ұсынуға болады, олар:
- ақпаратты өндеу құралдардың міндетті болуы;
- диалогтік (интерактивті) режимде жұмыс істей алу мүмкіндігі;
- эргономиканың негізгі талаптарының орындалуы: оператор, АЖО кешенінің
элементтері және қоршаған орта арасында функциялардың рационалды таралуы,
жұмысқа комфортты жағдай жасау, АЖО конструкциясының ыңғайлығы, адам-
оператордың психологиялық факторларын ескеру, АЖО элементтер түсінің және
формаларының әдемі болуы және т.б.;
- АЖО жүйесінде жұмыс істейтін ДК жеткілікті жоғары өнімді және сенімді
болуы;
1 Пән аймағының сипаттамасы
1.1 Несие, оныњ формалары,т‰рлері жєне несиелік мекемелер
Несие-аќша сияќты тарихи экономикалыќ дєреже болып табылады. Кредит
деген сµз, ќарыз, несие деген kredo - сенемін деген маѓына беретін
латынша kreditum деген сµзден шыѓады. Ол экономикалыќ дєреже ретінде єр
т‰рлі экономикалыќ ќоѓамдарда ќызмет етеді. Ол тауар µндірісініњ пайда
болѓан кезінен бастап ќарапайым формаларында: бай жєне кедей ќоѓамдарда
кµрінеді. Несие ќатынастары аќша ќатынастары сияќты ‰немі даму ‰стінде
болады. Алѓашќы несие табиѓи т‰рде (астыќ, мал, ењбек ќ±ралдары жєне т.б.)
ќоѓамныњ дєулетті топтарынан м‰ліксіз шаруалар мен кєсіпкерлерге т±тыну
м±ќтаждыѓы мен ќарыздарды µтеу ‰шін ±сынылѓан. Тауар-аќша ќатынастарыныњ
дамуымен несие аќша т‰ріне кµшті.
Капитал т‰рлерініњ ауысуы бір шаруашылыќ субъектілерінде аќша
ќаржысыныњ уаќытша босатылып жєне басќа шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілерде
аќша деген ќажеттіліктіњ ќалыптасуымен ќоса ж‰реді.
Несиеніњ м‰мкіндішін шындыќќа айналдыру ‰шін белгілі бір талаптар бар.
Біріншіден, несие мємілесініњ ќатысушылары- несие беруші мен ќарызѓа алушы
– экономикалыќ байланыстардан туындайтын міндеттемелердіњ орындалуын µз
мойнына алуѓа материалдыќ жаѓынан кепілдік беретін дербес зањды субъектілер
сияќты алѓа шыѓуы керек. Еккіншіден, егер несие беруші мен несие алушыныњ
м‰лделері бір жерден шыќса, онда б±л жаѓдайда несие µте ќажет болады. Несие
мємілесін ж‰зеге асыру ‰шін оныњ ќатысушылары міндетті т‰рде несиеге µзара
ќызыѓушылыќ танытулары керек.
Несие беруші мен ќарызѓа алушыныњ арасында м‰дделілік бірдей болѓан
кезде, бір жаѓынан, несиеге аќшалай ќаражатты ±сынуда, екінші жаѓынан- оны
алуда несиелік ќарым- ќатынастар туындайды.
Осылайша, экономикалыќ негіз бен (капиталдыњ бірдей болмауы) пайда болу
талаптарыныњ жиынтыѓы несиеніњ объективті ќажеттілігін аныќтап жєне оныњ
эволюциясын т‰сіндіріп береді.
Ќ±ндыќ ќатынастыњ ерекше формасы сияќты несиеніњ пайда болуы шаруашылыќ
ж‰ргізуші бір субъектіден босаѓан ќ±н шаруашылыќ мєміледе ќолданысќа
т‰сетін, біраќ бір уаќыттарда жања ќайта µндіру цикліне ене алмайтын кезде
ѓана ж‰зеге асады. Несиеге байланысты б±л ќ±н ќосымша ќаражатќа уаќытша
ќажеттілігі туып отырѓан басќа субъектіге µтеді жєне ќайта µндіру
процесініњ шењберінде ќызметін жалѓастыра береді. Біраќ, несиелік
ќатынастардыњ пайда болуын экономикалыќ байланысќа т‰с‰ге дайын меншік
иелері сияќты бір-біріне ќарсы т±ралатын тауар иеленушілер арасындаѓы
айырбас ауќымынан іздеген жµн. Тауарларды ќолдан-ќолѓа µткізу сияќты тауар
айырбастау жєне ќызмет кµрсетумен ауысу несиелік ќатынастардан экономикалыќ
жеміс.
Несиелік ќатынастар пайда болатын жєне дамитын наќты экономикалыќ
негізде ќаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яѓни несиелік ќатынастыњ
материалдыќ негізі боп ќ±н ќозѓалысы саналатын болады.
Сонымен, несиеніњ объективті µмір с‰руініњ негізгі талаптары
тµменндегідей тізбектеледі:
-жеке тауар µндірушілердіњ µндірістік (негізгі жєне айналымдыќ) ќорлар
айналымы мен жеке ауыспалы айналымдардыњ уаќыт бойынша сєйкес келмеуі;
- несие беруші мен ќарызѓа алушыныњ зањды т±рѓыдан дербестігі;
несиелік ќатынасќа несие беруші мен ќарызѓа алуышыныњ м‰дделік танытуы.
Несиеніњ мєнін аныќтаѓан кезде бірќаттар єдістемелік принциптерді
±стану керек, несиелердіњ барша т‰рі формалардан тєуелсіз оныњ мєнін
кµрсетуі керек:
- несие мємілесі т±тасымен алѓанда несиеніњ мєнін ашуы керек. Егер бір
мєміледе несие ќайтарылмаса, онд б±л µщініњ ќайтарылатын ќасиетін
жоѓалтатынын білдіреді:
-несиеніњ мєнін талдауда несиеніњ ќ±рылымын, ќозѓалыс сатыларын,
несиеніњ негізін ќарастырѓан жµн.
Ќазіргі уаќытта ќарызѓа аќша ±сынатын негізгі несие беруші – банк
болып табылады.
Адамдар кµп жаѓдайда несиені аќша сияќты ќабылдайды. Несие мен аќша –
т‰рлі экономикалыќ ќарым – ќатынастарды білдіретін дербес экономикалыќ
категориялар.Несие мен аќша єр т‰рлі т±тыну ќ±нына ие.Несие пайыз
келтіретіндігімен аќшадан ерекшеленеді.
Несиеніњ формалары мен т‰рлері
Несиелік мекемелер т‰рлері
Несиесі аќшалар саудасынан баѓытталѓан кєсіпкерлік ќызметтін айрыќша
саласы болып табылады, соныњ негізінде несиелік операциялар ж‰ргізіледі.
Оларды єр алуан несие институттары ж‰зеге асырады.
Мамандандырылѓан банктік емес несие –ќаржы мекемелері- кез-келген несие
ж‰йесініњ манызды буыны. Ол єр т‰рлі маманданудаѓы ќаржы институттарыныњ
жиынтыѓы: ссуда жинаќ мекемелері, инвестиция ќорлар мен компаниялар,
зейнетаќы ќорлары, саќтандыру фирмалар, кассалар, ломбардтар жєне т.б.
дєст‰рлі емес операцияларды кейнету арќылы банктік емес мекемелер банктік
нарыќтарѓа кіре бастады. Мамандандырылѓан несие ќаржы институттары
ипотекалыќ, несие саласында кењ тарады.
1.2 Ақпараттық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
Информациялық қамтамасыздандыру (ИҚ) – классификациялау және
информацияны кодтау жүйенің, құжаттардың унификациялық жүйелерінің,
ұйымдарды айналатын информациялық тасқындар сызбаларының, деректер
базаларын жасау әдістемелерінің біркелкі жиынтығы. Берілген ішкі жүйе
информацияны уақытында ұсынуға, басқару шешімдерін қабылдауға арналған.
Көшіру бөлімінің информациялық қамтамасыздандыруы машиналық емес
(адамнің техникалық құралдарсыз қабылдайтын информациясы) – бұл технико-
экономикалық информациялардың және құжаттардың классификаторлары; ішкі
машиналық информациялық қамтамасыздандыру (машиналых жинақтауыштарда
жазылған, анықталған белгілер бойынша топтастырылған барлық деректердің
жиынтығы) – бұл макеттер, ЭЕМ жаңа деректерді енгізу немесе қорытынды
информацияны шығару үшін арналған экрандық формалар.
Бағалы тауарлы-материалдарды есепке алудың деректер базасын ұйымдастыру
барысында келесі типті деректер базасын қолдану қажет.
Негізгі база- бұл әр жазылымы осы деректер базасының басқа
жазылымдарымен ешқандай байланысы жоқ информацияны сақтайтын деректер
базасы. Негізгі деректер базалары бір бірімен өздерінің алаңдары арқылы
байланыса алмайды. Олар қосымша базаны бөлшектеу арқылы сәйкестіре алынады.
Негізгі ДБ-ғы жазылымдар жойыла, өзгертіле, қосыла немесе тізімделе
алынады. Жүйеде негізгі деректер базаларына алғашқы деректер түскенде
толтырылатын және алғашқы шығын құжаттар информациясын кірістіретін база
жатады.
Анықтама – бұл басқа компоненттерімен бөлінетін жылпы деретерді
кірістіретін ДБ. Мұндай дерекер базасы бір жерде информацияның өзгеруі, осы
информация қолданылатын, басқа жердегі информацияның өзгеруіне әкелетін
информацияны сақтау үшін қолданылады. Бұл анықтамаға сылтеме жасау арқылы
орындалады. Мұндай иілгіштік өзгерістерді енгізуде анықтамадағы
жазылымдардың тізбегін өзгерту қимылдарына, сонымен қатар одан жазылымдарды
жоюға рұқсат бермейді. Жүйедегі анықтамаларға келесі деректер базасы
жатады: ±лттар анықтамасы, облыс анықтамасы, пайдаланушылар анықтамасы және
абитуриенттер анықтамасы.
Деректер базалары арасындағы байланыстарды ұйымдастыру жызылымдармен
жұмыс істеудің анықталған ережелер талаптарын қажет етеді:
• Қандай да бір базадан немесе тәуелді базадағы жазылымдарды жою
кезде төменгі деңгейлі базадағы жойылатын жазылымдарға қатысы
бар барлық жазылымдар жойылуы керек;
• Егер анықтамадағы жазылымды жою қажет болса, онда барлық
базаларда осы анықтамамен байланысты болатын барлық
сілтемелерді жою қажет;
• Қандай да бір базаның құрылымын толықтыру кезінде, тәуелді
базаны, қанша біртипті информация сақталынатыны белгісіз
болатын жерде пайдалану қажет;
• Анықтама логикалық жағынан байланысты информацияны жылдам
енгізу үшін қолданылады. Сонымен қатар ол объектілерді
классификациялау үшін жалғыз құрал болып табылады. Сондықтан
анықтаманы деректерді қандай да бір белгі арқылы топтастыру
болжамдайтын жерде пайдалану қажет.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
3. Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
4. DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда өңдеу үшін арналған. Бұл программа
автоматты түрде құрылады және бірнеше жолдардан тұрады.
Program Project1;
Uses
Forms
Unit1 in ‘Unit1.Pas’; {Form1}
{$R *.Res}
begin
Application.Initialize;
Application.CreateForm (TForm1:Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы:
TАpplication класы – орындалып отырған қосымщаларды басқаруды жүзеге
асырады. Ол Палитра компонентінде жоқ, бірақ визуальды ортада оның құрамына
ену мүмкіндігі бар.
Application айнымалысы – ауқымды айнымалы, DELPHI ортасында жазылған
кез келген программаларға мүмкіндігі бар.
Application келесі әдістерді шақыруға қолданылады:
Initialize әдісі – инициализация қосымшасы үшін қолданылады.
CreateForm әдісі – қосымшада форма құру үшін қолданылады.
Run әдісі – қосымшаны іске қосуды жүзеге асырады.
{$R *.Res} – оған сәйкес құрылған форманың модулін байланыстыру үшін
қолданылады.
Модульдің құрылымы:
Проект файлынан айырмашылығы модульдің текстін өзгертуге болады. Бірақ
DELPHI–де автоматты түрде құрылған жолдарды өзгертуге болмайды және
өшіруге болмайды. Кез келген модульдің құрылымы келесідей болады:
Unit аты;
Interface
интерфейс (сыртқы түрі) бөлімі
implementation
орындалу бөлімі
initialization
инициализациялау бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
Мұндағы:
Interface (интерфейс) – басқа программа бөлімдеріне: басқа модульдерге
және негізгі бөлімге мүмкіндігі бар ақпараттарды суреттейді. Интерфейстік
бөлім әрқашанда бірінші болады және Interface сөзінен басталады.
Implementation – тарату бөлімі Implementation сөзінен басталады.
Initialization – тек бір рет және программа жұмысының басында
орындалатын іс-әрекет. Егер программада модульдер бірнешеу болса, онда
модульде олардың суреттелуі реттеуге сәйкес инициализация бөлімі
орындалады.
Finalization – тек бір рет және программа жұмысының соңында орындалатын
іс-әрекет. Модуль соңында әрқашанда end сөзі және нүкте қойылады.
Модульдің кез келген бөлігі бос болуы мүмкін. Модульдің атауы модульдің
бастапқы мәтіні орналасқан файл атымен сәйкес келуі қажет. Модульдің атауы
оны басқа модульдармен және негізгі программамен байланыстыру үшін
арналған.
DELPHI-де жаңа бағдарламаны құрудың жалпы схемасы
1. Құрылған программаның барлық файлдары сақталынатын жаңа папка құру
қажет.
2. DELPHI ортасында FileNew Application командасын орындау қажет.
Барлық қажетті файлдарды сақтау үшін FileSave all командасын орындау
керек. Осы кезде ең алдымен проект файлын сақтау ұсынылады. Әрбір жаңа
программаны сақтау кезінде файлдарға ерекше ат беру керек (латын
әріптерімен). Содан кейін модульдің файлын сақтау ұсынылады.
5. Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
Мәліметтер қорын қолданатын қосымшаларды құруға арналған құралдарға
жалпы сипаттама
1. BDE (BorlandDataBaseEngine) жергілікті және клиент-серверлі
мәліметтер қорына төмен деңгейлі рұқсатты қамтамасыз ететін DLL
библиотекалар жиыны болып табылады. DELPHI-да жазылған мәліметтер қорымен
жұмыс істеу программаларын қолданатын әрбір компьютерде орнатылу керек. BDE
программа мен мәліметтер қорының арасында байланыс орнатады.
2. BDE administrator – нақтылы компьютерде мәліметтер қорының
атауларын, көрсеткіштерін, драйверлерін орнатуға арналған программа. Бұл
программада мәліметтер қорының көрсеткіштерін баптауға болады: уақыт және
мерзім форматын, сандық мәндерді көрсетудің форматын және қолданылатын
тілдің драйверін.
3. DataBaseDesktop (DBD) – мәліметтер қорын құру, өзгерту және көру
үшін арналған құрал. Бұл программа локальды мәліметтер қорын басқару
жүйесінің кестелерімен жұмыс істеуге бейімделген.
4. SQL Explorer – BDE administrator мен DataBaseDesktop программаларына
көптеген қызметтерін атқаратын универсальды программа. Оның көмегімен
мәліметтер қорын, кестелердің құрылымы мен мазмұнын көруге және SQL тілінде
мәліметтер қорына запростар құруға болады.
Мәліметтер қорының негізгі ұғымдары
1. Кесте (Table) - өрістерінің құрылымы бірдей жазбалардың жиыны.
2. Өріс (Filt) – кесте мәліметтерінің жеке элементі (кестенің бағаны,
оның атауы және типі болады).
3. Жазба (Record) – байланысқан өрістердің тобы.
4. Мәліметтер қоры (DataBase) – кестелердің ұйымдастырылған жиыны.
5. Кілттік өріс – мәндері кестенің әрбір жазбасын анықтайтын өріс.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған компоненттер
DataAccess вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтер қорымен байланыс орнату және олардың мазмұнын
көруге мүмкіндік беретін компоненттерден тұрады.
❖ Table – мәліметтер қорының кестелерімен құрылатын программа
арасында байланыс орнатады. Кейбір қасиеттері:
1. DataBaseName – мәліметтер көзін анықтайды. Бұл қасиеттің мәні
нақтылы жол болуы тиіс.
2. TableName – кестеден тұратын файлдың атын анықтайды.
3. Active – егер true мәнін қабылдаса, онда мәліметтер программаны құру
процесінде көрініп тұрады.
❖ DataSource – көрінбейтін (мысалы table) және көрінетін компоненттер
арасында байланыс орнатады. Қасиеті:
1. DataSet – кестенің атауынан тұрады.
DataControls вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтерді көрсету және редактірлеу үшін арналған
компоненттерден тұрады:
❖ DbGrid – экранда мәліметтерді кесте формасында көрсетуге мүмкіндік
береді.
❖ DbNavigator – кестенің жазбалары бойынша жылжу үшін арналған
басқару кнопкаларының тобы. Қасиеті: DataSource – мәліметтер көзі
компонентінің атынан тұрады. Мысал: country.db файлындағы мәліметтер
қорының информацияларын көру және редактрлеуге арналған программаны
құру керек. Орындау тәртібі:
1. Формаға table компонентін орнату және келесі қасиеттеріне мән беру:
▪ DataBaseName - country.db файлының жолын көрсетеді.
▪ TableName - country.db
▪ Active – true
2. Формаға DataSource компонентін орнату. DataSet қасиетіне Table1
мәнін беру.
3. Формаға DbGrid компонентін орнату. Оның DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру.
4. Формаға DbNavigator компонентін орнату. DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру. ShowHint қасиетіне true мәнін беру.
Paradox 7. форматында мәліметтер қорының кестесін құру
1. DataBaseDesktop (пуск - программы - Borland Delphi 6.
DataBaseDesktop)
2. DataBaseDesktop программасының терезесінде File - New - Table
командасын орындау.
3. Table терезесінде құрылатын кестенің форматын таңдау (paradox 7.)
және жаңа кестені генерациялау үшін ОК кнопкасын шерту.
4. Кестенің құрылымын анықтау, яғни өрістердің атауын, типтері мен
өлшемдерін көрсету және қажет болған жағдайда кілттік өрісті орнату.
5. Save As кнопкасын шерту.
6. Мәліметтер қорының файл сақталатын папканы таңдау.
7. Мәліметтер қорының файлының атын енгізіп, сохранить кнопкасын шерту.
Ескерту: Бір ғана кестені сақтау үшін db. Кеңейтілімді жеке файл
құрылады.
Paradox кестелері өрістерінің типі
1. Alpha – символдық, яғни 255 символға дейінгі жол.
2. Number - -10307-нен +10308 дейінгі сандар.
3. Money – Number типіне ұқсас, бірақ көрсетілу кезінде ақшаның белгісі
шығып тұрады.
4. Short - -32768-ден +32767-ге дейінгі бүтін сандар.
5. LongInteger - -2147483648-ден +2147483647-ге дейінгі бүтін сандар.
6. BCD - екілік және ондық жүйедегі бүтін және бөлшек сандар. Бөлшек
бөлігі өте көп сандармен жұмыс істеу кезінде өте нақты нәтиже алуға
мүмкіндік береді.
7. Date – Күніның мәні.
8. Tame – уақыттың мәні.
9. TameStump – уақыт және Күніның мәні.
10. GraphicFilds – bmp, pcx, giv форматтағы графикалық бейнелер.
11. Logical – true немесе false мәнін қабылдайтын тип.
3. Автоматтандырылған жұмыс орындарын құру теориясы
1. ДК негізінде АЖО принциптерінің анализі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел терминологиясында
жұмыс станциясы (work-station), өзін кез-келген мамандықтың иесі
қолданушының-маманның, оның қандай да бір анықталған қимылдарды орындауын
автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған, орны ретінде ұсынады.
Мұндай құрал әрқашан ДК болып табылады, және ол қажеттілікке байланысты
басқа электрондық құралдармен қосымша толықтырылыды, дәлірек айтқанда:
дискілік жинақтауыштармен, баспаға шығаратын құралдармен, оптикалық оқитын
немесе штрих кодтарды оқитын құралдармен, графика құралдарымен, басқа АЖО-
мен және есептеуіш локальды желілермен және т.б. қосылатын құралдармен.
Әлемде архитектурасы IBM PC болатын мамандандырылған ДК ең көп
таралған.
АЖО негізінен есептеуіш техниканы қолдану бойынша арнайы дайындық
өтпеген қолданушыларға бағытталған. АЖО негізгі тағайындалуы – ол
ақпаратты жұмыс орындарда орталықтап өңдеу деп есептеуге болады, АЖО және
ДК-дің локальды желілеріне, кейде қуатты ЭЕМ-ды кірістіретін глобальды
есептеуіш желілерге бір мезгілде кіру мүмкіндіктері кезінде өзіндік
сәйкес деректер базаларын қолдану болып табылады.
Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптерде халық шаруашылығымен басқарудың
таратылған жүйесінің концепциясы іске асырылады. Онда иерархияның әртүрлі
деңгейінде ақпаратты өңдеу локальды, маңызды дәрежеде аяқталған және
жеткілікті толық түрде ескеріледі. Бұл жүйелерде ақпаратты астыдан үстіге
тасымалдау тек сол жағдайда ұйымдастырылады, егер бұл ақпаратта қажеттілік
жоғарғы деңгейде болса ғана. Сонымен қатар, ақпараттарды өңдеу
нәтижелерінің маңызды бөлігі және алғашқы деректер локальды деректер
банкісінде сақталуы қажет.
Таратып басқару ойын іске асыру үшін басқарудың әр деңгейі және әр
пәндік аймақ үшін мамандандырылған дербес компьютерлер базасында
автоматтандырылған жұмыс орындарын әзірлеу қажет болды. Мысалы, экономика
сферасында осындай АЖО-да процесстерді жоспарлауды, модельдеуді,
оптимизациялауды, әртүрлі ақпараттық жүйелерде әртүрлі үлесімді есетер
үшін шешімдер қабылдауды іске асыруға болады. Әртүрлі басқару объектісі
үшін оның мәніне сәйкес келетін АЖО ескеру қажет. Бірақ-та, кез-келген АЖО
әзірлеу принциптері жалпы болуы тиіс:
- жүйелігі;
- иілгіштігі;
- тұрақтылығы;
- эффективтілігі.
Көрсетілген ұғымдардың мағынасын түсіндірейік.
АЖО жүйелігін құрылымы функционалдық тағайындалуымен анықталатын жүйе
ретінде қарастыру қажет.
Иілгіштік. Жүйенің ішкі жүйелерінің модульдік құрылуы және осы
элементтердің стандартты болу себебіне байланысты, мүмкін болатын жаңа
өзгерістерге лайықталған болуы.
Тұрақтылығы. Принцип негізі- ол АЖО жүйесі, негізгі функцияларды оған
ішкі немесе сыртқы факторлардың әрекеттесуіне қарамастан, орындауы қажет.
Бұл оның жеке бөлімдегі олқылықтар жеңіл жойылуы, ал жүйенің жұмыс
қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек дегенді білдіреді.
АЖО-ның эффективтілігін жүйені әзірлеуге және іске асыруға кеткен
шығынды, алдында келтірілген принциптерді іске асыру деңгейіне
сәйкестіргендегі интегралдық көрсеткіш ретінде қарастыруға болады
АЖО функционалдануы ойдағыдай болады, егер ядросы компьютер болатын
ақпараттарды өңдеу құралдармен адам арасында жүктілік және функциялар дұрыс
таралған болса.
Осындай гибритты интеллекті әзірлеу қазіргі кезде ең көкей кесті
мәселе болып табылады. Бірақ-та, АЖО әзірлеу және функционалдау кезінде
сұраққа осындай келу елеулі нәтижеге әкеледі – АЖО, тек еңбек өңімділігін
және басқару эффективтілігін ғана емес, сонымен бірге маман комфортын
көтеретін құрал болады. Сонымен бірге адам, АЖО жүйесінде, бастаушы буын
болып қалуы керек.
Өндіріс кәсіпорындарында АЖО автоматтандырылған басқару жүйесінде
(АБЖ), жоспарлаудың, басқарудың, деректерді өндеудің және шешімдер
қабылдаудың дербес құралы ретінде маңызды құрылым құрамы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz