Бағалы қағаздар нарығы: инвестициялық белсенділікті көтеру факторы ретінде

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Макро және микроэкономика кафедрасы

Дипломдық жұмыс

Бағалы қағаздар нарығы: инвестициялық белсенділікті көтеру

факторы ретінде

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 3

1 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК. ОНЫҢ

ТҮРЛЕРІ МЕН ШЫҒАРУ МЕХАНИЗІМІ

1. 1 Бағалы қағаздар нарығының орны, жұмыс істеуі және

құрамдас бөліктері . . . 5

1. 2 Бағалы қағаздар нарығының жіктелуі және түрлері . . . 8

1. 3 Бағалы қағаздарды шығару механизімі . . . 17

1. 4 Эмитенттер мен инвесторлар туралы жалпы сипаттама . . . 20

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР

НАРЫҒЫНЫҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ МЕН ОНЫҢ

ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІКТІ КӨТЕРУІ

2. 1 Бағалы қағаздар нарығын реттейтін жүйелер . . . 27

2. 2 Бағалы қағаздарды банк аясында инвестициялау . . . 29

2. 3 Қ. Р бағалы қағаздардың инвестициялық

белсенділігін арттыру мен оның негізгі бағыттары . . . 33

3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАҒАЛЫ

ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ

3. 1 Бағалы қағазадарды талдау . . . 37

3. 2 “Казпочта” АҚ акцияны шығару проспектісі мен

инвестициялық стратегиясы . . . 47

3. 3 Бағалы қағаздардың табыстылығын есептеу. 53

Қорытынды . . . 58

Қолданған әдебиеттер . . . 60

Қосымша . 61

КІРІСПЕ

Қазақстан орталықтанған - жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуі қоғамдық өндірістің сипатын өзгертуде.

Нарық - күрделі, әрі жан - жақты қызмет атқаратын қоғамдық қатынастар жиынтығы. Ол бір жағынан тауар және көрсетілген қызмет нарығын қамтыса, екінші жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғысы, өз кезегінде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлік нарығынан тұрады. Осы аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмді құрайды. Ал бұл механизм несиеге негізделген. Басқаша айтқанда, нарыққа қатысушылардың басым көпшілігі іскерлік шартқа қол қойып, өздеріне бағалы қағаз түрінде міндеттеме алады.

Бағалы қағаз нарығы субъектілерінің қатынастары экономикалық - құқықтық механизмге негізделеді. Бұл бағалы қағаздардың материалдық түрі ретінде оның маңызын дәлелдейді. Бірақ бағалы қағаздардың маңызы онымен шектеліп қоймайды. Бағалы қағаздар кез - келген мемлекеттің төлем айналымында маңызды орын алады, себебі олар арқылы мемлекеттің инвестициялық қызметі жүзеге асырылады. Дәлірек айтқанда, бұл күрделі қаржы тікелей халық шаруашылығының ең тиімді саласына жіберіледі, яғни оларды нарық жүйесіндегі ең өміршең субъектілер ғана алады.

Өзінің ұйымдық және құрылымдық ерекшеліктеріне орай бағалы қағаздар қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтін құқықтық ережелермен қатар мемлекеттің қаржы жүйесінің тұтас бір бөлігін құрайды. Мұндай жүйе біздің мемлекетімізде нарық қатынастарын қалпына келтіру қажеттілігі туындаған кезде, яғни 90-шы жылдардың басында құрыла бастады.

Бағалы қағаздар ақша түріндегі капиталға да, заттай капиталға да меншік құқын бекітіп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттің меншікті акционерлік қоғамдардың, яғни жекеменшік иелері - халықтың меншігіне айналдыру мүмкін. Бағалы қағаздар нарығында өзіне тән қаржы итституттары жүйесі қалыптасып, оларда экономикалық өрістеудің қаржы көздері шоғырланып және инвестициялық қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады.

Жұмыстың мақсаты Қазақстандағы бағалы қағаздар түрлері мен жіктелуін қарастыру, бағалы қағаздардың шығарылуымен оның эмитенттерін қарастыру сонымен қатар Қазақстан Республикасында қандай бағала қағазадар түрлері шығарылатынын қарастырып, оларға талдау жасау. Бағалы қағаздың сапасы мен сандарына мінездеме беру арқылы оның дамуына жағдай жасау. Осы мақсаттарды іске ала отырып, келесі қадамдарды анықтаймыз:

Бағалы қағаздар не, ол не үшін керек?
Оның түрлері, жіктелуі.
Қ. Р бағалы қағаздарды шығару.
Бағалы қағаздардың даму жолдары.
Бағалы қағазадрға талдау жасау.

Қазақстан Республикасының мемлекеті бағалы қағаздар нарығын құру және одан әрі өрістету мақсатында қажетті шараларды жасауда. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекеменшіктендірудің Ұлттық бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негізгі элементтерін құру процесін жеделдетті. Мемлекеттік кәсіпорындарды акционерлік қоғамдар түрінде қайта құру олардың инвестиция тартудың ең бір тиімді механизмдерінің бірі акция шығаруды пайдалану мүмкіндігін ашты. Бағалы қағаздар нарығының механизімі экономиканың барлық субъектілеріне инвестиция көздерін алуға мүмкіндігін жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусіз алуға мүмкіндік туғызса, ал облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан гөрі, тиімді жағдайда алуға мүмкіндік береді. Мемлекет бюджет кемшілігін толтыру мақсатында да ақша белгілерін эмиссияламай, мемлекеттік бағалы қағаздар шығарумен шұғылданады.

Өркениетті мемлекеттерде экономикалық өрлеуде қаржыландырудың басты жолы бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының күрделі ұйымдық - экономикалық жүйесі көптеген өзара байланысты элементтерден тұрады:

эмитенттер, яғни әр түрлі бағалы қағаздар шығаратын шаруашылық субъектілер;
инвесторлар, яғни уақатша бос ақша иелері - заңды және жеке тұлғалар;
бағалы қығаздар нарығының кәсіби мамандары: брокерлер, дилерлер, инвестициялық басқарушылар және т. б;
қор биржалары, депозитарийлер, клирингтік және басқа бағалы қағаздарды тіркейтін, сақтайтын ұйымдар;

Осы күрделі құрылымдардың қызметін ұйымдастыратын, басқаратын және реттейтін заңдар мен ережелер және мемлекеттік органдар қажет.

Бағалы қағаздар нарығы барлық мемлекеттерде, көптеген қарым-қатынастарда экономикалық өсуді қаржыландырудың өте жақсы және тиімді механизімі болып табылады.

Қазіргі кезде бағалы қағаздар нарығы - әлемдік экономика мен халықаралық шаруашылықтың жоғары дамуындағы негізгі құрушысы. Оның даму деңгейін экономиканың және кәсіпкерлік мәдениеттің жалпы күйіне байланысты шешеді. Бағалы қағаздар нарығын “ экономикалық ауа-райының ” бараметрі деп атайды

Бүгінгі бағалы қағаздар нарығы тиімді инфрақұрылыммен экономикалық қарым-қатынастағы дамыған елдердегі инвестицияны жинақтауды түрлендіруде ең негізгі рольді атқаратын, ақша қаражаттарын қайта бөлудегі ең негізгі механизм болып қатысады.

Айтылған мәселелердің барлығы мемлекетіміздің экономикалық дамуының бүгінгі кездегі сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа тіпті ерекше бағыт, яғни бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы операцияларды меңгеру міндеті пайда болғанын айқындайды.

Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы қағаздар нарығындағы үлгісіне нақты бірыңғай көзқарас жоқ. Сондықтан бағалы қағаздар нарығына уақыт талабына сай әлі де біраз өзгерістер енгізілуі мүмкін.

БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК. ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ШЫҒАРУ МЕХАНИЗІМІБағалы қағаздар нарығының орны, жұмыс істеуі және құрамдас бөліктері

Жалпы айтқанда бағалы қағаздар нарығы деп бағалы қағаздар шығарып, қатысушылары арасында айналымға жіберетін экономикалық қатынастар жиынтығын айтуға болады.

Бұл мағынада бағалы қағаздар нарығы басқа да тауарлар анықтамасынан, мысалға мұнай нарығынан айырмашылығы болуы мүмкін емес. Айырмашылығы жеке объект қылып салыстырса ғана көрінеді. Бағалы қағаздар номенклатурасы әлде бір жеке тауар нарығына сәйкес емес, толығымен жалпы тауар нарығын қамтиды. Одан ары, егер тауарлар заводтар мен фабрикаларда шығарылған болса, бағалы қағаздар айналымға кетеді. Тауар өз тұтынушысына жетуі үшін тауар қозғалысының өз жолы ұйымдастырылуы керек, ал бағалы қағаздар үшін өз жолы қажет. Тауар бір не бірнеше рет сатылуы мүмкін, ал бағалы қағаздар шектеусіз көп сатыла береді. Бағалы қағаздар нарығы - әр мемлекет нарығының құрамдас бөлігі. Бағалы қағаздар нарығының негізі болып тауар нарығы, ақша және ақша капиталы табылады. Тауар нарығы, ақшаға өндірістік байланыста көмекші болады.

Бағалы қағаздар нарығының классификациясы бағалы қағаздар классификациясымен көптеген ұқсастықтар біріктіреді. Айырмашылықтары:

Бағалы құжаттардың халықаралық және ұлттық нарығы
Ұлттық және аумақтық (территроиалды) нарығы
Бағалы қағаздардың жеке нақты түрлері нарығы (акциялар, облигациялар және тағы басқа)
Мемлекеттік (мемлекеттік емес) және корпоративтік бағалы қағаздар нарығы
Алғашқы және өндірістік бағалы қағаздар нарығы

Бағалы қағаздардың осы не басқа классификациясының мағынасы оның тәжірибелік маңыздылығымен анықталады [1, 15бет] .

Тауар экономикасының ең негізігі мақсаты пайда табу болып саналатындықтан, әр нарық капитал салу нарығы болып табылады.

Ақша қаражаты өндірістік не сауда қызметіне, жылжымайтын мүлікке, антиквариаттарға, қымбат металлдарға және т. б. салынуы мүмкін. Уақыт өте келе осы салынған ақша мөлшері, егер дұрыс жол мен жағдайлар таңдалған болса, көптеген есе қайтарылуы мүмкін, әйткенмен қаралған жағдайда капиталдық іске салыну үшін алдын ала қаржы жинау керектігі есепке алынбай қалады. Дұрыс қарасақ, капиталға қаржы салу үшін алдымен оны жинап алу керек қой.

Капитал жинап, оны алу өрісі - қызметтің қаржыландыру саласы болып саналады. Қаржы қатынастары басым нарықтары болып негізінен:

Банктік капитал нарығы
Бағалы қағаздар нарығы
Валюталы нарық
Сақтандыру және зейнетақы нарықтары табылады.

Нарықтың тек капитал салатын нарық, не алғашқы нарық, және сол салынған капитал жинастырылып, көбейтіліп ақыры алғашқы нарыққа түсетін қаржы нарығы сияқтыларды айыра білуіміз керек. Қаржы нарықтары не басқаша айтқанда капитал нарқытары, бұлар қаржы салатын алғашқы тұлғалар мен олардың соңғы қолданушылары арасын жалғастырушы болып табылады.

Бағалы қағаздардың барлығы дерлік қаржы капиталынан бастама алмайтындықтан, бағалы қағаздар нарығы толығымен қаржы нарығына қосыла алмайды. Бағалы қағаздар нарығының ақшаны тек капитал ретінде қарайтын бөлімі, қор нарығы деп аталады және осы бөлімі қаржы нарығының құрамдас бөлігі болып табылады. Қор нарығы бағалы қағаздар нарығының ең көп бөлігін құрайды. Бағал қағаздар нарығының қалған азғана бөлігі көлемінің аздығына байланысты арнайы аталмай жүр, сондықтан да бағалы қағаздар нарығы мен қаржы нарығының анықтамалары синоним сияқты болып келеді. Бұдан ары бағалы қағаздар нарығының осы бөлігін ақша нарығы және тауарлы бағалы қағаздар нарығы, не басқа бағалы қағаздар нарығы деп атайық. Қалай айтқанмен бағалы қағаздар нарығының орыны 1 суретте көрсетілген.

Бағалы қағаздар нарығының орынын екі бағытта қарауға болады: қаржы мөлшерін әр түрлі табыс көздерінен тарту тұрғысынын және бос қаржы мөлшерін әлде бір нарыққа жұмсау тұрғысынан.

Қаржы мөлшерін жұмылдыру ішкі не сыртқы табыс көздерінен жүргізілуі мүмкін. Ішкі табыс көзіне негізінен амортизациялық қатынастар мен табылған пайда көздері саналады. Сыртқы табыс көзінің негізі болып банктен алған несие және бағалы қағаздардан табылған қаражаттар саналады. Қоғамда негізінен ішкі табыс көздері басымдық танытады, себебі табылған сыртқы табыс көзі ішкісінің осыған бөлініп үлестірілуінен тұрады. Орташа есеппен алғанда дамыған елдерде ішкі табыс көздері 75 пайыз құрайды, ал банктік несиелер мен бағалы қағаздарға барлығы 5 және 20 пайыз құрайды.

Бос қаржы мөлшері көптеген пайдалы инветициялауға болатын істерге жұмсалуы мүмкін: өндірістік не шаруашылықтық қызметіне (өндіріс кәсіпорындары, құрылыс, сауда, байланыс т. б), жылжымайтын мүлікке, антиквариаттарға, бағалы заттар мен қымбат металлдарға, өнер туындыларына. Ақша қаржатын осымен қатар отандық құнсызданып бара жатса шетел валютасына, сақтану не зейнетақы қорларына, әртүрлі бағалы қағаздарға салынуы, несиеге берілуі не банк депозитіне процентке салынуы мүмкін және т. б. Жоғарыда көрсетілгендерге қарасақ, бағал қағаздар нарығы - көптеген қаржы салуға болатын өрістер қатарына жатады, сондықтан оларды өзіне тарту үшін бәсекеге түсуіне тура келеді.

Аталған нарықтар арасындағы қаржының кіріс шығысы негізінен төмендегі факторларға байланысты болып келеді:

Нарықтың пайда табу дәрежесі;
Нарықтың салық салыну жағдайлары;
Капиталын жоғалтып алу және күткен табысын ала алмауы қауіпі дәрежесіне;
Нарықтың ұйымдастырылуы мен инвесторға жасалған жеңілдіктер, нарыққа жылдам кіріп шығу мүмкіндігінің болуы, нарықтың ақпараттандыру дәрежесі және т. б.

Бағалы қағаздар нарығын екі топқа бөлуге болатын көптеген қызметтерден тұрады: жалпы нарықтық қызметтер, барлық нарыққа бірдей келе береді, және арнайы қызметтер, бұл оны нарықтардан ерекшелендіріп тұрады. Жалпы нарықтық қызметтерге:

Коммерциялық қызметі, осы нарықтағы істелінген опрециялардан пайда көзін табуға арналған қызметтер;
Бағалау қызметі, нарық бағаларының қойылу барысын қамтамасыз етіп, олардың үнемі қозғалыста болуын қадағалайды және т. б. ;
Ақпараттандыру қызметі, нарық өз қатысушыларына сауда объектілері және оның қатысушылары жайында нарықтық ақпараттар жиып, хабарлап отырады;
Реттеу қызметі, нарық сауда және онда қатысу ережелерін, қатысушылар арасындағы дауларын шешіп, приоритеттер орнатып, бақылау және басқару органдарын және т. б. құрады;

Бағалы қағаздар нарығының арнайы қызметтеріне төмендегілерді қосуға болады:

Қайта бөлу қызметтері;
Бағалық және қаржыландыру істеріндегі қауіпті жағдайлардан сақтандыру қызметі;

Қайта бөлу қызметтері өз ішінде үшке бөлінуі мүмкін:

Нарық қызметімен айналысатын салалар мен өрістері арасында қаржы мөлшерін тарату:
халықтың жинақ ақшасын өндірілмейтін түрден өндіру түріне аудару;
қосымша қаржы мөлшерін айналымға жұмсамай, мемлекеттік бюджет дефициттарын инфляциялық негізде қаржыландыру;

Бағалық және қаржыландыру істеріндегі қауіпті жағдайлардан сақтандыру қызметі туынды бағалы құжаттар: фьючерсті, опционды контракттар негізінде пайда болды. Бұл қызмет пен хеджирования механизмі фьючерсті контрактқа негізделген бөлім бойынша қарастырылады.

Бағалы қағаздардың құрамдас бөліктері өзінің негізі ретінде әлдебір бағалы қағаз түрін көреді. Осыған орай бағалы қағаздар нарығында төмендегі түрлерін бөліп алу керек:

бірінші және екінші ретті (первичный и вторичный)
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған
биржалық және биржалық емес
дәстүрлі және компьютерленген
кассалық және жедел түрі

Бірінші нарық - бұл бағалы қағаздарды өздерінің алғашқы иелерінің алуы; бұл бағалы қағаздардың іске қосылуының алғашқы сатысы; бұл өзінің талаптары мен ержелері бар бағалы қағаздардың алғаш нарықта пайда болуы. Екінші ретті нарығы - бұл бұрын шығарылған бағалы қағаздардың айнлымға жіберілуі; бұл бағалы қағаздардың бір иесінен екіншісіне аударылу құжаттары мен актілері жиынтығы.

Бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығы - бұл нарықтың басқа қатысушыларының тапсырмасы бойынша нақты бекітілген ережелері негізінде лицензиатты мамандандырылған қатысушы -делдалдар арасында жүретін айналымы. Ұйымдастырылмаған нарық - бұл бағалы қағаздардың нарық қатысушыларының бірде ережесін сақталмай айналымға кетуі.

Биржалық нарық - бұл қорлы биржаларда бағалы қағаздармен сауда жасау ісі. Биржалық емес нарық - бұл қорлы биржалардан тыс бағалы қағаздар саудасы. Биржалық нарық - бұл бағалы қағаздардың ұйымдастырылған нарығы, оған себеп бұндағы сауда тек нарықтың барлық қатысушыларымен мұқият таңдалған биржа ережелері бойынша, тек биржа делдалдарының арасында ғана жүретін іс. Биржалық емес нарық ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған да бола алады. Ұйымдастырылған биржалық емес нарық бағалы қағаздар саудасы және сол салада қызмет көрсетуде, тек компьютерлік байланыс жүйелеріне негізделеді.

Бағалы қағаздар саудасы дәстүрлі және компьютерлік нарықтарда жүргізілуі мүмкін. Соңғысы бойынша бағалы қағаздар саудасы компьютерлік байланыс жүйесі арқылы жүргізіледі, бұл осымен айналысатын қорлық делдалдарды бір компьютерлік нарыққа жинайды [1, 14бет] .

Оның негізгі ерекшеліктері болып төмендегілер саналады:

сатушы мен сатып алушының белгілі бір жерде кезігу жерінің болмауы, яғни нақты байланыстың да болмауы;
сауда жасау және оны жүргізудің толығымен автоматтандырылуы, нарық қатысушыларының ролі негізінен тек сауда жүйесінің бағалы қағаздар саудасына тапсырыс беруімен шектеледі.

Бағалы қағаздардың кассалық нарығы («кэш» шетел тілінен аударғанда нарық) - бұл келісімдерді жедел түрде 1-2 жұмыс күні ішінде орындау нарығы. Бағалы құжаттардың жедел нарығы - бұл ішіне әр түрлі нарықтар қосылған, орындалу мерзімі 2 күннен ары болатын нарық. Көбінесе орындалу уақыты 3 ай болып келеді.

Бағалы қағаздардың жіктелуі және түрлері

Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін көрінісіне; екіншіден, эмитенттің сипатына; үшіншіден, айналым мезгілімен айналым жеріне байланысты: (2 сурет) .

Кіріс төлеу жөнінен қарызды және үлесті бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді. Қарызды бағалы қағаздар бойынша кіріс нақты пайызбен төленіп, ал қарыздың күрделі негізгі бөлігін келешекте белгіленген уақытта өтеу көзделеді. Үлесті бағалы қағаздар, немесе оныакциядеп атайды. Акция оны иемденушінің корпорацияның мүлігіндегі үлесін көрсетеді және иемденушіге шектеусіз уақыт бойы дивидент түрінде кіріс түсіреді. Ал бағалы қағаздардың басқа түрлері қарызды және үлесті түрлерінен туындайды.
Бағалы қағаздар шығарушысы (эмитенті) жөнінен де жіктеледі. Олардың эмитенттері мемлекет, жергілікті әкімшілік, корпорациялар, қаржы институттары және тағы басқа заңды тұлғалар болуы мүмкін. Эмитенттеріне байланысты үлесті және қарызды бағалы қағаздар төмендегідей түрге бөлінеді:

1) Қазыналық, немесе үкімет атынан Қаржы Министірлігі шығаратын бағалы қағаздар. Бұл қағаздар ең бір сенімді қағаздардың бірі. Себебі оның төлемін (өтелуін) мемлекеттік бюджеттің қаржысы қамтамасыз етеді. Бұл бағалы қағаздардың көп таралған түрлері қазыналық векселдер мен қазыналық облигациялар. Мемлекттік меншіктегі кәсіпорындары да көбіне облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарады.

2) Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорын бағалы қағаздары. Олардың төлемін қамтамасыз ететін жергілікті салықтар мен істің нақты жобасына үкіметтің берген дотациясы.

3) Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік қоғамдардың акция және облигация түріндегі бағалы қағаздары. Оларды өндіріс, құрылыс, сауда, жол қатынасы кәсіпорындары мен қатар коммерциялық банктер, сақтандыру және инвестициялық компаниялары, зейнетақы қорлары шығарады.

4) Банктердің бағалы қағаздары - олар депозиттік сертификаттар, чектер және бұдан да басқа банктің өзінің қарыз міндеттемелері.

5) Кәсіпкерлердің бағалы қағаздары - олар коммерциялық векселдер, фъючерстік шарттар және капитал арасындағы қағаздар.

Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап бойынша жіктеледі. Сатылу жеріне байланысты ақша нарығындағы және капитал арасындағы бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді.

Акция - үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бірақ осы уақыт ішінде акцияның иесі сан рет өзгеруі мүмкін. Акционердің акцияны шығарған компанияға қайтаруға құқы жоқ. Акционерлік капитал бөлінбейді. Акционер оны тек екінші нарықта сатуына болады.

1) меншікті акцияландырғанда, яғни акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық капиталын қалыптастырғанда;

2) бар компанияны акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда;

3) жарғылық капиталды қосымша молайтқанда.

Атап айтқанда , жарғылық капитал деген шығарылған акциялардың бастапқы жиынтық құны. Ол, өз кезегінде, айналымдағы капитал (жай және артықшылықты акциялар) және компанияның портфелінде қалған бағалы қағаздар болып бөлінеді [2, 29бет] .

Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның капиталын ұлғайтуға және оны инфляциядан қорғау үшін жұмсауға болатын бағалы қағаздардың бірден - бірі түрі. Акция компанияның акционерлер алдында қарыз міндеттемесі.

Cурет 2 - Бағалы қағаздардың жіктелуі

Акция бірнеше түрге жіктеледі (3 сурет) . Бірінші жағынан, акционерлерден басқа біреуге беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі ұсынушы болып екіге бөлінсе, екінші жағынан, корпорацияны басқару қатынасу құқығы бойынша - жай және артықшылықты акция деп те екіге бөлінеді. Корпорация тек өзінің жарғысында бекітілген акцияларды ғана шығара алады.

1) Атаулы акция - иесі міндетті түрде корпорацияның реестірінде тіркелуі тиіс акция. Акционерлер кітабының қанша және қай уақытта алғандығы туралы жазылған акция иесі ғана акционер болып есептеледі.

2) Ұсынушыға арналған акция - иесінің аты-жөні корпорация кітабында тіркелмеген акция. Кітап ұсынушыға арнап шығарылған акцияның жалпы саны ғана көрсетіледі.

Ал басқару жағынан корпорацияларға қолында атаулы акциясы бар акционер қолайлы. Себебі ол акционерлік капиталдың қозғалысын және бағалы қағаздардың қозғалысын және бағалы қағаздардың кейбір акционерлердің қолында шоғырлануы олардың бұл мемлекеттен кеткенін реттеп және бақылап отыруға мүмкіндік береді. Акционерлердің көзқарасы тұрғысынан қарағанда, әсіресе қысқа мерзімді мүддені көздеген акционерлер ұсынушысы арналған акцияны қолдайды.

Себебі еш жерге тіркелмеген бұндай акцияларды екінші нарықта еркін сатуға болады. Ал атаулы акцияны еркін қолма - қол ақшаға айырбастауға болмайды, сондықтан олардың өтімділігі акционерлерге кейбір жағдайда қолайлығын туғызады.

Акцияның осы екі түрін жүзеге асыру жолы да әртүрлі:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.