Консорция. Түрлік консорция туралы ақпарат

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасың Білім және Ғылым министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті

Аграрлық факультет

Геоботаника пәнінен

СӨЖ

Тақырыбы:Консорция. Түрлік консорция. Популяциялық эндоконсорттар. Эпиконсорттар. Комменсалдар. Даралардың және популяцияның ассосациялануы. Биотрофикалық, сапротрофикалық, экотопикалық ассосациялану.

Орындаған: Амренова М. А

Тобы: БЛ-409

Тексерген: Жилкыбаева С. Д

Семей 2015

Плаун тәрізділер(Lycopodiophyta немесе Lycophyta) бөлімі

Қазіргі кезде тіршілік ететін жер бетіндегі өсімдіктердің ең көне түрлеріне плаун тәрізділер жатады. Алғашқы плаун тәрізділер девон дәуірінде кездеседі. Палеозой дәуәрәнде плаун тәрізділер папоротник тәрізділер, сына жапырақтылар және кейбір жалаңаш тұқымдылармен бірігіп, жер бетінде ең көп тараған өсімдіктер түрлерін құраған. Плаун тәрізділер жер бетінде мезозой дәуірінде біртіндеп азайып, керісінше жалаңаш тұқымды өсімдіктер үстем бола бастайды. Сүректі формалары карбон дәуірінде құрып кеткен, ал қазіргі уақытта тек шөптесін формалары ғана сақталып қалған.

Спорофитінде үш вегетативтік орган -тамыры, сабағы, жапырағы болады. Плаун тәрізділердің негізгі ерекшеліктеріне тамырлары мен сабақтарының дихотомиялы типте тармақталуы және микрофилия құбылысы тән. Анотомиялық және морфологиялық құрылыстары жағынан өте қарапайым келген, көлемі жағынан ұсақ және бүтін жиекті жапырақтары болады. Жапырақтары қарама-қарсы немесе топтасып орналасады. Кейбір плаун тәрізділердің жапырақ тақталарының оське қараған ішкі жақтарында өсінді- тілше немесе лигула түзілген.

Спорадан тақта түріндегі, кейде жіпше тәрізді гаметофит дамиды. Изоспоралы формаларына бір үйлі гаметофит тән. Isoetales қатарына жататын өкілдерінен басқалары мүктердегідей екі талшықты спермотозоидтар түзеді. Сонымен қатар, плаун тәрізділер дене бөліктері арқылы вегетативтік жолмен де көбейе алады.

Плаун тәрізділер бөлімі -плаундар (Lycopodiopsida) және изоэтопсидалар (Isoetopsida) кластарына бөлінеді.

Плауындар (Lycopodiopsida) класы

Бұл класс тең споралы плаундарды біріктіреді. Бұл астероксилондар, дрепанофикустар және плаундар қатарларына бөлінеді.

Астероксилон (Asteroxylales) қатары

Девон дәуірінің орта кезеңінде тіршілік еткен астероксилон қатарындағы өсімдіктер жер бетінен мүлдем жойылған өсімдіктерге жатады. Жер асты қалдықтарында сақталып қалған бөліктері бойынша бұл өсімдіктер дихотомиялы түрде бұтақтанған, аласа келген шөптесін өсімдік болуы мүмкін. Ұсақ тікенекті жапырақтары негізгі және жанама бұтақтарын тегіс жауып тұрған. Астероксилондар сыртқы пішіні жағынан қазіргі кездегі плаундарға ұқсас болған. Жапырақ тақтасы толық жүйкеленбеген, жүйкесі тек түп жақтарында болған. Мұндай жапырақтарды сабақтың қысқа өсінділері немесе энациясы ретінде қарастырады. Жапырақтардың қойнауында қысқа келген тұғырда бүйрек тәрізді спорангийлер ретсіз орналасқан. Спорангийлері жоғарғы жақтарында түзілген саңылаулары арқылы ашылған. Сабақтарының сыртқы беті устьицалары бар эпидермамен қапталған. Сабақтың көп бөлігі тығыз келген паренхималық клеткалардан тұратын қабықтан және борпылдақ аэренхимді клеткалардан тұрған. Орталық бөлігінде экзархты ксилемаларды флоэмалар қоршап орналасқан. Астероксилонның жер асты органдары белгісіз.

Дрепанофикус (Drepanophycales) қатары

Бұл қатар 2 туыс жіне 7 түрді қамтиды. Дрепанофикус девон дәуірінде тіршілік еткен, барлық материктерде кең таралған өсімдіктер қатарына жатады. Бұлар ұзындығы 50 см, вертикальді немесе төселіп өсетін тең дихотомиялық типте бұтақтанған өсімдіктер болған. Астероксилондардан негізгі ерекшелігі, олардың жапырақ тақтасы толық жүйкеленген. Спорангийлері жапырақтың қойнауында, болмаса вегетативтік жапырақтардың араларындағы спорофиллдің бет жақтарында орналасады. Ең көне түрлерінің қатарына австралиялық барагванатия туысы жатады. Жер асты қазбаларынан табылған сабағының ұзындығы 30 см, жуандығы 6, 5 см-ге дейін баратын біршама ірі өсімдіктердің қатарына жатады. Осыған байланысты бұл сүректі өсімдік болуы мүмкін. Дихотомиялық типте бұтақтанған сабақтарында біршама ұзын жіңішке келген жапырақтары орналасқан. Кейбір жапырақтарының жоғарғы жағы айыр тәрізді бөлінген. Сабақтарындағы вегетативтік жапырақтарының араларында онша айқын көрінбейтінспора түзуші аймақтары болған, бірақ анық стробилдері жоқ. Спорофиллдердің беткі жақтарында бүйрек тәрізді спорангийлері орналасқан. Өзінің дамуын жалғастырған плаун тәрізділер топтарының араларында, дрепанофикустар қатары эволюциялық дамудың жанама бұтағында орналасуы мүмкін. Сонымен, бұл қатардың басты ерекшеліктеріне:

1. жапырақтарының жүйкеленуін немесе жапырақтарының васкуляризациялануын;

2. спорангийлердің жапырақ қойнауында орналасуын, олардың қоректік заттармен қамтамасыз етілуін, спорангийлерді сыртқы ортаның қолайсыз әсерлерінен қорғауын;

3. өсімдікте жүйесіз орналасқан спорофиллдердің арнайы спора түзетін сабақтарда орналасуын жатқызамыз. Жер бетінен жойылған дрепанофикус және оларға тақау орналасқан өсімдіктер филогенетикалық тұрғыда плаун тәрізділердің 3 тармағының негізін құрайды. Оларға тең споралы сүректі бетінде жойылған тең споралы сүректі лепидендрондықтар қатарлары жатады.

Плаундар (Lycopodiales) қатары

Плаундар қатарына тең споралы плауындардың жер бетінен мүлдем жойылған түрлерімен қатар, қазіргі кезде тіршілік ететін шөптесін түрлері кіреді.

Бұл қатарға екі туысты біріктіретін плаундар тұқымдасы жатады. Плаун туысына 200-ге жуық космополитті түрлер кіреді, ал монотипті филлоглоссум туысына Австралия мен осы құрылық айналасындағы аралдарда таралған түрлер жатады. Плаундардың басым көпшілігі ылғалды тропиктік және субтропиктік аймақтарда, аздаған түрлері қоңыржай және суық аймақтарда кездеседі. Қазақстанда плаундардың 5 түрі кездеседі, кейбірі өте сирек кездесетін, жойылудығ алдында тұрған түрлерге жатады. Мысалы, таңдамалы плаун Жоңғар Алатауы мен Алтай тауларының шыршалы белдеулерінде, субальпілік, сирек жағдайларда альпілік шалғындықтарында, көлеңкелі тастақты жерлерде өседі.

Тіршілік формаларына байланысты, кейбір турлері эпифитті түрлерге жатады. Барлық түрлерінің сабақтары дихотомиялық типте бұтақтанған. Дихотомиялық тең түрде тармақталған түрлердің сабақтары вертикальді түрде орналасады, негізгі сабағынын төменгі бөлігінен топтасып тамырлар түзіледі.

Әр түрлі дихотомиялық тармақталған түрлердің сабақтары төселіп өсетін және тік өсетін сабақтарға бөлінеді. Жерге төселіп өсетін сабақтардың бүйір жақтарынан 2-5 жыл тіршілік ететін жанама тамырлар пайда болады. Плаун туысының негізгі өкілі түйреуіш тәрізді плаун (Lycopodium clavatum) қылқан жапырақты ормандарда жиі кездесетін көп жылдық өсімдік.

Жіңішке үшкір жапырақтары бар, сабағының ұзындығы 3 м-ге дейін жететін, дихотомиялы түрде бұтақтанатын, қосалқы тамырлары бар, жапырақтары жиі орналасқан жатаған шөптесін өсімдік.

Плаун сабағының анатомиялық құрылысы: бір қабаттан тұратын устьициалы эпидерма, оның астында қабық, кабықтың ішкі қабаты эндодерма, одан кейін перицикл, ал ең ортасында паренхималық клеткалар мен сүзгілі түтіктерінен тұратын флоэмамен қоршалған сақиналы, спиральді немесе сатылы трахеидтерден тұратын ксилема орналасады. Орталық цилиндрі плектостель типті. Тамырлары түкті болып келеді. Жалғыз жүйкелі, устьицалары бар жіңішке жапырақтары кезектесіп, қарама-қарсы немесе шоғырланып орналасады. Плаундардың жыныссыз көбею жолдары арнаулы спорангияларда түзілген бүйрек тәрізді споралар арқылы жүзеге асады.

Сабақтың ұшында түйреуішке ұқсас масақтар (стробилалар) түзіледі. Масақтың бойында спорофиллдер орналасады. Масақтың осінде орналасқан спорофилл жапырақтары вегетативтік жапырақтармен салыстырғанда көлемі жағынан кіші және түсі сарғыш болады. Спорофиллдің төменгі түп жағы жалпақ, ал жоғарғы ұшы сүйірленіп келеді. Спорофиллдердің үстіңгі бетінде бүйрек пішіндес спорангийлер дамиды, олар қысқа сағақта орналасқан. Спорангийдің ішінде көлемі жағынан бірдей тең споралар жетіледі. Спораларының саны өте көп, тетраэдр пішіндес үш бұрышты қырлары болады. Спорангиядан жерге шашылған споралар 3-8 жылдан кейін ғана жетіледі. Жетілген споралар топырақта гаметофит немесе өскінше түзеді. Сонымен, спорадан түзілген гаплоидты гаметофитте (өскіншеде) жыныс органдары дамиды.

Өскіншесінің аумағы небәрі 5 мм-дей, куб пішіндес, түссіз, бір үйлі, төменгі бетінде өте көп ризоидтары болады. Жыныс органдары өскіншенің үстіңгі бетінде дамиды: ортасында антеридийлер, ал шет жақтарында архегонийлер орналасады. Бірінші болып гаметофиттің ұлпасына толық кірігіп орналасқан антеридий түзіледі. Барлық жоғары сатыдағы өсімдіктердің арасында плаундардың сперматозоидтары ең ұсақ. Олар екі талшықты құрт тәріздес. Өскіншеге кірігіп орналасқан архегонияның тек мойын клеткалары ғана өскінше бетінде шығып тұрады. Архегонийдің төменгі құрсақ бөлігі жұмыртқа клеткасынан, жоғарғы бөлігі мойын клеткаларынан тұрады. Архегоний жетілген мерзімде оның жоғарғы ашылған бөлігі арқылы сперматозоидтар ішке қарай өтеді сперматозоидтардың біреуі төменгі құрсақ бөлігінде орналасқан жұмыртқа клеткасын ұрықтандырып, зигота түзеді. Зиготадан ұрық дамиды. Ұрықтың жоғарғы клеткасы гаметофиттің ұлпасына кірігіп орналасқан ілмек өсіндіге айналады да, ол ұрықты гаметофиттегі қоректік заттармен қамтамасыз етеді. Ұрықтың төменгі клеткасы бірнеше рет бөлініп, ұрық бастамасын береді. Жетілген ұрықтан жас өсімдік түзіледі. Гаметофиттің дамуы өте баяу жүреді, архегония мен антеридийдің толық өсіп жетілуі үшін 6-15 жыл қажет. Гаметофит саңырауқұлақтармен симбиоз күйінде тіршілік етеді. Пішіні жіп тәріздес өскінше жер бетінде жетіледі. Ал тропиктік түрлердің өскіншесі ағаш қабығында дамиды. Жыныстық жолмен көбеюі тіршілігінің екінші жартысында басталады.

Плаундарға вегетативтік көбею жолы тән. Өсімдік денесінің кез келген бөліктерінен жаңа организм түзіледі. Бірақ, көбею бүршіктері немесе түйнектері арқылы вегетативтік түрде көбею жолдары сирек кездеседі. Тек баранец плауны ғана жапырақ қойнауларында орналасқан көбею бүршіктері арқылы вегетативтік көбейе алады. Плаундар өте ертеден тіршілік етуіне байланысты спорофиті мен гаметофитінің құрылыстары өте қарапайым. Олардың қарапайым белгілеріне: 1) сабағы мен тамырының дихотомиялық типте бұтақтануы; 2) жанама тамырларының түзілмеуі;

3) тамыр мен сабақтың анатомиялық құрылыстарының ұқсастыгы;

4) қарапайым типті протостель және актиностельдерінің болуы;

5) гаметофиттің тіршілік ұзақтығы; 6) архегонияның мойын клеткаларының ұзындығы және т. б. қасиеттерін жатқызуға болады.

Құрғақ аймақтарда таралған Драммонд филлоглоссумы (Phylloglossum drummondii) ұзындығы бірнеше сантиметрді құрайтын аласа өсімдік. Өсімдіктің төменгі бөлігінде етжеңді түйнегінен жер бетінде ұзындығы 1, 5-2 см тебен тэрізді жапырақтары таралады. Жер асты түйнектерінен тамыр және жаңа түйнек түзетін цилиндр тәрізді жанама өскін түзіледі. Барлық жер асты органдары келесі жылы көктемде тіршілігін жояды, ал түзілген жас түйнектен жаңа тамыр мен сабақ пайда болады. Ересек өсімдіктері жер бетінде жоғарғы жағында стробилдері бар жапырақсыз сабақтар түзеді. Филлоглоссумның өскіншелері жасыл түсті. Плаундардың практикалық маңызы бар. Плаун споралары фейерверктер мен бенгал оттарын жасауда қолданылады, Спорасының салмағының 50 % жеңіл, кеппейтін, әрі түссіз, иіссіз жаркырап тез жанатын майлардан тұрады. Металл бұйымдарын фасондық құю кезінде құйманың қалыпқа жабысып қалмауы үшін қалыптың қабырғаларына себіледі. Сонымен қатар, плаундар декоративтік мақсатта да қолданылады.

Изоэтопсидалар (Isoetopsida) класы,

Селагинеллалар (Selaginellales) қатары

Бұл катарға бір тұқымдас (Selaginellaceae) және бір туыс (Selaginella) жатады. Селагинелла туысының құрамында 700-ге жуық түрлер бар. Негізінен, ылғалды тропикалық ормандарда мүктер сияқты бұлар да жер бетін тегіс жауып жатады.

Селагинеллалар пішіндері жағынан мүктерге өте ұқсас болып келеді. Көбінесе ауаның жоғарғы ылғалдылығын қалайды, тек кейбір түрлері ғана құрғақшылыққа төзімді. Мысалы, Мексикада қуаңшылық жағдайда өсетін түрлері шар тәрізденіп домаланып калады, ал ылғалды кезеңде жазылып қайтадан бастапқы қалпына келеді (гигроскопиялық құбылыс) .

Селагинелла туысында көбінесе жері е төселіп осетін формаларымен катар, өрмелеп өсетін түрлері де кездеседі. Селагинел- лалардың биіктігі бірнеше ондаган сантиметрге жететін көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Ашық алаңдарда, құргақ жсрлерде өсетін кейбір түрлердің тік өсетін сабақтарының биіктігі 20-30 см, үзындыгы 2 м-ге дейін барады. Сабақтары дихотомиялы түрде бұтактанады, жапырақтары нэзік, әрі ұсақ болып келеді . Сабақтары төселіп өсетін түрлердің жапырақтары 4 қатар түзігі орналасады, олардың жогаргы екі жапырагы ұсақ, төменгі екі жапырагы көлемі жагынан үлкендеу болады. Жапырақтары біркелкі емес, ягни анизофиллия құбылысы тэн.

Селагинелланың жапырақтары өте үсақ. Олардың негізгі ерекшеліктеріне жапырақтың төменгі бөлігінің аздап жалпаюы және оның беткі қойнауында тілшенің немесе лигуланың орналасуы жатады. Вегетативтік жапырақтардагы тілше ерте қурап қалады, ал спорофилде ол тіршілігінің соңына дейін сақталады.

Селагинелла жапырақтарында устьицалар болады, ал мезофилінде хлорофилл дәндерінің орнына пластинка түріндегі хроматофоралар болады. Бұл қарапайым белгілеріне жатады. Тік сабақты өсімдіктер түрлерінің жапырақтары спиральді түрде орналасады да, жапырақтарының көлемі біркелкі болады.

Сабақтарының төменгі жағы ризофора деп аталады. Ризофорадан дихотомиялы түрде тармақталған қосалқы тамырлар тарайды.

Селагинелла сабагының устьицалары жоқ, эпидермистің астындағы арқаулық клеткалардың қабатынан (гиподерма) кейін қабық орналасады. Қабықтың астында ұзынша келген хлорофилді клеткалар - трабекулалар болады. Трабекулалардың жіңішке ұштары бір немесе бірнеше стельге жалгасады. Стель эндодермадан, перициклден, өзектен және трахеидті сүректен тұрады. Кейбір түрлерінде бүйірлерінде саңылаулары бар сатылы түтіктер түзіледі. Негізінен протостель, кейде сифоностель, тіпті гілектостель де кездеседі.

Масақтарда немесе стробилаларда орналасқан спорофиллдердің төменгі жағында тілше түріндегі ерекше өскіндер болады. Спорангийлері мен споралары екі түрлі. Микроспорангийлер мен мегаспорангийлер масақтың екі жағында, болмаса микроспорангийлер жоғарғы, ал мегаспорангийлер төменгі жағында орналасады. Микроспорангийлерде өте көп мөлшерде ұсақ микроспоралар, ал мегаспорангийде бірден төртке дейін (көбінесе төртеу) мегаспоралар түзіледі. Споралары плаундар спораларына ұқсас. Шашылған споралардан дара жынысты, екі үйлі гаметофит дамиды. Ағалық гаметофит жетілмеген немесе редукцияланған, ол тіпті микроспора қабығының ішінде дамиды. Аталық гаметофит өркеннің бір вегетагивтік клеткасы мен бірнеше қосымша клеткалардан ғана тұрады. Орталық қосымша клетка (антеридиялық клетка) бірнеше спермагенді клеткалар түзеді. Әрбір спермагенді клеткадан қос талшықты бір сперматозоид түзіледі.

Аналық гаметофит қабығының ішінде мегаспора дамиды. Өскінше көптеген проталлиалды клеткалардан тұрады. Қабық ішінде орналасқан спора клеткалары қарқынды түрде бөлінуіне байланысты мегаспора қабықшасы жыртылып, гаметофит босайды. Өз бетінше тіршілігін бастаган жасыл тусті өскіншенің ризоидтары болады. Ол өскіншені топырақтағы ылғалмен қамтамасыз етеді. Өскіншенің жоғарғы бөлігінде орналасқан архегонийлер денесі, өскінше ұлпасына бүтіндей кірігіп орналасады. Ұрықтануы ылғалды кезеңдерде жүзеге асады. Ұрықтанған жұмыртқадан түзілген екі клетканың жоғарғы клеткасынан ілмек, төменгі клеткасынан ұрық түзіледі. Ұрық жетілгеннен кейін, тамыры арқылы топырақтағы қоректік заттармен қоректеніп, өз бетінше тіршілік етеді. Жетілген селагинелла өсімдігі спорофиттік ұрпақтың бастамасы болып саналады.

Селагинелланың кейбір түрлерінде түзілген өскінше мегаспорангийден бөлінбей, аналық өсімдікте қалады. Жұмыртқа клеткасының ұрықтануы, ұрықтың түзілуі мегаспорангий ішінде жүреді. Яғни, түзілген ұрық мегаспорангий қабырғасымен сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан қорғанып орналасады. Бұл биологиялықтұрғыдан қарағанда, жоғары сатыдағы өсімдіктердегі тұқым түзу процестеріне ұқсас болған. Тұқым түзу процестеріне ұқсас құбылыстар карбон дәуірінде тіршілік еткен, сыртқы пішіні жағынан селагинеллага ұқсас миадесмия (Miadesmia) туысында да кездескен. Сонымен, бұл қатардың негізгі ерекшеліктеріне әр түрлі микроспора және мегаспоралардың түзілуі, аналық және аталық типтес екі түрлі өскіншелердің бөлек түзілуі жатады. Селагинелланың гаметофитінің редукциялануы өсімдікте әр түрлі споралардың болуымен байланысты қарастырылады.

Протолепидодендрондар (Protolepidodendrales) қатары

Әр түрлі споралы сүректі негізгі ерекшеліктеріне, жапырақтарының түп жақтарының кеңейіп, жапырақ іздерін түзуі жатады. Өсімдік бұтақтарында орналасқан жапырақтар түскен кезде, олардың ромб тәрізді түп жағы сақталып, жапырақ ізшелерін түзеді. Протолепидодендрондар қатарына палеозой эрасында тіршілік еткен, қазіргі кезде жер бетінен жойылған 11 туысқа жататын 50-ден астам түр біріктірілген. Олар тең споралы сүректі және шөптесін өсімдіктер болған. Ең көне девон, дәуірінде тіршілік еткен протолепидодендрон өсімдігінің ұзындығы 25 см-ден аспаған. Кейбір сүректі түрлерінің жапырақтарының түп жағы жалпайып, ұштары аша тәрізді тармақталған. Сонымен коса биіктігі 2 м сүректі түрлері де кездескен. Олардың түп жақтары жалпақтау келген, жапырақтары спиральді орналаскан, бірақ формасы айқын емес. Лепидодендропсис (Lepidodendropsis) туысында анық көрінетін споралық зоналары болған. Бұл катарға дұрыс алты қырлы жапырақ жастықшалары бар, биіктігі 5 м-дей ағаш археосигиллярияны (Archaeosigillaria) жатқызуға болады. Жоғарыда көрсетілген көптеген қасиеттері бұл катардың лепидодендрондык қатармен байланыстылығын көрсетеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.