Жезқазған кен орнын ашу, қазып алу және жерасты жұмыстарымен қамтамасыз етудің жобасы

Кіріспе

Халық шаруашылығының кез-келген саласының тау-кен өндірісінің өнімімен жеткілікті қамтамасыз етілмеген жерде үдей дамып, өркендей өсіп кету мүмкін емес. Сондықтан да,өскелең өнер кәсібіміз тау-кен өндірісінде жеделдете дамытып ,ондағы еңбек өнімділігін арттыруды талап етеді.Минералдық шикізат өнімінің деңгейін өсіре түсу, тау-кен өндірісін ғылыммен техника талапы тұрғысында кен қазудың озық технологиясың үнемі іздестіруде, өндірістік негізгі процестерге пәрменділігі жоғары еңбек өнімділігін арттырып, ауыр жұмысты жеңілдететін маркшейдерлік құралдарда әрдайым жетілдіріп, өндіріске енгізіп отыуды талап етеді. Кен қазу жүйелерінің конструкциялық элементтерін өзгертуге себепкер болатын негізгі технологиялық процестерге пайдаланатын жабдықтардың артықшылығы техника-экономикалық тұрғыдан есептеліп, сараптану нәтижелерінде қабылайтын инженерлік бірден-бір дұрыс шешімге негіз болмақ. Жобаланатын кеніш, ”Қазақмыс корпорациясы” акционерлік қоғамның қарамағында және кең байтақ республикамыздың мыс өндірісінің шикізатпен жабдықтаушысы болып табылады.

Пайдаланған әдебиеттер

1. М.Б. Нұрпейсова “Геодезия және маркшейдерлік іс” – Алматы, 1993
2. Ш.Әбдіраманов “Жер астында уда қазу процестерін есептеу” – Алматы “Ана тілі”, 1991
3. Н.Х.Баязитов “Жер асты қазу жүрістері” – Алматы КазПТШ, 1992
4. В.И.Борщ-компоннец “Маркшейдерское дело” – М: Недра, 1985
5. Тау-ккен журналы – М: Недра, 1911
6. Тау-кен журналы – М: Недра, 1969

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 104 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Андатпа

Кіріспе

1 Геология бөлімі
1.1 Кен орнының сипаттамасы
1.2 Гидрогиология
1.3 Кен орнының барланғаны және дайындығы
1.4 Эксплутацияның инженерлік геологиялық жағдайы
1.5 Кен мен кен қыртыстарының морфологиялық және сапалық сипаттамасы

2 Тау-кен бөлімі
2.1 Кеннің өнеркәсіптік қорын есептеу
2.2 Өндіру тәсілі
2.3 Кеніштің жылдық қуаты
2.4 Шахтаның жұмыс тәртібі
2.5 Кенішті ашу
2.5.1 Негізгі ашу қазбасы түсетін жерді анықтау
2.6 Қазу жүесін таңдау
2.6.1 Қазып алу жүйесі
2.6.2 Тазалап қазып алуды есептеу
2.6.3 Дайындық тиеме жұмыстары
2.7 Экономикалық бөлімі
2.8 Материалдар
2.9 Материалдар-статьясы бойынша өзіндік құндары
2.10 Тау-кен жұмыстарын жүгізудегі техника қауыпсіздігі

3 Аэрология бөлімі
3.1 Шахтаны желдетудің әдістерін талдау
3.1.1 Желдету схемасын талдау
3.2 Жалпы шахтаның ауасын есептеу
3.3 Жалпы шахтаның депрессиясын есептеу
3.4 Калорифер қондырғларын есептеу
3.4.1 Калорифердің жылу өнімділігі

4 Еңбек қорғау бөлімі
4.1 Жезқазған кенішін зерттеудегі соңғы жылдарда кездескен кәсіп-ауру мен
өндірістік жарықтауды талдау
4.2 Өндірістік жарықтанудың алдын алудың қауыпсіздік-техникалық
шаралары
4.2.1 Тау массаларының бузылыстары мен күрес шаралары
4.2.2 Бұрғылап-аттыру жұмысындағы жарықтану мен күрес шаралары
4.2.3 Зумпфтар мен су жинағыштарында жерлестергіштерді орналастыру
4.3 Санитарлық-гигиеналық шаралар
4.3.1 Шаңмен күрес әркеттері
4.3.2 Шумен күрес әрекеттері
4.3.3 Дірілмен күрес әректтері
4.4 Электр тізбегімен қоректенетін лампалармен жарықтану
4.5 Санитарлық, тұрмыстық және дәрігелік қызметі
4.6 Ішетін су мен жабдықтау
7. Медициналық жәрдем
8. Өртке қарсы шаралар
4.8.1 Өрт қауыпінің алдын-алу шаралары
4.9 Тау-кен құтқару ісі
4.10 Апатты жою жоспары

5 Экономикалық бөлімі
5.1 Кеніштің жұмыс істеу тәртібі
5.2 Кеніштің құрылысына жұмсалатын қаржылар
5.2.1 Тау- кен жұмыстарына жұмсалатын қаржы
5.2.2 Ғимараттар мен құрылыстар салуға жұмсалатын күрделі қаржыны
есептеу
5.2.3 Жабдық және монтаж алуға жұмсалатын күрделі қаржы.
5.2.4 Кеніштегі құрылыс топтар үшін схема бойынша қорытындыны есептеу
5.3 Басқарушылар мамандардың еңбекақының қорын есептеу.
5.4 Электр – энергияға кететін шығын.
5.5 Пайдалы қазындылардың ( кен байлықтың ) өзіндік құнын есептеу
5.6 Жобаланған кеніштің техника – экономикалық көрсеткіштері

6 Геодезиялық бөлімі
6.1 Геодезиялық жұмыстар
6.2 Триангулеция
6.3 Полигонометрия
6.4 3-4 кластық нивелирлеу
6.5 Геодезиялық жұмыстарды орындаған кездегі техникалық қауіпсіздік.

7 Маркшейдерлік бөлімі
7.1 Жобаланатын тау- кен кәсіпорндағы маркшейдейдерлік қызметтің
міндеттері
7.2 Кен орынын ашудағы маркшейдерлік жұмыстар
7.2.1 Өндіріс алаңын жобалау
7.2.2 Оқпанның центрі мен остері
7.2.3 Көтергіш комплексін салудағы маркшейдерлік жұмыстар.
7.2.4 Оқпанды жүргізу және әбзелдеу
7.3 Жалғастыу түсірісері
7.3.1 Тік бір оқпан арқылы бағыттау
4. Жер асты қазбаларына биіктік белгісін беру
5. Күрделі казбаларды жүгізүдегі маркшейдерлік жұмыстар.
7.5.1 Тау кен қазбаларына горизонталь жазықтықта бағыт беру
7.5.2 Тау кен қазбаларына вертикаль жазықтықта бағыт беру
7.5.3 Кезікпе кенжарлар жүргізудегі маркшейдерлік жұмыстар
7.6 Жер асты қазбаларын түсіру
7.7 Теодолиттік түсірістер
7.8 Кен қазбаларындағы биіктік түсірістер
7.9 Геометриялық нивелирлеу
7.10 Тригонометриялық нивелирлеу
7.11 Дайындық ,тазалау қазбаларын түсіру

8 Арнаулы бөлімі
8.1 Панельді-бағаналы қазу жүйесінде тазарукен қазбаларынабағыт беру
8.2 Биік діңгектерді маркшейдерлік түсірісі

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Андатпа

Дипломдық жобада
Жезқазған кен орнын ашу, қазып алу және жерасты жұмыстарымен
қамтамасыз етудің жобасы қарастырылған. Дипломдық жобаның арнайы бөлімінде
панельді-бағаналы қазу жүйесінде тазарту кен қазбаларына бағыт беру
жұмыстары енгізілген.

Кіріспе

Халық шаруашылығының кез-келген саласының тау-кен өндірісінің
өнімімен жеткілікті қамтамасыз етілмеген жерде үдей дамып, өркендей өсіп
кету мүмкін емес. Сондықтан да,өскелең өнер кәсібіміз тау-кен өндірісінде
жеделдете дамытып ,ондағы еңбек өнімділігін арттыруды талап
етеді.Минералдық шикізат өнімінің деңгейін өсіре түсу, тау-кен өндірісін
ғылыммен техника талапы тұрғысында кен қазудың озық технологиясың үнемі
іздестіруде, өндірістік негізгі процестерге пәрменділігі жоғары еңбек
өнімділігін арттырып, ауыр жұмысты жеңілдететін маркшейдерлік құралдарда
әрдайым жетілдіріп, өндіріске енгізіп отыуды талап етеді. Кен қазу
жүйелерінің конструкциялық элементтерін өзгертуге себепкер болатын негізгі
технологиялық процестерге пайдаланатын жабдықтардың артықшылығы техника-
экономикалық тұрғыдан есептеліп, сараптану нәтижелерінде қабылайтын
инженерлік бірден-бір дұрыс шешімге негіз болмақ. Жобаланатын кеніш,
”Қазақмыс корпорациясы” акционерлік қоғамның қарамағында және кең байтақ
республикамыздың мыс өндірісінің шикізатпен жабдықтаушысы болып табылады.

1 Геология

1.1Географиялық жағдайлар
Жезқазған кенорны Орталық Қазақстанның оңтүстік батысында Қарағанды
облысының Жезқазған қаласынан батысқа қарай 20 км қашықтықта орналасқан.
Кенорнының аумағы 20 км2 және 67°22 - 67°32 шығыстық байлық және 47°50 -
47°55 солтүстік ендікте жатыр.
Жезқазған кенорны темір жолдармен Жарық, Жезқазған, Сәтбаев, Жезді
қалашығымен байланысқан.
Ауданының климаты континенттік шөлейтті және құрғақ далаға тән. Қаңтар-
ақпан айларының төменгі температурасы –41 –42, шілде-тамыз айларында +38
+48 С. Орташа жылдық ылғалдылық 120 - 200 мм болады. Топырақтың мұздау
тереңдігі 2 м-ге жетеді.
Шығыс, солтүстік-шығыс, солтүстік бағыттағы жел басым. Желдің жылдық
орташа жылдамдығы 4,3 мс-ке тең.
Гидрографиялық торабы нашар дамыған, кішірек өзендерінің режимі жыл
мезгілімен тығыз байланысты.
Сейсмикалық жағынан тұрақты, жерсілкіну 6 баллға дейін болуы мүмкін.
Кенорын орналасқан жерде өсімдік қабаты өт жұқа.
АҚ “Қазақмыс” кәсіпорындары екі негізгі алаңда орналасқан:
1) жер асты және ашық әдіспен кеніштер, қызмет көрсетуші
кәсіпорындар,
№3 байыту фабрикасы орналасқан алаң;
2) кеніш алаңынан 20км қашықтықта орналасқан Жезқазған қаласы. Алаңда
№1 және №2 байыту фабрикалары, мыс қорыту зауыты, ЖЭО, қоймалар,
базалар және басқа қызмет көрсетуші кәсіпорындар бар.
Жезқазған және кеніш алаңдары өзара темір жол және
автомобиль
жолдарымен байланысқан

1.2 Кен орның сипаттамасы
Жезқазған кен орнының геологиялық құрамында жасы және литологиялық
құрылымында алуан түрлі жыныстар кездеседі. Бұларға қоса көптеген кенді
және кенсіз пайдалы кендерде кездеседі. Қуаты 630-680м. Жезқазғандық
біріккен жыныстар бөлімі бірі-бірімен араласып келген қызыл және сұр түсті
құм тастармен алевролиттерден тұрады.
Жезқазған бөлімінде төменде көрсетілген нөкерлер жоғарыдан төменге қарай
бөлінеді:
1. Жиделіса қуаты 360м., көлбеу қатарлары қызыл құм тастармен
алевролиттерден тұрады(Р1gd);
2. Жезқазғандық қызыл және сұр құмтастармен жеке бағынышты болып
келген алевролиттер мен конгломераттрдан тұрады (С3dz)
3.Тасқұдың қызыл құмтастармен алевролиттермен қатпарлы келген
ізбестастардан тұрады.
Өнеркәсіптік кеннің барлық кен сілемі. Жезқазған сұр құмтастар
қатпарлы жалғасады. Жезқазған 9 кенді горизонт қабатының жетілуі осы шахта
алабының құрамында кездеседі. Әр кендік қабаттың өзіндік еркшеліктері бар.
Әр кендік қабат екі және оданда көп қыртысты қызыл және сұр құмтастармен,
алевролиттерден тұрады.
Ақшилік горизонта (С3ақ). Крестовскийлік(С3кг). Жоғары раймунд (С3rm).
Орташалық раимунд және кендік өркен,қуаты 30-40м. Жеті қабаттың қуаты 100
м. Шамасында әркендік қабат екі және оданда көп қыртысты қызыл және сұр
құмтастармен алевролиттерден тұрады .
Жезқазған кен сілемі үш структуралық алыптың қиылысында орналасқан. Кенгір,
Жаңасай және жыланды. Жезказғанның мұнда жынысты кен сілемі екі бөлінеді:
төменгі тас құдық және жоғарғы Жезқазған. Төменгі тас құдық 257м. және ол
16 қызыл және сұр құмтас қатпарларынан тұрады.
Даярланған шахта албарындағы кеннің құлау бұрышы 1,5 мен 20м.
аралығында. Бұл кен орнында кездесетін кеніштің түрлері, оның құрамына
қарамастан тек қана тақталы сұр кварц, дала шпаты құмтастарымен
қабаттасқан. Бұл ауданға көп қабатты кеннің лайықты, кен қабат ара
қашықтығы 5-тен 50 метрге дейін және одан да жоғары. Тазалап қазу
жұмыстарының іріленген көрсеткіштеріне судың көлемі 650-800м³сағ.сай
келеді. Кеннің көлемдік салмағы 2,6–дан 3mм³ т дейін жетеді, ал мыс пен
қорғасынның құрамына байланысты. Кенді қопсыту коэффициенті 1,8-2,6 тең.
Кенді қопсыту кезінде ылғалдылығы көп емес 0,3 –тен 2% -ке тең, кендегі
мыс құрамы 0,4% төмен.
Ауданның флекстуралық картасы қиындығы жағынан үшінші топқа жатады.
Тек қана оның көрсетілген салыстырмалы үлкен амплетудалы фикстуралық
аймақтағы тұрмыс шамасы кіші амплетудалы қыртысында едәуір кең қолданылады,
бұрғы барлаушыларының мәліметтеріне қарағанда өте анық бөліне қомайды,
дегенмен эксплутациялық та жақсы орнықтырылады. Бұндай қыртыстардың
ұзындықтары өте үлкен емес, шамамен 10-100 метрге дейін. Көбінесе
жарықшақтар флекстуралық аймақтың ортасында немесе жанында болып келеді.
Ығыстырылған жыныстар былай сипатталады:
-Сұр құмтастар, тығыз жыныстардан әлсіз. Қабаттармен жыныстардың
қиыршықтары бір келкі емес қиыршықтың шамасы тұрақты емес сұрлы –жасыл.
Түсті жыныстар, хлоритті цементтің қатысуының белгісі.
-Сұр құмтастармен майда және жіңішке қиыршықты айырмашылығында
көрсетілген. Бұл айырмашылықтар көбінен таралған. Жіңішке қиыршықты
құмтастар, байқаусыз қызыл алевролиттерге айналған. Қызыл құмтастардың
құрамына шпатитпен темірдің сулы тотығы кіреді.
Жыныстың аллевролиттік айырмашылығында құм тастардан тек қана майда
көлемді пластикалық миралдармен ерекшелінеді. Конгломераттар екі түрде
көрсетілген: бірінші түрде конгломераттар, ұсақ және жұмыр тастарда
жоғарығы мәні бар қызыл және сұр алевролиттердің сынағы, ал екіншісінде
ізбесті құрамды және дөңгелек келген.
Жезқазған кен орнының гидрогеологиялық сипаттамасы әртүрлі жыныстардың
біртекті емес сумен шалыққан.Жоғарғы сутұтқыш тектоникалық бұзылған
зоналар.
Қызыл түсті жыныстар аргелиттермен алевролиттер суға төзімді болып
келді де, ал суға шалыққан жыныстар сұр түсті құмтастар.
Шахта сулаының дренажы кен өндіу процестерінен өту арқылы іске асады. Жер
асты суларының түрлері шөлді және деңгейінің жылдық төмендеуі 15 метрге
дейін жетеді.

1.3 Гидрогеология.
Кен орынының орналасқан аймағында жер асты сулары кең таралған.Олардың
арасында жарықшақтық - булы сулар 7 Жалпы кен орнына жарықшақтық таралған
жатыс жағдайымен геологиялық қимада байланысты олар құмтастар ішінде
аралары қызыл алевролиттер мен аргелиттер қабаттры арқылы бөлінген бірнеше
сулы горизонттар құрайды. Гидрогеологиялық сипаттамасының күрделілігі
бойынша Жезқазған кен орны орташаға жатады. Жыныстардың су өткізгіштігі тау
сілемімен тура байланыста болады.
Қазбаларға су келімі 180-250м³сағ.аспайды. Химиялық анализдің
көрсеткіші бойынша жер асты суларына жоғары минералогиялық көрсеткіштермен
сульфидті агрессиясына тән.

1.4 Кен орынының барланғандығы мен дайындығы.
Жезқазған мысты, қорғасынды кенорны жан жақты барланған, қорлары
анықталған кен орындарына жатады. Категориялары бойынша қорлардың мөлшері
мынадай:
- А+В категориялары
- 35,8 %
- С 1 категориясы
- 61,0 %
- С 2 категориясы
- 3,2 %
Соңғы жылдары қапталды сілемдермен бөлек кішкентай кен
қыртыстарының қосымша барлау жұмыстары жүргізілуде.
Бірінші үш категория қорларының барлану дәлдігі сондай, сол
дәлдік бойынша тау-кен өнер кәсібінің жоспары ғана емес, өндірудің
барлық жылдық, кварталдық, айлық жоспарлар жасалады.
Кен орнын барлау бұрғылау төтелдермен жүргізіледі. С 1 және С 2
категориясы бойынша 300(300 м торы В категорисы бойынша 150*150 м торы, ал
А категориясы бойынша 75*75 м тор қолданылады.Барлау нәтижелерін
қолданып,көп бұрыш тәсілі арқылы қорларды есептейді.Қорлады есептеу үшін
келесі шаралар бекітілген:
Кен қыртысының қалыңдығы 3 метрден жоғары;
Кендегі пайалы кампонеттің мөлшері кем дегенде 0,4 % болады.
1.5 Кен орынның тектоникасы
Кембрийге дейінгі және палезойдың метаморфтенген таужыныстарын жер
бетінде шағын аудандарда, Есқұла күмбезінің аумағында жалаңаштанған кен
орнынан солтүстік батысқа қарай 40 км шамасында. Төменгі құрылымдық
қабаттың таужыныстары көбінесе 3-9км тереңдікте орналасып, меридиан осіне
бағытталған, өте жақсы дамыған қатпарлармен сипатталады.
Ортаңғы, жоғарғы палеозой таужыныстары аз қатпарланған және ауданда кең
тарап, жоғарғы құрылымдық қабатты құрайды. Бұл қабаттың таужыныстары
шөгінді таужыныстардан тұрады. Магмалық таужыныстарын ортаңғы және жоғарғы
палеозойда кездеспейді.
Мезозой және кайнозой таужыныстары платформалық қабатты құрайды, қалыңдығы
жұқа. Ауадан құрылымында төменгі қабаттарда көміліп жатқан жарылымдар
кездеседі. Сондай-ақ жарықтардың бірі Шығыс Ұлытау-Жанай антиклиникалінің
шығыс жиегінде меридиан бағыты бойынша өтеді. Ол батыста Жезқазған
синклиникалін Жанай антиклиніне бөліп жатыр. Теректі жарылымы бар. Екінші
ендік жарылым Жезқазған синклині жағалауында өтіп жатыр. Жезқазған
синклині солтүстіктен оңтүстікке қарай ұзындығы 40 км, ені 13 км жерді алып
жатыр.
Бұл синклиннің оңтүстігінде Жезқазған кенорны орналасқан.
Жезқазған синклині меридиан бағытымен созылып жатыр және батыс қанатында
күрт құлама (50-80°), шығысында (3-20°) құлама ассиметриялық құрылыммен
сипатталады. Жезқазған ойпатының орталығы, өте ірі оңтүстік-шығыс бағытында
ұзақ уақыт дамып жатқан Теректі және Шығыс Ұлытау жарылымдары қиып өтетеін
тектоникалық аймақ болып табылады.
Жезқазған аймағында қатпарлар ұзақ мерзімде пайда болған.
Жезқазған синклині және басқа ұқсас қатпарлар төменгі карбонның соңынан
басталып, жоғарғы палеозой кезеңінде дамыған. Пермь кезеңінде құрылымдар
өзінің дамуын аяқтап кейбіреулері (Жезқазған синклині) жоғарғы ретті
құрылымдармен күрделенеді.
1.6 Эксплутациялық инженерлік-геологиялық жағдайы.
Жалпы жыныстар 2,6 – 2,7 mм³ тығыздықпен сипатталады . Кеннің
ерекшеленуі болып , кеннің көп қабатталуы болып табылады . Бірақ арасында
кездесетін қызыл алевролиттер мен аргелиттер, жер асты қазбаларының
қабырғаларының беріктігімен тірек бағаналарының тұрақтылығын
төмендетеді .
Профессор Протодьяконов шкаласы бойынша жыныстардың беріктігі :
- сұр құмтастар - 12- 16;
- қызыл құмтастар - 8- 12;
- алевралиттер - 8- 10;
- аргелиттер - 5-
2;
- конгломериттер - 10- 16 ;
Сұр құмтастардың сығылуға кедергісінің орташа мәні 170- 220 мПа .
Тау сілеміндегі жыныстардың контактілігі төзімділігі 2,6m м³ ,
кеннің қопсыту коэфиценті 1,6. Сульфитті кендердің орташа ылғалдылығы
0,43% . Өздерінің технологиялық және минерологиялық ерекшеліктеріне
байланысты кендер мынандай түрлерге бөлінеді:

1. Мысты;
2. Мысты аралас ;
3. Мысты сульфитті ;
4. Полиметалдық немесе комплексті ;
5. Қорғасын- мырышты , қорғасынды және мырышты .
Жоғарыда көрсетілген кен түрлері арасында айқын шекара байқалмайды
және олар бір-біріне өзара араласып жатыр.

1.7 Кен мен кен қыртыстарының морфологиялық және сапалық сипаттамасы.

Жезқазған кен орнындағы мысты және қорғасынды кендер сұр құмтастар
пластарына бекітілген. Олар кенді минералдармен толтырылған ізбесті
цемент түрін құрайды. Кен қыртысының жату элементтері горизонтальдан
күрт құлауға дейінгі аралыққа өзгеріп отырады. Кен қыртыстарының
көпшілігінде құлау бұрышы 15° - тан аспайды.
Кен қыртыстарының қалыңдығы ешқашанда горизонттық толық қалыңдығына
тең болмайды,ол 1,5 – 20м аралығын қамтиды.
Кен мен жыныстар арасындағы байланыстың анық белгілері болмағандықтан,
кен қыртыстарының шекараларын сынамалардың нәтижелері бойынша белгілейді.
Қорғасынды және мысты кендер сұр құмтастар мен сұр құмтастар арасында
конгломерат линзаларында орналасады.Кейбір аймақтарда қорғасынның мыстан
бөлектенуі байқалады, бірақ қорғасын мен мыс кендерін бір кен қыртысы
ретінде қарастырған жөн.

2 Тау-кен бөлімі
2.1 Кеннің өнеркәсіптік қорын есептеу.
Кеннің созылым ұзындығы L=650м,ені В=400м,құлама бұрышы 0°,қуаты
m=18м,кен жер бетінен 80м тереңдікте жатыр.
Баланстық қоры мына формуламен есептеледі:
Qбал.=L*В* m*γ,
(1)
Мұндағы: γ=2,8тм³ - руданың көлемдік меншікті салмағы.
Qбал.=650*400*18*2,8=13104000т
Қазып алатын қорды мына формуламен есептейміз:
Qқ= Qбал.-Кл1-p,
(2)
Мұндағы:Кл =0,96 – түсім коэффициенті;
Ρ=0,04 құнарсыздану коэффициенті;
Qқ=13104000-0,961-0,04=13104000т.

2.2 Өндіру тәсілі
Кен қорын ашық,жер асты,қиылыстырутәсілдерімен өңдеуге болады. Қай
тәсілмен өңдеуімізді анықтау ашудың шектік коэффициентін табамыз және
орташа қазу коэффициентімен салыстырамыз
Кгр=Сп-СоСв м³т,
(3)
Мұндағы: Кгр-ашудың шектік коэффициенті;
Сп-бір тонна руданы жер асты әдісімен өндіргендегі жұмсалатын
қаржы. Сп=2500 тент
Св-бір тонна шым топырақты алғанда кететін қаржы. Св=550
тент.
Со-бір тонна руданы ашық әдіспен өндіргендегі жұмсалатын
қаржы. Со=1000 тен\т.
Кгр=2500-1000550=2,7 м³т
Qв=L*B*H, м³
(4)
Мұндағы: Н-кеннің жату ереңдігі-180м
Qв=650*400*18=46800000 м³
Руданың көлемі
Qр=L*b*m, м³
(5)
Qр=650*400*18=4680000 м³;
Кср= Qв Qв, м³т
(6)
Кср=208000004680000=4,4 м³т
Қордың шектік коэффициенті орташа коэффициенттен неңұрлым аз. Сондықтан кен
орнын жер асты тәсілімен өндіру тиімді.

2.3 Кеніштің жылдық қуаты.
Шахтаның ең басты параметрлерінің бірі оның жылдық қуаты, яғни оның
жылдық өнімділігі туралы екі түрлі ұғым бар. Бірі тау-кен мүмкіншілігіне
байланысты өнімділік, екіншісі-неғұрлым экономикалық тиімді болатын
өнімділік. Кеніштің тау-кен мүмкіншілігіне байланысты қуаты шахтаның жылына
беретін өнімінің ең жоғарғы көрсеткіші. Ал экономикалық тиімді жылдық
өнімділікке қазылған кеннің ең аз өзіндік құнына сәйкес қуатын айтады.
Жобалау жұмысында кеніш қуатын тау - кен мүмкіншілігіне байланысты анықтап
алып түзетулер енгізеді.
Тау-кен мүмкіншілігіне байланысты кеніштің жылдық өнімділігін анықтаудың
мынандай екі тәсілі бар:
1.Кеніш қазудың интенсивтік немесе тазартып алынған қазудың жылдық
интенсивтігі немесе тазартып қазудың жылдық төмендеу шамасы арқылы.
2.Тазартып қазу жұмысының фронты, яғни блоктар саны және олардың
өнімділігіне байланысты анықтау.
Шахтаның жылдық қуаты
Аж=γ*b*m*c*Кизв1-p, тж;(7)
Мұндағы: С-тазарту жұмыстарының жылдық жылжу шапшаңдығы, мж.
С=Пg*nсм*lсм, мж; (8)
Мұндағы: Пg-жыл бойындағы жұмыс күндер;
n см- бір күндегі смена саны;
l см- забойдың жылжу шапшаңдығы;
С=305*3*0,05=45,75 мж;
Аж=2,8*400*18*45,75*0,961-0,4=9000 00 тж;
Шаханың қызмет мерзімі мына формуламен анықталады:
Т=tр+QизвAгод +tзат, ж;
(9)
Мұндағы: tр-кеніштің өрлеу уақыты;
Tзат-кеніштің құлдырау уақыты.
Т=5+13104000900000+3=23 жыл.

2.4 Шахтаның жұмыс тәртібі (режимі).
Бір жылдағы жұмыс күндерінің санын есептейміз.
Пg=N-B-П, күн;(10)
Мұндағы: N--=365,бір жылдағы күндер саны;
В=52, бір жылдағы демалыс күндер саны;
П=8,мереке күндер саны;
Пg=365-52-8=305 күн.
Шахтаның жұмыс режимі:
6-жұмыс күні, 1-демалыс күні, 1күнде үш смена алты сағаттан жұмыс істейді.

2.5 Кенішті ашу.
Кенішті не болса шахта алаңын ашу деген жер бетінен бастап жүргізілген
күрделі қазбалардың кен қабатына жетіп, оны дайындау жұмысын бастауға
мүмкіндік тудыруды айтады. Ашу тек жер бетінен басталатын тау-кен
қазбаларымен шектеліп қоймайды. Кей жағдайда руда өндіріліп жатқан тұстан
жаңа горизонттарға күрделі қазбалар жүргізіліп,дайындау жұмысына да жол
ашады. Сөйтіп ашу қазбаларының арқасында жер асты жұмысы
жеңілдетіліп,сыртпен транспорт қатынасы қамтамасыз еіледі. Кеніш басты және
қосалқы қазбалармен ашылады. Ашу тәсілін таңдауға негізінен ықпал ететін
факторлар: кеніштің жаралымы, кен-геологиялық жағдайы, техникалық даму
деңгейі және экономикалық көрсеткіштер. Таңдап алынған ашу тәсілінің тиімді
түрі қауіпсіздікпен қазбаларды желдетуді, өндірілетін кеннің жоғарғы
тиімділігін, жұмсалатын күрделі қаржы мен эксплуатациялық шығынды
үнемдеуді, ашу мерзімін қысқартып, тазалау жұмысын тездетіп жоспарлы кеніш
қуатын орындауды қамтамасыз ететіні шарт.
Тиімді ашу тәсілін табу екі кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде барлау
нәтижесінде анықталған бастапқы мәліметтерге сүйеніп, кеніштің кен-
геологиялық жағдайына сәйкес және қойылатын талаптарды ескере отырып, ашу
тәсілдерінің ықтимал варианттары алдын-ала белгіленеді. Бұдан соң
салыстырудың варианттық әдісін қолданып, әлгі алдын-ала белгіленген
варианттардың артықшылығы мен кемістігіне қысқаша талдау жасалып, ең
жарамсыз деген ашу сұлбасын шығарып тастайды. Сөйтіп, одан әрі салыстыруға
2-3 әдіс таңдап алынады да, тиімді ашу тәсілін осылардың арасынан
іздестіріледі.
Екінші кезеңде одан әрі қарастырылуға қалдырылған әлгі 2-3 әдіс
техника-экономикалық салыстырудан өткізіліп, тиімді ашу тәсілі қазбалардың
түсетін жері, қабат биіктігі, панель ені, шығын және құнарсыздық
коэффициенттері, бұрыннан жұмыс істеп тұрған жаралым элементтер ашу тәсілі
іздестіріліп жатқан кенішке ұқсас кеніштер тәжірибесі негізінде алынады.
Жұмсалатын күрделі қаржыны есептеу үшін алдымен шахта үстіндегі
құрылыстармен қоса жүргізілетін оқпан албары сияқты басқа да тау-кен
қазбаларының көлемі анықталады.
Кеніш жаратылым элементтерімен кен-геологиялық жағдайын ескере
отырып,мынадайтәсілдерді қарастырамыз:
1-вариант. Ығысу аймағынан тасқары түсетін бас оқпан мен екі қанаттан
түсетін желдеткіш оқпандар.
2-вариант. Кенді қиып өтетін бас тік оқпан және екі қанаттан түсетін
желдеткіш оқпандар. Енді әдісті қолданылатын күрделі және тұтынымдыққаржыны
есептейміз. Қайсысы тиімді болса соны таңдаймыз.
1-1.Бас оқпанды есептегенде кететін қаржы:
Ко=(Нр+hз)*S*Со=(180+50)*28,8*14000 =92,74 млн.тен. (11)
2.Желдеткіш оқпандарын өтуге кететін қаржы:
Кж.о=2*(Нр+hз)*Sж.о*Сж.о=2*(180+50) *20,4*12000=112,61 млн.тен. (12)
3.Квершлагты өтуге жұмсаған қаржы:
Ккв=∑Lкв*Sкв*Cкв=440*12,3*650=3,518 млн.тен.
(13)
4.Оқпан албарына байланысты жабдықтауға монтаждауға жұмсалатын қаржы:
а) VоCо=0,24+0,48 Аж=0,24+0,48*0,9=0,672 млн.тен.
(14)
5.Оқпан албарының көлемін өту:
Vо=4+7,6 Аж =4+7,6*0,9=10,84 м³
Жер үстіндегі ғимараттар салуға жұмсалатын құн:
Сск=9,2+ 3,24 Аж=9,2+3,24*0,9=12,116 млн.тен. (16)
Күрделі қаржы:
К=Ко+КжоКкв+ VоCо+ VоCо+ СскQқ,
(17)
К=92,74+112,61+3,5178+0,672+1,156+1 2,11613,1040=17,00 тенгет
Тұтынымдық шығын.
1.Оқпанды ұстап тұруға жұмсалатын шығын:
Qо==(Нр+hз)*Т*Со=(180+50)*26*400=2, 39 млн.тен. (18)
2.Көмекші оқпанды ұстап тұратынға жұмсалатын қаржы, шығыны:
Qкө=2*(Нр+hз)*Т*Скө=2*(180+50)*26*3 00=3,59 млн.тен. (19)
3.Квершлакты күтіп ұстауға жұмсалатын шығын:
4.Кенді тасымалдауға жұмсалатын шығын:
Qтас=αк*b*Qқ*Стас= 146*13,1040*0,0003=0,573 млн.тен. (21)
5.Қазылған кенді көтеруге жұмсалатын шығын:
Qнот=0,5* Qқ*(Нр+hз)*Сп=0,5*13,1040*(180+50)* 0,0004=0,602784 млн.тен.(22)
6. Жер асты суын сыртқа шығаруға жұмсалатын шығын:
Qнот=0,5*Qқ*(Нр+hз)*Сс=0,5*13,1040* (180+50)*0,001=0,150696 млн.тен.(23)
Келтірілген қаржы:
1=8,35+0,15*14,05=10,43 тенгет. (24)
2-вариант. Кенді қиып өтетін бас тік оқпан және екі қанаттан түсетін
желдеткіш оқпандар.
1. Бас оқпанды есптегенде кететін қаржы:
Ко=(Нр+hз)*S*Со=(180+50)*28,8*14000 =92,74 млн.тен.
2.Желдеткіш оқпандарын өтуге кететін қаржы:
Кж.о=2*(Нр+hз)*Sж.о*Сж.о=2*(180+50) *20,4*12000=112,61 млн.тен.
3.Оқпан албарына байланысты жабдықтауға монтаждауға жұмсалатын қаржы:
а) VоCо=0,24+0,48 Аж=0,24+0,48*0,9=0,672 млн.тен.
VоCо=2(0,20+0,42 Аж )=2(0,20+0,42*,9)=1,156 млн.тен.
Сск=9,2+3,24 Аж=9,2+3,24*0,9=12,116 млн.тен.
Күрделі қаржы:
К=Ко+Кжо+ VоCо+ СскQқ=92,72+112,61+0,672+1,156+12, 11613,1040=16,73 млнт.
Тұтынымдық шығын:
1.Оқпанды ұстап тұруға кететін шығын:
Qо=(Нр+hз)*Т*Со=(180+50)*26*900=2,3 9 млн.тен.
2.Көмекші оқпанды ұстап тұруға кететін шығын:
Qко=2*(Нр+hз)*Т*Ск.о=2*(180+50)*26* 300=3,59 млн.тен.
3.Қазылған руданы көтеруге жұмсалатын шыған:
Qкот=0,5*Qқ*(Нр+hз)*Сп=0,5*13,1040*(180+50)* 0,0004=0,602784 млн.тен.
4.Жер астысуын сыртқы шығаруға кететін шығын:
Qсу=0,5**Qқ*(Нр+hз)*Со=0,5*13,1040* (180+50)*0,0001= млн.тен.
5.Оқпан сыртында қалған кен шығыны:
См=Qд*0,5*Б=1716000*0,5*2552=218834 0000 тенге.
Мұнда: Qб-оқпан сыртында қалған кен мөлшері, тонна;
Qд=180*180*18*2,8=1632960 т. (26)
Мұндағы: б-бір тонна кеннің бағалығы, тенге.
Б=αд*Ет.н100*p,(27)
Б=1,8*0,85*166850100=2552 тенге
Мұндағы: αд-кеннің металл бөлшегі, αд=1,8%;
Ет.н-өндірістік түсім коэффициенті;
p-көтерме сауда бағасы, тент
Меншікті шығынның формуласын былай анықтайды:
С=Qо+Qкө+ Qкот+ Qсу+ QшАж,
С=2,39+3,59+0,602784+0,150696+2,188 340,9=9,91 тен.т.
Келтірілген қаржы:
1=9,91+0,15*16,73=12,42 ент

1-кесте.
Күрделі және тұтынымдық қаржы:

Кететін қаржы вариант вариант
1 2
1.Күрделі қаржы
Бас оқпанды өту 92720000 92740000
Желдеткіш оқпанды өту 112610000 112610000
Квершлагты өту 8517800 0
Оқпан албарын өту 13488000 13488000
∑К 222355800 218818000
2.Тұтынымдық шығын
Бас оқпан 2390000 2390000
Желдеткіш оқпан 3590000 3590000
Квершлаг 160000 0
Тасымалдау 573955 0
Оқпан сыртында қалған 0 2188340000
Кен
∑Э 6713955 2194320000
Барлығы 229069755 243138000

Меншікті шығын:
Ку= ∑КАж ; (28)
К1=222355800900000=247,08 тент
К2=218818000900000=243,13 тент
Пайдаланған шығын:
Э=∑ЭQң
(29)
Э1=671395513104000=0,51 тент
Э2=2194320000131004000=167,45 тент
1 тонна кеннің өзіндік құны:
Сс=Э+Ку; (30)
Сс1=247,06+0,51=247,57 ТЕНТ;
Сс2=243,13+167,45=410,58 ТЕН.Т.
Келтірілген шығын:
У= Сс+0,15*Ку
(31)
У1=247,57+0,15*247,06=284,63 тент
У2=410,58+0,15*243,13=447,03 тент
Күрделі қаржы пайдаланылған шығынның мөлшері жағынан да 1 вариант
бойынша ұсталатын қаражаттың шамасы аз. Мұны меншікі шығын шамасында оңай
аңғаруға болады. Сондықтан кенішті ашуға 1-вариант тиімді, яғни ығысу
аймағынан тысқары түсетін желдеткіш оқпандар. Осы вариантты аламыз.

2.5.1 Негізгі ашу қазбасы түсетін жерді анықтау.
Бас оқпанның түсетін орнын анықтарда ең бірінші ескерілетін, көңіл
аударылатын фактор - жер асты транспортына, яғни тасымалдау жұмысына
жұмсалатын шығынды азайту. Екінші сөзбен айтсақ оқпан орналасқан жер шахта
алабының оң және сол қанаттынан тасылып жеткізілетін кенге жұмсалатын
қаражат бірдей деңгейден аспайтындай қашықтықта орналасатындай болуы шарт.
Бас оқпанның түсетін орнын профессор Шевяковтың графиктік әдісімен
анықтаймыз. Ол үшін кенішті әр 108м сайын бүлендерге бөлеміз.
Әр бүлендегіблокта қорды есептеу:
Q=b*l*m*(; тонна. (32)
Q1=Q2= Q3=Q6=400*108*18*2,8=2177280т.

2.6 Қазу жүйесіне сұрыптап таңдау.
Кеніштің қажет ең пәрменді қазу жүйесін сұрыптап, таңдап алу тау-кен
өндірісінде ең маңызды іс болып саналады.
Жезқазған кен орнының қазу жүйесін Бақоңыров әдісімен таңдаймыз.
1-этап. Жезқазған кеніштік практикасына сүйене отырып, есеп шартында
көрсетілген жаралым жағдайына лайық кенді қазып алу үшін қолдануға болады-
ау деген қазу жүйелерін сорапқа салып көрлік. Жезқазған кеніштерінде ұзақ
жыл бойы пайдаланылған ашық кен кеңістікті тобына жататын діңгекті
камерадан кенқазу жүйелерінің түрлі варианттары және бүгінгі уақыт табысына
сай туындаған қазу жүйелері:
1. Панелді - бағаналы табан кенжарды қазып алу;
2. Осы жүйенің екіншісі әдісі – кенжардытөбе кемерлеп қазу;
3. Бағаналы – кенжардан табан кемералап қазу;
4. Осы жүйенің төбе кемер кенжарынан ұзақталатын кенді ішара қоймалап
қазу;
5. Ұсақталған кенді тұтқылдан түсіреін толтырмалы қазу жүйесі;
6. Кенді екінші кенжардан тиейтін камера тіреу қазу жүйесі;
7. Кенжарда қабаттап толтырмалы қазу жүйесінің енін сатылап қазу жүйесі.
2 – этап. Осы таңдап алған тәсілдерге салыстырмалы баға береміз. Техникалық
– экономикалық салыстырмаға 1,2,3 –ші варианттарды таңдап алдық осы
бәсекелес қазу жүйесінің арасынан Жезқазған кенішінің жағдайында қалыңдығы
18 – 20м болатын кен қабатынан кенді алу үшін ең оңай қазу жүйесін
Байқоңыровтың критериялы әдісін пайдаланып анықтап көрейік. Жезқазған
кенішіне кен өндіргенде қолданылатын қазу жүйесінің пәрменділігін сипаттап
ашып береді деген пікірлерді іріктеп аламыз. Олар забойдың сменалық еңбек
өнімділігін; кеннің өзіндік құнын; шығын мен құнарсыздық көрсеткіштері
кеннің өнеркәсіптік бағалығы, шығын мен құнарсыздықтың өндіріс орындарын
шегетін экономикалық зардап, өнім алуда қолданылатын түрлері технологтиялық
процесстер бойынша жұмсалатын қаражат жиынтығы рентабельдік және
рентабельдік коэффициент. Енді бәсекелес қазу жүйелері бойынша қазылатын
1тонна кеннің бағалылығын есептеп шығаруға болады.
1. V=Lм*(100-R)*ε*ρ *100*(, тенгет,
Мұндағы: L - кен ішіндегі металл шамасы;
R-құнарсыздық шамасы , %;
( - байыту нәтижелерінде кендегі металлды бөлу көрсеткіші, %;
( - дайынөнімді металл шамасы, %;
V1=3,02*(1-0,01*4)*76,44*102250100 *99=2288,9 тенгет;
V2=3,02*(1-0,01*6)*76,44*102250100 *99=2217,37 тенгет;
V3=3,02(1-0,01*7)*76,44*102250100* 99=2217,37 тенгет;
2. Кәсіптік шығыннаншығынан шегетін зардап;
Jр=Jт+Jк+Jпр , тенгет. (33)
Мұндағы: Jт- алынбай шығынға айнлған қордың 1тонна рудасына жұмсалған
қаржы:
Jр=П(1-0,01* R)100*n ,тенгет. (34)
Мұнда: Мұнағы;П- жер қыртысындағы алынбай қалып қоятын барлық кенруда
шығыны, %;
Jро=Jраз+Jро+Jвс , тенгет.
Мұндағы: Jраз - мемлекетік 1 тонна өнеркәсіптік кендіруданы барлауға
жұмсалатын қаржы. сы.Оны мына кейіптемеменформуламен анықтаймыз:
Jраз=0,1 Lм -0,1 Lм, тенгет (35)
Jро - кенішті ашуға даярлауға жұмсалатын қаржы шығынының 1 тоннасына сәйкес
шамасы:;
Jро=Jрад+Jкап+Jотб , тенгет (36)
Мұндағы: Jраз-1 тонна даярлауға жұмсалатын қаржы:
Jраз=0,12*һ ,тенгет (37)
Мұнда: ғы:l тұнымдық қаржы;
l=0,85*СөСд,тенгет;
СөСд-өзіндік құн;
Jкап=0,15*СөСд,тенгет;
Jкап –күрделі қаржының 1 тонна кенруда қорына шаққандағы аммортизацияның
үлесі.
Jотб=0,5*l,тенгет; (38)
Jв.с-1 тонна қорды ашуға жұмсалатын қаржы.
Jв.с=0,4* Jкап,тенгет (39)
Jк=См*Lм(
Мұнда: ғы:См - -құрамында пайдалы бөлігі бар шығын кенруда қорынан алынатын
1тонна металлдың өзіндік құны.
См=100*( Lм*[100- R]*Е*(СөСд+Ст+Соб)+100*( Ем*(Стк+Спк),
Мұнда: ғы:Ст,Соб-жазылу реті бойынша 1тонна концентраты металлургия
заводына тасымалдауға және одан металл ағызуға даяр өнім алуға өнім
жұмсалатын қаржы.Егер қолда нақтылы өндірістік
мәліметіболмаса,формуладағы шамаларды былайша жуықтап алса,онда үлкен
қателікке соқтырмайды.
Соб=(30(50()*lд* lт*=(10()*lд;
Стк=(15()*Спк; Сбб=(80(90()- Соб;
Сонда сорапқа түсетін 4 қазу системалары бойынша
С'об=0,4*66,4=26,6 тенгет; С²об=0,4*102,5=41 тенгет;
С'тк=0,1*66,4=6,6 тенгет; С²тк=0,1*102,5=10,2 тенгет;
С'пк=0,15*26,6=4,0 тенгет; С²пк=0,15*41=6,2 тенге;
С'об=0,85*26,6=22,6 тенгет; С²тк=0,15*36,6=5,5 тенгет;
С'т=0,1*91,5=9,2 тенгет; С²пк=0,85*36,6=31,1 тенгет.
Егер тығыздығы руда қоры қазылып алынар болса,одан бір тонна металл
ағызып алу мақсатымен белгілі бір мөлшерде қаржы жұмсалары анық.Сонда бір
тонна металлдың өзіндік құнын есептейміз.Олар мынаған тең:
С'т=100*993,02*(100-4)*16,64+0,66+ 2,66+100*9945*98*(0,40+2,26)=3446
С²т=100*993,02*(100-6)*(9,15+0,92+ 3,66)+100*9945*98*(0,62+3,48)=5451 ,9
С³т=100*993,02*(100-7)*(9,15+0,92+ 3,66)+100*9945*98*(0,55+3,11)=4919 ,1
Шығын руда қорының өнім алған күнде,оның құнарсыздықтан шегер зардабы:
J'к=3446*3,0299*33,4*(1-0,014)100 -33,4=5,11 тенгет;
J²к=5451,9*3,0299*8,5*(1-0,01*6)1 00-8,5=13,3 тенгет;
J³к=4919,1*3,0299*16*(1-0,01*1)10 0-16=26,6 тенгет;
Jпр-шығындағы 1 онна рудадан алынбай қалатын пайдалы әрбір қазу жүйесі
бойынша мына формулалармен есептейміз:
Jпр=1-(0,01*()100²*(lд+ C'т + Соб+ Спк),тенгет; (42)
Мұндағы: C'т- өңделетін 1 тонна руданы байыту фабрикасымен металургия
заводына тасмалдаудың өзіндік құны
С'т(15%)*C*B*100²Lт(100P)Eк=15%Cо б*Lm(100P)EкB*100² (43)
С'пк=(80÷90%)*Cоб*В*100²Lт(100P)E к=(80÷90%)Cоб*Lт(100P)EкB*100² (44)
Мұндағы шамалардың өз мәнерін орынды жеріне қойып алдымен С'т, С'пк тауып
алуғап да болады.
1-қазу жүйесі.
C'т=15*26,6*3,02(100-4)45*100²=0,2 1 тенгет;
С'пк=85*26,6*(100-4)*0,78*3,0245*1 00²=1,14 тенгет;
2-қазу жүйесі.
C'т=15*41*3,02(100-6)*0,7845*100²= 0,355 тенгет;
С'пк=85*36,6*3,02(100-7)*0,7845*10 0²=1,5 тенгет;
Енді шығын салдарынан жер қыртысында қалып қалатын әрбір1 топқа
рудадан алынбай қалатын өндіріс кірісін бәсекелес қазу жүйелеріне
байланысты анықтаймыз.
J'пр=3,02*(1-0,01*4)*76,44*1022501 00²-(66,4+26,6+0,01+0,056)=177,8
тенгет;
J²пр=3,02*(1-0,01*6)*76,44*1022501 00²-(102,5+0,015+0,087)=121,3 тенгет;
J³пр=3,02*(1-0,01*6)*76,44*1022501 00²-(91,5+36,6+0,013+0,075)=134,0
тенгет;
Jр= Jрm*Lm* (1–0,01*R)*E100²*(( тенгет( (45)
Мұндағы: Jрm..-құнарсыздық 1 тонна металлға тигізерэконрмикалық залалы;
Jmр=Др*(Сд+Ст+Соб+ C'т +С'пп)+( Сп+Н)* Lm*(1-0,01* R)*E(*100( тенгет(
(46)
Мұндағы:1 тонна металл ағызуға қажет руда массасы,м;
Др=(*100 Lср*E'-(*100 Lм*E'= Lm*(1-0,01* R)*E(*100 +(*100 Lм*E', т;
(47)
Мұнадағы:E'-рудада металл шамасы болғанда жалпы айырым түсімі(E'=0,01* E'*
Em),не болмаса мұны жабдықтап алғанда (E'=1,15*Е)(.Сонда әрбір қазу жүйесін
қолдануда 1 тонна металл ағызуға қажет болатын руда массасы:
Д¹р=99*1003,02*(1-0,01*4)76,44-99* 1003,02*76,44=1,60 т;
Д²р=99*1003,02*(1-0,01*6)76,44-99* 1003,02*76,44=2,71 т;
Д³р=99*1003,02*(1-0,01*7)76,44-99* 1003,02*76,44=3,23 т;
Сп-құнарсыздықтанған 1 тонна руданы өңдегенде байыту қорыту жұмсалатын
үстеме қаржы.
(=(2 -(1; (1= Lm- Lm* E100, (48)
(2= Lф* Lф*Е100= Lm*(1-0,01*R)- Lm*(1-0,01* R)*E1,(49)
('1=(3,02*(1-0,01*4)-3,02*(1-0,01*4 )*76,44100(-(3,02-
3,02*1,15*76,44100(=0,33
('2=(3,02*(1-0,01*6)-3,02*(1-0,01*6 )*76,44100(-(3,02-
3,02*1,15*76,44100(=0,32
('3=(3,02*(1-0,01*7)-3,02*(1-0,01*7 )*76,44100(-(3,02-
3,02*1,15*76,44100(=0,31
Р'1=274,23,02*(1-0,01*4)=94,6 тенгет, %;
Р'2=268,63,02*(1-0,01*6)=95,2 тенгет, %;
Р'3=264,83,02*(1-0,01*7)=94,2 тенгет, %;
Құнарсыдықтың 1 тонна металл ағызуға тигізер экономикалық зардабын
тапқан жоғарыда анықталған баррлық шамаларды тізіп жаппай
теңдіктегіқосылғыштарды жеке-жеке шығарып алып жұмысты жеңілдетсе де
болады.
У'р=2456,8*3,02*(1-0,01*4)*76,4410 0*99=55,0 тенгет;
У²р=3259,0*3,02*(1-0,01*6)*76,4410 0*99=71,5 тенгет;
У³р=3046,7*3,02*(1-0,01*7)*76,4410 0*99=66,0 тенгет;
Даяр өнім алуға жұмсалатын технологиялық қаржы қазылған руданың
өзіндік құны –Сд-руданы байыту фабрикасына жеткізуге қажет
қаржы,тасымалдаудың -өзіндік құны-Ст,1 тонна руданы байытудың С'пк және
одан металл ағызудың -С' пп өзіндік құндарының тұрады.
С'тех=(Сд+Ст+Соб+ C'т),тенгет. (50)
Әрбір қазу жүйесінің технологиялық қаржы жиынтығы.
Кәсіпшіліктің руданы өңдеп үлгеруден келетін
рентабельдік,бағалылығы мен оны өндіруге кеткен барлық технологиялық қаржы
аыйрмасы негізінде анықталады.Егер бір тонна рудадан келетін рентабельдікті
білсек жылдық пайдалы есептеу онша қыйсынға соқпайды.
Rº=V-Скх, тент (51)
Салыстырмалық қазу жүйесі бойынша:
Rº1=279,2-100,9=173,3 тенгет;
Rº2= 268,2-158,4=1102,2 тенгет;
Rº3= 264,8-139,1=125,7 тенгет;
Кен өндіріс кәсіпшілігінің тиімділігін өрнектейтін ендігі
біркөсеткіш рентабельдік коэффициенті,бұл рентабельдік көрсеткіші
менруданың бағалылығының қатынасы негізінде анықталады.
Г= R V (52)
Бәсекелес қазу жүйесінен сәкес крэффициенттері:
Г1=172,3274,2=0,65
Г2=110,2268,6=0,41
Г3=125,7264,8=0,47
Осымен оңтайлы қазу жүйесіне сипаттамасын береді деген мәндерді
белгісіз критирилер шамаларын анықтайды тамамдап сұрыптаудың келесі
кезегіне келміз.
Критерилер
Забойдың еңбек өнімі
Өзіндік құны,тенгет
Шығыны,П %;
Құнарсыздық
Өнеркәсіп бағасы
Шығын экономикалық бағасы
Технологиялық қаражат
Құнарсыздық экономикалық зардабы
Рентабельді
Рентабельді коэффициент
Салыстырмалы бәсекелес жүйелерінің критерилерін математикалық матрица
түрінде жазылады:
J1 J1 J1 ... J1 J1
J2J2 J2 ... J2 J2
J=J = (53)
Jỉ Jỉ Jỉ ... . Jỉ Jỉ
Jn Jn Jn ... Jn Jn
Әрбір бағанадағы J барлық жүйелер бйынша біртектес критерилерге
сәйкес.Мына төменде көрсетілген формула арқылы критери мәні оңтайлы шамадан
ауытқытып айырым ( J анықталады:
950 820 840
66,4 102,5 91,5
33,4 8,5 160
40 60 70
274,2 268, 6 264,8
J= 258,9 141,8 173,9
55,0 71,5 88,0
100,9 158,4 139,1
173,2 110,2 125,7
0,63 0,41 0,47

Критерилер көлемі 1-вариант 2-вариант 3-вариант
1 0,130 0,129 0,116
2 0,274 0,543 0,378
3 1,09 0,745 0,521
4 0,428 0,500 0,750
5 0,035 0,020 0,034
6 0,489 0,452 0,328
7 0,166 0,300 0,20
8 0,275 0,570 0,370
9 0,378 0,363 0,274
10 0,340 0,349 0,254

R1=√0,17+0,075+1,188+0,183+0,001+0, 239+0,027+0,075+0,116=1,41
R2=√0,016+0,55+0,25+0,0004+0,204+0, 09+0,325+0,132+0,12=1,410
R3=√0,013+0,143+0,27+0,562+0,001+0, 107+0,04+0,142+0,07=1,190
Табылған мөлшерлік вектордың ең аз шамасы R3 →min,яғни панельді –бағаналы
қазу жүйесі.
Егер келтірілген айырым мәні негізінде қарастырылған бәсекелес қазу
жүйесіне сәйкес мөлшерлік векторды анықтаймыз:
Ri=√(( J)²+(( J)²+...+(( J)²+...+(( J)² (55)

2.7.1 Қазып алу жүйесі.
Қазу жүйесінің өлшемі панельдің ені 180, панельдің ұзындығы-200м.
Камераның биіктігі кеннің қалыңдығына тең.Панельді –бағаналы қазу жүйесінде
дайындық min-ме жұмыстарына: дала тасымалдау қызметі, кен құдығы, кен
қызметін өтуде дайындық жұмысына жатады. Камераның орталығынан құдығының ең
жоғарғы бет сызығының үстінен қысқа өрт немесе керме қазбасын өтеді. Бұл
бірінші тілме ұңғымасы болып саналады. Осы орттың аяқ жағынан кесу
өрлемесін камераның төбесіне дейін ауданы 1,5х2,0 м² шамасында өтеді. Кейін
кесу өрлемесін кесу саңлауынан айналдырады. Оның ені 4,5-6м ұзындығы
камераның еніне, ал биіктігі кеніштің қалыңдығына тең. Кеніштің қалыңдығы
1,5-25,3м болса, онда забойдың пішіні тұтас болып кемер келтіреді 9-12м
болғанда ені кемермен қазады. Кеніштің қалыңдығы 20м болса, оның жоғарғы
жағында төбе жағынан ошау кеңістігінің ұңғымалайды. Ошау кеңістігінің
биіктігі – 6 м, ені панельдің еніне тең. Ошау кеңістігінің басты кенжардың,
яғни бірінші кемерден ең аз дегенде 20-25м озып отыруы керек. Панельдің
ортасынан оның төбе жағынан желдету қылуетін ошау кеңістігіне 15-20м озып
отырып өткізеді. Панельді –бағаналы қазу жүйесінде шпурлардың ауыр қондырғы
перфораторлармен бұрғылайды. Шпурлардың тереңдігі 1,8-2,5м. Торы 0,7х0,7;
0,7х0,8; 0,8х0,8 м кенді ысырмалап жеткізеді. Өздігінен жүретін жабдықтарды
пайдаланғанда теспелерді бұрғылау қондырғысы УБШ бұрғылайды. Егер, кеннің
қалыңдығы 6 м-ден асса теспелерді оқтауға ПМ3Ш-2 жабдығын пайдаланады.
Кеніштің қалыңдығына қарай тиеп жеткізу жұмыстарында әр түрлі жабдықтар
қолданылады. Олар ПНБ-4. Катерпиллер 980С. МоАЗ-6401. Әр үдірісте кеніштің
қалыңдығына қарай қолданылатын жабдықтар.

4-кесте.

Сан Жабдықтардың аталуы Тазалап қазу кенжарының
реті биіктігі, м
1 Теспе бұрғылайтын бұрғы УБШ-532
қондырғылары
2 Теспені оқтағыш жабдықтар Теспені оқтағыш машина ПИЗШ-2
3 Кенді тиеп – жеткізу ПНБ-4; көтермелер 980С
жабдықтары
4 Тасымалдау жабдықтары МоАЗ-6401
5 Төбе тастарын бақылауға және
апарып түсіруге арналған СП-8А
жабдықтар

Тау қысымы камералық тосқауылды және тіредішті тыңдарды қоптырумен
басқарылады. Тыңдардың өлшемі қазу тереңдігінен тау жыныстарымен кеннің
ерекшеліктеріне байланысы болыып келеді де 6-12м арасында болады.
Тіреугішті тыңның арасында болатын қашықтық 15-20м тыңдардан басқа
камералық төбесі қарнақар бекітпелерімен бекітіледі. Қарнақылар сым темірі
жасанды тас аралас темір полимерлі және басқа түрлері болып келеді.
Реншілердің құранды түрде паидаланылады; сым темірлі тас аралас
қаранақшыларды төбе тастардағы шпурларға орналастырғанша кейін оның беті
жағынан шашыранды бетонмен бекітіледі. Олардың түрі кәдімгі шашыранды
бетонды ланикті шашыранды бетонды болады. Тау-кен қиылыстарының
сипаттамасына қарай қарнақтылардың орналасу торы 1,0х1,0; 1,2х1,2; және
1,5х1,5 м болып келеді. Оның орналасу тереңдігі 2,0 х 2,5м.

2.7.2 Тазалай қазуды есептеу 1 теспені бұрғылау - пневматикалық бурғылау
қондырғысы УБШ-532.

Qmex=60tбур+t¹веп ,мсағ. (56)
Мұндағы; tбур,t¹веп –1 метртаза және көмекші уақыт,минут;

Tбур =1 Vср * n*Кс ,мин.
(57)
Мұндағы; n - бұрғылау қондырғының саны, Кс=0,78- бір қалыпты жұмыстың
кэфиценті.
Vср=13400*А* nd²*6 см, мин. мин. (58)
Мұндағы; А=148 поршеннің сығылу энергиясы Ющ:
n=46,3- поршеннің диаметірі ,мм;
Gсm=f*100, (59)
Gсm= жыныстың созылғанда төзімділігі;
Gсm=15*100=1500,м Па,
Vср=13400*148*46,345²*1500=610 мм
Онда tбур=10,61*2*0,78=0,95 мим
t'bеn=1моn+t о,х + t;
1моn=0,3- бұрғылау машинасының орнын ауыстыруға кеткен уақыт.
t о,х=1( о,х =120=0,05 мин.
tо,х-1метр шпурға кететін бұрғылау қондырғысының басының қайтар жолы,мин.
T=0,1 коретканы айырбастауға кететін уақыт,мин.
t'bеn=0,3+0,05+0,1=0,45
Q мех=600,95+0,45=42,8 мсағ.
Бұрғылау қондырғысының тұтынушылдық өнімділігі мына кейіптемемен
анықталады:
Q7=Qмех=Т(tns+t'nз+to+t)60, мин.
Мұндағы: Т=360 сменаның ұзақтығы, сағ.
R7 =42,8*360-(9+3,421+36)60=200,3 мсағ.
Қопарылатын забойдың ауданын табамыз.
Sзаб = Қк *hу = 20*8 = 160м² (60)
Қк – қатараның ені, м;
hу-кемердің биіктігі, м.
Шпурлар қатарының санын есептейміз:
nр= hу W=201,2=17 қатар (61)
W-қысқа қарысу сызығы.
Қатардағы шпурлардың санын есептейміз:
nшр=Қс а + 1, (62)
а-шпурдың арақашықтығын, м.
а=mсб* w,u=1*1,5=1,5 м.
mсб-арақашықтықтың коэффициенті,
nшр=201,5+1=15 шпур (63)
Забойдағы шпурлардың санын мына формуламен анықтаймыз.
Nм=Пр*nшр=17*15=255 сан. (64)
Шпурлардың барлық ұзындығы
Lшр=255*3=765 м.
Мұндағы:lм=3 шпурдың ұзындығы.
Керекті бұрғылау қондырғысы
Nм=LмQт =765200,3=3,8=4 қондырғы (66)
Егер, жұмысшының бірі қалыпты еместігін есептемегенде К=1,2
Nб= Nб'*К=3,8*1,2=4,56
Төрт қондырғы бұрғылауға аламыз.
Бұрғылау уақыты
Тб =Lм *6 Nб* Q7=765*64,5*200,3=5,09 сағ. (67)
Қопарылатын руданың санын иына формуламен анықтаймыз
Qр= Rn *hу *h ; (, тм³; (68)
Qр=14*20*0,85*2,8=666 тм³
ПМ3Ш-2 шпур оқтағыш машинасы забойға керекті атылғыш заттардың мөлшерін
есептейміз.
Qвв= Nш*qвв, кг. (69)
qвв-бір шпурға кететін атылғыш заттардың мөлшері, кг.
qвв=3,14*0,045²4*1200*0,85*3 =4,8642525, кг (70)
Qвв=255*4,864=1240,32, кг (71)
Қопарғыш заттың нақтылы меншікті шығыны
q= Qввvв , кгм³, (72)
vв –қопарылып алынатын руданың көлемі
vв=20*15*3=840 м³, (73)
q=1240,32840=1,476 кгм³
Оқтауға кететін уақыт:
Т3= QввQоз+t'nз, сағ. (74)
Qоз-оқтау машинасының тұтынымдық өнімділігі, t'nз =0,45 оқтауға кететін
уақыт
Т3=1240,32250+0,45=5,41, сағ.
6. Кенді тиеп жеткізу ПНБ-ң және автосамосвалдармен іске асырылады.
Комплекстің өнімділігі мынаған тең:
Qэз = (Т-t'nз – tn )* v*К3[ (v* К3 Qтп) + tв]* Ко +(2* tо (+ tр), м³мин
(75)
Мұндағы: t'nз –дайындау операциясына кететін уақыт;
tn –жұмыскердің өзіне арналған уақыт;
v-вагонның көлемі, м³;
К3 –ошаудың толтыру коэффициенті;
Lо –руда жеткізу қашықтығы;
Qmn –тиеу машинасының технологиялық өнімділігі;
tв –ірі кесектерді іріктеу кететін уақыт;
Хо –демалыс коэффициенті;
v-вагонның орташа жылдамдығы
Qэк =(360-20*10)*11*0,9[(11*0,96+3) ]*10,5+2*400150)+1=292,2 м³см.
Nраз = К3 *Qр Qэд ;
Мұндағы: Qэд –тасымалдау машиналарының тұтынымдық өнімділігі
Qэд=Qmех *(Тсм * t'nз), тсм (76)
Qmех=СО*( v*(р* К3) tр , тсм (77)
(р=(кр=2,81,4=2, (78)
tр= tпар +tраз +tо +tгр +tпр, мин (79)
tпар=11*2*0,96=3,3 , мин (80)
tгр= Lоvсргр = LоКс *vгр , мин (81)
tгр=400141,6*0,85=3,3 мин
vгр –8,5 кмсағ немесе 141,6 ммин;
tпар –бос вагондардың жылдамдығы;
tпар= Lоvсрп = LоКс *vп , мин; (82)
tпар=400200*0,85=2,4 мин;
tр–бір рейістің олық уақыты
tр=3,3+113+3,3+2,4=13, мин;
Qmех=60*(11*2*0,9)13=91,38, тсағ;
Qэд=91,38*(6-0,75) =479,75, тсмена.
Рейістің саны
(см =60 (Тсм- t пз) t р , рейс (83)
(см =60 (6 – 0,75) 13=24,2 рейс
(п = Кп – Qр С , рейс (84)
(п = 1,25 - 66620,427=40,75 рейс
Машинаның жұмыс паркі
Nр= Ки * Qр Qэд=1,25*666479,75=2,735 (85)
Тn*g= Qр Nр* Qэд+ tn*з , сағ; (86)
Тn*g=6661,73*479,75+0,125=0,92, сағ;
4. Бекіту. Бекіту ауданы:
Sкр =l*Қn , м²; (87)
Sкр =3*15=45, м²;
Қарнақылар саны:
nшт= Sкр Sшт=452,25=20, шт (88)
Теспелердің барлық ұзындығы:
L шкр= nшп*lшп; шт. (89)
L шкр=20*2=40, шт;
Бұрғылауға кететін уақыт:
Тб.кр=Lш- КсQэ, сағ. (90)
Тб.кр=40*6200,3=1,2, сағ
Жұмыс проценттерін анықтау:
Тбз= Тб Тсш=5,096=0,85 (91)
Тб.кр= Тб.крТ=1,26=0,2 (92)
Тпод= ТзарТ=5,416=0,90 (93)
Тпд=0,92 (94)
Бір циклден қазып алу ұзақтығы:
Тц= Тбр+ Тб.кр+ Тзар+ Тпд, см; (95)
Тц=0,85+0,2+0,9+0,92=2,87, см
Камераның өнімділігі:
nк= Qр Т=6662,87=232,05, тсмену (96)
Панель саны:
nк=Асмруд nк ; (97)
Асмруд= Агод рддNр=900000305,3=874,тсм; (98)
nк=874232,05 =3,7(4 панель.
Техника-экономикалық көрсеткіштер. Панельдің параметрі:ұзындығы 200м,
ені 108м, кемердің биіктігі 18, шпурдың ұзындығы 3м, тиеп тасымалдау
машиналары көтермелер және № АЗ,панельдің өнімділігі 232,05 тсм; рудниктің
тәуіліктік өнімділігі 2622 ттәуілік; рудниктің смендік өнімділігі 874
тсм.

2.7.3 Дайындық тиеме жұмыстары.
Бір панельді дайындауға қажет дайындық, тиеме жұмыстарының көлемін
есептейміз.
Рп.д. =47786*0,24=11468,64 теңге.
Дайындық тиеме жұмыстары мына таблицада көрсетілген.
5-кесте.

Тау-кен орны Көлемі бағасы шығын
Тасымалдау қылуеті 2412,8 3500 8444800
Желдету қылуеті 2412,8 3500 8444800
Панельдік желдету 9360 3500 32760000
қылуеті
Панельдік қылует 9360 3500 32760000
Тиеме қылуеті 2412,8 3500 8444800
Кері берік 468 3500 1638000
Жиыны 92492400
Есепке алынбаған 46241,62
шығын 20(
Барлығы 9253864,620

Дайындық тиеме жұмыстарының құны, руданы жолай қазып алғанда есептегенде:
Рп.н.р. = Рр-Рп.д, теңгет; (99)
Рп.н.р. =9253864,620-11468,64=9242395,98 тенгет.

2.8 Экономикалық бөлім.
Еңбек ақы-статьясы бойынша өзіндік құны:
Сзп=(САгод=9253864900000=1,15 (100)
Еңбек ақы.
6-кесте.

Жұмыскердің мамандығы саны Дәреже Тарифтік Адамы саны Жылдың қор.
жалақы жылы Еңбек ақы
тенге
1.Бұрғылаушы 1 22680 9150 2075520
2.Бұрғылауш. көмекшісі1 17010 9150 1556420
3.ПИб-машина 1 22680 9150 2075225
4.№ АЗ жүргізушісі 1 22680 18500 4150440
5.Қопарғыш 1 20680 18300 4150440
6.Тау-кен жұмысы 2 20580 18300 339099
7.Дәнекерші 1 19500 9150 1787000
8.Тіреуші 2 19550 18300 3573900
9.Жиыны 22759720
10.Ауданық коэффициент 1,4% 320910
11.Свит 40% 9103890
12.Қосымша еңбек 10% 2275975
13Әлеуметтік 37% 8421090
сақтандыру
20121860
Барлығы

2.9 Материалдар.
7-кесте.

Материалдар аты Өлшемі 1 тоннаға шаң Біреуінің құны Жалпы құны
Тент.
1.Гранулит кг 0,638 0,185 0,118
2.Капсульдеттонатор шт 0,300 0,050 0,015
3.Анкер болттары шт 0,0096 2,500 0,04
4.Корнонка шт 0,004 3,500 0,014
5.ОШ метр 0,032 0,050 0,002
6.ДШ метр 0,519 0,110 0,057
7.Бұрғылау құрамы кг 0,047 0,630 0,030
8.Қатты құрамы кг 0,004 27,00 0,108
9.Диз. жанармай кг 0,970 0,630 0,611
10.Майлау материал. кг 0,063 0,300 0,019
11.Жиыны 0,988
12.Есепке алынбаған 20% 0,247
1,235
Барлығы

10. “Материалдар” статьясы бойынша өзіндік құндары.

Скг=(С=1,235 тенгет.
8-кесте.

Жабдықтараты Саны Сатып алу Жабдықң Аммор-тиЖылдық қор
бағасы жалпы бағасы з. амморт.
жылд.
1.УБШ-532 2 150 млн 300 млн 29,1 87300000
2.ПИБ-4 2 178 млн 966 млн 24,8 3868800
3.№ АЗ 3 83 млн 249 млн 15 373500000
4.ПМЗШ-2 2 33 млн 66 млн 19,8 130680000
5.СП-18 А 2 93 млн 66 млн 19,8 130680000
6.Жиыны 11 15082468800
7.Есепке алынбаған 20% 377061700
8.Жеңіл-жеңіл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.