Қазақстандағы болашағы бар дәрілік өсімдіктер. 1.Түймедақ. Шүйгіншөп. 2.Өзекті жөке. Сары раушан. 3.Сүйекті аққурай. Самалдық шөп

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Семей

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақстандағы болашағы бар дәрілік өсімдіктер. 1. Түймедақ. Шүйгіншөп. 2. Өзекті жөке. Сары раушан. 3. Сүйекті аққурай. Самалдық шөп

Орындаған: Тұрысбекова Ә. Е

Тексерген : Жылкыбаева С. Д.

Семей 2015

Дәрілік өсімдіктер (лат. Plantae medicinalis ) , шипалы өсімдіктер - медицинада және мал дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер. Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық қосылыстардың болуына байланысты. Қазақстанда өсетін алты мыңнан астам өсімдік түрінің бес жүздей түрі дәрілік өсімдіктерге жатады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі. Дәріні көбінесе жабайы өсімдіктерден алады .

Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, қайнатынды, шай, ұнтақ, т. б. түрінде қолданылады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі. Дәріні, көбінесе, жабайы өсімдіктерден алады. Көптеген өсімдіктердің емдік қасиеттері бар. Оларды дәрілік өсімдіктер дейді. Осы заманғы кейбір ең таңдаулы дәрілер жабайы шөптерден жасалған.

Соған қарамастан адамдар пайдаланып жүрген дәрілік шөптердің бәрі бірдей медициналық тұрғыдан өз бағасын алған жоқ, ал ондай шөп қолында барлар кебіне оны қате пайдаланады. Өз өлкеңіздегі осындай шөптерді зерттеуге тырысыңыз және қайсысының емдік қасиеті бар екенін анықтаңыз.

Дәрілік түймедақ (лат. Matricária chamomílla ) ^[ - бір жылдық, Астралылар тұқымдасына жататын шөп тектес өсімдік

Ботаникалық сипаттамасы. Дәрілік түймедақ - биіктігі 35-40см -ге жететін бір жылдық шөптесін өсімдік, тамыры нәзік, білеу. Бірен-саран бұтақталған сабақтары бар, күрделі екі-үш қауырсынды тілімделген жапырақтары сабақтарында кезектесіп орналасқан. Тілімделген жапырақшалары жіңішке жіп тәрізді, төменгі жапырақтары сабақтарын жартылай қоршап жатады. Гүлдері өте көп, себет немесе кәрзенке гүл шоғырын түзеді. Гүлдері тұтас немесе біршама үгітілген жартылай шар тәрізді гүлсебеттерден тұрады, гүл сағақтары 3см-ге дейін болады, кәрзенкелері шеткі тілше және ортанғы сары түтікше гүлдерден тұрады. Гүл тұғыры қуыс, жартылай шар тәрізді немесе конус тәрізді. Себеттердің тілше гүлдері ақ түсті, түтікше гүлдерінікі сары, иісі күшті жұпар иісті, дәмі татымды, ащылау.

Химиялық құрамы. Дәрілік түймендақтың гүлдерінің құрамында 0, 2- 0, 8% дейін көк түсті эфир майы бар, эфир майының ең басты компоненттері матрицин мен матрикарин, осы қосылыстардан хамазулен (7% жуық) түзіледі, бұлардан басқа эфир майының құрамына сесквитерпендер фарнезен, бисаболен, кадинен және монотерпен мирцин кіреді. Сонымен қатар эфир майында флаваноидтар, кумариндер, ұштерпен спирттер, салицил қышқылы, аскорбин қышқылы, каротин және т. б. заттар кіреді.

Қолдануы. Дәрі үшін өсімдіктің гүлдерін сабағынан үзіп, жинап алады.

Түймедақтың гүлінен жасалған дәрілердің жел шығаратын, қабынуға қарсы әсер ететін, тер шығаратын, ауырған жерлерді тыныштандыратын, денедегібұлшық еттердің тырысуына қарсы әсер етеін қасиеттері бар.
Сонымен қатар қан тоқтататын, микробты жоятын, өт айдайтын, етеккірдің келуін реттейтін дәрі ретінде де қолданады.
Халық медицинасында өсімдік гүлдерінің тұнбасынан жасалған дәрілерді асқазанның, тоқ ішектің қабынуын, бауырдың, бүйректің, қуықтың ауруларын емдеу үшін пайдаланады.
Дене сыртындағы іріңдіжараларды, ванна жасау арқылы подаграны, ревматизм ауруына байланысты буындардың сырқырағанын емдейді.
Тамақ бездері мен тіс түбіріндегі еттер қабынғанда ауызды және тамақты шаяды.
Түймедақты шаштың қайызғағын кетіру үшін де пайдаланады.

Шүйгіншөп (лат. Valeriana officinalis ) - көп жылдық, шөп тектес өсімдік.

Сипаты

Биіктігі 1, 5 метргедейінжетеді.
Тамырықысқа, ішіқуыс, тікөседі, да бар.
Сабағытік, сырты сай-сай, ішіқуыс.
, , .
, қарама-қарсыорналасқан, шеттері ара тісті.
Гүлдерімайда, ашыққызылтүсті, хошиісті, . Гүлтәжі бес гүлжапырақшаларынан, ал гүлтостағаншасы бес .
Тұқымы - біршетіндешашағы бар, .
Мамыр-.
Жемісішілде-.
Өсетінжерлері: шабындықтар, көгалдыжерлер, өзендердіңжағалары, бұталардыңарасы, ормандар, батпақтыжерлер.

Дәрілік қасиеті. Өсімдік гүлдеп біткеннен кейін үстіңгі бөлігі қураған соң тамырын жинайды.

Тамырындаэфир майлары, валериан қышқылы, алкалоидтар бар.
Эфир , , бронх демікпесінде, бас сақинасында, жүрекқаттысоққанда, .

Өзекті жөке (лат. Tilia cordata ) - құлқайыргүлділер тұқымдастары, жөке туысына жататын ағаш.

Ботаникалықсиапты

Биіктігі 30 м-гедейінжететін, .
, сағақтарыұзын, жүректәрізді, шеттерімайда, ара тісті, ұштарысәлсүйірлеу.
Гүлдеріашықсары, . бар.
Жемісібір-екітұқымдыжаңғақша. Маусым-шілдеайларында бар болғаны 10-15-ақ күнгүлдейді.

Өсетінжері мен таралуаймағы. Еуропада, . Қазақстанда .

Құрамы, емдік қасиеті және қолданысы. Құрамында эфир майлары, илік заттар, воск, гесперидин, қант, шырыштар, С дәрумені, каротин бар.
Дәрі жасау үшін жөке ағашының гүлдерін қосымша жапырақшаларымен бірге жинап алады. Гүлдерінен жасалған сулы тұнбалар тер шығарады, дененің қызуын төмендетеді, микробтарды жояды. Халық медицинасында гүлін ревматизмге, жөтелге, іштің түйнеп ауруына да қарсы қолданады. Сонымен қатар жөке ағашы аяқ-қол бұлшық еттерінің тырысуына, бүйрекке тас байлануына, қуықта құм пайда болуына шипа. Дене сыртындағы іріңді жараларды жұмсатру үшін оның бүршіктері мен жапырақтарын пайдаланады.
Жөке ағашы құрылыста, жиһаз жасауда пайдаланылады. Көркем ағаш ретінде саябақтарда әсемдік үшін өсіріледі.

Сары раушан (лат. Solidago virgaurea ) - күрделігүлділер тұқымдасы алтыншыбық туысына жататын биіктігі 1 метрге жуық, көп жылдық, шөп тектес өсімдік.

Сипаты:

Сабағы жіңішке, тік өседі, жоғарғы жағы бұтақты.
Тамырынан өсіп шыққан жапырақтарының сабақтары ұзын, эллипс тәрізді. , отырмалы.
Гүлдеріалтындайсары, . Сары раушанныңорыстілінде "золотая розга" депаталатыны да . . Селдірлеуормандарда, бұталарарасында, тастақтыжерлерде, тау етектеріндеөседі.

Емдік қасиет. . Құрамындаилікзаттар, сапониндер, эфир майлары, алкалоидтар бар.

, бүйрекқабынғанда, қуыққа, , .
, подаграныемдейді.
, ұнтақтапсебеді

Дәріні дайындау және қолдану тәсілі. Ұнтақталған өсімдіктің 6 шай қасығын алып 2 стақан салқын суға салады да, 8 сағат тұндырады. Дайын болған дәріні бір күн ішінде ұрттап ішіп тауысады.

Мал дәрігерлігінде қолдану. Дәрілік шикізат ретінде өсімдіктің сабақ - жапырақтары орылып алынып, қуратпай кептіріледі. Мал дәрігерлігі практикасында өсімдік шөбін іш өткенде тоқтату үшін, ал гүлінің тұнбасын бүйректің, қуықтың қабынуын басу үшін қолданады. Ал оның жаңа ғана жұлынып алынған жапырағы тері жараларын емдеуге пайдаланылады. Орта есепен ірі малға сары раушанның шөбі де, гүлі де 20 - 30 грамм мөлшерінде ішкізіледі. Бұл өсімдік мал, әсіресе ірі қара сүйсініп жейді. Оның шөбі шауып алынып, сиырға, бұзауға, қойға кәдімгі шөб ретінде де беріледі. Ал дәрі ретінде оның гүлінің тұнбасы (1:10) пайдаланылады.

Сүйекті аққурай (Psoralef drupacea) - бұршақ тұқымдасына жататын шөптесін өсімдік түрі.

Unidentified Plant 1960 3.jpg

Биіктігі 100-120 см, кейде 200 см болады. Тамыры тереңге кетеді. Сабағы тік бұтақтанған, түкті жапырақтары жай, бүтін жиекті, үшкүлақты келеді. Гүлдері ұсақ, ақ, қызғылт түсті жапырақ қолтығына орналасқан. Дөңгеленген жаңғақ тәрізді 5-6 мм бүршағы бар. Тұқымы ұсақ. Мамыр-шілдеде гүлдеп, тамыз-қыркүйекте дән береді. Оңтүстік Қазақстанда 3-4 мың га қоры бар. Түркістан ауданындағы тау бөктерлерінде, құмды жерлерінде қаулап өседі. Сүйекті Аққурай құрамында эфир майы болғандықтан медицинада дәрілік өсімдік ретінде қолданылады. Жапырағынан желім, тамырынан илік заттар, сабағынан арқан есетін жіп алынады.

Самалдық шөп - биіктігі 1 метрге жуық, бір жылдық, шөп тектес өсімдік. Сабағы тік өседі әрі қысқа, ұштары сүйір, шеттері бүтін, жоғарғы жағында қара қоңыр дақтары бар, бұтақтары көп, жапырақтары кезектесіп орналасқан. Гүлдері ақ немесе қызғылт түсті, 5 гүл жапырақшадан тұрады, жапырақтарының қуысына масақша тәрізденіп шоғырланған. Жемісі жұмыртқа сықылды қара түсті жылтыр жаңғақша. Самалдық шөп өзендердің, арықтардың жағаларында, ылғалды жерлерде, арамшөп ретінде егістік жерлерде өсе береді. Дәрі жасау үшін оның жер бетіндегі бөлігінің жоғарғы жағын гүлдеген кезінде жинап алады. Құрамында К витамині, флавонды гликозидтер, эфир майлары, қоймалжың, илік заттар, С витамині бар. Өсімдіктің қан тоқтататын, несеп айдайтын, іш жүргізетін қасиеттері бар. Дене сыртындағы жаралардың жазылуын тездету үшін майдәрі жасап та пайдаланады. Етеккір көп келгенде, геморрой түіндерінен, жатырдан қан кеткенде оны тоқтату үшін қолданады. Бас ауырғанда кісінің желке тұсына өсімдіктің жас шөбін басуға болады. Әйелдердің ақ етіккірінің келуін, бүйректің ауруларын емдеу үшін де пайдаланады.