Автоматты реттеу жүйесінің динамикасын талдау

Автоматты басқару теориясы – инженерлік мамандықтарға арналған жалпы техникалық курс. Бұл пән автоматты басқару теориясын оқытады, басқару жүйелерінің қызмет ету принциптерін қамтамасыз ететін негізгі теориялық мәліметтер береді.
Автоматты басқару теориясы автоматты басқару жүйелерін зерттеу тәсілдерін және жобалау негіздерін оқытады. Автоматты басқару теориясы ұғымы келесі терминдердің жиынтығынан тұрады:
• теория – белгілі бір жағдайларда нақты нәтиже алуға арналған мәліметтер жиынтығы
• басқару – белгілі бір мақсатқа жету үшін нысанға берілетін әсер
автоматты басқару- адамның араласуынсыз техникалық жабдықтардың көмегімен басқару
Пәннің мақсаты: АБТ-ң негізгі жағдайларын оқыту және басқару жүйелерін дұрыс, нақты эксплуатациялауға жеткілікті мөлешерде анализдеу және синтездеу тәсілдерімен таныстыру. Автоматтандырудың мақсаты технологиялық процестерді жүзеге асыру (ТП) болып табылады. ТП деп технологиялық операциялардың жиынтығын айтады. Тенологиялық нысаныды басқару – аппарат, агрегат немесе өнеркәсіпке автоматтандырылған жүйені қосу деп аталады. Автоматты реттеу жүйесінің динамикасын талдаумен байланысты кез-келген есепті шешу үшін ең алдымен зерттелетін жүйенің математикалық бейнесін беру қажет. Оны төмендегі ретпен жүргізеді:
1. Автоматты реттеу жүйесін (АРЖ) элементар буындарға бөледі)
2. Элементар буындардың қозғалыс теңдеуін құрады;
3. Қозғалыс теңдеулерді сызықтайды;
4. Өлшемсіз координаттар енгізеді.
Қозғалыс теңдеуі деп берілген кірістік координаттың уақыт бойынша өзгеруіне сәйкес шығыс координаттық да уақыт бойынша өзгеруін анықтайтын дифференциалдық теңдеуін айтады.Ішкі әсер ТНБ жұмысын бұзады, сондықтан нормальды функционалданған жағдайды ұстап тұру үшін БТН бақылап (басқарып) отыру қажет. Басқару процесі мынаны қарастырады:
1. БН ағымдағы жағдайы жөнінде ақпараттар жиыны.
2. Нысанның оптималды режимде функционалдау анықтамасы
3. Басқарушы әсерді есептеу
4. Оптималды басқаруды ұсыну
Автоматты басқару теориясындағы пайдаланылатын барлық мәселелерді екі үлкен класқа біріктіруге болады-автоматты жүйелерді талдау және синтездеу мәселелері.
Жүйені талдау деп – толық белгілі бір құрылымдық схемасы және берілген параметрлері арқылы оның статикалық немесе динамикалық қасиеттерін атайды.
Жүйенің синтезі деп- автоматты реттеудің белгілі сапа көрсеткіштері бойынша оның құрылымдық схемасын, элементтері арасындағы байланыстарды анықтауды айтады.
Жалпы автоматты реттеу жүйесі бір-бірімен өзара байланысты реттелуші нысанДмен реттеуші органнан тұрады. Бұл жүйені құрар алдында сериялық жабдықтар каталогын реттеуші органды, орындаушы құрылғыны, датчикті таңдап алады. Бұл элементтер реттелуші нысанменл бірге жүйенің өзгермейтін(берілген) бөлігін құрайды. Соңынан, жүйенің статикалық және динамикалық сипаттамаларына қойылатын талаптар негізінде оның фукнционалдық және корректирлеуші құрылғылардан тұратын өзгемелі бөлігінанықтайды. Корректирлеуші құрылғылар жүйенің контурына тізбектеле, параллель немесе кері байланыс түрінде қосылып, оның динамикалық қасиеттерін жоғарлатуға мүмкіндік туғызады.

1. Бесекерский В.А., Попов Е.П. Теория систем автоматического регулирования. – М., Наука, 1975 г. – 992 с.; ил.
2. Коденко М.И., Лебедев Л.Т. Автоматизация тракторных агрегатов. – М., Машиностроение, 1968 г.
3. Крутов В.И. Автоматическое регулирование двигателей внутреннего сгорания. – М., Машиностроение, 1968. – 536 с.
4. Петров В.А. Автоматические системы транспортных машин. – М., Машиностроение, 1974 г. – 336 с.
5. Автоматика и автоматизация производственных процессов./ Под ред. Н.Ф. Метлюка. – Минск, Вышейшая школа, 1985. –301 с.
6. Болтянский В.Г. Математические методы оптимального управления. – М., Науки, 196 – 307 с.
7. Зайцев Г.Ф. Теория автоматического управления и регулирования. – Киев, Выш. школа, 1988. – 423 с.
8. Нуржауов А. Лабораторный практикум по курсу «Основы теории автоматического управления» (для внутривузовского пользования). – Павлодар, 2008 г. – 54 с.