Жұмыссыздық және оның әлеуметтік-экономикалық салдары

Жоспар
Кіріспе

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

I.Жұмыссыздық және оның әлеуметтік.экономикалық салдары
1.1.Жұмыссыздықтың мәні және пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.2.Жұмыссыздықтың түрлері және әлеуметтік.экономикалық зардаптары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13

ІІ.Мемлекеттің халықты жұмыспен қамтуы
2.1.Жұмыспен қамту теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2.Еңбек нарығы және еңбек биржасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20

ІІІ.Қазақстандағы еңбек нарығы және халықтың жұмыспен қамтылуы
3.1.Қазақстандағы еңбек нарығының пайда болуы және оның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3.2.Қазақстандағы еңбек нарығын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35

Кіріспе
Қашанда өзекті мәселелердің бірі жұмыссыздық – еңбек нарығының бөлінбес элемент. Дегенмен, экономиканың тұрақтылығы еңбек нарығында жұмысқа деген сұранысты тудырады. Жылдан – жылға жұмыссыздық деңгейі әр қилы болып келеді .Бір жылы жұмыссыздық деңгейі жоғары болса, келесі жылы төмен болады. Бұған себеп не? Бұл мәселеде көптеген себептерді алға тартуға болады. Ол мемлекеттің экономикалық деңгейі, халқымыздың әлеуметтік жағдайы, білім деңгейі, инфляция, жұмыс орындарының аздығы немесе жұмысшыларға қойылатын талаптардың жоғарылығы, қатаңдығы, тіптен еңдек шартының өзі де жұмыссыздықтың туындауына әсер етпек .
Қазіргі таңда жоғары білімі бар немесе жоғары оқу орнын тамамдап, өз мамандығы бойынща қызметтерге орналаса алмай жүрген азаматтар қаншщама. Бәрінен де күрделі жағдайға келіп тірелетін оқу орнын жаңа бітірген жас мамандар. Өз мамандықтары бойынша жұмысқа орналасқан болса, бұрын соңды жұмыс істеген өтілі қажет етіледі . Осыдан барып адамдардың ағайын – туыс, жора – жолдас арқылы пара беру көмегімен жұмысқа орналасу жолдары пайда болады.
Басқа қаладан немесе ауылды жерлерден келгендері жұмыс таба алмаса өз жерлеріне қайтып, бірнеше жыл бойы оқып, ауыр еңбекпен алған дипломдары жарамсыз болып қалады. Ал енді біреулері өз мамандықтары болмаса басқа жұмыстарға орналсып, өлместің күнін көреді. Осыдан барып жоғары арнайы мамандығы бар жастардың мейрамханаларда,автокөлік жуу, тағы сол сияқты жерлерде жұмыс істеп жатқандары жиі кездеседі.
Нарық жағдайындағы күрделі мәселелердің бірі жастардың еңбек нарығына тез қалыптаса алмауы. Жалпы жұмыссыздық деңгейінің азаюына қарамастан, кейбір мәселелер шешімін таба алмай отыр .

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
I.Жұмыссыздық және оның әлеуметтік-экономикалық салдары
1.1.Жұмыссыздықтың мәні және пайда болу
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 7
1.2.Жұмыссыздықтың түрлері және әлеуметтік-экономикалық
зардаптары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ.Мемлекеттің халықты жұмыспен қамтуы
2.1.Жұмыспен қамту
теориясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .17
2.2.Еңбек нарығы және еңбек
биржасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ.Қазақстандағы еңбек нарығы және халықтың жұмыспен қамтылуы
3.1.Қазақстандағы еңбек нарығының пайда болуы және оның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
3.2.Қазақстандағы еңбек нарығын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .34
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35

Кіріспе
Қашанда өзекті мәселелердің бірі жұмыссыздық – еңбек нарығының
бөлінбес элемент. Дегенмен, экономиканың тұрақтылығы еңбек нарығында
жұмысқа деген сұранысты тудырады. Жылдан – жылға жұмыссыздық деңгейі
әр қилы болып келеді .Бір жылы жұмыссыздық деңгейі жоғары болса,
келесі жылы төмен болады. Бұған себеп не? Бұл мәселеде көптеген
себептерді алға тартуға болады. Ол мемлекеттің экономикалық деңгейі,
халқымыздың әлеуметтік жағдайы, білім деңгейі, инфляция, жұмыс
орындарының аздығы немесе жұмысшыларға қойылатын талаптардың
жоғарылығы, қатаңдығы, тіптен еңдек шартының өзі де жұмыссыздықтың
туындауына әсер етпек .
Қазіргі таңда жоғары білімі бар немесе жоғары оқу орнын
тамамдап, өз мамандығы бойынща қызметтерге орналаса алмай жүрген
азаматтар қаншщама. Бәрінен де күрделі жағдайға келіп тірелетін оқу
орнын жаңа бітірген жас мамандар. Өз мамандықтары бойынша жұмысқа
орналасқан болса, бұрын соңды жұмыс істеген өтілі қажет етіледі .
Осыдан барып адамдардың ағайын – туыс, жора – жолдас арқылы пара беру
көмегімен жұмысқа орналасу жолдары пайда болады.
Басқа қаладан немесе ауылды жерлерден келгендері жұмыс таба
алмаса өз жерлеріне қайтып, бірнеше жыл бойы оқып, ауыр еңбекпен
алған дипломдары жарамсыз болып қалады. Ал енді біреулері өз
мамандықтары болмаса басқа жұмыстарға орналсып, өлместің күнін
көреді. Осыдан барып жоғары арнайы мамандығы бар жастардың
мейрамханаларда,автокөлік жуу, тағы сол сияқты жерлерде жұмыс істеп
жатқандары жиі кездеседі.
Нарық жағдайындағы күрделі мәселелердің бірі жастардың еңбек
нарығына тез қалыптаса алмауы. Жалпы жұмыссыздық деңгейінің азаюына
қарамастан, кейбір мәселелер шешімін таба алмай отыр .
Жұмыссыздық әр мемлекетте бар және нарықта белгілі бір
көлемде болып табады. Жұмыссыздықтың шамадан тыс болуы халықтың әл
– ауқатына кері әсерін тигізері хақ. Ал бұл жағдай мемлекеттің
араласуын талап етеді.
Жұмыс істейтіндер өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызмет
түрлеріне байланысты жұмыстарды атқарады, ал жұмыссыздар атқармайды,
осыған байланысты жұмыссыздық деңгейінің жоғарылауы нақты ЖҰӨ
көлемінің төмеңдеуіне әсерін тигізеді. Бұл жұмыссыздық деңгейі мен
ЖҰӨ көлемі арсындағы жағымсыз тәуелділік, бірінші болып осы
тәуелділікті зерттеуші, экономист Артур Оукеннің есімімен Оукен заңы
деп аталады .
Енбек нарығы бұл нарықтың ерекше түрі, онда жұмыс күші
тауарын сату және сатып алу жүзеге асады .Осы жерде оның құны мен
жалдану жағдайы бағаланады . Еңбек нарығы – экономикаға жағдай
көрсетудің айнасы, тұрғындарды жұмыспен қамту көлемі мен динамикасын,
жұмыссыздықтың сала бойынша, кәсіби біліктілік, демографиялық және
басқада көрсеткіштерінің құрылымын байқатады . Осы құбылыстар АҚШ тағы
еңбек рыногында айқын көрінеді. Осындағы салалық құрылымда екі
тенденция байқалады: ауыл шаруашылығымен айналысатындар санының тез
қысқаруы және олардың қызмет көрсету саясатында артуы. Себебі бұл
сала бойынша ұлғая түсті және ол қоғамдық еңбекті қолданатын
басты салаға айналды .
Жұмыссыздық мәселесін шешуде ерекше орынды еңбек биржалары (
тұрғындарды жұмыспен қамту орталығы ) алады. Еңбек биржасы – бұл
тұрақты негізде қызмет жасайтын мекеме, мұнда еңбекті жалдау кезінде
жұмыскер мен кәсіпкер арасындағы делдалдық іс - әрекет жүзеге
асады.

І.Жұмыссыздық және оның әлеуметтік-экономикалық зардаптары
1.1.Жұмыссыздық мәні және пайда болу себептері
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке жарамды халықтың
өндірісте жұмыспен қамтылмауы. Жұмыспен қамтылмау өндірістің тиімділігін
арттыруы, сонымен бірге жұмысшы күшінің бір бөлігін жұмыстан босатуға
мүмкіндік жасайтын немесе оның құрылымына ,сапасына жаңа талаптар қоятын
ғылыми-техникалық прогрестің салдары болуы мүмкін. Нарықтың экономикада
жұмыссыздық дағдарыстар кезінде көбейеді. Нарық жоқ жағдайда жұмыссыздықтың
көбею себебі мемлекеттің өндіргіш күштерді орналастырудағы бұрыс құрылымдық
саясаты болуы мүмкін.
Еңбек өндіріс факторы ерекше тауар болып табылады. Оның тауарлық
формасының ерекшелігі мыналардан тұрады:
1.Бұл ресурс, әдетте, өзінің толық көлемінде сатылу объектісі болып
шықпайды.
2.Жалдау формасындағы сату.
3.Шамалы жинақылық (аймақтық, өндірістік және т.б.).
4.Тұтас еңбектің бөлігі (әлеуметтік формада ) тұрақты өтімді таппайды.
Қорытындысында тұрақты құбылыс – жұмыссыздық туады.
Жұмыссыздықтың білінуінде бірнеше формалар бар.
Экономикалық теорияда жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген ұғымдыә
пайдалану қалыптасқан. Оның мөлшері тапжылмастай емес Әр елдерде ло мөлшер
2-ден 7 пайызға дейін әртүрлі деңгейге жетеді.
Мемлекеттің міндеті – жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейінің табиғи
деңгейден асып кетпеуін бақылау болып табылады.
Америкалық экономист А.Оукен (Оукен заңы) көрсеткен заңдылық бар.
Жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейі оның табиғи деңгейінен 1%-ға артуы, іс
жүзіндегі ЖҰӨ көлемін әлеуметтік көлемімен салыстырғанда 2,5%-ға кейіндеуге
жеткізеді.
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипатына бірнеше факторлар ықпал етеді:
• ғылыми-техникалық прогресс;
• экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
• сыртқы экономикалық бәсекелестіктің күрт күшеюі.
Мұндай жағдайларда еңбек рыногы мынаған міндетті:
1.Өте жоғары жинақылыққа жетуге (кәсіпқойлық, біліктілік, аймақтық
және халықаралық көзқарастар аясында).
2.Үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай өте жақсы
бейімділік танытуға.
3.Еңбекақы ставкаларын дараландыру (еңбекақыны нақтылы жұмыскердің
ағымдық еңбек үлгісімен ғана емес, сонымен біре адамның жұмысқа
лайықтылығын, әлеуметтілік мүмкіндігін және біліктілігінің өсуін есепке ала
отырып құру керек).
Өнекәсібі дамыған елдердегі жұмыссыздықтың себептерін талдай отырып,
шетел авторлары олардың жекелеген түрлерін тудыратын нақты факторларын
қарастырады. Мысалы, АҚШ Конгресі экономикалық статистика бойынша
комиссмяның жүргізген зерттеуі жұмыссыздықтың 70 түрін атаған. Олардың
әрқайсысының ерекше себептері бар. Жқмыссыздықтың бірінші тобына –
жиынтық сұранымның жеткіліксіздгінен туындауын жатқызады. Алдымен циклдық
жұмыссыздықты айтамыз. Жұмыссыздықтың екінші тобына – жиынтық сұраным
өзгерісімен байланысты емес: Фрикциондық, құрылымдық, технологиялық және
басқа түрлерін жатқызамыз.
Кез келген жұмыссыздықтың болуы – қоғам үшін ең ауыр экономикалық және
әлеуметтік сілкініс. Батыс Ғалымдарының пікірі бойынша, адамды жұмыссыз деп
есептегенде ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да
жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырылуды психологиялық зақым ретінде бағалап,
тек ең жақын туысқаны қайтыс болғанда алатын стресс деңгейінде қаралады.
Жұмыссыздық – экономикалық теорияның бұрынғы және қазіргі тарихындағы
ең өткір мәселесінің бірі. Жұмыссыздықты әртүрлі мектеп өкілдері әртүрлі
түсіндіреді. Мысалы мальтузиандық теория пайда болуын тұрғындардың тым
артып кетуімен түсіндіреді. Кейнстік теория бұл құбылысты нарықтық
сұраныстың жетіспегенбігімен дәлелдейді,еркін кәсіпкерлік теориясы –
жұмыссыздық жалақы деңгейінің жоғарылауымен туындайтынын айтады, яғни ол
еркін болып табылады. Еркін кәсіпкерлік теориясы қазіргі өкілдері –
монетаристер - осы көзқарасты құптайды.
К.Маркстың қорлану теориясы мен қазіргі технологиялық теория
жымыссыздықтың болуын біріншіден – капиталдың қорлануымен, екіншіден –
техника прогресімен болатындығын айтады.
Мальтузиандық теорияны ағылшын экономисі Томас Роберт Мальтус(1766-1834)
жасаған. Ол 1798 жылы Халық туралы заңның тәжірибесі кітабын шығарған.
Онда ол былай жазған: Жер шарындағы тұрғындар геометриялық прогрессиямен
өседі. Яғни әрбір 20 жылда екі есе өседі; ал өмір сүру жабдығы
арифметикалық прогрессиямен өседі, халық саны – 1, 2, 4, 8, 16, 32 және
т.б., ал өмір сүру жабдығы – 1, 2, 3, 4, 5 және т.б.
Ол халық санының және өмір сүру әдісінің өсу қарқыны жоғарыдағы
көрсетілген есеппен салыстыра отырып, мынадай қорытындыға келген:
тұрғындардың жоғары қарқынмен өсуі қайыршылық пен жұмыссыздықтың себеп-
салдары болып табылады.
Тұрғындардың қарқынды өсуін Мальтус (әрбір 25 жылда екі есе өсуі) XVII-ші
ғасырда АҚШ-та халық санының өсуі негізінде есептеген, бірақ ол кезде АҚШ-
та тұрғындар саны тек табиғи өсіммен ғана емес, Еуропадан иммигранттар
легінің келуімен де өскенін ескермеді.
Қазіргі жағдайда адамзаттың өмір сүру әдісінің тұрғындар қарқынының тез
өсуінен қалмауы үшін мүмкіндіктер көп. Бұл туралы ағылшын экономисі Джон
Бернал өзінің 1954 жылы шыққан Қоғам тарихындағы ғылым кітабында былай
жазған: Қазіргі уақытта атом ядросының бөлінуі негізінде ядролық энергия
алынды және оны ядролық синтезден, тіпті көп мөлшерде күтуге толық негіз
бар, себебі тамақ өндірісін мұнан әрі дамытудың шексіз екенін көрсетеді.
Ағылшын экономисі Джон Кейнстің баяндауынша, жұмыссыздық бұл тауарға
сұранымның төлем қабілеттілігінің жеткіліксіздігі мен жалақының өте
жоғарылауының салдары деп түсіндіреді. Төлем сұранымының жеткіліксіздігін
ол адамдардың қор жинауға бейімділігімен және күрделі қаржыға
ынталандырудың әлсіздігімен түсіндіреді. Оның ойынша, толық жұмыстылықпен
қамтамасыз етуге болады, ол үшін адамдардың қор жинауға бейімділігін жоюы
қажет және жұмыс орнын құру үшін жоғарғы деңгейлі күрделі қаржыны
қарастырған дұрыс.
Батыс мектебінің өкілдері ХХ-шы ғасырдың 30-шы жырдарына дейін
жұмыссыздықты – жалдамалы жұмыскердің өзінше еркін талдауы деп есептеді.
Жұмысшылар шектен тыс жоғарғы жалақыны талап етеді, сондықтан жұмыс күшіне
сұраным төмендейді. Бұл теорияны ағылшын экономисі Кембридж университетінің
профессоры А.Пигу өте дәйектілікпен жасады. Ол өзінің ойын 1923 жылы шыққан
Жұмыссыздық теориясы кітабында баяндады. Алайда ХХ-шы ғасырдың 30-шы
жылдарындағы жаппай жұмыссыздық кезінде бұл позицияның дұрыс еместігі
барынша айқындала түсті.
Қазіргі жағдайда монетарлық теория өзі туралы барынша айқын көрсете
білуде. Осы теорияны жақтаушылар жұмыссыздық себебін мемлекеттің ақша
саясатын дұрыс жүргізбеуінде екендігімен түсіндіреді. Ақша массасын дұрыс
басқара отырып, өндіріс процесін реттеуге болады. Олардың ойынша, түзу
инфляция өндірісті ынталандырады және жұмыссыздықты басады. Мысалы, жаңа
зеландиялық экономист Олбен Филлипс (1914ж.) осы тәуелділікті математикалық
тілде қисық түрінде көрсетіп, кейінірек ол Филлипс қисығы деп аталды.

P

И
Н Pн N
Ф
Л
Я
Ц
И
Я
% Uн
Жұмыссыздық деңгейі,% U
Филлипс қисығы

К.Маркс қорлану теориясын жасады. Осы теорияға сәйкес капиталдың қорлану
процесінде, яғни қосымша құнның капиталңа айналуында (қосымша ғимараттар,
алып құрылыстар, машиналар, жабдықтар және өндіріс көлемін ұлғайту үшін
қажетті қосымша жұмысшыларды сатып алу), капиталдың техникалық және құндық
(органикалық)құрылымында өзгерістер болады. Бұның өзі қосымша құнның еңбек
құрал-саймандарын көбірек алуға үлесі артады, ол қосымша құнның жұмыс күшін
сатып алуға бағытталған үлесінің азаюына алып келеді. Осының салдарынан
жұмыс күшінің бір бөлігі артығырақ болып, өндіріс саласынан ығыстырылып
шығарады. Соның арқасында өнеркәсіпте резервтік еңбек армиясы пайда болады.
Осы жұмыссыздар армиясы: ...жұмысшы халық капитал қорларын өндіре отырып,
- деп жазжы Карл Маркс , құрал-жабдықтар өндіруді үдеуші мөлшерде
көбейтеді, сөйтіп оны салыстырмалы артық адамдар етіп жасайды.
Егер капиталға материалдық-заттық түрінің көзқарасымен қарасақ, онда
өндіріс құрал-жабдығы массасының оларды қозғалысқа келтіретін жұмысшылар
санына қатынасы капиталдың тезникалық құрылымы деп аталады. Мысалы:

100станок
100 станок: 100 жұмысшы; немесе
100 жұмысшы
Капитал тек қана материалдық-заттық түрге ие болып қалмай, сондай-ақ
құндыұ түрге де болады. Осы тұрғыдан мынандай тепе теңдікті құрамыз:
100 станок = 800 с
100 жұмысшы = 200 v
Капиталдың 800с : 200v (c:v) қатынасы құндық құрылымы деп аталады.
Капиталдың тезникалық құрылымындағы өзгерістер капиталдың құндық
құрылымының, өзгеруіне алып барады. Капиталдың органикалық құрылымы – бұл
капиталдың техникалық құрылымының құндық байқалуы. Қоғамдық өндірістің
дамуына қарай капиталдың органикалық құрылымы барынша арта түседі, яғни
тұрақты капитал үлесі артады және өзгенрмелі капитал үлесі азаяды.
Өндірістің мануфактуралық кезеңі жағдайына капиталдың органикалық
құрылымы 9с:1v бастап 13с:1v дейінгі аралығында тербеледі, сөйтіп жұмыс
күшіне сұранымды салыстырмалы түрде төмендетуге алып барады. Соның
салдарынан адамдардың көп бөлігі өз еңбегінің қолдану саласын таба алмайды.
Сөйтіп салыстырмалы адамдар артықшылығы пайда болып, олар резервті
өнеркәсіп еңбек армиясын, жұмыс күші нарығын құрайды.

1.2.Жұмыссыздық түрлері және әлеуметтік-экономикалық салдары

Ағымдағы немесе фрикциондық жұмыссыздар. Адамдар бір жұмыстан екінші
жұмысқа ауысады, бір жерден екінші жерге көшеді, жұмыс іздейді, оны күтеді.
Осы себептерге байланысты жұмыссыз болады, оны фрикциондық немесе ағымдағы
жұмыссыздар дейді.
Сонымен, фрикциондық жұмыссыздық жұмыс күшінің объективті қажеттілікпен
қозғалысына байланысты.
Құрылымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің құрылысына жұмыс орнының
құрылымының сай келмеуіне байланысты болады.
Өндірістегі технологиялық өзгерістер жұмыс күшіне сұраным құрылымын
өзгертеді. Жұмыс орнының жаңа құрылымы бұрыннан келе жатқан (ескі
технологияға сай) жұмыс күшінің құрылымына сай келмейді, осыған байланысты
жұмысшылардың белгілі бір бөлігі өндірістен ығыстырылып, құрылымдық
жұмыссыздарды құрайды.
Жұмыссыздықтың жоғарыда келтірілген екі түрі де шарасыз, сондықтан егер
елде жұмыссыздықтың фрикциондық және құрылымдық түрлері болса, онда
жұмыссыздық жоқ деп есептеледі.
Технологиялық жұмыссыздық – ғылыми-техникалық прогреспен байланысты
(ҒТП). ҒТП – жоғарғы қарқынмен дамыған кезде жұмыс орны босайды, оның саны
тез көбейіп кетеді. Сонымен қатар ҒТП-тің ерекшеліктері де бар.
Технологиялық зерттемелердің еңбек сыйымдылығы жоғары процестеріне жұмыс
жасау үшін жұмыс күшін тартады. Сайып келгенде ҒТП жұмыссыздықтың өсуіне
алып келеді, сондықтан мемлекет еңбек нарығын реттеуге әсер ететін
шараларды қарастыру қажет.
Циклдық жұмыссыздық – экономикалық дағдарыста өндірістің төмен құлдыраған
кезеңінде пайда болады. Жұмыссыздықтың бұл түрі жалпы тұтынушы және
инвестициялық шығындардың бірден қысқаруымен сипатталады. Тауар мен
қызметтерге жалпы сұраным қысқарып, жұмыссыздық өседі. Сондықтан жоғарыдағы
себепке байланысты оны сұраным ділгірлігіне (тапшылығына) (дефицит)
байланысты жұмыссыздық деп те атайды.
Көрінбейтін немесе маусымдық (сезондық) жұмыссыздық – белгілі бір уақытта
жұмыс істеп, Қалған уақытында жұмыссыз (ауыл шаруашылығы, құрылыс,
туристерге қызмет көрсету) немесе толық емес жұмыс күнінде жұмыс жасау.
Аймақтық жұмыссыздық – жеке аймақтарда тарихи, демографиялық, әлеуметтік-
психологиялық жағдайлардың әсерінен қалыптасады. Мысалы, көмір
өндіретінөндірістің шоғырланған аймақтар. Әлемдік тәжірибе бойынша
жергілікті мемлекеттік органдар бұл мәселені шеше алмайды. Оны жалпы
мкмлекеттік мақсатты бағдарламалар негізінде шешеді.
Жұмыссыздық оның деңгейімен өлшенеді.
Жұмыссыздық деңгейі – жұмыссыздар санының жұмысқа қабілеттілер санындағы
үлес салмағы. Жұмыссыздық деңгейі жұмыспен толық қамтылғанда
жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деп атайды.
Жұмыссыздық деңгейі елдің экономикалық жағдайының негізгі
көрсеткіштерінің бірі, бірақ өте тура көрсеткіш деп толық айтуға болмайды.
Себебі, ресми статискада кім жұмыссыздыққа байланысты көмек алады, соларды
ғана есептейді.
Жұмыссыздық деңгейі оның нормасымен сипатталады. Оның нормасы
жұмыссыздықтың жалпы санының жұмыс күші санына қатынасымен пайыз түрінде
есептеледі.

Жұмыссыздар саны
Жұмыссыздық деңгейі= *100%
Жұмыс күшінің саны

Экономикалық теорияда жұмыссыздықтың табиғи деңгейі - деген
пайдаланады. Мемлекет жұмыссыздықты табиғи деңгейден асырмау бағытында іс-
шаралар жүргізуге міндетті.
Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары:
1. ЖҰӨ-нің көлемі қоғамның өзінің бар потенциалды мүмкіншілігін
пайдаланғандағы көлемімен салыстырғанда төмендеуіне әкеліп соғады.
2. Халықтың әр түрлі топтарының арасында жұмыссыздық шығыны бірдей
бөлінбеуіне соқтырады.
3. Жұмысшылар мамандығын төмендетіп (ескіреді), тіпті айырылып та
қалады.
Жалпы жұмыссыздық мәселелерін шешуде экономикаға мемлекттің араласуы
қажет. Мемлекет жұмыссыздықты реттеуді негізінен төрт бағытта жүргізеді.
1. Жұмыссыздарды жұмыспен қамту, оларға мамандығын жоғалтпау үшін
еңбек биржасы арқылы кәсіби дайындықтардан және қайта дайындаудан өткізуге
көмек көрсету.
2. Әрбір әлеуметтік топтардың (әйелдер, зейнеткерлер, жастар)
ерекшеліктерін толық есептеу үшін икемді еңбек нарығын қалыптастырып, оны
осы жұмыстарды жүргізу үшін ынталандыру.
3. Еңбек қатынасын құқықтық қамтамасыз ету.
4. Жұмыссыздық зардабын шеккен адамдарды әлеуметтік қорғау.
Жұмыссыздық қоғамға көптеген зиян келтіреді; инфляцияның өсуіне ықпал
жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бір бөлігі өнім өндіруге
қатыса алмайды. Сөйтіп олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай
жұмыссызжыққа ақы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі
өсе түседі.

ІІ.Мемлекеттің халықты жұмыспен қамтуы
2.1.Жұмыспен қамту теориясы
Қандай мемлекет болмасын халықтың тұрмысына , әл ауқатының
деңгейінің жоғары болуы сол елдің экономикасының артып , барлық
жағынан дер қарқынмен дәйекті дамып келе жатқандығын көрсетеді .
Осыған байланысты қазіргі таңда нарықтық экономикамен әлеуметтік
әділеттік негізіндегі жоғарғы өркениетті демократиялық қоғам құру
жолында әртүрлі оқиғаларды басынан кешіріп отырған республикамыздың
бүгінгі тіршілігіміздің негізгі мақсаты мемлекеттегі әрбір азаматтың
бақытты өмірін және мұң мұқтажсыз ауқатты тұрмысын қамтамасыз ету .
Жұмыссыздық – Қазақстандағы кедейшіліктің басты себебінің бірі болып
отыр . Кедейлік себептерінің қатарына жұмыссыздықпен қатар халықтың
шағын бизнеске қатысуының шектеулі қол жеткізуінің , жұмыс істейтін
кедейлер жалақысының төмен деңгейін , комуналдық және білім
саласындағы қызметтерге қол жеткізудің төмендігін, әлеуметтік
қорғаудың қазіргі жүйесінің жеткіліксіз тиімділігін адамзаттардың
жекелеген санаттарының масылдық , көңіл – күйін , сондай – ақ кедей
халықтың төмен хабардарлығын және қоғам өміріне қатысу дәрежесінің
төмендігін жатқызған жөн .
Жұмыссыздық деңгейі – экономикалық белсенді халық санындығы
жұмыссыздар үлесі .
Еңбек өндіріс факторы, ерекше тауар болып табылады. Оның
тауарлық формасының ерекшелігі мыналардан тұрады :
1. Бұл ресурс, әдетте, өзінің толық көлемде сатылу объектісі
болып
шықпайды.
2. Жалдау формасындағы сату.
3. Шамалы жинақылық (аймақтық, өндірістік және т.б.)
4. Тұтас еңбектің бөлігі (әлеуметтік формада) тұрақты өтімді
таппайды. Қорытындысында тұрақты құбылыс - жұмыссыздық туады.
Жұмыссыздықтың бөлінуінде бірнеше формалар бар.
Экономикалық теорияда “жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген ұғымды
” пайдалану қалыптасқан. Оның мөлшері тапжылмастай емес. Әр елдерде
ол мөлшер 2-ден 7 пайызға дейін әртүрлі деңгейге жетеді.
Мемлекеттің міндеті – жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейінің
табиғи деңгейден асып кетпеуін бақылау болып табылады.
Қазіргі замандағы жұмыссыздықтың сипатына бірнеше факторлар
әсер етеді :
- ғылыми – техникалық процес;
- экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;
- сыртқы экономикалық бәсекелестіктің күрт күшеюі;
Мұндай жағдайларда еңбек рыногы мынаған міндетті:
1.Өте жоғары жинақылыққа жетуге ( кәсіпқойлық, біліктілік,
аймақтық және халықаралық көзқарастар аясында )
2.Үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай
өте жақсы бейімділік танытуға .

3.Еңбекақы ставкаларын дараландыру ( еңбекақыны нақтылы
жұмыскердің ағымдық еңбек үлесімін ғана емес, сонымен бірге адамның
жұмысқа лайықтылығын , әлеуметтік мүмкіндігін және біліктілігінің
өсуін есепке ала отырып құру керек.

Сонымен еңбек рыногын реттеу формасы болып тек Қазақстан
Республикасындағы күшінде бар жалпы еңбек заңнамасы ғана емес,
қайта еңбек келісімдер институты болуға тиісті.
Қазақстанда әлеуметтік еңбек сферасы аса бір реттелінбеген, дау
дамайлы істердің бірі болып табылады. Республика әлдеқашан басқа
дәуірге өткен, ал әлеуметтік – еңбек қатынастары 2000 жылдың 1
қаңтарына дейін Кеңес өкіметі кезіндегі еңбек ақымен реттелініп
келеді.
2000 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының
“Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы ” жаңа Заңы , сондай-ақ
Қазақстан Республикасының “ Халықты жұмыспен қамтылу туралы ” және
басқа заңдары күшіне енді . Ол заңдар азаматтардың Қазақстан
Республикасындағы еңбек еріктілігіне деген конституциялық
құқықтарын жүзеге асыру барысында туындайтын еңбек қатынастарымен,
жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау шараларымен қоса халықтың
жұмыспен қамтылу сферасындағы қоғамдық қатынастарды реттейді.
Қазіргі кезде, әсіресе, экономиканың мемлекеттік емес
секторларында еңбек қорғаудағы , шеккен зияндарды қайтарудағы,
мертігу немесе кәсіптік сырқатқа ұшырағандағы көптеген жұмыскерлер
құқығының бұзылулары әдетке айналып барады.
1998 жылы Халқаралық еңбек ұйымының ( ХЕҰ ) басшылығымен
Қазақстанда алғашқы рет ірі масштабта жүргізілген мынаны көрсетті ,-
еңбек қауіпсіздігі болуға тиісті тексерілген кәсіпорындардың 30 %
-дан астамында арнайы механизмдер , техникалар, аспаптар туралы
айтпағанның өзінде , тіпті әуелі олардың күзет қызметтері болмай
шыққан .
ХЕҰ есеп беру мәліметтері бойынша 1998 жылда Қазақстандық
өнеркәсіптегі жұмыссыздық елдегі еңбек ресурстарының 41 % ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.