Банктік тәуекелдер, банк тәуекелдерін басқару

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. БАНКТІК ТӘУЕКЕЛДЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1. Банк тәуекелінің жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2. Валюталық тәуекел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12

ІІ. БАНК ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.1. Пайыз тәуекелін басқару . банк пайдасын ұлғайту құралы ... ... ... ... ... ..20
2.2. Төлем жүйесіндегі тәуекелдерді басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

ІІІ. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ БАНК ТӘУЕКЕЛДЕРІНІҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ТҮРЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33

ҚОСЫМША

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының нарықтық аймағында орын алатын барлық экономикалық реформалардың табысты жүргізілуінің негізі тұрақты ақша айналымының жақсы қызмет етуі болып табылады. Нақты ол шаруашылық жүйенің барлық қатысушылары мен оның құрамдас бөліктері арасындағы байланыстарды жүзеге асыруға көмектеседі. Банктер - іскерлік серіктестік басталатын және аяқталатын негізгі орталық болып табылады.
Мемлекетте банктер негізгі қаржы экономикалық институттар болуына байланысты олардың қызметі экономиканың тұрақсыз даму жағдайында қарастырылуы маңызды болып келеді. Барлық банктік операциялар олардың жүргізілу тәуекелділігімен байланысты болғандықтан, банктік қызметті реттеу және қадағалаудың барлық процесінде коммерциялық банктер тәуекелін қарастыру және оны басқару ең қажетті мәселе болып келеді.
Осы оқу құралы коммерциялық банктердің тәуекелділігін оқып үйренуге студенттер мен магистранттарға көмектеседі.
Осы материалда ҚР-ң коммерциялық банктер қызметін толық ұйғаруына көмектесетін ақпараттар бар. Теоретикалык материал практикалық мәліметтермен бірге берілген.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Астахов А.В. Системный подход к управлению рисками крупных российских банков // Деньги и кредит, №1, 1998. с.23-28
2.Диана МакНотон. Банки на развивающихся рынках. М:1994.-Т.1,2.
3.Жданов А.Ю. Банковские риски и управление персоналом // Деньги и кредит, №7, 1998. с.62-68
4.Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции.- М:Банки и биржи, «ЮНИТИ», 1997.
5.Кулмагамбетов А.Р. Управление финансовыми рисками // Рынок ценных бумаг, №9, 1998. с.18-24.
6.Мажитов Д.Современная банковская система РК: отдельные аспекты теории и практики. // Азия – ЭЖ, №2, 1997. с.9.
7.Сейткасымов Г.С. Банковское дело. Алматы: Қаржы – Қаражат, 1998.
8.Садвакасова А.Б., Хаджиева А.Б. Управление кредитными рисками в банковской сфере РК // Вестник КазГУ. Серия экономическая, №9, 1998. с.111-117.
9.Сейткасымов Г.С., Шаяхметова К.О., Абдраимова Г.Т. Бухгалтерский учет и отчетность в банках. Алматы, Қаржы-Қаражат,2000
10.Сейткасымов Г.В. Деньги, кредит, банки. Алматы, 1996.
11.Шаяхметова К.О. Банктік тәуекелдер: Оқу құралы.- Алматы: Қазақ университеті, 2004 – 78бет.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

І. БАНКТІК
ТӘУЕКЕЛДЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...4
1.1. Банк тәуекелінің
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .4
1.2. Валюталық
тәуекел ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .12

ІІ. БАНК ТӘУЕКЕЛДЕРІН
БАСҚАРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .1
4

2.1. Пайыз тәуекелін басқару - банк пайдасын ұлғайту құралы
... ... ... ... ... ..20

2.2. Төлем жүйесіндегі тәуекелдерді
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

ІІІ. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ БАНК ТӘУЕКЕЛДЕРІНІҢ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ТҮРЛЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...32
ПАЙДАЛАНҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...33
ҚОСЫМША

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының нарықтық аймағында орын алатын барлық
экономикалық реформалардың табысты жүргізілуінің негізі тұрақты ақша
айналымының жақсы қызмет етуі болып табылады. Нақты ол шаруашылық жүйенің
барлық қатысушылары мен оның құрамдас бөліктері арасындағы байланыстарды
жүзеге асыруға көмектеседі. Банктер - іскерлік серіктестік басталатын және
аяқталатын негізгі орталық болып табылады.
Мемлекетте банктер негізгі қаржы экономикалық институттар болуына
байланысты олардың қызметі экономиканың тұрақсыз даму жағдайында
қарастырылуы маңызды болып келеді. Барлық банктік операциялар олардың
жүргізілу тәуекелділігімен байланысты болғандықтан, банктік қызметті реттеу
және қадағалаудың барлық процесінде коммерциялық банктер тәуекелін
қарастыру және оны басқару ең қажетті мәселе болып келеді.
Осы оқу құралы коммерциялық банктердің тәуекелділігін оқып
үйренуге студенттер мен магистранттарға көмектеседі.
Осы материалда ҚР-ң коммерциялық банктер қызметін толық ұйғаруына
көмектесетін ақпараттар бар. Теоретикалык материал практикалық
мәліметтермен бірге берілген.

І. БАНКТІК ТӘУЕКЕЛДЕР

1.1. Банк тәуекелінің жіктелуі

Тәуекел әрқашанда адам қызметінің кез келген аясында бірге болады және
оның қызметінің табыстылығы тәуекел мәселесін жақсы шешуіне байланысты
болды.
Тәуекел - бұл табиғаттың әр түрлі құбылыстарынан және адамның қызмет
түрлерінен пайда болатын жоғалтулар қаупінің мүмкіндігі. Тәуекел - тарихи
және экономикалық категория болып табылады.
Тәуекел тарихи категория ретінде қоғам дамуымен байланысты болып және
адамның болашақта болатын қауіпті түсінуімен байланысты болады. Қоғамның
даму барысында тәуекел экономикалық категорияға айналды.
Тәуекел экономикалық категория ретінде кез келген кәсіпкердің
қызметімен, соның ішінде банктің қызметімен байланысты болатын, оның
нәтижелігінің анықсыздығын және сәтсіздік жағдайында қолайсыз нәтиже
мүмкіндігін көрсететін жағдайдағы сипаттама болып табылады. Қолайсыз жағдай
орын алғанда үш экономикалық нәтиже болуы мүмкін: кері (ұтылу, жоғалту,
шығын); нөлдік және оңды ( ұтыс, табыс, пайда).
Шығындардың пайда болуы мен пайданы жоғалту сияқты қолайсыз нәтижелер
мүмкіндігі берілген несиелер бойынша төлем жасалмауы, ресурстық базаның
қысқаруы, баланстан тыс операциялар бойынша төлемдерді жүзеге асыру
нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Қазіргі банктік сектор тәуекелсіз болуы
мүмкін емес, өйткені тәуекел әр банк операциясында бар, бірақ белгілі бір
тәуекелдің жіктелуі әр түрлі болуы мүмкін. Тәуекелден құтылу мүмкін емес.
Сондықтан кез келген кәсіпкер тәуекел деңгейін минимумға түсіруге тырысады
және бірнеше альтернативті шешімдер ішінен тәуекел деңгейі минималды
шешімді таңдайды, сондай-ақ тәуекел деңгейі мен табыс шамасының оптималды
қатынасын таңдауға тырысады. Осыған байланысты Қазақстандық банкирлерге
банктік қызмет нарығында қалыптасқан жағдайды бағалау және батыс
тәжірибесіндегі банктік тәуекел басқару мен мониторингіне көңіл аудару
керек.
Банктік тәуекел дегеніміз не?
Банктік тәуекел – жоспарланған қаржылық операцияларды жүзеге асыру
нәтижесінде қосымша шығындардың пайда болуы, табыстардың толығымен алмауы
немесе банктің өз ақша-қаражаттарын жоғалту мүмкіндігі.
Банктің өз қызметі процесінде тәуекел түрлерінің әр түрлі жиынтығымен
кездеседі. Осы жиынтықтар бір-бірінен пайда болу уақыты мен орны,
экзогендік факторлар жиынтығы (яғни экономикалық орта, коньюктурамен
байланысты "сыртқы”) және экзогендік факторлар банктің (өзіндік қате
қызметінен пайда болатын "ішкі") бойынша ажыратылады. Сонымен бірге, барлық
тәуекел бір-бірімен байланысты және банк қызметіне әсер етеді.
Банк қызметі табысты болу үшін, банк тәуекелді бөлшектеу жәе нақты
тәуекел түріне ең жақсы басқару тәсілін қолдану қажет.
Сонымен, банк тәуекелінің қызықты классификациясын қарастырайық, ол
өзіне категория, топтар, түрлер, түрлер астындағы және тәуекелдің әр
түрлілігін қамтиды.
Банк тәуекелін жіктеу (1- сызбада берілген).
Банктік тәуекелдің жоғарыда берілген жіктелуінде негізгі қағидаларды
көрсетуге болады.
Сонымен банктік тәуекелді жіктеу қағидалары мыналар:
1. Банктік тәуекелдің әсер ету жәнс қызмет ету аясы.
2. Банк клиенттерінің құрамы.
3. Банктік операциялар сипаттамасы.
4. Коммерциялық банктердің түрі.
Әсер ету мен қызмет ету аясына байланысты банктік тәуекелдер сыртқы
және ішкі деп бөлінеді.
Сыртқы тәуекелдерге банктік қызметіне тікелей байланысты емес немесе
берілген 1 клиентпен байланысты емес тәуекелдер жатқызылады. Банкте
анықталған ақша-қаражаттары болғанда, ол жанама түрде сыртқы тәуекелдерді
алдын ала болжай алады және оларды өз уақытында басқара алады. Сыртқы
тәуекелдер саяси-экономикалық, әлеуметтік-құқықтық, бәсекелестік, қаржылық
және басқадай факторлардан пайда болады.
Саяси факторларға соғыс, жаулап, басып кіру (оккупация), саяси
көтерілістер мен тәртіпсіздік, идеологиялық келіспеушілік, экономикалық
қызығушылық қақтығыстары, саяси күштер мен әлеуметтік топтар
қызығушылықтарының поляризациясы, саяси режимнің ауысуы, ұлттандырылуы,
жекешелендірілуі, қарыздарды жалпылау (консолидация), эмбаргоны енгізу,
импорттық лицензияны алып тастау, тікелей шетел инвестициялар тәуекелі және
т.б. жатқызылады. Экономикалық факторларға мыналар жатады:ЖҰО-нің төмендеу
немесе өсу қарқынының баяулауы, өнімге деген бағаның тез өсуі, экспорттан
түсетін табыстың төмендеуі, импорттық өнімнің өсуі, әлемдік нарықтағы
отандық тауарлар бәсекелестігінің төмендеуі, іскерлік белсенділігінің
төмендеуі, басқа да мемлекеттермен байланыстардың азаюы, халықтың
бірыңғайлылығы мен білім деңгейінің төмендеуі, инфрақұрылымның нашар дамуы
және т.б.
Әлеуметтік факторлар азаматтық соғыс, табыстардың бірден бөлінбеуінен,
идеологиялық және діни көзқарастардың қайшылықтары, ұлттық кақтығыстар,
көтерілістер жағдайларынан туындайды.
Құқықтық факторлар келесідей: заңдылықтардың өзгеруі, оның бұзылуы.
Бәсекелестік факторлар: банктің және банктік мекемелердің қосылуы,
банктік операциялар мен мәмілелердің жаңа түрінің пайда болуы, басқа
банктердің қызмет құнының төмендеуі, банктік қызмет сапасына деген
талаптардың жоғарылауы, жаңа банктік мекемелер пайда болуының жеңілдігі,
банктің банкротқа ұшырау қиындығы мүмкіндігімен байланысты болады. Қаржылық
факторлар тәуекелдігі - жалпы ішкі өнім, сыртқы қарыздың экспортқа қатысты
қызмет көрсетуінің көлемі, ЖІӨ-ге ағымдағы баланстың дефицитінің сыртқы
қарызға қолайсыз қатынасы.
Банктің өзінің қызметіне байланысты және ол тәуекел жағдайларды
белсенді түрде басқару мүмкіндігін иеленеді. Ішкі тәуекелдерге берілген
жекеленген коммерциялық банк иеленетін кәсіпкерлік артықшылықтар әсер
етеді. Атап айтсақ, қаржылық нарықтың берілген аясында банктің қызмет
көрсетуін ұйымдастыру кезінде оның басшылары мен дұрыс тандалған
стратегиясы мен саясаты. Банктік операциялар технологиялық процестерімен
маманданған қызметкерлер жеткілікті минимумын оптималды басқару, тиімді
маркетингтік стратегияны және тактиканы таңдау және т.б. факторлар. Ішкі
тәуекелдер банктің өз қызметінен клиенттердің қарыз алушылардың немесе оның
берілген контр серіктестер қызметіне байланысты. Олардың деңгейіне банк
басшыларының іскерлік белсенділігі, басқарудың тиімділігі мен тактикасы
және басқадай факторлар үлкен әсер етеді. Осыдан келе тәуекелдер келесідей
бөлінеді:
* банк активтерімен байланысты (несиелік, валюталық, нарықтық,
лизингтік, кассалық, есеп айырысулық, факторингтік, корреспонденттік шот
бойынша, қаржылық және инвестиция бойынша тәуекел және т.б.);
* банк пассивімен байланысты (салым және депозит бойынша, банкаралық
несиелерді тарту тәуекелдері және диверсификация тәуекелі);
* банктің өзінің активтері мен пассивтерін басқару
сапасымен байла-нысты (пайыздық тәуекел, өтімділік тәуекелі, төлем
қабілетсіздігі, капитал құрылымы тәуекелі, банк капиталының
жеткіліксіздік тәуекелі);
* қаржылық қызмет жүзеге асу тәуекелімен байланысты
(операциондық, технологиялық тәуекелдік, жаңа енгізулер
тәуекелдігі, стратегиялық, бухгалтер-лік, әкімшілік тәуекелдігі,
қауіпсіздік тәуекелі).
Банк клиенттерінің құрамының тәуекелдігі банктік қызмет маркетингпен,
қоғаммен қарым-қатынас жасаумен байланысты. Кіші орта және ірі клиенттердің
талаптарының әр түрлілігі сол тәуекелдің деңгейін анықтайды, яғни ұсақ
қарыз алушы ірі қарыз алушыға қарағанда нарықтық экономиканың кездейсоқ
жағдайларына көбірек тәуелді болады. Сонымен қатар бір қарыз алушыға немесе
бір-бірімен байланысты қарыз алушылар тобына, салаға және аймаққа немесе
мемлекетке берілген үлкен несиелер көп жағдайда банктің банкротқа
ұшырауының негізгі себебі болады.
Банк үшін таңдамалы клиентті дұрыс таңдау үлкен маңызға ие. Әдетте
осындай серіктестерге қаржылық тұрақтылығының жоғары деңгейі бар
және өтімділік пен баланс төлем қабілеттігінің жақсы
көрсеткіштері, табыстылық деңгейінің жеткіліктілігімен қамтамасыз етілген
меншікті қаражаты бар кәсіпорындар жатқызылады. Нарықтық қатынастың дамуына
байланысты банктік жүйенің тұрақсыздығы күшейеді, ал ол өз кезегінде
экономика мен кәсіпорынның әр салалар жағдайына әсер етеді. Шаруашылық
субъектілер өзіндік қаражаттар мен резервтерді қысқарта бастайды. Бұл несие
ресурстар дұрыс айналымының бұзылуына және банк операцияларының
тәуекелдерінің өсуіне алып келіп соғады.
Банк операциялар есебінің сипаттамасы тәуекелдерді келесідей бөлуді
ұсынады: баланстық және баланстан тыс операциялар бойынша, активтік және
пассивтік операцяялар бойынша тәуекелдер. Бірақ, айта кететін жайт,
баланстық операциялар бойынша пайда болатын тәуекелдер көбінесе баланстан
тыс операцияларға таралады.
Банктік баланс тәуекеліне келесілер жатады:
* несиелік тәуекел (негізгі ссуда бойынша қарыздың
қайтарылмау тәуекелі);
* пайыздық тәуекел (берілген ссуда бойынша пайыздың алынбау
тәуекелі);
* өтімділік тәуекелі (банктің өз міндеттемелерін уақытында орындамау
тәуекелі, өтімділік нормативтерін бұзу тәуекелі);
* капитал құрылымының тәуекелі (капитал жеткіліктілік нормативінің
банк орындамау тәуекелі, оның капитал құрылымының
рационалды емес ұйымдастыру тәуекелі).
Соңғысы банктің қосымша капиталы (несиелік тәуекелдерді жабуға арналған
резервтер, бағалы қағаздардың құнсыздануынан резервтер және т.б.) негізгі
капиталынан асып түскенде пайда болады.
Баланстан тыс тәуекелдер банктің келесідей жағдайларда қызмет көрсете
алмау мүмкіндігі:
* берілген кепілдер бойынша;
шығарылған бағалы қағаздар, бағалы қағаздармен жасалған келісім-шарт
бойынша;
* несиелік міндеттемелер бойынша;
- валюталық мәмілеге отыру бойынша.
Сонымен қатар, банктік тәуекелдер деңгейі лизингтік және факторингтік
операцияларды, бартерлік және клиринттік мәмілелерді жүзеге асырған кезде
пайда болуы мүмкін.
Лизинг - жаңа техника және технологияны дамытуды қаржыландыру, нақты
негізгі капиталдың жеке элементтерді жедел түрде енгізу қажеттілік
кезеңінде құрал-жабдықтарды сатуды ұлғайту, тауардың өмір циклін қысқарту
тәсілі.
Лизингтік мәмілелердің тәуекелін төмендету үшін амортизациялық
аударымдар нормаларын жедел түрде өңдеу немесе оларды мерзімінен бұрын
аударуды пайдалану керек. Қазіргі уақытта лизинг тәуекелі жоғары операция
болып саналады. Сондықтан да одан келетін шығындарды жабу банктің резервтік
қор есебінен мақсатты түрде жүзеге асырылуы керек.
Лизингтік операцияларды жүзеге асыратын субъектілер арасындағы қатынас
формасына байланысты ол оперативтік, қаржылық, қайтарымды және халықаралық
бола алады.
Жоғарыда көрсетілген лизингтің әрбір түрлері тікелей және жанама, шұғыл
және қайта қалпына келетін (револьверлік), таза және толық бола алады.
Клиринг - ақша (валюта) аударымен тауарларды айырбастауды жүргізетін
мемлекеттер, экономикалық бірліктер, екі банк арасындағы дара төлеу.
Клирингтік операциялар маңызы келесідей көріністе: арнайы клирингтік
келісім-шарт негізінде белгілі бір календарлық кезеңдегі, көбінесе 1
жылдағы өзара сауда сомасы әр түрлі сауда-саттықпен айналысатын елдердің
белгілі бір банктік шоттарында айналыста жүреді. Клирингті жүзеге асыра
отырып, әрбір экспортер жақ экспортқа шығаратын тауар сомасын өз банкісінен
алады. Банк өз жағынан банк-импортердің аударымын күтпейді, керісіншс
клирингтік шотты дебеттейді және импортермен байланысты сәйкес банкке
дебеттік авизо жібереді. Өзара жеткізуіндегі балансты жүзеге асыруға
тырысқанға қарамастан, көбінесе кезең соңында бір жақ өз пайдасынан асып
түседі. Яғни, авуарға ие болады. Ол өзінің серіктесінен тауар алғысы
келмейді немесе оған ақша қажет. Бұл жағдайда жақ делдалдау көмегімен
үшінші елге өзінің авуарын сата алады. Бұл жерде клирингтік валюта құны мен
еркін айырбасталатын валюта құны арасында айырма пайда болады. Сандық
сипатга бұл айырманы дизажио деп атайды. Мысалы, 300 клирингтік долларды 85
еркін айырбасталатын валютаға айырбастаса, онда дизажио 15%-ды құрайды.
Клирингтік валютаны сату суитч деп аталады (ағылшын тілінен аударғанда
switch - ауыстыру, көшу). Бұл термин сауда мәмілелерінің субъектісін
немесе объектісін айырбастаған кезде қолданылады. Мысалы, беделі төмен
бағалы қағаздарды сатуда, несиелік мәміле жағдайында серіктестерді
ауыстырғанда және т.б. жағдайларда болады.
Бартерлік мәмілелер - тауарды ақшамен емес, тауармен төленетін өтелу
формасы. Олар фирмааралық және мемлекетаралық бола алады. Фирмааралық
бартерлік мәмілелер әр түрлі делдалдар көмегімен жүзеге асырылады.
Халықаралық бартерлік мәмілелер клиринг сияқты прайс-беттермен, техникалық
несиемен, тауар құнын қайта санау валютасымен байланысты, бірақ белгілі бір
уақыт кезеңімен байланысты емес және бартерлік келісім-шарт ұзақтылығы
нақты прайс-беттерде көрсетілген тауар құны мен санына байланысты.
Факторингтік операциялар бойынша тәуекелді төмендету үшін қарыз
алушының төлем қабілеттілігін, оның шаруашылық байланысының сипатын және
жабдықтаушылармен қарым-қатынасын, төлемдер құрылымын, өнімнің бәсекелес
қабілеттілігін, оның қайтару жағдайлары санын және т.б. қорытындылау керек.
Банктің факторингтік бөлімімен вексельді сатып алғанда, жабдықтаушылардың
қола вексельді (яғни тауармен өтелмейтін вексель) ие болуда қосымша
тәуекелдің пайда болуына соғады.
Ішкі тәуекелдер банктің түріне және ерекшелігіне байланысты. Бұны
былайша түсінуге болады; барлық банктерге сыртқы тәуекелдері, қаржылық
қызмет көрсету тәуекелі, баланстық және баланстан тыс тәуекелдер тән бола
тұра, негізгі зоналар, көлемдері және артықшылықты бағыттар банктің
мамандануына байланысгы әр түрлі қалыптасады, осыдан келе банк қызметінің
әрбір түрі әр түрлі сипатталынады. Тәуекелдер жинағы бұл банктер үшін әр
түрлі болады. Ақшалай бос қаражаттарды тарту және оларды басқа да несиелік
мекемелерде орналастырумен айналысатын банктер үшін салымдар мен депозиттік
операциялар бойынша тәуекелдер тән, сонымен қатар банкаралық
несиелердің қайтарылу мүмкіндігі бар. Негізгі бағыттары инновация болып
табылатын мамандандырылған банктерге жаңа технологияларды ұзақ және орта
мерзімді несиелендірумен байланысты тәуекелдер тән болып келеді. Сондықтан
мұндай банктерде бірінші орында инновация тәуекелі (қаржылық қызмет көрсету
тәуекелінің элементі ретінде), сонымен қатар маркетингтік тәуекелдер -
яғни, жаңа технологияларды енгізетін өнеркәсіптің өнімді өндіруде
туындайтын алдын ала болжанбаған қиындықтармен байланысты тәуекелдер). Бұл
жағдайда ерекше мағынаға сыртқы жобалық тәуекелдер, яғни фирмалық немесе
корпоративтік тәуекел, нарықтық немесе портфельдік тәуекел (банктік саясат
және несиелік портфельге сәйкес тәуекел табиғаты және тәуекел географиясы).
Бұл жерде алдын ала экономикалық тиімділікті, сапалылығын бағаламай,
технологиялық жаңалықты игеруде үлкен тәуекелге тап болады, яғни жаңа
технологияны уақытынан бұрын бастаса, жаңа өнімге тұтынушы сұранысы жоқ
немесе аз болса, өндіретін өнімнің белгілі бір бағытта түрі көп болса және
т.б. Биржалық банкті қарастырғанда, негізгі екі тәуекел түріне көңіл болу
керек. Мысалы, тауарлық биржада клиенттің алдын ала берген қаражаты
негізінде клирингтік есеп айырысуды қамтамасыз ететін банк үшін есеп
айырысу тәуекелі, яғни есеп айырысу операциялары бойынша шығын болады. Егер
биржалық банк бағалы қағаздар нарығында клиенттермен бірлесе отырып
трасталық және брокерлік қызметтер көрсетсе, онда бағалы қағаздармен
байланысты келесідей тәуекелдер болады:
* капиталдық (бағалы қағаздар портфелінің өтімді емес тәуекелі);
* селективтік (бағалы қағаздарды дұрыс таңдамау тәуекелі);
* уақтылы;
* нарықтық (бағалы қағаздардың құнсыздану тәуекелі);
* іскерлік (эмитенттің бағалы қағаздар бойынша пайыздарды төлемеу
тәуекелі);
- қайтарылатын (эмитент облигацияны қайтарып беру
тәуекелі).
Сыртқы сауда операцияларына қызмет көрсететін мамандандырыл-ған банк
келесідей негізгі тәуекелдерге кездеседі:
* экономикалық (валюта бағамының өзгерісіне байланысты
актив және пассив құнының өзгеру тәуекелі);
* аударым (пассив және активтердің шетел валютасында есепте-генде
айырмашылық тәуекелі);
* мәмілелік (мәміле құнының болашақ ұлттық валютада анықтал-мағандығының
тәуекелі;
* сақтандыру:
* саяси.
Жеке тұлғаларға қызмет көрсететін банктер үшін келесі
тәуекелдер тән:
* ипотекалық және тұтыну ссудалары бойынша қаржылық және несиелік
тәуекелдер;
* кепілхат бойынша тәуекел (гарантия);
* кепіл тәуекелі (залог).
Ипотекалық банктер көбінесе несиелік кепілдік заңдылық тәуекелдерге
ұшырайды.
Салалық банктер қызметтеріне салалар сипатына тән тәуекелдер және
олардың орта салалық көлемі әсер етеді. Олар басқа салалармен салыстырғанда
қаржылық және экономикалық аспектілеріндегі салалардың өзгергіштігімен,
динамизм деңгейімен тікелей байланысты. Салалық тәуекелдердің келесідей
түрлері бар:
* бета-тәуекел (бета-коэффициент);
* саланың өмірлік цикл тәуекелі;
* салалық бәсеке тәуекелі.
Бета-тәуекел - ол жалпы экономикалық қызмет нәтижесімен салыстырғанда
сала қызметінің нәтижесі орташа деңгейден жиі ауытқып тұратын жүйелік
тәуекел. Егер бета-тәуекел 1-ге тең болса, онда ол мемлекет экономикасының
жалпы сипатына сай келетін салаға ауыстыру керек. Бета-тәуекелдің
көрсеткіші қаншама жоғары болса, саланың басқа да бірдей жағдайларындағы
тәуекелі жоғары болады. Бета-тәуекел түсінігін жеке банктерге де
пайдалануға болады. Оны Глориябанк (Ресей) аналитикалық орталығы және ПАКК
кеңес беру формалар дифференциалды акция портфелі салыстырмалы орташа
бағалы қағаздармен байланысты операциялар бойынша жүйелік тәуекелді есептеу
үшін қолданады. Сонымен қатар, екінші деңгейлі биржадан тыс рыноктарда
акциялары айналыста жүретін банктер қарастырылды. Нәтижесінде, акциялар
бойынша бета-тәуекелдің экспорттық бағалық көрсеткіштері анықталды. Оған
сәйкес банктерді келесідей 5 топқа бөліп қарастыруға болады:
1) орташа нарықтықтан көп көбірек көрсеткіші;
2) орташа нарықтықтан көбірек көрсеткіші;
3) орташа нарықтықтан сол ғана көп көрсеткіші;
4) орташа нарықтықтан төмен көрсеткіші:
5) аз болжамданған тәуекел.
Келесі себептерге байланысты, мұндай бағалау әдісіне көп көңіл
бөлінуі керек:
1) бағалы қағаздармен мәмілелер көлемі аз, ол мәмілелердің өзі бір
қалыпты емес, акция бағамының дұрыс қалыптасу механизмі жоқ болғанда
бағалы қағаздар нарығының бұл кезеңінде бұл көрсеткіштің нақты
анықталуы мүмкін емес;
2) алғашқы екі топтың банктерінің жоғары тәуекелділігі олардың жоғары
табыстылығымен орнын басады.
Өмір цикл тәуекелі: әр түрлі салалардың тәуекел деңгейімен сипатталады
және әрбір сала өзінің даму кезінде алдын ала белгіленген кезеңдерден
етеді. Бұл жерде алғашқы даму жедел өсу, қалыптасқан өсу, өсу темпінің
төмендеуі және жойылу кезеңдері қарастырылады.
Ішкі салалық бәсеке тәуекелі кәсіпорын саласының өмір сүру
қабілеттілігіне әсер етеді:
* бағалық емес бәсекенің қатаю деңгейі;
* салаға кіру және шығудың жеңілдігі немесе күрделілігі;
* белгілі бір саладағы өнімнің басқа өнімдермен салыстырмалы өнімдермен
баға бойынша бәсекелес қабілеттілігінің бар немесе жоқ болуы;
* тауарлық белгі құқығының жоқ болуы;
* жабдықтаушылар және тұтынушылардың нарықтық күші;
- кәсіпорын саласының қызмет жасайтын саяси жәнеәлеуметтік
ортасы.
Бұдан басқа салалық банктерге мемлекеттік (аймақтық) және жалпы сыртқы
тәуекелдер үлкен әсер етеді және әрбір сала форсмажорлық тәуекелдерге
ұшырауы мүмкін, сондықтан қазіргі таңда салалық банктерді тәуекелі жоғары
банктер қатарына жатқызуға болады.
Әмбебап банктер өздерінің қызметтерінде барлық тәуекелдерді есепке алу
керек. Әмбебап банктерге көбінесе құрылымдық басқару, басқарушылардың жеке
қабілеттерімен байланысты тәуекелдер тән. Аймақтық белгілері бойынша және
ерекше тәуекелдер түрлеріне байланысты болады:
* аймақтық банктер - аймақтық сыртқы тәуекелдер;
* аймақаралық-аймақтық тәуекелдер жиынтығы;
- мемлекетаралық-елдік тәуекелдер;
* республикалық-республика тәуекелі.
Әр түрлі несиелік мекемелерге өздеріне тән тәуекелдер түрлері болады.
Мысалы, зейнетақы қорларына саяси тәуекелдер, депозиттік операциялар
бойынша тәуекелдер, жобалар, аймақтық тәуекелдер, аударымдар тәуекелі тән.
Өзара несиелеу қоғамдастары және өзара көмек көрсету кассаларына
салымдық, депозиттік, несиелік тәуекелдер тән. Ломбардтарға технологиялық,
операциондық, лизингтік компанияларға есеп айырысу, жобалық тәуекелдер;
факторингтік компанияларға несиелік, клиент тәуекелі; есептік үйлерге есеп
айырысу, несиелік, кепілдік, нарықтық, іскерлік тәуекелдер тән.
Көрсетілген жіктеулер және қағидалар, банктік тәуекелдердің түрлерін
ғана емес, сонымен қатар, белгілі бір жүйеге сәйкес және ерекшеліктеріне
байланысты тәуекелдер болады.
Осыдан келе көптеген банктік тәуекелдер түрлері бар және олар банктің
жүргізетін операциялар есебі үшін өте маңызды. Бірақ біз ең маңызды
тәуекелдерді қарастырамыз және мүмкін болатын тәуекел деңгейін және оларды
басқарудың тиімді тәсілдерін үсынамыз. Банктер өздерінің қызметтерін
халықаралық деңгейде атқаратын кезде келесі сыртқы тәуекелдер: елдік,
валюталық, форсмажорлық міндеттемелер тәуекеліне кездесуі мүмкін.

1.2. Валюталық тәуекел

Валюталық немесе курстық тәуекел – бұл қандай да бір шетелдік валютаға
ұлттық валютаның қатынасы кезіндегі курсының өзгеруі нәтижесінде зиян
шеккен банктерде өз қорларының бір бөлігінің жоғалуына, табыстардың толық
алынбауына немесе қосымша шығындардың шығып кетуіне алып келеді.
Валюталардың курсы салыстырмалы түрде бір-біріне әрдайым да
өзгерістер болатыны белгілі (ТЕҢГЕДОЛЛ. DMДОЛЛ., YENBGP және
т.б.), ол банк қызметінің пайдасы мен шығынында көрініс табады.
Валюталық тәуекелдер операциялық контрактілік, трансляциялық және
басқа да тәуекелдерді ажыратады.
Валюталық тәуекел пайыздық ставка және өтімділік
тәуекелімен байланысты. Ол валюталык пассив жәнс актив құүрылымдары
сәйкес келмегенде, сондай-ақ мемлекеттегі инфляциялық процестер
кезінде болуы мүмкін. Валюталық тәуекел негізінде белгілі бір кезең
ішіндегі несиелік немесе басқа да келісімнің ақшалай міндеттемесінің
нақты құнының өзгерісі жатыр. Сонымен қатар, валюталық тәуекелге келісім
шарттың кез келген жағы баруы мүмкін (несиелік, саудалық және т.б.):
кредитор өзінің шетелдік контрагентіне банктік несие бере отырып,
қарызгерге уақытша пайдалануға берген құнының эквивалентін кайтарып ала
алмау тәуекеліне барады. Ал қарызгер несиені алған кездегі болған
курс бойынша несиелік келісім-шартта валюта курсын белгілегенмен
салыстырғанда, төлейтін кездегі валюта құнының көтеріліп кетуінен
құнын жоғалтатын валюталық тәуекелге барады.
Валюталық тәуекел, әсіресе әр түрлі валюталық рыноктарда сол бір
валютаның курстары сәйкес келмеуіне байланысты сол айырымдардан пайда
табатын (спекулятивтік табыс) немесе валюта курсының әр түрлі уақыт
кезеңдерінде айырымынан түсетін пайда, мысалы, арбитраждық операциялар
жүргізетін банктерде, яғни сондай қаржылык-несиелік институттарда өте
жоғары. Валюталық тәуекел, қарызды қайтару кезеңі және несиелік контракт
сомасы неғүрлым көп болса, соғүрлым жоғары болады.
Банктердің валюталық тәуекелі ашық валюталық позиция кезінде болады.
Ашық валюталық позиция дегеніміз - ол банктің шетел валютасындағы
активтері мен пассивтерінің сәйкес келмеуі. Ол табыс та, шығын да әкеледі.
Табыс пен шығын банктің ашық валюталық позициясының қандай екендігіне, яғни
ұзак немесе қысқа ма және де Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің
курсының ресми өзгеру белгісі қандай, соған да байланысты болады.
Ұзақ позиция валютадағы активтердің, пассивтердің артып кетуін
білдіреді және де + белгісімен белгіленеді. Қысқа позиция валютадағы
пассивтердің активтерден артып кетуін білдіреді және де - белгісімен
белгіленеді.
Егер де банктің клиенттер алдындағы міндеттемесі (валюталық қорларға
қатысты) банктің валюталық корреспонденттік шотына қарағанда өте көп
мөлшерде жоғарылап кетсе, ол валюталық міндеттемелер бойынша тұрақтылық
жағдайында төмен екендігін білдіреді (яғни қысқа валюталық позиция).
Доллартеңте айырбас курсының өсуі кезіндегі қысқа валюталық позиция банк
үшін тиімді емес, өйткені клиентке қатысты өзінің міндеттемелерін ары қарай
орындау үшін банкке теңгенін қорын көп мөлшерде жұмсау қажет болады. Мұндай
жайт тиімді болады, егер де бөліп алынған теңге қоры өспей, айырбас
курсының қосымша шығындарын жаба алғандай етіп пайдаланылған болса. Осындай
дәрежедегі ұзақ позиция да курстың төмендеуі кезінде тиімді емес.
Несие берудегі валюта төлем валютасымен сәйкес келмесе де валюталық
тәуекел болады. Бір банктің бірнеше филиалдары бірігіп төлем жүргізген
кезде де валюталық тәуекелдер болуы мүмкін. Көріп отырғанымыздай, валюталық
тәуекелдердің болуы қаржылық-кредиттік мекемеге өте маңызды зиян әкеледі.
Сондықтан қаржылық-кредиттік мекемеге валюталық тәуекелдерді болжау үшін
немесе олардың салдарын неғүрлым болдырмау үшін мақсатты іс-әрекеттерді өз
уақытында ойластырып жүргізу қажет.
Бүгінгі күнде валюталық тәуекел - бұл бәрі әрдайым қадағалап отыруға
тырысатын және де валюталық курс маңызды қаржылық индикатор болып табылатын
негізгі қаржылық тәуекелдердің бірі.
Мемлекет экономика үшін негізгі фактор ретінде валюталық курстың әсер
етуінің екі жолын қолдануы мүмкін:
1) белгіленген валюталық курсты хабарлау - курсты қандай да бір
тұрақты валютаға бекіту және де осыған байланысты ұлттық өндіріспен елдің
экспорттық-импорттық балансына бір бағытта әсер ету. Бұл көзқараста
артықшылық көп, бірақ көбі олай ойламайды. Осы жолмен
көптеген гүлденуші мемлекеттердің өздері жүріп өткен;
2) инфляция және басқа да факторларға байланысты курстың әрдайым
өзгеріп отыруы. Бұл көзқараста оң жағымен қатар, теріс жағы да аз емес,
бұған мысал бола алатын Ресей.
Мысалы: Литва бірінші жолды таңдап алды (Литваның ақша бірлігі - лит,
ол АҚШ долларына катаң байланыстырылған), ал ҚР-сы екінші жолмен кетті.
Бүгінде валюталық курс - бұл елдегі экспорт пен импорт арасындағы
баланстың сальдосын бағалау ғана емес, ол мемлекеттің өте ғаламдық саясаты.
Елдердің алтын-валюталық резервтері елдердің міндеттемелерімен бірге
міндетті түрде халықаралық бірлестіктер мен келісімдер контексінде
қарастырылуы керек.
Қаржы нарықтарында мемлекет өз мүддесін қорғау керектігін ескеру өте
маңызды, әйтпесе ол өте тез және өзіне де білінбестен өзінің барлық қаржы
ресурстарын жоғалтып алуы мүмкін (мысалы, Оңтүстік Корея). Әлемдік қаржы
нарықтарында әрдайым қаржылық күрес жүріп жатады, онда бірқатар жақтардың
мүдделері үйлесуі немесе алшақтауы мүмкін. Сондықтан осы нарықтарға қатысу
үшін (ҚР-сы шетелдік қаржы нарықтарында өзінің міндеттемелерін салады)
бірнеше жағдайларды ескеру қажет. Өйткені оларды сақтамаса, қатысқан кезде
айтарлықтай зиян келуі мүмкін.
Сондай-ақ, айта кететін жайт, өзгерістер болып жатқан елдердің өздері
ғана валютаның ауытқуындағы қиын болжанатын тәуекелдерге бармайды, сонымен
қоса осы дағдарыстағы елдермен көршілес елдер де немесе шамалы экономикалық
болмашы саяси байланыстары бар елдер де осы тәуекелдерге барады.

ІІ. БАНК ТӘУЕКЕЛДЕРІН БАСҚАРУ

Банкте кездесетін тәуекелдердің бәрі банк саясатының және де ҚР ҰБ-нің
бекіткен нормативтерінің бұзылуына жол бермейтін қатаң басқару жүйесінде
болуы тиіс.
Банктік тәуекелдерді басқару негізінде тәуекелдің деңгейін төмендету
бойынша мақсатты бағытталған іздестірулер мен жұмыстарды ұйымдастыру,
табыстылық пен тәуекелдің тиімді қарым-қатынасын табу, белгісіз қаржылық-
шаруашылық жағдайындағы пайданы табу және оны көбейту өнері жатыр. Біздің
республикамыздьң ірі банктері үшін қызметтерінің барлығы тәуекелмен
байланысты мақсатты бағытталған деп айтуға болады.
Тәуекелді басқаруға жүйелі тәсілді қолдану және оны ірі банктің
активтері мен пассивтерін басқару жүйесін қалыптастыру кезінде (алдағы
уақытта дамуы үшін де) қолданылуын есептеуге болады. Банктік тәуекелдерді
басқаруға жүйелі ықпал ету негізінде шет елдік тәжірибенің негізінде
зерттелген жалпыға белгілі қағидалар жатыр.
Бұл қағидалар банктердің өз тәуекелдерін басқару мен бөлуіне болатын
және басшылар басқармамен заңгерлер жақсы жұмыс тәжірибесіне салыстырмалы
талдау жасау үшін қолдануьша болатын жалпы құрылымды (89 қағиданы)
білдіреді.
Бақылау тиімділігі көзқарасы жағынан тәуекелдерді басқаруды
құрылымдастыруды қолданады. Бұл кезде банктің басқару ролі тәуекелмен
байланысты стратегия, тәуекелдерді жалпы басқару, қолдау функциясының
құрылымдық басқарудың тиімділігі, кадрлар сапасы, ақпарат сапасы
ескеріледі.
Банкті басқарудың ролі жоғары бағаланады, себебі ірі банктерде жиі
кездесетін тәуекелдерді түсіну мен осыған сәйкес бақылау жауапкершілігі
нақты басқарылады.
Тәуекелдерді жалпы басқару тәуекелдердің картасын жасаумен
түсіндіріледі:
* несиелік тәуекел;
* портфельді топтау;
* ағымдық тәуекел (операциондық);
* бизнес тәуекелі.
Қағидалар келесідей түрде топтастырылады: тәуекелдерді стратегиялық
басқару; тәуекелдерді басқару бойынша функциялар; тәуекелді өлшеу бойынша
есеп беру және оларды бақылау; тәуекелдерді басқару жүйесі.
Тәуекелдерді стратегиялық басқаруға жауапкершіліктің біртұтас
жүйесіне тәуекелдерді анықтау және бағалау, тәуекелдердің шегі
кіреді. Қорытынды жауапксршілікті басқарма өз мойнына алады. Тәуекелдері
басқару қызметі тәуекелдерді жедел басқару, тәуекелдерді өлшеу және бағалау
арқылы жүзеге асады.
Осындай тәуекелді болдырмау үшін пайда мен шығынға шек қою керек,
персоналдарды қадағалау және кадрларды ауыстыруды жоспарлау, нарықтағы
мінез-құлық ережесін үйрету, бір операцияны бірнеше жұмыскерлердің есепке
алу кезінде жеке бөлімшелер қарасынан кезеңдік бақылауды жүргізу, аудиттің
көмегімен бақылау, персоналдарға жоғары қысым көрсетуді алыптастау керек.
Техникамен байланысты тәуекелдер Рейтер, Телерейт сияқты
димененттік жүйе және де СФИФТ пен Телекс төлемдік жүйесін жаппай
қолданып жатқандықтан туындайды. Бұл тәуекелділіктер банктік операцияларды
жаңарту кезінде персоналды компьютерлерді колданумен байланысгы. Банк
құрылымында осы жүйелерді техникалық қолдау бойынша талдаушылардың және
жүйелерге кіруді қадағалау үшін құпия сөздерді қолдану тәуекелдің деңгейін
азайтуға мүмкіндік береді.
Басқарудағы қиындықтар, банктің жекелеген бөлімшелеріндегі
ұйымдас-тырушылықтың тиімсіздігі және жауапкершілікті бөлу кезіндегі
келіспеушілік осының бәрі ұйымдастырушылық тәуелсіздігі сияқты тәуекел
түрінің тууына әкеледі. Оны төмендету үшін басқарудың қағндалары мен
әдістерін уақтылы қайта қарап отыру, бөлімдер мен жеке жұмыскерлердің
функцняларының бөлінуін қадағалау,бөлімшелер құрылымының құқықтары мен
міндеттемелерін қолданудың тиімділігін талдау және банктің қызметін
кезендік тексеру мен қайта ұйымдастыруды жүргізу автоматты бақылау жүйесін
жасау қажет.
Ақпараттық тәуекел жалған немесе бұрмаланған ақпараттың түсуі банк
құзырындағы тауарлары, қызмет көрсетулері, материалды мүліктері немесе
заңды құқықтарына ақпараттардың сәйкес келмеуімен байланысты. Ақпарат
өңделген және дұрыс талданған болуы мүмкін, бірақ есеп берудің мәліметтері
дұрыс толтырылмаған. Бұл қағидаларға сәйкес, банктерде тәуекелдерді
күнделікті өлшеу, басқару мен бағалауға жауап беретін тәуекелдерді басқару
бойынша арнайы бөлімше болуы қажет.
Тәуекелдерді өлшеу, есеп берушілік және бақылау, несиелік тәуекел,
өтімділік тәуекелі, нарықтық тәуекел, тәуекелді басқару, тәуекел
көрсеткіштерін біріктіру, шектеу, табыс пен шығындарды бөлу, қызметті
бағалау сияқты мәселелерге ерекше көңіл аударуды түсіндіреді. Бұл кезде
несиелік тәуекелді, өтімділік тәуекелін, нарық тәуекелін бағалау қиынға
түспейді деп есептеледі, ал ағымдық және заңдық тәуекелді, бухгалтерлік
есеп беру тәуекелін, сатып алу тәуекелін, заңдылық тәуекелін, жағдайлық
тәуекелін бағалау қиынға түседі.
Несиелік тәуекелді бағалау банктік қызмет көрсетудің құрылымдық
бөлімшелері мен түрлері бойынша бағалау біртектес қағидаларының сақталуын
білдіреді.
Есеп айырысу тәуекелділігіне несие бойынша төленбеген мөлшерін қосу,
өтеу мерзімін ескеру, әр тараптың тәуекелділікті бекітуін және қарыз
тәуекелінің есептеу мүмкіншілігін анықтау мақсатты ойластырылған деп
есептелінеді. Несиелік және нарықтық тәуекелдердің салыстырмалылығы ерекше
мәнге ие болады.
Өтімділік тәуекелін бағалау тек елдің тәжірибедегі өтімділік
тәуекелінің үш түрін бөлуді ұсынады:
* ақша қаражатының және ақша қаражатында қысқа мерзімдік
талап етуді қанағаттандыру үшін құнды қағаздар нарығында айналысатын
қажетті деңгсйін ұстап тұру;
* қаржы құралдарын тарту үшін капитал нарығына өту;
- нарықта позицияны табу үшін немесе жою мүмкіншілігі. Нарықтық
тәуекелді бағалау күнделікті уақыт құнын анықтауды барлық
құрылымдық бөлімшелер бойынша тәуекелді өлшеудің бірыңғай қағидасының
сақталуының тәуекелді өлшеудің қосымша әдістемесін нарықтық тәуекелдің
күнделікті есептелуін бекітілген шектеулермен салыстыруды білдіреді.
Тәуекелдің компоненттерін анықтау маңызды жағдай болып табылады. Бұл
мақсатта әрбір операцияны қалыптастырушы компоненттерге барлық тәуекелдерді
анықтайтын мүмкіншілік болатындай бөліп” тастау қажет. Осыдан
кейін, барлық анықталған тәуекелдер бақылау жүйесімен салыстырылады, ол әрі
қарай тәуекелді басқару процесіндегі жетіспеушілік пен әлсіз жерлерін алып
тастау бойынша шаралармен анықталады.
Егер айырысу тәуекелі төмендеген салалардың фирманың есептеп қойған
төлем бойынша әріптестердің міндетін орындамауға қатысы ретінде бағаланады.
Батыс тәжірибесінде мұндай тәуекел алдын ала есептеген тәуекелден бөлек
бағаланып, бақыланады. Ағымдық тәуекел, егер серіктес міндетін бүгін
орындамаған жағдайда жасалған мәселенің ағымдық қайта қалыптастыру құнын
білдіреді. Оның бағалануы нарықтың көрсеткіштері бойынша бағалаумен ұқсас.
Потенциалды тәуекел - бұл егер партнер операцияны жүзеге асыру кезінде
алдағы уақытта өз міндетін орындамайтын жағдайдағы мүмкін залалдар.
Біздің республикамыздағы банктер тәжірибедегі несиеге шектеу қою үшін
несиені бағалаудың тәуелсіз процесі, несиелік тәуекелді бағалаудың
келісілген стандарты, делдалдармен есеп айырысу орталықтары үшін шектеулер
қажет. Бақылау жүйесі жаңа операциялардың тек несиелік сызықты қолдану
мүмкіншілігі анықталғаннан кейін ғана жасалуы керектігіне бағытталған болуы
қажет. Бұл кезде процедура серіктесте заңдылық құқық пен осы келісімдерді
жасауға өкілеттілігінің болуын қамтамасыз ету қажет.
Мемлекеттік құрылымдар және басқарушы тараптар занды құқықтар мен
өкіметгердің әсер ету аймағын бекіту үшін қосымша зерттеулер жүргізуді
талап етуі мүмкін.
Тәуекелді бақылау мен шектеулерді салыстыру күнделікті жүргізіледі.
Несиелік тәуекел, өтімділік тәуекелі және нарықтық тәуекел барлық
ұйым масштабында жинақталып және бақыланады.
Жинақтау тәуекелдің нақты бағасын осы құнның шегімен салыстырғанда
есебі үшін негіз болып табылады.
Тәуекелді банктік операцияны және клиентгі басқарудың басты міндеті осы
немесе басқа тәуекел түрін өзіне алдын ала сақтау дәрежесін анықтау және
операциялар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.