Қазақстандағы салық қызметінің ұйымдастырылу негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 . Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында салық қызметінің қағидалары, міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Салық қызметі органдарының бақылау . экономикалық қызметінің сипаты(Алматы қаласы Медеу ауданы Салық басқармасы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.
Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық қызметін дамытудың бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1
Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін қызметтерге баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1 . Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында салық қызметінің қағидалары, міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Салық қызметі органдарының бақылау . экономикалық қызметінің сипаты(Алматы қаласы Медеу ауданы Салық басқармасы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.
Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық қызметін дамытудың бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1
Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін қызметтерге баға беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Жалпы мемлекеттегі қаржылық ресурстардың, оның ішінде бюджеттік ресурстардың қалыптасуында салық жүйесінің атқаратын рөлі жоғары. Ал, мемлекетте алынатын салықтардың жиынтығы және оны жүзеге асыратын салық қызметі органдары басқа да элементтермен қоса салық жүйесін қалыптастырады. Экономикалық өсуді қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік қамтамасыз етілу деңгейін көтеру, орта және шағын бизнес субъектілерін ынталандыру, бюджеттік тапшылықты төмендету сияқты республиканың негізгі деген кезек күттірмес өзекті мәселелерін шешуге салық жүйесінің қызмет етуін жетілдіру арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Әлемдік қаржы дағдарысының тереңдеуі жағдайында еліміздің экономикасының еңсесін көтеруіне ықпал ететін, бюджеттің кіріс көзінің негізі болып табылатын салықтар, оның ішінде халық пен шаруашалық субъектілеріне салынатын салықтардың экономикалық мәні мен маңызы өте зор.
Мемлекеттің қалыптасып дамуымен қатар қоғамда кез -келген салықтың өз орны, өзіне тән атқаратын қызметі, әсер ету ортасы бар. Бүгінгі күні әлемдегі барлық мемлекеттердің экономикалық саласындағы қандай уақыт немесе қандай да бір жүйеде болмасын өзекті мәселенің бірі, ол- салық. Себебі, ол елді қаражат көзімен қамтамасыз ететін күре тамыр, бюджетке түсетін түсімнің маңызды бөлігін құрайды.
Кез-келген мемлекеттің нарықтық экономикасының қалыптасуы мен дамуы мемлекеттің негізгі жақтарын, әсіресе экономикасын реттеу құралы ретінде салықтық саясатты кеңінен қолдануына тікелей байланысты болмақ. Отандық және шет ел тәжірибелерінен көріп отырғанымыздай салықтар және салық жүйесі экономиканы реттеудің және салықтарды бюджетке жұмылдыра отырып, оның өз қызметтерін атқаруға мүмкіндік беретін негізгі қаржылық құралы болып табылады.
Өйткені, бюджет пен шаруашылық субъектілерінің арасында қарым қатынасты қалыптастыруда фискалды және реттеушілік қызметті жүзеге асыратын салықтық реттеуді жетілдіру бағыттары өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.
Салық салудың нәтижелілігі оларды алуды ұйымдастыратын салық қызметінің, олар жүргізіп отыратын салық әкімшілігінің тиімді жүзеге асырылуына тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салуды ұйымдастыру тәжірибе жүзінде сапалы қызмет атқарса, олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе-теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Шаруашылықта тепе-теңдіктің қалыптасуын өзі реттейтін таза нарықтық экономиканы қалыптастырып, дамытуда өзіндік тәжірибенің аздығынан шет елдік тәжірибеге көбірек сүйеніп келген Қазақстан Республикасы қазіргі кезде аз да болса экономиканың әр саласы мен бөліктерін дамыту барысында тәжірибе жинақтады.
Әлемдік қаржы дағдарысының тереңдеуі жағдайында еліміздің экономикасының еңсесін көтеруіне ықпал ететін, бюджеттің кіріс көзінің негізі болып табылатын салықтар, оның ішінде халық пен шаруашалық субъектілеріне салынатын салықтардың экономикалық мәні мен маңызы өте зор.
Мемлекеттің қалыптасып дамуымен қатар қоғамда кез -келген салықтың өз орны, өзіне тән атқаратын қызметі, әсер ету ортасы бар. Бүгінгі күні әлемдегі барлық мемлекеттердің экономикалық саласындағы қандай уақыт немесе қандай да бір жүйеде болмасын өзекті мәселенің бірі, ол- салық. Себебі, ол елді қаражат көзімен қамтамасыз ететін күре тамыр, бюджетке түсетін түсімнің маңызды бөлігін құрайды.
Кез-келген мемлекеттің нарықтық экономикасының қалыптасуы мен дамуы мемлекеттің негізгі жақтарын, әсіресе экономикасын реттеу құралы ретінде салықтық саясатты кеңінен қолдануына тікелей байланысты болмақ. Отандық және шет ел тәжірибелерінен көріп отырғанымыздай салықтар және салық жүйесі экономиканы реттеудің және салықтарды бюджетке жұмылдыра отырып, оның өз қызметтерін атқаруға мүмкіндік беретін негізгі қаржылық құралы болып табылады.
Өйткені, бюджет пен шаруашылық субъектілерінің арасында қарым қатынасты қалыптастыруда фискалды және реттеушілік қызметті жүзеге асыратын салықтық реттеуді жетілдіру бағыттары өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.
Салық салудың нәтижелілігі оларды алуды ұйымдастыратын салық қызметінің, олар жүргізіп отыратын салық әкімшілігінің тиімді жүзеге асырылуына тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салуды ұйымдастыру тәжірибе жүзінде сапалы қызмет атқарса, олардың атқаратын қызметтері арасында үйлесімді тепе-теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып келеді. Шаруашылықта тепе-теңдіктің қалыптасуын өзі реттейтін таза нарықтық экономиканы қалыптастырып, дамытуда өзіндік тәжірибенің аздығынан шет елдік тәжірибеге көбірек сүйеніп келген Қазақстан Республикасы қазіргі кезде аз да болса экономиканың әр саласы мен бөліктерін дамыту барысында тәжірибе жинақтады.
1. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогобложения.- Оқу құралы. Алматы. 2002 ж. 6-бет.
2. Б.Аймаков. Налоговая система в условиях рыночных отношений./ Финансы Казахстана. 2005ж. №9.47бет.
3. Нурумов А.А. ҚР салық жүйесінің дамуының негізгі нәтижелері мен бағыттары.// Қаржы –қаражат.2008ж. №2. 25-30 беттер.
4. Сейсенова А. Некоторые аспекты правового знания налоговой политики РК.// Саясат -2004ж. №11.
5. Т.Белобородова.Основные задачи и правовая основа налоговой службы в РК.// Вестник налоговой службы РК. №5. 2008г.
6. Л.Бреннер. Автоматизация контроля для повышения качества государственных услуг по учету и отчетности.// Вестник налоговой службы РК. №2. 2008г.
7. Қазақстан Республикасының “Салықтар және бюджетке төленетін міндетті төлемдері туралы” Салық кодексі. 2009ж. 11-бап.
8. ҚР Үкіметінің 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарламасы
9. Медеу аудандық СК 2008 ж. арналған салықтық түсімдер туралы есебінен
10. Раимкулов А.С. Контроль – как приоритетная направления в пополнении доходов бюджета // Финансы Казахстана -2006.№1-2.
11. С.А. Шырынбекова. Салық бақылауын ұйымдастырудың қажеттілігі мен негізгі принциптері. // ҚазЭУ хабаршысы. 2008.. №4. 144-147 беттер.
12. Е. Галиев, А. Аушанов. Административные правонарушения в области налогообложения // Юрист, 2007ж., №2, с.53.
13. А.Герун. Автоматизация налоговых органов.// Вестник налоговой службы РК. №2.2008г.с.17.
14. Н.Рахметов. ҚР салық қызметінің даму стратегиясы.//Вестник налоговой службы. №2.ақпан. 2008ж.
15. Вестник НС РК. №3, 2009г.
16. ҚР ҚМ СК Төрағасының № 734 бұйрығымен бекітілген салық қызметі органдырының стратегиясы. 12.10.2008 ж.
17. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 30.09.2008 жылғы №474 «Салық органдары қызметкерлерінің кәсіби этикасы туралы» жарлығы
17. А.Зейнельгабдин. Налоговый контроль –проблемы и пути совершенствования.// Налоги и финансы. №3.2008г.
18. «Қоғамдық пікірді зерттеу орталығы» әлеуметтік және маркетингтік зерттеу Агенттігінің жүргізген салық қызметі органдарының қызметін бағалау көрсеткіштер. 2008ж.
2. Б.Аймаков. Налоговая система в условиях рыночных отношений./ Финансы Казахстана. 2005ж. №9.47бет.
3. Нурумов А.А. ҚР салық жүйесінің дамуының негізгі нәтижелері мен бағыттары.// Қаржы –қаражат.2008ж. №2. 25-30 беттер.
4. Сейсенова А. Некоторые аспекты правового знания налоговой политики РК.// Саясат -2004ж. №11.
5. Т.Белобородова.Основные задачи и правовая основа налоговой службы в РК.// Вестник налоговой службы РК. №5. 2008г.
6. Л.Бреннер. Автоматизация контроля для повышения качества государственных услуг по учету и отчетности.// Вестник налоговой службы РК. №2. 2008г.
7. Қазақстан Республикасының “Салықтар және бюджетке төленетін міндетті төлемдері туралы” Салық кодексі. 2009ж. 11-бап.
8. ҚР Үкіметінің 2007 - 2009 жылдарға арналған бағдарламасы
9. Медеу аудандық СК 2008 ж. арналған салықтық түсімдер туралы есебінен
10. Раимкулов А.С. Контроль – как приоритетная направления в пополнении доходов бюджета // Финансы Казахстана -2006.№1-2.
11. С.А. Шырынбекова. Салық бақылауын ұйымдастырудың қажеттілігі мен негізгі принциптері. // ҚазЭУ хабаршысы. 2008.. №4. 144-147 беттер.
12. Е. Галиев, А. Аушанов. Административные правонарушения в области налогообложения // Юрист, 2007ж., №2, с.53.
13. А.Герун. Автоматизация налоговых органов.// Вестник налоговой службы РК. №2.2008г.с.17.
14. Н.Рахметов. ҚР салық қызметінің даму стратегиясы.//Вестник налоговой службы. №2.ақпан. 2008ж.
15. Вестник НС РК. №3, 2009г.
16. ҚР ҚМ СК Төрағасының № 734 бұйрығымен бекітілген салық қызметі органдырының стратегиясы. 12.10.2008 ж.
17. Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 30.09.2008 жылғы №474 «Салық органдары қызметкерлерінің кәсіби этикасы туралы» жарлығы
17. А.Зейнельгабдин. Налоговый контроль –проблемы и пути совершенствования.// Налоги и финансы. №3.2008г.
18. «Қоғамдық пікірді зерттеу орталығы» әлеуметтік және маркетингтік зерттеу Агенттігінің жүргізген салық қызметі органдарының қызметін бағалау көрсеткіштер. 2008ж.
Қазақстанның салық қызметі: қалыптасу кезеңдері және қазіргі жай-күйін
бағалау
Кіріспе
Қазақстанның салық жүйесіндегі салық қызметінің қалыптасу кезеңдерінің
теориялық негіздері
Қазақстанның салық жүйесіндегі салық қызметінің қалыптасу кезеңдері мен
алғышарттары
Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері
Салық қызметінің шет елдік тәжірибесінің Қазақстанда қолдану
ерекшеліктері
Қазақстанның салық қызметінің қағидалары, міндеттері және қазіргі
кездегі жай-күйін бағалау
Салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері
Салық қызметі органдарының қазіргі кездегі экономикалық жай-күйін
бағалау (Алматы қаласы Туксиб ауданы Салық басқармасы мысалында)
Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық қызметін дамытудың
бағыттары
Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін қызметтерге баға беру
Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің бағыттары
Қорытынды
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның
1 . дамуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ...
1.1Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ..
1.2Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
... ... ... ..
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында салық қызметінің
2. қағидалары, 22
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Салық қызметі органдарының бақылау – экономикалық
2.2 қызметінің сипаты(Алматы қаласы Медеу ауданы Салық
басқармасы 29
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
3. Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық
қызметін дамытудың 41
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... .
3.1 Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін
қызметтерге баға 41
беру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 48
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 58
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған 60
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
Кіріспе
Жалпы мемлекеттегі қаржылық ресурстардың, оның ішінде бюджеттік
ресурстардың қалыптасуында салық жүйесінің атқаратын рөлі жоғары. Ал,
мемлекетте алынатын салықтардың жиынтығы және оны жүзеге асыратын салық
қызметі органдары басқа да элементтермен қоса салық жүйесін қалыптастырады.
Экономикалық өсуді қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік қамтамасыз етілу
деңгейін көтеру, орта және шағын бизнес субъектілерін ынталандыру,
бюджеттік тапшылықты төмендету сияқты республиканың негізгі деген кезек
күттірмес өзекті мәселелерін шешуге салық жүйесінің қызмет етуін жетілдіру
арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Әлемдік қаржы дағдарысының тереңдеуі жағдайында еліміздің
экономикасының еңсесін көтеруіне ықпал ететін, бюджеттің кіріс көзінің
негізі болып табылатын салықтар, оның ішінде халық пен шаруашалық
субъектілеріне салынатын салықтардың экономикалық мәні мен маңызы өте зор.
Мемлекеттің қалыптасып дамуымен қатар қоғамда кез -келген салықтың өз
орны, өзіне тән атқаратын қызметі, әсер ету ортасы бар. Бүгінгі күні
әлемдегі барлық мемлекеттердің экономикалық саласындағы қандай уақыт немесе
қандай да бір жүйеде болмасын өзекті мәселенің бірі, ол- салық. Себебі, ол
елді қаражат көзімен қамтамасыз ететін күре тамыр, бюджетке түсетін
түсімнің маңызды бөлігін құрайды.
Кез-келген мемлекеттің нарықтық экономикасының қалыптасуы мен дамуы
мемлекеттің негізгі жақтарын, әсіресе экономикасын реттеу құралы ретінде
салықтық саясатты кеңінен қолдануына тікелей байланысты болмақ. Отандық
және шет ел тәжірибелерінен көріп отырғанымыздай салықтар және салық жүйесі
экономиканы реттеудің және салықтарды бюджетке жұмылдыра отырып, оның өз
қызметтерін атқаруға мүмкіндік беретін негізгі қаржылық құралы болып
табылады.
Өйткені, бюджет пен шаруашылық субъектілерінің арасында қарым қатынасты
қалыптастыруда фискалды және реттеушілік қызметті жүзеге асыратын салықтық
реттеуді жетілдіру бағыттары өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.
Салық салудың нәтижелілігі оларды алуды ұйымдастыратын салық
қызметінің, олар жүргізіп отыратын салық әкімшілігінің тиімді жүзеге
асырылуына тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салуды ұйымдастыру
тәжірибе жүзінде сапалы қызмет атқарса, олардың атқаратын қызметтері
арасында үйлесімді тепе-теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып
келеді. Шаруашылықта тепе-теңдіктің қалыптасуын өзі реттейтін таза нарықтық
экономиканы қалыптастырып, дамытуда өзіндік тәжірибенің аздығынан шет елдік
тәжірибеге көбірек сүйеніп келген Қазақстан Республикасы қазіргі кезде аз
да болса экономиканың әр саласы мен бөліктерін дамыту барысында тәжірибе
жинақтады.
Салық саясатын тиімді ұйымдастырумен инвестициялық процесске
экономикалық әсер етуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ өндіріс салаларындағы
техника мен технологияларды жаңартуға, бюджетті баланстауға, салықтық
аударымдарды реттеуге мүмкіндік туындайды. Сондықтан, салық қызметінің
алдында жаңа фискалды саясатты құру сияқты негізгі міндетімен қоса,
Қазақстанның экономикасындағы қазіргі кездегі ерекшеліктерімен және
халықаралық стандарттармен үйлесімді түрде қызмет етуі тиіс. Сонымен қатар,
салық әкімшілігінің әдістері мен нысандарын сапалы да, уақтылы қайта
құруға және аталған процесстерді ақпараттармен мұқият қамтамасыз етуге
жағдай жасауы қажет. Осы мақсатта жазылған диплом жұмысының тақырыбы
өзекті болып табылады.
Қазақстанның салық қызметі: қалыптасу кезеңдері және қазіргі жай-
күйін бағалау деп аталатын диплом жұмысының мақсаты қазіргі кездегі
қызметін жүзеге асырып отырған салық қызметінің атқаратын қызметіне баға
беру және оны ары қарай дамыту үшін жетілдіру жолдарын ұсыну. Осы орайда
келесі мәселелерді талдау қажет:
Жалпы салық жүйесінің және сонымен қатар салық қызметінің қалыптасуы мен
дамуына сипаттама беру;
Салық қызметі органдарының атқаратын қызметтеріне және олардың құрылымын
қарастыру;
Салық қызметі органдарының қызмет етуінің қолданыстағы механизмін
қарастыру;
Салық қызметі органдарының мемлекеттің фискалды саясатындағы алатын орнын
қарастыру;
Салық қызметі органдарының жұмыстарын жетілдіру мәселелері бойынша
ұсыныстар жасау.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі болып Қазақстандағы салық
қызметінің ұйымдастырылу негіздері табылады.
Дипломдық жұмысын жазуда келесі материалдар: ҚР нормативті-құқықтық
заң актілері, қаржы және экономикалық теория жөніндегі оқулықтар,
монографиялар, мерзімдік басылымдарда жарияланған мақалалар, Қазақстан
Республикасы статистика Агенттігінің мәліметтері қолданылған және Алматы
қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің сандық мәліметтері.
1. Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның дамуы
1.1 Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының алғышарттары
Қазақстан Республикасының салық саясатын ұйымдастыру, оған әсер етуші
негізгі механизм, фактор ретінде Қазақстан Республикасының салық жүйесін
ұйымдастыру деңгейіне әуел бастан тәуелді. Мемлекеттегі салық жүйесі
құрылымы мен мәртебесін ұйымдастыру, тәуелсіздік алған сәттен бастап,
әртүрлі деңгейде республиканың қоғамдық шаруашылығында салық саясатын
жүргізудің формасы мен түрін анықтайды.
Салық жүйесі (грек тілінен аударғанда ”бөліктерден құралған бүтін”
деген ұғымды білдіреді) - бұл салық белгілі бір біртұтастық немесе кешен,
ол салық төлеуші мен мемлекеттің мүддесін емдеу мақсатында бір-бірімен
өзара байланыстағы салықтардың жиынтығынан тұрады. Бұл жүйенің құрамына
мыналар кіреді:
- салық қатынасын реттейтін құқықтық және
нормативті база (салық кодексі, жарлық,
инструкциялар т.с.с);
- салықты және басқа да міндетті төлемдерді
жинау және құрау тәсілі. Олардың
әртүрлілігі, салық салу принципі, салық
элементтері;
- салық бақылауын жүргізудің түрлері мен
формалары (салық есебінің камералды бақылау,
салық төлеушінің мониторингі, құжаттық және
рейдтік салықты тексеру және т.б);
- Салықты және басқа міндетті төлемдерді жинау
қызметі кіретін, ұйымдар атап айтқанда, ҚР
МКМ, салық органдары, қаржы полициясы.
Салық салу - әлеуметтік-саяси проблема, ол мемлекет таңдап алған ұзақ
мерзімдік даму стратегиясына тікелей байланысты. Қазақстандағы салық
жүйесінің ерекшелігі сонда, ол негізінен шаруашылықтың нарықтық үлгісіне
орайластырылған, тұрмысы нашар азаматтарды әлеуметтік қорғау мен жеңілдік
жүйесі бойынша әлеуметтік-орайластырылған үлгіге тән. Қазақстан
тәуелсіздік алғаннан кейін, ТМД –ның басқа мемлекеттері сияқты аз уақыт
ішінде мемлекеттің салық жүйесінің заңдық негізін құру керек болды. Салық
реформасының тұжырымы 1992 жылы жасалды. Онда екі кезең көрсетілген:
бірінші (1993 – 1995ж.ж) жаңа салық жүйесін дайындап, әрекет етуге енгізу,
және екіншісі (1996-2002 ж.ж) нарықтық экономика талаптарына жауап беретін
салық жүйесін құруды аяқтауды мақсат еткен[1].
Бірінші кезең 1995 жылдың сәуірінде ҚР Салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы заңның қабылдануымен аяқталды. Бірақ бұл заңның қатаң
талаптары болмады, керісінше бұл заңға нарықтық реформаларды тездетіп
жүргізуге бағытталған толықтырулар мен өзгертулер ҚР-ның Президентінің
Жарлығымен және ҚР-ның 1999 жылға дейін енгізілді.
2001жылы 16 сәуірде ҚР-ның Сенаты Салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы Заңына “өзгерістер мен толықтырулар енгізу” туралы
үкіметтің ұсынысымен Заң қабылдады. Ол салық ставкасын төмендетуді
қарастырды. Өндірістің дамуына және кәсіпорынның инвестиция қызметін
кеңейтуге бағытталған, бұл заң 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап жүзеге
асырыла бастаған жаңа Салық кодексін дайындап, кейіннен қабылдауда барынша
маңызды қадам болды.
ҚР-да 1995-2001ж. 6 жыл көлемінде жүргізілген салық жүйесі
кәсіпкерлердің, экономистердің, депутаттардың, мемлекеттік шенеуніктердің,
журналистердің және қарапайым салық төлеушілердің тарапынан көптеген
наразылықтар тудырды. Әрбір кезекті сайлау өткен сайын, сайланбалы билік
органына барған жаңа адамдардың алғашқы қадамы салық саласында түбірімен
өзгерту енгізуге бағытталатынына үміттенді. Біршама уақыт өткеннен кейін,
бұл үміт ақталмады, өйткені бұл салады жаңа заң актілері оны жетілдіргеннен
гөрі, құлдырата берді, ал қарама- қайшылықтар сол қалпында қалды. Әртүрлі
көзқарастарды сараптай келе, сыншылардың қандай да бір ортақ негізі жоқ
екенін көруге болады. Көпшілігіне салық ставкасының тым жоғарлылығы
ұнамайды. Кейбіреулері нарық жағдайында мемлекет төмен салық бекітеді деп
есептеген. Өзгелерінің пікірінше, еркін кәсіпкерлік салыққа да әсерін
тигізеді: “Қаласам-төлеймін, қаламасам төлемеймін” деген қағидаға сүйенуі
мүмкін. Бірақ, сөйте тұра, бюджеттік мекеме қызметкерлеріне еңбекақы
төлемі, зейнетақыны кешіктіргенде, мемлекеттік тапсырыс дер кезінде
төленбегенде, барлығы үкіметті кінәлайды. Осы жерде бәрі анықталады:
төменгі салық мемлекеттік шығындардың барлығын үздіксіз қаржылық қамтамасыз
етумен сәйкес келуі керек екен.
Тағы сынауға түрткі болатын жағдай: салық жүйесінің артық фискалды
сипаты; отандық өндірушілерге қажетті ынталандырудың басым болмауы; табысқа
салынатын салықтың көптігі; мүлік салығының төмендігі; батыс елдерімен
салыстырғанда, еңбекке аз ақша төлей отырып, жеке тұлғаларға салынатын
салықтың көптігі; жеке тұлға салығының төмендігі, ал басқа мемлекеттерде
ол жоғары; бұрын естіп те білмеген қосылған құнға салынатын салық; салықтан
жалтарғандарға қолданылатын тым қатаң қаржылық санкция; бюджет
жетіспеушілігін жоюда қолданылатын шаралардың жетіспеушілігі; жеке
салықтардың жиі өзгеруі; табиғи ресурстарға салынатын салықтың төмендігі;
Бұл тізімді бұдан әрі де ұзақ жалғастыра беруге болады.
Осы көзқарастарды жалпылап, біріктіру мүмкін емес. Бірақ, кейбір
айтылған сыни көзқарастар мен ұсыныстарда шындық бар. Салық жүйесі әрине
жетілдіруді қажет етеді. Бірақ, батыс елдерінің тәжірибесінен алынған
кездейсоқ идеялардың негізінде емес. Қазақстанға салық салу саласында
қазіргі салық жүйесін жетілдіріп қана қоймай, өмірге әкелінген қандай да
бір кешенді шаралардың барлық экономикалық және әлеуметтік салдарларын
болжап, алдын-ала байқайтын, өзінің ғылыми немесе бірнеше мектетер мүлде
жетіспейді.
Өткен жылдарға баға бере отырып, есте ұстайтын жайт, ҚР салық жүйесі
бірінші күннен бастап экономикалық дағдарыс кезеңінде пайда болып, дамып
келеді. Қиын көздерде бюджет тапшылығының өсуін тоқтатады, елдің барлық
шаруашылық аппаратын қамтамасыз етеді, үздіксіз болмаса да, кейінге
қалдыруға болмайтын мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге жол
береді, негізінен ол нарықтық экономика жағдайына көшудің сол уақыттағы
міндеттеріне жауап береді. ҚР-ның салық жүйесін қалыптастыруда дамыған
шет елдердің тәжірибесі кеңінен қолданылды.
Мұндай баға жалпы шындықты әділ түрде таразылауға мүмкіндік береді,
бірақ, экономикалық саясаттың сол уақыттық проблемаларымен сәйкес үнемі
келтіріліп отырған, салық жүйесін жақсарту міндетін сызып тастамайды.
Көптеген сыншылардың келісетін пікірі, салық ауыртпалығының болу
мүмкіндігі. Бірақ белгілі бір мөлшерде ғана. Салық қандай болу керек-
жоғары немесе төмен – бұл әлемдік салық салу ілімі мен тәжірибесіндегі
мәңгілік проблема.
Тұрғындардың салық мөлшерін төмендетуге деген тілегі дұрыс және
түсінікті де, ол шаруашылықты қаржыландырудың кейінге қалдырылмайтын
қажеттіліктерімен, әлеуметтік мәселелерді шешумен, фундаменталды ғылымды
дамытумен, мемлекеттің қорғанысын қамтамасыз етумен қарама-қайшылықта.
Екінші жағынан, шығынды қажет ететін, көптеген қажеттіліктермен қатар
салықтың көлемі, тауар өндірушілердің мүддесі ескерілгенде ғана өсетін
салық базасының кеңею ережелерімен анықталады. 70-80 жылдары барлық елдер
салықтық ставкалармен табыстардың арақатынасы туралы А. Лаффердің ілімін
мойындады.
Бірақ, салықтарды мөлшерден тыс төмендетуге болмайды. Салықтар тек
ынталандырушы ғана емес шектеуші де рөл атқарады. Тым төмен деңгейдегі
салық кәсіпкерлік белсенділіктің бірден дамуына алып келеді, ал оның
бірқатар жағымсыз салдары бар.
Бірақ, бүгінгі таңда салық жүйесі артта қалмайды. Салық реформасы
барлық экономикалық реформаларға сәкес, оның бір бөлігі болып табылады.
Соның өзінде мемлекеттің қаржы жағдайы шиеленіскен түрде қала береді.
Экономиканың тұрақтылығы инфляцияның және өндірістің төмендеуінің жалғасы
болып қала береді. Салық жүйесі экономикалық және қаржы тоқырауына қарсы
тұрады. Осының барлығы салық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізеді.
ҚР-ның салық жүйесі 24 сәуірде 1995 жылы салық және бюджетке басқа да
міндетті төлемдерді төлеу туралы заңы салық жүйесінің негізі болып
есептелінеді. Тиімді салық жүйесіне негізгі кедергі болатын экономикалық
тоқырау болып табылады.
1995 жылы қабылданған салық заңы өміршең болды. Бірақ, салық саясатының
алдына қойған мақсаттарын орындауын толық іске асырмады[2]. 1995-1999 жж.
бұл заңға көптеген өзгертулер енгізіліп отырды. Егер бірінші екі жылдықта
ҚР Президентінің “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы” жарлығынан кейін ғана кейбір заңдық тұрақтылықты сақтауға
мүмкіндік болса және тек салық жылдарының басынан ғана өзгерістер енгізу
басталса, ал 1997-1999жж. өте көп өзгертулер енгізілді, ал салық жүйесі
бұрынғыдай тұрақсыз болып қала берді. Салық заңды бекіткен салық санын
азайту туралы өзгерту қағаз күйінде ғана болды. Ал шын мәнінде, 1997
жылдан бастап бюджетке төленетін алымдар, салықтар және міндетті төлемдер
саны өсіп отырды.
Ең басты назар “ҚР бюджет жүйесі туралы” заңына енген ҚР Президентінің
1998 жылы 1 сәуірдегі “Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы” Жарлығына аударылды. Бұл басты жаңа енгізілімдердің негізі
салықтың жалпымемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлінуі және бюджеттік
заңдылық бойынша бекітілген төлемдер тізімі болып табылады. Бұл өзгерістер
әлемдік тәжірибеде кең тараған түрлі билік сатысындағы құрылу принциптеріне
сүйенді. Бұл мәселені тереңірек ашатын болсақ, салық салудың теориясы мен
тәжірибесіне байланысты салықтар мен алымдар егер оларды жергілікті билік
органдары белгілеп және реттеп отырса, “жергілікті” деп аталатын болды. Бұл
тек биліктің бір орталықтан жүргізілмеуі кезінде және жергілікті бюджеттің
дербестігі жағдайында ғана мүмкін болады. Қазақстанда мүлдем басқа жағдай
болады: жергілікті билік органдары алым мен салықты есептеу тәртібі мен
түрлерін белгілеу өкілеттігімен анықталмаған, олай болса, Қазақстанда
мұндай салықтар салық жүйесінде ешқашан болмаған. Олай болса, осыдан барып
өзінен алатын органға байланысты бұрын қолданылып жүрген салық жүйесінің
құрылуы дұрыс деп санаймыз.
Қазіргі кездегі Қазақстанның салық жүйесінің дамуының ең маңызды кезеңі
– 1999 жыл. 1998 жылы құрылған Мемлекеттік Кіріс Министрлігі салық заңының
және қазіргі кездегі жұмыс істеп тұрған салық механизмін қайта құруды одан
әрі жетілдіруге ілгері қадамдар жасады. Оларға мыналар жатады:
- 1999 жылы тамызда ҚР Президентінің “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығы Парламентте
қабылданып, заңға айналды;
- 1999 жылы 1 қыркүйекте ҚҚС-ты бөлу механизміне бірнеше
өзгертулер енгізілді. Дәлірек айтатын болсақ, нөлдік ставканы
қолдану сферасы кеңейтілді және ол тоқыма өнеркәсібі, тігін және
былғары аяқ киім тігу өнеркәсібі, халықаралық тасымалдау
тауарларын өткізу бойынша жұмыс істей бастады; ең бірінші
қажетті азық-түлік, мал және құс, т.б. азық-түлікке – 10%-тік
ҚҚС салынды; электроэнергия, газ, су, жылу өндіру және
тасымалдау кезіндегі салық салу айналымын анықтау механизмі
жақсарды, сонымен қатар машина жасау, пластмасса бұйымдарын
өткізуде де кассалық әдіске уақытша өту және салық салу
айналымының мерзімін 50 және 90 күнге ұзарту арқылы салық
салынатын айналымын анықтау механизмі жақсарды; ҚҚС айналымынан
қосылған құн жасамайтын акциз, кедендік төлемдер сияқты
элементтер алынып тасталды;
- фермер қожалықтары үшін жалпыға бірдей жер салығы енгізілген.
2001 жылдың 1 шілдесінен бастап, 2001 жылдың 3 мамырындағы “ҚР заңына
өзгертулер енгізу туралы “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы” ” заңына сәкес ҚҚС барлық салық төлеушілер үшін 16% болды.
Бұл 2001 жылдың 1 бастап, счет-фактура шотынан босатылған тауарлардан
басқа барлық тауарлар (жұмыс, қызмет көрсету) жеткізілімі үшін ҚҚС – 16%
болды деген сөз. 2004 жылдан бастап аталған ставка 15% бекітілді.
Бұл өзгерістер экономикалық әдебиеттердегі, баспасөздегі, ғылымдағы
көпжылдық пікір сайыстан кейін ғана мүмкін болды.
Қазақстанның салық жүйесінің дамуы мен құрылуының саяси-құқықтық тарихын
келесі кезеңдерге бөлуге болады:
І кезең – салық жүйесінің құрылуының басы (1991-1992жж.)
ІІ кезең – салық жүйесінің дамуының тұжырымдамалық және методологиялық
негіздерін орындау – болашақтағы даму бағдарын таңдау (1993-1994жж.)
ІІІ кезең – нарықтық экономиканың барлық талаптарына сай жаңа сапалық
жүйесін құру әрекеті – белсенді салықтық реформалар кезеңі (1995-2000жж)
[3].
Қазіргі кезде де салық жүйесінде саяси-құқықтық қалыптастыру процесі
жалғасуда.
Салықтың реттеушілік маңызын ұлғайтумен және мемлекетпен шешілетін
мәселелерге байланысты салық салудың реформалары тәжірибе жүзінде
өткізілуде. Қазақстан Республикасы алдында үлкен мақсат тұр – ол
экономиканы жақсарту ғана емес, сонымен қатар бұл процестерді жандандыру
факторы болып табылатын салық жүйесін құру.
Салық салу бойынша жүргізілетін реформалардың басты мәселесі –
жалпымемлекеттік мәселелерді шешу үшін қажетті қаржы қаражаттарын алу мен
экономикалық субъектілер үшін салық ауыртпалығының үйлесімділігін табу.
Нарықтық қатынастарға өтуде оның әлеуметтік-экономикалық реттеуші қызметін
трансформациялауға мемлекеттік ықпал ету орталықтандырылған тетік ретінде
салықтың маңызын өсіруді қажет етеді. Бұл көбінесе жеке және заңды
тұлғаларға салық салуды ретейтін құқықтық нормалардың өзгеруінде, салықтық
құқықтық қатынастардың субъектілерінің ортасында, салық төлеушілердің
мәртебесінде, олардың салықтық құқықты бұзу бойынша жауапкершілігінде,
сонымен қатар салықтың құқықтық құрылымында көрінеді.
Өте маңызды өзгерістер қатарына салық жүйесін реформалау жатқызылады.
Мұндағы ең басты жетістік ол жүйенің кеңейтілуі және бұл жүйеге көп
төлемдер санының қосылуы. Қосылу себебі, біріншіден мемлекеттің өзінің
қаржылық базасын қатайту мақсатында, екіншіден, осы мақсатта әлеуметтік-
экономикалық процестерге әсер ету механизмін үлкейту, күшейту
қажеттілігінде болды. Өкінішке орай, бұл әрекет толық орындалмады. Салық
жүйесінде салық салудың фискалдық бағытына қарай өтті, бұл бюджетке керекті
қаражат әкелмеді, ал салықтық реттеу және ынталандыру қызметтері тиімсіз
құрылды, соның ішінде меншіктік төленбеген төлемдік баға жүйесі
бәсекелестігі жоқ қатынастардың реттелмеушілігінен туындады.
Дамудың ұзақ әрі қайшылықты жолын өте отырып Қазақстанның салық жүйесі
қазіргі кезде реформалануының маңызды сатысында. 2001-2007 жж. аралығында
ҚР салық жүйесін тереңінен реформалауда бірқатар маңызды істер жүзеге
асырылды(4(.
жылы қосылған құн салығының (ҚҚС) деңгейі 20-дан 16% дейін және әлеуметтік
салық деңгейі 26-дан 21% дейін төмендетілді.
жылдан бастап қолайлы экономикалық орта құруға, мемлекет пен салық
төлеушінің көзқарастары оптималды сай болуына, салықтық заңнаманың
тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған жаңа Қазақстан Республикасының
Салық кодексі (бұдан әрі - Салық кодексі) жұмыс істеуде. Мемлекет пен салық
төлеушінің көзқарастарының өзара үйлесімділігін қамтамасыз ететін салық
жүйесін құру мақсатында - 2003 ж. салықтық заңнамаға елеулі өзгерістер
енгізілді. Осылайша, 2004 ж. 1 қаңтарынан бастап:
• жеке табыс салығының ең жоғары ставкасы 30%-дан 20% дейін салықтың
аралық ставкаларының азаюымен бір уақытта төмендеді;
әлеуметтік салық ставкасының регрессивті шкаласы енгізілді, ең жоғары
көлемі 20% және ең төменгісі 7%;
* қосымша құнға салық ставкасы 16-дан 15% дейін төмендетілді;
отандық мұнай өңдеу зауыты (МӨЗ) және мұнай-химия өнеркәсібі
кәсіпорындарының экспорт үшін жеткізілімін және жүктемесін қысқартуды
ынталандыру үшін экспортталатын шикі мұнайды жаңа ренттік салығы енгізілді,
оның төлемшілері өнім бөлімі туралы келісім-шарт жасаған жер қойнауын
өндірушілерді қоспағанда экспортқа шикі мұнайды еткізетін жеке және заңды
тұлғалар болып табылады;
ғылыми өңдеу және ақпараттық технологиялар саласының арнайы экономикалық
аймағында қызмет ететін мекемелер үшін, сонымен қатар халықаралық теңіз
сауда портын дамыту мақсатында ерекше салық төлеу режимі қабылданды;
кіші кәсіпкерлік субъектілері үшін жеке кәсіпкерлер патент бойынша жұмыс
істей алатын табыстың шектік мөлшерінің 1,5 млн теңгеден 2,0 млн теңгеге
дейін арттыру жолымен, сонымен қатар арнайы салықтық режимді қолданып
қарапайым декларация негізінде салық төлеуге тиісті табыс градациясын
өзгерту жолымен арнайы салықтық режимді қолдану ортасы кеңейтілді;
Қазақстанның мұнай-химиялық саласының дамуын белсендету және көмірсулық
шикізатты қайта өндіретін қуаттардың құрылысына инвестицияларды
жұмылдырудың қолайлы климатын құру мақсатында Қазақстан Республикасының жер
қойнауынан алынатын мұнай мен газды қайта өңдеу жөніндегі экономиканың
мұнай-химиялық саласында қызмет ететін мекемелер үшін жеңілдік режимі
енгізілді;
корпоративті табыс салығы бойынша салық ставкалары бірнеше жыл бойында 30%
деңгейінде сақталған жағдайда салық салынатын кірісті шегеру мен түзету
жүйесін жетілдіру арқылы салық төлеушінің жүктемесін төмендетуге
бағытталған бірқатар нормалар енгізілді - ҚР Ұлттық банкісі белгіленген
қосымша қаржыландырудың екі еселік ставкасынан және Лондон банкаралық
нарығының екі еселік ставкасынан салық салынатын кірісті анықтау кезіндегі
шегерімге жатқызылатын несиелер (қарыздар), депозиттер мен қарыздық бағалы
қағаздар бойынша сыйақы жиынын шектеуді белгілейтін норма алынып тасталды,
бұл сыйақы төлеу үшін салық төлеушілер шығыстарын толық көлемде шегерімге
жатқызуға мүмкіндік береді; шағын несие ұйымдарының салық салу кірісін
азайту жөніндегі норма енгізілді, олардың қызметінің ерекше түрі қызметтің
осы түрінен түсетін кіріс жиынына ауылшаруышылық саласында шағын несие беру
болып табылады;
шағын несиелік мекемелердің дамуын белсендету мақсатында микронесие беру
операцияларын қосылған бағаға деген салықтан босату нормалары енгізілді;
қызмет ету жолында кедергі келтіретін артық әкімшілік бөгеттерді алып
тастауға мүмкіндік беретін Салық кодексінің жеке ережелері айқындалды.
Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртібін
реттейтін және Салық кодексімен белгіленген амортизацияның жеке шекті
нормаларын көбейту қажеттігінен туындаған жөндеуге кететін шығыстардың
жиынтық жылдық кірісін шегеруге жатқызатын, сондай-ақ жекелеген негізгі
қаражаттың функционалдық ерекшелігін ескере отырып жөндеуге кететін
шығыстардың жиынтық жылдық кірісінен шегерімге барынша толық жатқызу үшін
мүмкіндік беру тәртібін реттейтін Салық кодексінің ережелеріне өзгертулер
енгізілді.
Функционалдық ерекшеліктерді ескере отырып топтар шегінде әртараптандыру
арқылы негізгі қаражаттың жекелеген топтары бойынша жөндеуге кететін
шығындарды 15-тен 20% және 25% дейін шегерімге жатқызудың шекті нормалары
көбейтілді.
Сондай-ақ салықтық мерзімнің аяғында салық төлеуші 100-ден бастап 300-ге
дейін айлық есептік көрсеткіштер бір уақытта шегеруге жатқызатын шағын
топтың құндық балансының көлемі ұлғайтылды. Бұл тіркелген активтердің
қалған өздігінен амортизацияланбайтын қалдық құнын жарамсыздыққа жатқызуын
жеделдетті.
Өзге оқшауланған құрылымдық бөлімше түсінігі алынып тасталды, бұл
көрсетілген бөлімшенің орналасқан жері бойынша салық төлеушінің салық
міндеттемесінің бөлінуін жойды және салық төлеу тәртібін жеңілдетті, сондай-
ақ мемлекеттік тіркеуден өту мен осындай құрылымдық бөлімшелердің салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу қажеттігінен алынып тасталды. Корпоративтік
және жеке табыс салығы бойынша аванстық төлем жиынын салық төлеушінің
түзету тәртібін жеңілдетті, яғни түзетуді салу органымен келісу талабы
алынып тасталды.
Сыртқы сауданы одан әрі ырықтандыруға және әлемдік шаруашылық жүйесіне
елді тартуға бағытталған сыртқы экономикалық реттеу үшін реформалар
жалғастырылды.
2003-2015 жж. арналған Қазақстанды индустриалды-инновациялық дамытудың
стратегиясын жүзеге асыру міндеттерін ескере отырып инвестицияларды бірінші
кезекте тарту үшін мынадай салалық басымдықтар анықталды: ақпараттық
технологиялар; машина жасау мен металл өңдеу; құрылыс материалдар
өнеркәсібі; биотехнологиялар мен мұнай химиясы.
Қазір Қазақстан Республикасындағы шет елдік және отандық инвестицияларды
мемлекеттік қолдаудың негізгі шараларының жобасы мыналарды қамтиды:
инвестициялық және салық заңнамасымен белгіленген инвестициялық
преференциялар (инвестициялық салық преференциялары, кедендік баж салығын
салудан босату, мемлекеттік нақты гранттар);
* дамытудың мемлекеттік қаржы институттары арқылы жобаларды тең
қаржыландыру;
маркетингтік-талдамалық зерттеулер мен инжиниринг және трансферттік
технология орталықтарының қосымша қызметтер көрсетуі.
Инвестициялық преференциялар беру 8 қаңтар 2003 ж. № 373 Инвестициялар
туралы ҚР заңымен реттеледі. Заңда отандық шет ел инвесторлары тең
дәрежеде қолдау мен кетермелеу көзделген. Осы заң инвестицияның ең төменгі
шектік көлемін белгілемейді, бұл қызметтің басым түрлеріне инвестицияларды
жүзеге асыратын шағын және орта бизнес кәсіпорындарын қоса алғанда, оны
қолдану саласын кеңейтеді.
1.2. Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері
Қазіргі кездегі барлық мемлекеттерде салықтың төленуін қадағалау,
арнайы Мемлекеттік орган - салық қызметі органдарының құзырында. Олардың
ұйымдастыру құрылымдарының бір-бірінен айырмашылығы көп. Көптеген елдерде
салық органдары Қаржы Министрлігінің құрамына енгізілген және аймақтық-
әкімшілік белгісі бойынша иерархиялық құрылысқа ие. Салық органдары –
салықтар мен төлемдер туралы заңның сақталуын қадағалайтын мемлекеттік
басқару органдардың жүйесі. Салық органдары мынадай процесстерді бақылап
отырады:
← салықтардың дұрыс аударылуын;
← төленген салықтың толықтығын;
← салықтың өз уақытында төленуін.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті ҚР Салықтар
және өзге де бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Кодексіне сәйкес
мемлекет алдындағы міндетті төлемдердің орындалуына салықтық қадағалауды
қамтамасыз етуді құзырына алған Қаржы Министрлігінің ведомствасы болып
табылады. Ол сондай-ақ, ҚР заңдарына сәйкес, бюджетке төленетін міндетті
төлемдер мен салықтардың түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының өз
уақытында және толық аударылуын қамтамасыз ету саласындағы үйлестіру мен
басшылықты жүзеге асырады.
Комиттетің заңды тұлға болып табылатын аймақтық органдары бар, оған
мыналар жатады: облыстар мен Алматы, Астана қалалары бойынша салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудан, қала және қалалардағы
аудан жөніндегі салық комитеттері, сонымен қатар арнайы экономикалық
зоналардағы салық комитеттері.
ҚР Салық комитеті өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Ата Заңы
мен басқа заңдарына, Салық Кодексіне, Қазақстан Республикасы Президенті пен
Үкіметінің актілеріне, өзге де құқықтық және нормативтік актілерге, сонымен
қатар 2002 жылдың 9 қазанында Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен
бекітілген № 1102 Салық комитеті туралы Ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Салық комитеті мемлекеттік мекеменің ұйымдастыру-құқықтық
формасындағы заңды тұлғасы болып табылады, мемлекеттік тілдегі атауы
жазылған мөрлер мен штамптары, бекітілген үлгідегі бланктері және Қаржы
Министрлігі қазынасының органдарында және банк шоттарында заңға сәйкес
бюджеттік шоттары бар. Комитет азаматтық-құқықтық қатынасқа өз атынан
түседі.
Салық қызмет органдарының өзінің қызметін атқаруда бірнеше құрылымдық
бөлімшелерден тұрады. Олардың негізгі мақсаты салық төлеушілердің өз
салықтық міндеттемесін өз уақытында және толықтай орындауына қадағалау
жасау, олардың салықтық есептіліктерін қабылдау және т.б. салық қызметі
органдарының нақты құрылымына келетін болсақ, ол:
Сурет 1. Салық комитетінің ұйымдық құрылымы
Дерек көзі:Алматы қаласы Медеу аудандық салық басқармасының фукционалды
міндеттері
Біріншіден, төлемдерді талдау, болжам және есеп жүргізу бөлімі - салық
төлеушілердің дербес шоттарындағы салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің өз уақытында және толық есебін жүргізеді;
республикалық және жергілікті бюджетке мемлекеттік табыстың түсуінің
ағымдағы болжауының орындалуы бойынша деректер жинайды; мемлекеттік
табыстың түсуіне талдау жүргізу және соның негізінде мемлекеттік кіріс
жинауды жақсарту бойынша ұсыныстар дайындайды; мемлекеттік табыстың түсуіне
салық заңдарындағы өзгерістердің әсеріне талдау жүргізеді; мемлекеттік
табыстың түсуіне келешекке арналған және ағымдағы болжаулар жасайды;
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Салық комитеті, Әкімшіліктері
және басқа мемлекеттік органдар дайындаған нормативті-құқықтық актілердің
жобасын дайындауға қатысады; Қаржы Министрлігінің Салық комитетіне
белгіленген уақытында есеп-қисап құрайды және ұсынады.
Келесі бөлім, ірі салық төлеушілер бөлімі - ірі салық төлеушілердің
салық міндеттерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады; салық
төлеушілердің мониторингке жататын салықтық есептемелерінен алынған
деректерді жинақтау және талдау; ірі салық төлеушілерден қабылданған
сканирлеу арқылы немесе қағаз бетіне жазылған салық есептемелерінің
нысандарын ақпараттық жүйеге енгізеді; бекітілген міндеттер шегінде
белгіленген салықтық есептемелердің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіру;
мониторингке жататын салық төлеушілер бойынша салықтық жүктемелерге талдау
жасау және баға беру; қызметін қайталама және түсті металл рыногында жүзеге
асыратын салық төлеушілер қызметінің мониторингі; аудандық салық
комитеттерінің салық төлеушілер мониторингі есептемелерінің барлық
нысандары бойынша жинақтары мен талдауы; ірі салық төлеушілерден түсетін
салықтардың болжамы; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша салық заңын,
нормативтік құқықтық актілерді және әдістемелік ұсыныстарды әзірлеуге
қатысуды жүзеге асырады[4].
Келесі ірі бөлімнің бірі -ҚҚС аудиті бөлімі - аумақтық салық
органдарына қосылған құн салығын төлеу және есептеу тәртібін тексеру
сұрақтарына әдістемелік және кеңестік көмек көрсету; қосылған құн салығы
тәртібін тексеруді жақсарту сұрақтарына ұсыныстарды баяндау; Салық
кодексінде және салық заңының өзгерістері бойынша қарастырылған нормативтік
құқықтық актілерді әзірлеуге қатысу; қосылған құн салығы бойынша
тақырыптық, қарсы тексерістер жүргізу.
Келесі бөлім заңды тұлғалар аудиті бөлімі деп аталады, оның атқаратын
қызметтерін- салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына салықтық
бақылау жүргізуді жүзеге асыру; жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті
зейнетақы жарналарын және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына
әлеуметтік аударымдарды уақтылы ұстап қалу мен аударуға бақылау жасау;
салық саясатының әдістемесі мен салықтарды әкімшілендіруді әзірлеуге
қатысу; уәкілетті органға бекітілген міндеттер шегінде Комитет қызметінің
бағыттары бойынша ақпарат беру; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
басқа мемлекеттік органдармен өзара қызмет ету; аудандық салық
комитеттеріндегі заңды тұлғалар аудиті бөлімдерінің жұмысын үйлестіру.
Акциздерді әкімшілдендіру және акцизделетін өнімдердің өндірілуі мен
айналымын бақылау бөлімі - аймақтық және салалық деңгейде акциздердің
бюджетке түсімінің болжамнан елеулі ауытқу себептері көрсетілген түсімнің
жағдайына талдау жүргізу; аймақтық және салалық деңгейде акциздер бойынша
бюджетке бересінің қалыптасуы, ұлғаюы мен азаюы себептері көрсетілген
жағдайына талдау жүргізу; этил спирті және алкоголь өнімдерінің көліктік
жүкқұжаттарының, мұнай өнімдерінің және акциздік маркалардың жеке түрлеріне
ілеспе жүкқұжаттары бланктерінің қозғалысы мен қолданылуына бақылау жасау;
акцизделген тауарларды өндірушілерді акцизделген тауарлардың бөлек
түрлерінің маркалану тәртібін қадағаулауды ұйымдастырады және бақылау
жасайды; көліктік жүкқұжаттарын, ілеспе жүкқұжаттары мен акциздік
маркаларын өткізілуінің талдауын жасау; этил спирті және алкоголь
өнімдерінің көліктік жүкқұжаттарының, мұнай өнімдерінің жеке түрлерінің
ілеспе жүкқұжаттарының көрсетілген берілісінің дұрыстығын бақылау; акциздік
посттар қызметіне бақылау жасау; акцизделген өнімдерді өндіру және айналымы
балансын талдау және құрау; өз құзыреті шегінде мемлекеттік медициналық
кәсіпорындардың, емдік және фармацевтік дәрі-дәрмек өндірушілердің, сондай-
ақ этил спиртін техникалық мақсатта және алкогольсіз өнімдерді өндіру үшін
қолданатын кәсіпорындардың этил спиртін қолдануына бақылау жасау;
акцизделген өнімдерді өндіруінің және айналымының көлеміне есеп жүргізуді
ұйымдастыру; акцизделген өнімдердің өндірілген және импортталған көлемінің
қозғалысына бақылау жасау; мониторингті жүзеге асырады, акцизделген өнімдер
рыногы туралы ақпараттық – талдау материалдарын дайындау; бөлімнің
құзыреті шегінде акциздерді әкімшілдендіру, акцизделген өнімдерді
өндіруінің және айналымы сұрақтары бойынша Қазақстан Республикасының
аудандық салық комитеттерінің қызметіне әдістемелік басшылық етуді және
ұйымдастыруды жүзеге асыру.
Өндірістік емес төлемдер және арнайы салықтық тәртіптемелер бөлімі -
бейөндірістік төлемдердің түсімі болжамының орындалуына, олардың түсімінің
динамикасын қадағалау, аудандық салық комитеттерімен бірге бейөндірістік
төлемдердің түсіміне болжам жасау; бейөндірістік төлемдер түсімінің болжамы
мен өткен жылдың деңгейінен анағұрлым ауытқу бересінің себебі көрсетілген
ағымдағы жағдайына талдау жасау; бейөндірістік төлемдерді есептеу мен жинау
бойынша заң және нормативтік-құқықтық актілерді қолданудың сұрақтары
жөнінде түсіндірме жұмыстарын жүргізу; бейөндірістік төлемдерді жинауды
әкімшілдендіру және арнайы салықтық тәртіптемелерді қолданудың сұрақтары
бойынша аудандық салық комитеттерінің қызметіне тақырыптық және кешенді
тексерістерді сапалы жүргізуді жүзеге асырады.
Мәжбүрлі өндіріп алу және дәрменсіз борышқорлармен жұмыс бөлімі -
мекеменің банкроттық процедурасын өткізу кезінде заңға сыйымдылығын
талқылау; салық төлеушілердің бюджет алдындағы салықтық және басқа да
бюджеттік міндеттемелерінің мезгілінде орандалуының салықтық бақылауын
қамтамасыз ету; берешектері бар мекемелерді мезгілінде хабарламалармен
қамтамасыз ету және хабарламаның пункттарының тізбегі бойынша орындалуын
бақылау; салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу жұмысын жүзеге асыру;
өткізілетін аукциондарға қатысу және аукциондарда іске асырылған
мүліктерден бюджетке түскен қаражаттарды бақылау; кәсіпорындардың бет
есептері негізінде дәрменсіз кәсіпорындардың тізімін құру; кредиторлар
комитетінің құрамында мәжіліске қатысу, конкурстық басшылардың банкроттық
процедураны жүргізуін бақылау; банкрот-кәсіпорындардың қазіргі төлемдерін
мерзімінде аударуын және конкурстық басшылардың төртінші және бесінші
кезектегі өтеулерді қамтамасыз етуін бақылау; қасақана және жалған
банкроттық фактілерін анықтау және бірлескен бұйрық негізінде,
процессуалдық әрекеттерді жүргізуге қажетті материалдарды қаржы полициясы
Департаментіне жолдаумен айналысады.
Құқықтық қамтамасыз ету бөлімі - белгіленген тәртіпте сотта және басқа
да органдарда құқықтық сұрақтарды қарау кезінде Комитет мүддесін ұсыну;
Комитет актілерін әзірлеуге қатысу, берілген актілер жобасының құқықтық
сараптамасын жүргізу, сонымен қатар құқықтық сипаттағы бұйрықтар, шешімдер
және басқа да құжаттарды дайындауға қатысу; Конкурстық құжаттама мен
Комитет пен Астана қаласының салық органдарына тауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) жеткізудің мемлекеттік көтерме сатып алуы туралы келісімдердің
жобаларына құқықтық сараптама жүргізу; тауарларға (жұмыстарға, қызметтерге)
мемлекеттік көтерме сатып алуды жүргізу кезінде заңның қадағалануына
бақылау жасау; бөлімге бекітілген міндеттердің шегінде Комитет қызметінің
бағыты бойынша мемлекеттік уәкілетті органға ақпарат беру; бөлім құзыретіне
кіретін сұрақтар бойынша басқа да мемлекеттік уәкілетті органдармен өзара
қызмет ету; өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының әрекеттегі заңын
түсіндіру; құқықтық оқуларды жүргізуге қатысу; басшыға қол қоюға ұсынылатын
бұйрықтар, шешімдер, келісімдер мен басқа да құқықтық сипаттағы құжаттардың
жобалардың, қолдың қойылуының заң талаптарына сәйкестігін тексеру, ал
олардың әрекеттегі заңмен сәйкеспеген жағдайда ауызша немесе жазбаша түрде
қаралатын сұрақтарды шешудің заңды тәртібі туралы ұсыныс жасау; салық
төлеушілердің арыздары мен ізденістерін уақтылы қарау.
Жұмысты ұйымдастыру бөлімі - бөлімдер мен құрылымдық бөлімшелерге
практикалық көмек көрсету, сондай-ақ Комитет және құрылымдық бөлімшелер
қызметкерлерінің орындаушылық тәртібінің салықтық және сыбайлас жемқорлық
заңдарын бұзу анықталған кезде ескерту және тыйым жасау мақсатында құжаттық
және тақырыптық тексерістер жүргізу; Комитеттің бөлімдері мен құрылымдық
бөлімшелерінің Министрлік пен Комитет басшыларының жарлығын, тапсырмалары
мен нұсқауларының орындалуына бақылау жасауды қамтамасыз ету; Астана қаласы
бойынша Салық комитетінің Кеңейтілген Алқа отырыстарын ұйымдастыру мен
жүргізу, Кеңейтілген Алқаны жүргізуге арналған қажетті материалдарды
уақтылы және сапалы рәсімдеу, құрылымдық бөлімшелердің Астана қаласы
бойынша Салық комитетінің Кеңейтілген Алқа отырысының шешімін орындауына
бақылау жасауды жүзеге асыру; аппараттық мәжілістердің өтуін ұйымдастыру
және өткізу, Төрағаның қарауына шығарылатын проблемалы сұрақтарды дайындау,
Комитет бөлімдері мен құрылымдық бөлімшелердің Төрағаның хаттамалық
тапсырмаларын уақтылы және сапалы орындауына бақылау жасауды қамтамасыз
ету; кеңейтілген алқа шешімдерін, аппараттық мәжілістерде берілген
Төрағаның хаттамалық тапсырмаларын, Үйлестіру Кеңесінің, және басқа да
шаралар отырыстар шешімдерінің толық, сапалы және уақтылы орындалуына
бақылау жасауды жүзеге асыру; Комитет пен оның құрылымдық бөлімшелерін
құжаттық және ақпараттық қамтамасыздандыру, кіріс және шығыс хат-хабарларын
тіркеу, кіріс хат-хабарын орындаушыға жеткізу, бақылаудағы құжаттарды
есепке алуды жүргізу, поштаның уақтылы түсуі мен жіберілуін жүзеге асыру,
Комитет бөлімдерін кезеңдік басылымдармен қамтамасыз ету, құжаттарды
факсимильдік байланыс арқылы қабылдау мен жіберу, электрондық поштаны
қабылдау және тіркеу, оларды орындаушыларына тарату; Комитет және оның
құрылымдық бөлімшелерінің бақылаудағы бұйрықтары мен орындау мерзімі
белгіленген құжаттарын орындау бойынша орындаушылық тәртібінің жағдайы
туралы Комитет басшыларына ақпарат беру және жүйелік талдау жүргізу;
мұрағаттың құжаттарды қабылдау, сақтау, өңдеу және Астана қаласы бойынша
мұрағат Басқармасына беруді ұйымдастыру; қызметкерлердің кәсіби деңгейін
көтеру үшін, қажет жағдайларда басқа бөлімдердің мамандарын жұмылдырып, ҚР
Салық кодексі мен ҚР басқа да заң актілерінің ережелерін анық түсіндіру
мақсатында бөлімде техникалық сабақтар өткізу.
Салықтық шағымдар бөлімі - салық төлеушілердің салықтық міндеттерін
орындауына салықтық бақылауды жүзеге асыру; жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде ұсталуына және
аударылуына салық бақылауын жүзеге асыру; бекітілген міндеттер шегінде,
белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіру;
салық саясаты мен салықтарды әкімшілдендірудің әдістемелерін дайындауға
қатысу; бекітілген міндеттер шегінде уәкілетті органға Комитет қызметінің
бағыттары жөнінде ақпараттар ұсыну; бөлімнің құзыретіне жататын мәселелер
бойынша басқа мемлекеттік органдармен өзара жұмыс жүргізу; ҚР қолданыстағы
заңдарын түсіндіру; салық төлеушілердің шағымдарын, арыздарын және
өтініштерін қарау; салық төлеушілердің арыздары мен шағымдарын қараудың
нәтижесі бойынша төмен тұрған салық комитеттерінің жұмыстарын талдау және
қорытындылау.
Ақпараттық технологиялар бөлімі - жобалық құжаттаманың, бағдарламаның,
электронды мұрағаттың деректер базасының салалық қорын құру және жүргізу;
ҚР ҚМ СК ақпараттық технологиялар Басқармасының әзірлеген бағдарламалық
өнімдеріне сараптама жүргізу және оларды өндірістік пайдаланымға қабылдау;
қолданбалы бағдарламалық өнімдерді қолданушыларды оқыту бойынша курстарды
ұйымдастыру мен жүргізу; бағдарламалық өнімдерді енгізу, деректерді құру
мен енгізу сұрақтары бойынша салық комитеттерінің қызметкерлеріне
мәжілістер мен семинарлар өткізу; бағдарламаларды енгізу кезінде аудандық
салық комитеттеріне әдістемелік және практикалық көмек көрсету; аудандық
салық комитеттерінде пайдалану есебінің технологиясының қадағалануына
бақылау жасау; салық комитеттеріндегі деректер базасының ақпараттық
жағдайына бақылау жасау; жаңа бағдарламалық құралдарды меңгеру және салық
комитеттерінде жүйелік пакеттерді білу; деректердің негізгі базасын құру
мен әкімшілдендіру. Негізгі деректер базасына енудің және бақылаудың
жүйесін ұйымдастыру[5];
Ақпараттық жүйелердің жұмыс жасауын қаматамасыз ету. Астана қаласы бойынша
салық комитетінің ақпараттық технологиялармен байланысты барлық құрылымдық
бөлімшелердің жұмысын үйлестіру; деректерді жіберу жүйесін ұйымдастыру және
қадағалау; салық комитеттерінің қызметкерлеріне деректер базасын құру және
жүргізу, АЖ, БҚ, МҚА және электрондық поштаны пайдалану сұрақтары бойынша
ұсыс беру; Астана қаласы бойынша салық комитетінің бөлімшелерінде
ақпараттық жүйелердің қолдануын талдау. Ақпараттарды өңдеу технологияларын,
бағдарламалық өнімдерді, деректер базасын құру мен жүргізуді жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасау; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
нұсқаулықтар мен хаттарды құру.
Кадрлар және оқыту бөлімі - салық комитеті бөлімдері басшыларымен
бірлесіп кадрларды іріктеу, зерделеу, орналастыру; салық комитеті
бөлімдері басшыларының келісуі бойынша жоғарылату, кадрлық резервті
қалыптастыру, оларды тәрбиелеу және оқыту; қала аппараты қызметкерлерінің
кәсіби деңгейін жоғарылату, осы жұмысты бақылау; жоғары, арнайы-орта
білімді мамандар қажеттілігн анықтау, оқуға жіберу үшін кандидаттарды
іріктеу; әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің бос лауазымдық орындарына
конкурстар өткізу; жүктемені және нақты ахуалды талдау негізінде штатқа
өзгеріс енгізу бойынша ұсыныс дайындау, штат кестесінің жобасын әзірлеу,
штаттық – қаржылық тәртіптің сақталуын бақылау; салық комитетіне жұмысқа
тұруға үміткерлердің есептік – мінездемелік материалдарын жинау,
құрастыру, сақтау және жеке іс қағаздарын жүргізу.
Салық төлеушілермен жұмыс бөлімі - өз құзыреті шегінде аудандық салық
комитеттерінің жұмысын бақылауды жүзеге асыру; салық төлеушілердің салықтық
міндеттемелерін орындауына салықтық бақылау жүргізу; міндетті зейнетақы
жарналарының жинақтаушы зейнетақы қорларына ұсталымдары мен аударымдарының
уақтылы жүргізілуіне бақылау жасау; бекітілген міндеттер шегінде
белгіленген салықтық есептемелерінің нысандарын толтырудың тәртібін
түсіндіру; бекітілген міндеттер шегінде өкілетті органға Комитет қызметінің
бағыттары бойынша ақпараттар ұсыну; бөлімнің құзыретіне жататын мәселелер
бойынша басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жүргізу; тіркеу,
салық есептемелерінің нысандарын қабылдау, заңды тұлғалар ақпаратын
жиынтықтауға қатысты сұрақтар бойынша аудандық салық комитеттері
бөлімдерінің жұмысын үйлестіру; тіркеу және салық есептемелерінің
нысандарының сұрақтары бойынша аудандық салық комитеттеріне шолу хаттарын
дайындау; аудандық салық комитеттеріне әдістемелік, кеңестік және
практикалық көмек көрсету; салық төлеушілерге олардың құқықтары мен
міндеттерін түсіндіру, салық төлеушілерге салық салу бойынша салық заңдары
мен нормативтік актілердің өзгерістері туралы ақпарат беру; бөлім
құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша салық төлеушілердің сұраныстарына жауап
пен түсіндірмелер дайындау; тіркеуге бақылау жүргізу; салықтық
міндеттемелерін мерзімінде орындамаған салық төлеушілерге заңмен
белгіленген барлық шараларды қолдану; салық төлеушілерден ақпарат алу,
сондай-ақ ақпаратты электронды түрде алу; мемлекеттік уәкілетті орган
белгілеген мерзімде нысандар бойынша жоғары тұрған органдарға есептер мен
ақпараттарды (қосымша) ұсыну; қызметкерлердің кәсіби деңгейін көтеру үшін,
қажет жағдайларда басқа бөлімдердің мамандарын жұмылдырып, ҚР Салық
кодексі мен ҚР басқа да заң актілерінің ережелерін анық түсіндіру
мақсатында бөлімде техникалық сабақтар өткізу. Халықаралық салық салу
бөлімі - Қазақстан Республикасына жұмыс жасаған бейрезиденттердің кірісінен
табыс салығын қайтаруға жазған өтінішін қарау; халықаралық келісім-
шарттардың ережесіне сәйкес салық бойынша ұсынылған жеңілдіктердің
негізділігін тексеру, уәкілетті органдармен өзара қызмет ету, салық
төлеушілерге бейрезиденттер бөлігінде салық заңнамасының сұрақтары бойынша
түсіндірме жұмыстарын жүргізу, бейрезидент кәсіпорындарға берешектерінің
болмауы туралы анықтама беру, өз құзыреті шегінде аудандық салық
комитеттерінің жұмысына бақылау жасау, салық төлеушінің салықтық
міндеттемелерін орындауына салықтық бақылау жасау, уәкілетті органға
бекітілген міндеттемелер шегінде Комитет қызметінің бағыты бойынша ақпарат
ұсыну, бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша басқа мемлекеттік
органдармен өзара жұмыс жасау, бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
аудандық салық комитеттеріне шолу хаттарын дайындау.
Рейдтік тексерістер және мобильдік байқау бөлімі - бюджетке түсетін
салық және басқа да міндетті төлемдердің толымдылығын, міндетті зейнетақы
жарналарының толық және уақтылы есептелуін қамтамасыз ету бойынша бақылау
жасау, сондай-ақ салықтық міндеттемелердің орындалуына салықтық бақылау
жасау, салықтық міндеттемелерді орындау мен тоқтатылуы туған жағдайда өз
құзыреті шегінде түсіндірмелер жүргізу және түсінік беру, салық
заңнамасының тиімділігін зерделеу; салық төлеушілерге олардың құқығы мен
міндеттерін түсіндіру, салық төлеушілерге салық заңнамаларының және салық
салу бойынша нормативтік-құқықтық актілердің өзгерістері туралы уақтылы
ақпарат беру; салық төлеушінің құқықтарын қадағалау; мемлекет мүдделерін
қорғау; салық заңнамасының бұзушылықтарының факторларына алым, талдау мен
баға беруді жүргізу және салықтық құқықбұзушылықтар мен қылмыстарға әкеліп
соққан себептер мен жағдайларды жою бойынша дұрыс ұсыныстар жасау; салық
органдары басшыларының нұсқаулары бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бағалау
Кіріспе
Қазақстанның салық жүйесіндегі салық қызметінің қалыптасу кезеңдерінің
теориялық негіздері
Қазақстанның салық жүйесіндегі салық қызметінің қалыптасу кезеңдері мен
алғышарттары
Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері
Салық қызметінің шет елдік тәжірибесінің Қазақстанда қолдану
ерекшеліктері
Қазақстанның салық қызметінің қағидалары, міндеттері және қазіргі
кездегі жай-күйін бағалау
Салық қызметі органдарының құқықтары мен міндеттері
Салық қызметі органдарының қазіргі кездегі экономикалық жай-күйін
бағалау (Алматы қаласы Туксиб ауданы Салық басқармасы мысалында)
Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық қызметін дамытудың
бағыттары
Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін қызметтерге баға беру
Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің бағыттары
Қорытынды
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның
1 . дамуы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ...
1.1Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының
алғышарттары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ..
1.2Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын
қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
... ... ... ..
Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында салық қызметінің
2. қағидалары, 22
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Салық қызметі органдарының құқықтары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Салық қызметі органдарының бақылау – экономикалық
2.2 қызметінің сипаты(Алматы қаласы Медеу ауданы Салық
басқармасы 29
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
3. Бюджет кірісін толық қамтамасыз ету барысындағы салық
қызметін дамытудың 41
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... .
3.1 Бүгінгі күнгі салық қызметі органдары көрсететін
қызметтерге баға 41
беру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ...
3.2 Салық қызметі органдарының қызметін жетілдірудің
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 48
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 58
... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған 60
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... .
Кіріспе
Жалпы мемлекеттегі қаржылық ресурстардың, оның ішінде бюджеттік
ресурстардың қалыптасуында салық жүйесінің атқаратын рөлі жоғары. Ал,
мемлекетте алынатын салықтардың жиынтығы және оны жүзеге асыратын салық
қызметі органдары басқа да элементтермен қоса салық жүйесін қалыптастырады.
Экономикалық өсуді қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік қамтамасыз етілу
деңгейін көтеру, орта және шағын бизнес субъектілерін ынталандыру,
бюджеттік тапшылықты төмендету сияқты республиканың негізгі деген кезек
күттірмес өзекті мәселелерін шешуге салық жүйесінің қызмет етуін жетілдіру
арқылы ғана қол жеткізуге болады.
Әлемдік қаржы дағдарысының тереңдеуі жағдайында еліміздің
экономикасының еңсесін көтеруіне ықпал ететін, бюджеттің кіріс көзінің
негізі болып табылатын салықтар, оның ішінде халық пен шаруашалық
субъектілеріне салынатын салықтардың экономикалық мәні мен маңызы өте зор.
Мемлекеттің қалыптасып дамуымен қатар қоғамда кез -келген салықтың өз
орны, өзіне тән атқаратын қызметі, әсер ету ортасы бар. Бүгінгі күні
әлемдегі барлық мемлекеттердің экономикалық саласындағы қандай уақыт немесе
қандай да бір жүйеде болмасын өзекті мәселенің бірі, ол- салық. Себебі, ол
елді қаражат көзімен қамтамасыз ететін күре тамыр, бюджетке түсетін
түсімнің маңызды бөлігін құрайды.
Кез-келген мемлекеттің нарықтық экономикасының қалыптасуы мен дамуы
мемлекеттің негізгі жақтарын, әсіресе экономикасын реттеу құралы ретінде
салықтық саясатты кеңінен қолдануына тікелей байланысты болмақ. Отандық
және шет ел тәжірибелерінен көріп отырғанымыздай салықтар және салық жүйесі
экономиканы реттеудің және салықтарды бюджетке жұмылдыра отырып, оның өз
қызметтерін атқаруға мүмкіндік беретін негізгі қаржылық құралы болып
табылады.
Өйткені, бюджет пен шаруашылық субъектілерінің арасында қарым қатынасты
қалыптастыруда фискалды және реттеушілік қызметті жүзеге асыратын салықтық
реттеуді жетілдіру бағыттары өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.
Салық салудың нәтижелілігі оларды алуды ұйымдастыратын салық
қызметінің, олар жүргізіп отыратын салық әкімшілігінің тиімді жүзеге
асырылуына тікелей байланысты. Өйткені, егер салық салуды ұйымдастыру
тәжірибе жүзінде сапалы қызмет атқарса, олардың атқаратын қызметтері
арасында үйлесімді тепе-теңдік сақталатын болса бұл рөл жағымды болып
келеді. Шаруашылықта тепе-теңдіктің қалыптасуын өзі реттейтін таза нарықтық
экономиканы қалыптастырып, дамытуда өзіндік тәжірибенің аздығынан шет елдік
тәжірибеге көбірек сүйеніп келген Қазақстан Республикасы қазіргі кезде аз
да болса экономиканың әр саласы мен бөліктерін дамыту барысында тәжірибе
жинақтады.
Салық саясатын тиімді ұйымдастырумен инвестициялық процесске
экономикалық әсер етуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ өндіріс салаларындағы
техника мен технологияларды жаңартуға, бюджетті баланстауға, салықтық
аударымдарды реттеуге мүмкіндік туындайды. Сондықтан, салық қызметінің
алдында жаңа фискалды саясатты құру сияқты негізгі міндетімен қоса,
Қазақстанның экономикасындағы қазіргі кездегі ерекшеліктерімен және
халықаралық стандарттармен үйлесімді түрде қызмет етуі тиіс. Сонымен қатар,
салық әкімшілігінің әдістері мен нысандарын сапалы да, уақтылы қайта
құруға және аталған процесстерді ақпараттармен мұқият қамтамасыз етуге
жағдай жасауы қажет. Осы мақсатта жазылған диплом жұмысының тақырыбы
өзекті болып табылады.
Қазақстанның салық қызметі: қалыптасу кезеңдері және қазіргі жай-
күйін бағалау деп аталатын диплом жұмысының мақсаты қазіргі кездегі
қызметін жүзеге асырып отырған салық қызметінің атқаратын қызметіне баға
беру және оны ары қарай дамыту үшін жетілдіру жолдарын ұсыну. Осы орайда
келесі мәселелерді талдау қажет:
Жалпы салық жүйесінің және сонымен қатар салық қызметінің қалыптасуы мен
дамуына сипаттама беру;
Салық қызметі органдарының атқаратын қызметтеріне және олардың құрылымын
қарастыру;
Салық қызметі органдарының қызмет етуінің қолданыстағы механизмін
қарастыру;
Салық қызметі органдарының мемлекеттің фискалды саясатындағы алатын орнын
қарастыру;
Салық қызметі органдарының жұмыстарын жетілдіру мәселелері бойынша
ұсыныстар жасау.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі болып Қазақстандағы салық
қызметінің ұйымдастырылу негіздері табылады.
Дипломдық жұмысын жазуда келесі материалдар: ҚР нормативті-құқықтық
заң актілері, қаржы және экономикалық теория жөніндегі оқулықтар,
монографиялар, мерзімдік басылымдарда жарияланған мақалалар, Қазақстан
Республикасы статистика Агенттігінің мәліметтері қолданылған және Алматы
қаласы Медеу ауданы бойынша салық комитетінің сандық мәліметтері.
1. Салық жүйесіндегі салық қызметінің алатын орны және оның дамуы
1.1 Салық жүйесі мен салық қызметі дамуының алғышарттары
Қазақстан Республикасының салық саясатын ұйымдастыру, оған әсер етуші
негізгі механизм, фактор ретінде Қазақстан Республикасының салық жүйесін
ұйымдастыру деңгейіне әуел бастан тәуелді. Мемлекеттегі салық жүйесі
құрылымы мен мәртебесін ұйымдастыру, тәуелсіздік алған сәттен бастап,
әртүрлі деңгейде республиканың қоғамдық шаруашылығында салық саясатын
жүргізудің формасы мен түрін анықтайды.
Салық жүйесі (грек тілінен аударғанда ”бөліктерден құралған бүтін”
деген ұғымды білдіреді) - бұл салық белгілі бір біртұтастық немесе кешен,
ол салық төлеуші мен мемлекеттің мүддесін емдеу мақсатында бір-бірімен
өзара байланыстағы салықтардың жиынтығынан тұрады. Бұл жүйенің құрамына
мыналар кіреді:
- салық қатынасын реттейтін құқықтық және
нормативті база (салық кодексі, жарлық,
инструкциялар т.с.с);
- салықты және басқа да міндетті төлемдерді
жинау және құрау тәсілі. Олардың
әртүрлілігі, салық салу принципі, салық
элементтері;
- салық бақылауын жүргізудің түрлері мен
формалары (салық есебінің камералды бақылау,
салық төлеушінің мониторингі, құжаттық және
рейдтік салықты тексеру және т.б);
- Салықты және басқа міндетті төлемдерді жинау
қызметі кіретін, ұйымдар атап айтқанда, ҚР
МКМ, салық органдары, қаржы полициясы.
Салық салу - әлеуметтік-саяси проблема, ол мемлекет таңдап алған ұзақ
мерзімдік даму стратегиясына тікелей байланысты. Қазақстандағы салық
жүйесінің ерекшелігі сонда, ол негізінен шаруашылықтың нарықтық үлгісіне
орайластырылған, тұрмысы нашар азаматтарды әлеуметтік қорғау мен жеңілдік
жүйесі бойынша әлеуметтік-орайластырылған үлгіге тән. Қазақстан
тәуелсіздік алғаннан кейін, ТМД –ның басқа мемлекеттері сияқты аз уақыт
ішінде мемлекеттің салық жүйесінің заңдық негізін құру керек болды. Салық
реформасының тұжырымы 1992 жылы жасалды. Онда екі кезең көрсетілген:
бірінші (1993 – 1995ж.ж) жаңа салық жүйесін дайындап, әрекет етуге енгізу,
және екіншісі (1996-2002 ж.ж) нарықтық экономика талаптарына жауап беретін
салық жүйесін құруды аяқтауды мақсат еткен[1].
Бірінші кезең 1995 жылдың сәуірінде ҚР Салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы заңның қабылдануымен аяқталды. Бірақ бұл заңның қатаң
талаптары болмады, керісінше бұл заңға нарықтық реформаларды тездетіп
жүргізуге бағытталған толықтырулар мен өзгертулер ҚР-ның Президентінің
Жарлығымен және ҚР-ның 1999 жылға дейін енгізілді.
2001жылы 16 сәуірде ҚР-ның Сенаты Салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы Заңына “өзгерістер мен толықтырулар енгізу” туралы
үкіметтің ұсынысымен Заң қабылдады. Ол салық ставкасын төмендетуді
қарастырды. Өндірістің дамуына және кәсіпорынның инвестиция қызметін
кеңейтуге бағытталған, бұл заң 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап жүзеге
асырыла бастаған жаңа Салық кодексін дайындап, кейіннен қабылдауда барынша
маңызды қадам болды.
ҚР-да 1995-2001ж. 6 жыл көлемінде жүргізілген салық жүйесі
кәсіпкерлердің, экономистердің, депутаттардың, мемлекеттік шенеуніктердің,
журналистердің және қарапайым салық төлеушілердің тарапынан көптеген
наразылықтар тудырды. Әрбір кезекті сайлау өткен сайын, сайланбалы билік
органына барған жаңа адамдардың алғашқы қадамы салық саласында түбірімен
өзгерту енгізуге бағытталатынына үміттенді. Біршама уақыт өткеннен кейін,
бұл үміт ақталмады, өйткені бұл салады жаңа заң актілері оны жетілдіргеннен
гөрі, құлдырата берді, ал қарама- қайшылықтар сол қалпында қалды. Әртүрлі
көзқарастарды сараптай келе, сыншылардың қандай да бір ортақ негізі жоқ
екенін көруге болады. Көпшілігіне салық ставкасының тым жоғарлылығы
ұнамайды. Кейбіреулері нарық жағдайында мемлекет төмен салық бекітеді деп
есептеген. Өзгелерінің пікірінше, еркін кәсіпкерлік салыққа да әсерін
тигізеді: “Қаласам-төлеймін, қаламасам төлемеймін” деген қағидаға сүйенуі
мүмкін. Бірақ, сөйте тұра, бюджеттік мекеме қызметкерлеріне еңбекақы
төлемі, зейнетақыны кешіктіргенде, мемлекеттік тапсырыс дер кезінде
төленбегенде, барлығы үкіметті кінәлайды. Осы жерде бәрі анықталады:
төменгі салық мемлекеттік шығындардың барлығын үздіксіз қаржылық қамтамасыз
етумен сәйкес келуі керек екен.
Тағы сынауға түрткі болатын жағдай: салық жүйесінің артық фискалды
сипаты; отандық өндірушілерге қажетті ынталандырудың басым болмауы; табысқа
салынатын салықтың көптігі; мүлік салығының төмендігі; батыс елдерімен
салыстырғанда, еңбекке аз ақша төлей отырып, жеке тұлғаларға салынатын
салықтың көптігі; жеке тұлға салығының төмендігі, ал басқа мемлекеттерде
ол жоғары; бұрын естіп те білмеген қосылған құнға салынатын салық; салықтан
жалтарғандарға қолданылатын тым қатаң қаржылық санкция; бюджет
жетіспеушілігін жоюда қолданылатын шаралардың жетіспеушілігі; жеке
салықтардың жиі өзгеруі; табиғи ресурстарға салынатын салықтың төмендігі;
Бұл тізімді бұдан әрі де ұзақ жалғастыра беруге болады.
Осы көзқарастарды жалпылап, біріктіру мүмкін емес. Бірақ, кейбір
айтылған сыни көзқарастар мен ұсыныстарда шындық бар. Салық жүйесі әрине
жетілдіруді қажет етеді. Бірақ, батыс елдерінің тәжірибесінен алынған
кездейсоқ идеялардың негізінде емес. Қазақстанға салық салу саласында
қазіргі салық жүйесін жетілдіріп қана қоймай, өмірге әкелінген қандай да
бір кешенді шаралардың барлық экономикалық және әлеуметтік салдарларын
болжап, алдын-ала байқайтын, өзінің ғылыми немесе бірнеше мектетер мүлде
жетіспейді.
Өткен жылдарға баға бере отырып, есте ұстайтын жайт, ҚР салық жүйесі
бірінші күннен бастап экономикалық дағдарыс кезеңінде пайда болып, дамып
келеді. Қиын көздерде бюджет тапшылығының өсуін тоқтатады, елдің барлық
шаруашылық аппаратын қамтамасыз етеді, үздіксіз болмаса да, кейінге
қалдыруға болмайтын мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге жол
береді, негізінен ол нарықтық экономика жағдайына көшудің сол уақыттағы
міндеттеріне жауап береді. ҚР-ның салық жүйесін қалыптастыруда дамыған
шет елдердің тәжірибесі кеңінен қолданылды.
Мұндай баға жалпы шындықты әділ түрде таразылауға мүмкіндік береді,
бірақ, экономикалық саясаттың сол уақыттық проблемаларымен сәйкес үнемі
келтіріліп отырған, салық жүйесін жақсарту міндетін сызып тастамайды.
Көптеген сыншылардың келісетін пікірі, салық ауыртпалығының болу
мүмкіндігі. Бірақ белгілі бір мөлшерде ғана. Салық қандай болу керек-
жоғары немесе төмен – бұл әлемдік салық салу ілімі мен тәжірибесіндегі
мәңгілік проблема.
Тұрғындардың салық мөлшерін төмендетуге деген тілегі дұрыс және
түсінікті де, ол шаруашылықты қаржыландырудың кейінге қалдырылмайтын
қажеттіліктерімен, әлеуметтік мәселелерді шешумен, фундаменталды ғылымды
дамытумен, мемлекеттің қорғанысын қамтамасыз етумен қарама-қайшылықта.
Екінші жағынан, шығынды қажет ететін, көптеген қажеттіліктермен қатар
салықтың көлемі, тауар өндірушілердің мүддесі ескерілгенде ғана өсетін
салық базасының кеңею ережелерімен анықталады. 70-80 жылдары барлық елдер
салықтық ставкалармен табыстардың арақатынасы туралы А. Лаффердің ілімін
мойындады.
Бірақ, салықтарды мөлшерден тыс төмендетуге болмайды. Салықтар тек
ынталандырушы ғана емес шектеуші де рөл атқарады. Тым төмен деңгейдегі
салық кәсіпкерлік белсенділіктің бірден дамуына алып келеді, ал оның
бірқатар жағымсыз салдары бар.
Бірақ, бүгінгі таңда салық жүйесі артта қалмайды. Салық реформасы
барлық экономикалық реформаларға сәкес, оның бір бөлігі болып табылады.
Соның өзінде мемлекеттің қаржы жағдайы шиеленіскен түрде қала береді.
Экономиканың тұрақтылығы инфляцияның және өндірістің төмендеуінің жалғасы
болып қала береді. Салық жүйесі экономикалық және қаржы тоқырауына қарсы
тұрады. Осының барлығы салық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізеді.
ҚР-ның салық жүйесі 24 сәуірде 1995 жылы салық және бюджетке басқа да
міндетті төлемдерді төлеу туралы заңы салық жүйесінің негізі болып
есептелінеді. Тиімді салық жүйесіне негізгі кедергі болатын экономикалық
тоқырау болып табылады.
1995 жылы қабылданған салық заңы өміршең болды. Бірақ, салық саясатының
алдына қойған мақсаттарын орындауын толық іске асырмады[2]. 1995-1999 жж.
бұл заңға көптеген өзгертулер енгізіліп отырды. Егер бірінші екі жылдықта
ҚР Президентінің “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы” жарлығынан кейін ғана кейбір заңдық тұрақтылықты сақтауға
мүмкіндік болса және тек салық жылдарының басынан ғана өзгерістер енгізу
басталса, ал 1997-1999жж. өте көп өзгертулер енгізілді, ал салық жүйесі
бұрынғыдай тұрақсыз болып қала берді. Салық заңды бекіткен салық санын
азайту туралы өзгерту қағаз күйінде ғана болды. Ал шын мәнінде, 1997
жылдан бастап бюджетке төленетін алымдар, салықтар және міндетті төлемдер
саны өсіп отырды.
Ең басты назар “ҚР бюджет жүйесі туралы” заңына енген ҚР Президентінің
1998 жылы 1 сәуірдегі “Бюджетке төленетін салық және басқа да міндетті
төлемдер туралы” Жарлығына аударылды. Бұл басты жаңа енгізілімдердің негізі
салықтың жалпымемлекеттік және жергілікті салықтарға бөлінуі және бюджеттік
заңдылық бойынша бекітілген төлемдер тізімі болып табылады. Бұл өзгерістер
әлемдік тәжірибеде кең тараған түрлі билік сатысындағы құрылу принциптеріне
сүйенді. Бұл мәселені тереңірек ашатын болсақ, салық салудың теориясы мен
тәжірибесіне байланысты салықтар мен алымдар егер оларды жергілікті билік
органдары белгілеп және реттеп отырса, “жергілікті” деп аталатын болды. Бұл
тек биліктің бір орталықтан жүргізілмеуі кезінде және жергілікті бюджеттің
дербестігі жағдайында ғана мүмкін болады. Қазақстанда мүлдем басқа жағдай
болады: жергілікті билік органдары алым мен салықты есептеу тәртібі мен
түрлерін белгілеу өкілеттігімен анықталмаған, олай болса, Қазақстанда
мұндай салықтар салық жүйесінде ешқашан болмаған. Олай болса, осыдан барып
өзінен алатын органға байланысты бұрын қолданылып жүрген салық жүйесінің
құрылуы дұрыс деп санаймыз.
Қазіргі кездегі Қазақстанның салық жүйесінің дамуының ең маңызды кезеңі
– 1999 жыл. 1998 жылы құрылған Мемлекеттік Кіріс Министрлігі салық заңының
және қазіргі кездегі жұмыс істеп тұрған салық механизмін қайта құруды одан
әрі жетілдіруге ілгері қадамдар жасады. Оларға мыналар жатады:
- 1999 жылы тамызда ҚР Президентінің “Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Жарлығы Парламентте
қабылданып, заңға айналды;
- 1999 жылы 1 қыркүйекте ҚҚС-ты бөлу механизміне бірнеше
өзгертулер енгізілді. Дәлірек айтатын болсақ, нөлдік ставканы
қолдану сферасы кеңейтілді және ол тоқыма өнеркәсібі, тігін және
былғары аяқ киім тігу өнеркәсібі, халықаралық тасымалдау
тауарларын өткізу бойынша жұмыс істей бастады; ең бірінші
қажетті азық-түлік, мал және құс, т.б. азық-түлікке – 10%-тік
ҚҚС салынды; электроэнергия, газ, су, жылу өндіру және
тасымалдау кезіндегі салық салу айналымын анықтау механизмі
жақсарды, сонымен қатар машина жасау, пластмасса бұйымдарын
өткізуде де кассалық әдіске уақытша өту және салық салу
айналымының мерзімін 50 және 90 күнге ұзарту арқылы салық
салынатын айналымын анықтау механизмі жақсарды; ҚҚС айналымынан
қосылған құн жасамайтын акциз, кедендік төлемдер сияқты
элементтер алынып тасталды;
- фермер қожалықтары үшін жалпыға бірдей жер салығы енгізілген.
2001 жылдың 1 шілдесінен бастап, 2001 жылдың 3 мамырындағы “ҚР заңына
өзгертулер енгізу туралы “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер туралы” ” заңына сәкес ҚҚС барлық салық төлеушілер үшін 16% болды.
Бұл 2001 жылдың 1 бастап, счет-фактура шотынан босатылған тауарлардан
басқа барлық тауарлар (жұмыс, қызмет көрсету) жеткізілімі үшін ҚҚС – 16%
болды деген сөз. 2004 жылдан бастап аталған ставка 15% бекітілді.
Бұл өзгерістер экономикалық әдебиеттердегі, баспасөздегі, ғылымдағы
көпжылдық пікір сайыстан кейін ғана мүмкін болды.
Қазақстанның салық жүйесінің дамуы мен құрылуының саяси-құқықтық тарихын
келесі кезеңдерге бөлуге болады:
І кезең – салық жүйесінің құрылуының басы (1991-1992жж.)
ІІ кезең – салық жүйесінің дамуының тұжырымдамалық және методологиялық
негіздерін орындау – болашақтағы даму бағдарын таңдау (1993-1994жж.)
ІІІ кезең – нарықтық экономиканың барлық талаптарына сай жаңа сапалық
жүйесін құру әрекеті – белсенді салықтық реформалар кезеңі (1995-2000жж)
[3].
Қазіргі кезде де салық жүйесінде саяси-құқықтық қалыптастыру процесі
жалғасуда.
Салықтың реттеушілік маңызын ұлғайтумен және мемлекетпен шешілетін
мәселелерге байланысты салық салудың реформалары тәжірибе жүзінде
өткізілуде. Қазақстан Республикасы алдында үлкен мақсат тұр – ол
экономиканы жақсарту ғана емес, сонымен қатар бұл процестерді жандандыру
факторы болып табылатын салық жүйесін құру.
Салық салу бойынша жүргізілетін реформалардың басты мәселесі –
жалпымемлекеттік мәселелерді шешу үшін қажетті қаржы қаражаттарын алу мен
экономикалық субъектілер үшін салық ауыртпалығының үйлесімділігін табу.
Нарықтық қатынастарға өтуде оның әлеуметтік-экономикалық реттеуші қызметін
трансформациялауға мемлекеттік ықпал ету орталықтандырылған тетік ретінде
салықтың маңызын өсіруді қажет етеді. Бұл көбінесе жеке және заңды
тұлғаларға салық салуды ретейтін құқықтық нормалардың өзгеруінде, салықтық
құқықтық қатынастардың субъектілерінің ортасында, салық төлеушілердің
мәртебесінде, олардың салықтық құқықты бұзу бойынша жауапкершілігінде,
сонымен қатар салықтың құқықтық құрылымында көрінеді.
Өте маңызды өзгерістер қатарына салық жүйесін реформалау жатқызылады.
Мұндағы ең басты жетістік ол жүйенің кеңейтілуі және бұл жүйеге көп
төлемдер санының қосылуы. Қосылу себебі, біріншіден мемлекеттің өзінің
қаржылық базасын қатайту мақсатында, екіншіден, осы мақсатта әлеуметтік-
экономикалық процестерге әсер ету механизмін үлкейту, күшейту
қажеттілігінде болды. Өкінішке орай, бұл әрекет толық орындалмады. Салық
жүйесінде салық салудың фискалдық бағытына қарай өтті, бұл бюджетке керекті
қаражат әкелмеді, ал салықтық реттеу және ынталандыру қызметтері тиімсіз
құрылды, соның ішінде меншіктік төленбеген төлемдік баға жүйесі
бәсекелестігі жоқ қатынастардың реттелмеушілігінен туындады.
Дамудың ұзақ әрі қайшылықты жолын өте отырып Қазақстанның салық жүйесі
қазіргі кезде реформалануының маңызды сатысында. 2001-2007 жж. аралығында
ҚР салық жүйесін тереңінен реформалауда бірқатар маңызды істер жүзеге
асырылды(4(.
жылы қосылған құн салығының (ҚҚС) деңгейі 20-дан 16% дейін және әлеуметтік
салық деңгейі 26-дан 21% дейін төмендетілді.
жылдан бастап қолайлы экономикалық орта құруға, мемлекет пен салық
төлеушінің көзқарастары оптималды сай болуына, салықтық заңнаманың
тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған жаңа Қазақстан Республикасының
Салық кодексі (бұдан әрі - Салық кодексі) жұмыс істеуде. Мемлекет пен салық
төлеушінің көзқарастарының өзара үйлесімділігін қамтамасыз ететін салық
жүйесін құру мақсатында - 2003 ж. салықтық заңнамаға елеулі өзгерістер
енгізілді. Осылайша, 2004 ж. 1 қаңтарынан бастап:
• жеке табыс салығының ең жоғары ставкасы 30%-дан 20% дейін салықтың
аралық ставкаларының азаюымен бір уақытта төмендеді;
әлеуметтік салық ставкасының регрессивті шкаласы енгізілді, ең жоғары
көлемі 20% және ең төменгісі 7%;
* қосымша құнға салық ставкасы 16-дан 15% дейін төмендетілді;
отандық мұнай өңдеу зауыты (МӨЗ) және мұнай-химия өнеркәсібі
кәсіпорындарының экспорт үшін жеткізілімін және жүктемесін қысқартуды
ынталандыру үшін экспортталатын шикі мұнайды жаңа ренттік салығы енгізілді,
оның төлемшілері өнім бөлімі туралы келісім-шарт жасаған жер қойнауын
өндірушілерді қоспағанда экспортқа шикі мұнайды еткізетін жеке және заңды
тұлғалар болып табылады;
ғылыми өңдеу және ақпараттық технологиялар саласының арнайы экономикалық
аймағында қызмет ететін мекемелер үшін, сонымен қатар халықаралық теңіз
сауда портын дамыту мақсатында ерекше салық төлеу режимі қабылданды;
кіші кәсіпкерлік субъектілері үшін жеке кәсіпкерлер патент бойынша жұмыс
істей алатын табыстың шектік мөлшерінің 1,5 млн теңгеден 2,0 млн теңгеге
дейін арттыру жолымен, сонымен қатар арнайы салықтық режимді қолданып
қарапайым декларация негізінде салық төлеуге тиісті табыс градациясын
өзгерту жолымен арнайы салықтық режимді қолдану ортасы кеңейтілді;
Қазақстанның мұнай-химиялық саласының дамуын белсендету және көмірсулық
шикізатты қайта өндіретін қуаттардың құрылысына инвестицияларды
жұмылдырудың қолайлы климатын құру мақсатында Қазақстан Республикасының жер
қойнауынан алынатын мұнай мен газды қайта өңдеу жөніндегі экономиканың
мұнай-химиялық саласында қызмет ететін мекемелер үшін жеңілдік режимі
енгізілді;
корпоративті табыс салығы бойынша салық ставкалары бірнеше жыл бойында 30%
деңгейінде сақталған жағдайда салық салынатын кірісті шегеру мен түзету
жүйесін жетілдіру арқылы салық төлеушінің жүктемесін төмендетуге
бағытталған бірқатар нормалар енгізілді - ҚР Ұлттық банкісі белгіленген
қосымша қаржыландырудың екі еселік ставкасынан және Лондон банкаралық
нарығының екі еселік ставкасынан салық салынатын кірісті анықтау кезіндегі
шегерімге жатқызылатын несиелер (қарыздар), депозиттер мен қарыздық бағалы
қағаздар бойынша сыйақы жиынын шектеуді белгілейтін норма алынып тасталды,
бұл сыйақы төлеу үшін салық төлеушілер шығыстарын толық көлемде шегерімге
жатқызуға мүмкіндік береді; шағын несие ұйымдарының салық салу кірісін
азайту жөніндегі норма енгізілді, олардың қызметінің ерекше түрі қызметтің
осы түрінен түсетін кіріс жиынына ауылшаруышылық саласында шағын несие беру
болып табылады;
шағын несиелік мекемелердің дамуын белсендету мақсатында микронесие беру
операцияларын қосылған бағаға деген салықтан босату нормалары енгізілді;
қызмет ету жолында кедергі келтіретін артық әкімшілік бөгеттерді алып
тастауға мүмкіндік беретін Салық кодексінің жеке ережелері айқындалды.
Тіркелген активтер бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тәртібін
реттейтін және Салық кодексімен белгіленген амортизацияның жеке шекті
нормаларын көбейту қажеттігінен туындаған жөндеуге кететін шығыстардың
жиынтық жылдық кірісін шегеруге жатқызатын, сондай-ақ жекелеген негізгі
қаражаттың функционалдық ерекшелігін ескере отырып жөндеуге кететін
шығыстардың жиынтық жылдық кірісінен шегерімге барынша толық жатқызу үшін
мүмкіндік беру тәртібін реттейтін Салық кодексінің ережелеріне өзгертулер
енгізілді.
Функционалдық ерекшеліктерді ескере отырып топтар шегінде әртараптандыру
арқылы негізгі қаражаттың жекелеген топтары бойынша жөндеуге кететін
шығындарды 15-тен 20% және 25% дейін шегерімге жатқызудың шекті нормалары
көбейтілді.
Сондай-ақ салықтық мерзімнің аяғында салық төлеуші 100-ден бастап 300-ге
дейін айлық есептік көрсеткіштер бір уақытта шегеруге жатқызатын шағын
топтың құндық балансының көлемі ұлғайтылды. Бұл тіркелген активтердің
қалған өздігінен амортизацияланбайтын қалдық құнын жарамсыздыққа жатқызуын
жеделдетті.
Өзге оқшауланған құрылымдық бөлімше түсінігі алынып тасталды, бұл
көрсетілген бөлімшенің орналасқан жері бойынша салық төлеушінің салық
міндеттемесінің бөлінуін жойды және салық төлеу тәртібін жеңілдетті, сондай-
ақ мемлекеттік тіркеуден өту мен осындай құрылымдық бөлімшелердің салық
төлеушінің тіркеу нөмірін алу қажеттігінен алынып тасталды. Корпоративтік
және жеке табыс салығы бойынша аванстық төлем жиынын салық төлеушінің
түзету тәртібін жеңілдетті, яғни түзетуді салу органымен келісу талабы
алынып тасталды.
Сыртқы сауданы одан әрі ырықтандыруға және әлемдік шаруашылық жүйесіне
елді тартуға бағытталған сыртқы экономикалық реттеу үшін реформалар
жалғастырылды.
2003-2015 жж. арналған Қазақстанды индустриалды-инновациялық дамытудың
стратегиясын жүзеге асыру міндеттерін ескере отырып инвестицияларды бірінші
кезекте тарту үшін мынадай салалық басымдықтар анықталды: ақпараттық
технологиялар; машина жасау мен металл өңдеу; құрылыс материалдар
өнеркәсібі; биотехнологиялар мен мұнай химиясы.
Қазір Қазақстан Республикасындағы шет елдік және отандық инвестицияларды
мемлекеттік қолдаудың негізгі шараларының жобасы мыналарды қамтиды:
инвестициялық және салық заңнамасымен белгіленген инвестициялық
преференциялар (инвестициялық салық преференциялары, кедендік баж салығын
салудан босату, мемлекеттік нақты гранттар);
* дамытудың мемлекеттік қаржы институттары арқылы жобаларды тең
қаржыландыру;
маркетингтік-талдамалық зерттеулер мен инжиниринг және трансферттік
технология орталықтарының қосымша қызметтер көрсетуі.
Инвестициялық преференциялар беру 8 қаңтар 2003 ж. № 373 Инвестициялар
туралы ҚР заңымен реттеледі. Заңда отандық шет ел инвесторлары тең
дәрежеде қолдау мен кетермелеу көзделген. Осы заң инвестицияның ең төменгі
шектік көлемін белгілемейді, бұл қызметтің басым түрлеріне инвестицияларды
жүзеге асыратын шағын және орта бизнес кәсіпорындарын қоса алғанда, оны
қолдану саласын кеңейтеді.
1.2. Салық қызметі органдарының құрылымы және атқаратын қызметтері
Қазіргі кездегі барлық мемлекеттерде салықтың төленуін қадағалау,
арнайы Мемлекеттік орган - салық қызметі органдарының құзырында. Олардың
ұйымдастыру құрылымдарының бір-бірінен айырмашылығы көп. Көптеген елдерде
салық органдары Қаржы Министрлігінің құрамына енгізілген және аймақтық-
әкімшілік белгісі бойынша иерархиялық құрылысқа ие. Салық органдары –
салықтар мен төлемдер туралы заңның сақталуын қадағалайтын мемлекеттік
басқару органдардың жүйесі. Салық органдары мынадай процесстерді бақылап
отырады:
← салықтардың дұрыс аударылуын;
← төленген салықтың толықтығын;
← салықтың өз уақытында төленуін.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті ҚР Салықтар
және өзге де бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы Кодексіне сәйкес
мемлекет алдындағы міндетті төлемдердің орындалуына салықтық қадағалауды
қамтамасыз етуді құзырына алған Қаржы Министрлігінің ведомствасы болып
табылады. Ол сондай-ақ, ҚР заңдарына сәйкес, бюджетке төленетін міндетті
төлемдер мен салықтардың түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының өз
уақытында және толық аударылуын қамтамасыз ету саласындағы үйлестіру мен
басшылықты жүзеге асырады.
Комиттетің заңды тұлға болып табылатын аймақтық органдары бар, оған
мыналар жатады: облыстар мен Алматы, Астана қалалары бойынша салық
комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудан, қала және қалалардағы
аудан жөніндегі салық комитеттері, сонымен қатар арнайы экономикалық
зоналардағы салық комитеттері.
ҚР Салық комитеті өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Ата Заңы
мен басқа заңдарына, Салық Кодексіне, Қазақстан Республикасы Президенті пен
Үкіметінің актілеріне, өзге де құқықтық және нормативтік актілерге, сонымен
қатар 2002 жылдың 9 қазанында Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен
бекітілген № 1102 Салық комитеті туралы Ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Салық комитеті мемлекеттік мекеменің ұйымдастыру-құқықтық
формасындағы заңды тұлғасы болып табылады, мемлекеттік тілдегі атауы
жазылған мөрлер мен штамптары, бекітілген үлгідегі бланктері және Қаржы
Министрлігі қазынасының органдарында және банк шоттарында заңға сәйкес
бюджеттік шоттары бар. Комитет азаматтық-құқықтық қатынасқа өз атынан
түседі.
Салық қызмет органдарының өзінің қызметін атқаруда бірнеше құрылымдық
бөлімшелерден тұрады. Олардың негізгі мақсаты салық төлеушілердің өз
салықтық міндеттемесін өз уақытында және толықтай орындауына қадағалау
жасау, олардың салықтық есептіліктерін қабылдау және т.б. салық қызметі
органдарының нақты құрылымына келетін болсақ, ол:
Сурет 1. Салық комитетінің ұйымдық құрылымы
Дерек көзі:Алматы қаласы Медеу аудандық салық басқармасының фукционалды
міндеттері
Біріншіден, төлемдерді талдау, болжам және есеп жүргізу бөлімі - салық
төлеушілердің дербес шоттарындағы салықтар мен бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің өз уақытында және толық есебін жүргізеді;
республикалық және жергілікті бюджетке мемлекеттік табыстың түсуінің
ағымдағы болжауының орындалуы бойынша деректер жинайды; мемлекеттік
табыстың түсуіне талдау жүргізу және соның негізінде мемлекеттік кіріс
жинауды жақсарту бойынша ұсыныстар дайындайды; мемлекеттік табыстың түсуіне
салық заңдарындағы өзгерістердің әсеріне талдау жүргізеді; мемлекеттік
табыстың түсуіне келешекке арналған және ағымдағы болжаулар жасайды;
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің Салық комитеті, Әкімшіліктері
және басқа мемлекеттік органдар дайындаған нормативті-құқықтық актілердің
жобасын дайындауға қатысады; Қаржы Министрлігінің Салық комитетіне
белгіленген уақытында есеп-қисап құрайды және ұсынады.
Келесі бөлім, ірі салық төлеушілер бөлімі - ірі салық төлеушілердің
салық міндеттерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады; салық
төлеушілердің мониторингке жататын салықтық есептемелерінен алынған
деректерді жинақтау және талдау; ірі салық төлеушілерден қабылданған
сканирлеу арқылы немесе қағаз бетіне жазылған салық есептемелерінің
нысандарын ақпараттық жүйеге енгізеді; бекітілген міндеттер шегінде
белгіленген салықтық есептемелердің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіру;
мониторингке жататын салық төлеушілер бойынша салықтық жүктемелерге талдау
жасау және баға беру; қызметін қайталама және түсті металл рыногында жүзеге
асыратын салық төлеушілер қызметінің мониторингі; аудандық салық
комитеттерінің салық төлеушілер мониторингі есептемелерінің барлық
нысандары бойынша жинақтары мен талдауы; ірі салық төлеушілерден түсетін
салықтардың болжамы; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша салық заңын,
нормативтік құқықтық актілерді және әдістемелік ұсыныстарды әзірлеуге
қатысуды жүзеге асырады[4].
Келесі ірі бөлімнің бірі -ҚҚС аудиті бөлімі - аумақтық салық
органдарына қосылған құн салығын төлеу және есептеу тәртібін тексеру
сұрақтарына әдістемелік және кеңестік көмек көрсету; қосылған құн салығы
тәртібін тексеруді жақсарту сұрақтарына ұсыныстарды баяндау; Салық
кодексінде және салық заңының өзгерістері бойынша қарастырылған нормативтік
құқықтық актілерді әзірлеуге қатысу; қосылған құн салығы бойынша
тақырыптық, қарсы тексерістер жүргізу.
Келесі бөлім заңды тұлғалар аудиті бөлімі деп аталады, оның атқаратын
қызметтерін- салық төлеушінің салық міндеттемелерін орындауына салықтық
бақылау жүргізуді жүзеге асыру; жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті
зейнетақы жарналарын және Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына
әлеуметтік аударымдарды уақтылы ұстап қалу мен аударуға бақылау жасау;
салық саясатының әдістемесі мен салықтарды әкімшілендіруді әзірлеуге
қатысу; уәкілетті органға бекітілген міндеттер шегінде Комитет қызметінің
бағыттары бойынша ақпарат беру; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
басқа мемлекеттік органдармен өзара қызмет ету; аудандық салық
комитеттеріндегі заңды тұлғалар аудиті бөлімдерінің жұмысын үйлестіру.
Акциздерді әкімшілдендіру және акцизделетін өнімдердің өндірілуі мен
айналымын бақылау бөлімі - аймақтық және салалық деңгейде акциздердің
бюджетке түсімінің болжамнан елеулі ауытқу себептері көрсетілген түсімнің
жағдайына талдау жүргізу; аймақтық және салалық деңгейде акциздер бойынша
бюджетке бересінің қалыптасуы, ұлғаюы мен азаюы себептері көрсетілген
жағдайына талдау жүргізу; этил спирті және алкоголь өнімдерінің көліктік
жүкқұжаттарының, мұнай өнімдерінің және акциздік маркалардың жеке түрлеріне
ілеспе жүкқұжаттары бланктерінің қозғалысы мен қолданылуына бақылау жасау;
акцизделген тауарларды өндірушілерді акцизделген тауарлардың бөлек
түрлерінің маркалану тәртібін қадағаулауды ұйымдастырады және бақылау
жасайды; көліктік жүкқұжаттарын, ілеспе жүкқұжаттары мен акциздік
маркаларын өткізілуінің талдауын жасау; этил спирті және алкоголь
өнімдерінің көліктік жүкқұжаттарының, мұнай өнімдерінің жеке түрлерінің
ілеспе жүкқұжаттарының көрсетілген берілісінің дұрыстығын бақылау; акциздік
посттар қызметіне бақылау жасау; акцизделген өнімдерді өндіру және айналымы
балансын талдау және құрау; өз құзыреті шегінде мемлекеттік медициналық
кәсіпорындардың, емдік және фармацевтік дәрі-дәрмек өндірушілердің, сондай-
ақ этил спиртін техникалық мақсатта және алкогольсіз өнімдерді өндіру үшін
қолданатын кәсіпорындардың этил спиртін қолдануына бақылау жасау;
акцизделген өнімдерді өндіруінің және айналымының көлеміне есеп жүргізуді
ұйымдастыру; акцизделген өнімдердің өндірілген және импортталған көлемінің
қозғалысына бақылау жасау; мониторингті жүзеге асырады, акцизделген өнімдер
рыногы туралы ақпараттық – талдау материалдарын дайындау; бөлімнің
құзыреті шегінде акциздерді әкімшілдендіру, акцизделген өнімдерді
өндіруінің және айналымы сұрақтары бойынша Қазақстан Республикасының
аудандық салық комитеттерінің қызметіне әдістемелік басшылық етуді және
ұйымдастыруды жүзеге асыру.
Өндірістік емес төлемдер және арнайы салықтық тәртіптемелер бөлімі -
бейөндірістік төлемдердің түсімі болжамының орындалуына, олардың түсімінің
динамикасын қадағалау, аудандық салық комитеттерімен бірге бейөндірістік
төлемдердің түсіміне болжам жасау; бейөндірістік төлемдер түсімінің болжамы
мен өткен жылдың деңгейінен анағұрлым ауытқу бересінің себебі көрсетілген
ағымдағы жағдайына талдау жасау; бейөндірістік төлемдерді есептеу мен жинау
бойынша заң және нормативтік-құқықтық актілерді қолданудың сұрақтары
жөнінде түсіндірме жұмыстарын жүргізу; бейөндірістік төлемдерді жинауды
әкімшілдендіру және арнайы салықтық тәртіптемелерді қолданудың сұрақтары
бойынша аудандық салық комитеттерінің қызметіне тақырыптық және кешенді
тексерістерді сапалы жүргізуді жүзеге асырады.
Мәжбүрлі өндіріп алу және дәрменсіз борышқорлармен жұмыс бөлімі -
мекеменің банкроттық процедурасын өткізу кезінде заңға сыйымдылығын
талқылау; салық төлеушілердің бюджет алдындағы салықтық және басқа да
бюджеттік міндеттемелерінің мезгілінде орандалуының салықтық бақылауын
қамтамасыз ету; берешектері бар мекемелерді мезгілінде хабарламалармен
қамтамасыз ету және хабарламаның пункттарының тізбегі бойынша орындалуын
бақылау; салықтық берешекті мәжбүрлеп өндіріп алу жұмысын жүзеге асыру;
өткізілетін аукциондарға қатысу және аукциондарда іске асырылған
мүліктерден бюджетке түскен қаражаттарды бақылау; кәсіпорындардың бет
есептері негізінде дәрменсіз кәсіпорындардың тізімін құру; кредиторлар
комитетінің құрамында мәжіліске қатысу, конкурстық басшылардың банкроттық
процедураны жүргізуін бақылау; банкрот-кәсіпорындардың қазіргі төлемдерін
мерзімінде аударуын және конкурстық басшылардың төртінші және бесінші
кезектегі өтеулерді қамтамасыз етуін бақылау; қасақана және жалған
банкроттық фактілерін анықтау және бірлескен бұйрық негізінде,
процессуалдық әрекеттерді жүргізуге қажетті материалдарды қаржы полициясы
Департаментіне жолдаумен айналысады.
Құқықтық қамтамасыз ету бөлімі - белгіленген тәртіпте сотта және басқа
да органдарда құқықтық сұрақтарды қарау кезінде Комитет мүддесін ұсыну;
Комитет актілерін әзірлеуге қатысу, берілген актілер жобасының құқықтық
сараптамасын жүргізу, сонымен қатар құқықтық сипаттағы бұйрықтар, шешімдер
және басқа да құжаттарды дайындауға қатысу; Конкурстық құжаттама мен
Комитет пен Астана қаласының салық органдарына тауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) жеткізудің мемлекеттік көтерме сатып алуы туралы келісімдердің
жобаларына құқықтық сараптама жүргізу; тауарларға (жұмыстарға, қызметтерге)
мемлекеттік көтерме сатып алуды жүргізу кезінде заңның қадағалануына
бақылау жасау; бөлімге бекітілген міндеттердің шегінде Комитет қызметінің
бағыты бойынша мемлекеттік уәкілетті органға ақпарат беру; бөлім құзыретіне
кіретін сұрақтар бойынша басқа да мемлекеттік уәкілетті органдармен өзара
қызмет ету; өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының әрекеттегі заңын
түсіндіру; құқықтық оқуларды жүргізуге қатысу; басшыға қол қоюға ұсынылатын
бұйрықтар, шешімдер, келісімдер мен басқа да құқықтық сипаттағы құжаттардың
жобалардың, қолдың қойылуының заң талаптарына сәйкестігін тексеру, ал
олардың әрекеттегі заңмен сәйкеспеген жағдайда ауызша немесе жазбаша түрде
қаралатын сұрақтарды шешудің заңды тәртібі туралы ұсыныс жасау; салық
төлеушілердің арыздары мен ізденістерін уақтылы қарау.
Жұмысты ұйымдастыру бөлімі - бөлімдер мен құрылымдық бөлімшелерге
практикалық көмек көрсету, сондай-ақ Комитет және құрылымдық бөлімшелер
қызметкерлерінің орындаушылық тәртібінің салықтық және сыбайлас жемқорлық
заңдарын бұзу анықталған кезде ескерту және тыйым жасау мақсатында құжаттық
және тақырыптық тексерістер жүргізу; Комитеттің бөлімдері мен құрылымдық
бөлімшелерінің Министрлік пен Комитет басшыларының жарлығын, тапсырмалары
мен нұсқауларының орындалуына бақылау жасауды қамтамасыз ету; Астана қаласы
бойынша Салық комитетінің Кеңейтілген Алқа отырыстарын ұйымдастыру мен
жүргізу, Кеңейтілген Алқаны жүргізуге арналған қажетті материалдарды
уақтылы және сапалы рәсімдеу, құрылымдық бөлімшелердің Астана қаласы
бойынша Салық комитетінің Кеңейтілген Алқа отырысының шешімін орындауына
бақылау жасауды жүзеге асыру; аппараттық мәжілістердің өтуін ұйымдастыру
және өткізу, Төрағаның қарауына шығарылатын проблемалы сұрақтарды дайындау,
Комитет бөлімдері мен құрылымдық бөлімшелердің Төрағаның хаттамалық
тапсырмаларын уақтылы және сапалы орындауына бақылау жасауды қамтамасыз
ету; кеңейтілген алқа шешімдерін, аппараттық мәжілістерде берілген
Төрағаның хаттамалық тапсырмаларын, Үйлестіру Кеңесінің, және басқа да
шаралар отырыстар шешімдерінің толық, сапалы және уақтылы орындалуына
бақылау жасауды жүзеге асыру; Комитет пен оның құрылымдық бөлімшелерін
құжаттық және ақпараттық қамтамасыздандыру, кіріс және шығыс хат-хабарларын
тіркеу, кіріс хат-хабарын орындаушыға жеткізу, бақылаудағы құжаттарды
есепке алуды жүргізу, поштаның уақтылы түсуі мен жіберілуін жүзеге асыру,
Комитет бөлімдерін кезеңдік басылымдармен қамтамасыз ету, құжаттарды
факсимильдік байланыс арқылы қабылдау мен жіберу, электрондық поштаны
қабылдау және тіркеу, оларды орындаушыларына тарату; Комитет және оның
құрылымдық бөлімшелерінің бақылаудағы бұйрықтары мен орындау мерзімі
белгіленген құжаттарын орындау бойынша орындаушылық тәртібінің жағдайы
туралы Комитет басшыларына ақпарат беру және жүйелік талдау жүргізу;
мұрағаттың құжаттарды қабылдау, сақтау, өңдеу және Астана қаласы бойынша
мұрағат Басқармасына беруді ұйымдастыру; қызметкерлердің кәсіби деңгейін
көтеру үшін, қажет жағдайларда басқа бөлімдердің мамандарын жұмылдырып, ҚР
Салық кодексі мен ҚР басқа да заң актілерінің ережелерін анық түсіндіру
мақсатында бөлімде техникалық сабақтар өткізу.
Салықтық шағымдар бөлімі - салық төлеушілердің салықтық міндеттерін
орындауына салықтық бақылауды жүзеге асыру; жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дер кезінде ұсталуына және
аударылуына салық бақылауын жүзеге асыру; бекітілген міндеттер шегінде,
белгіленген салық есептілігінің нысандарын толтыру тәртібін түсіндіру;
салық саясаты мен салықтарды әкімшілдендірудің әдістемелерін дайындауға
қатысу; бекітілген міндеттер шегінде уәкілетті органға Комитет қызметінің
бағыттары жөнінде ақпараттар ұсыну; бөлімнің құзыретіне жататын мәселелер
бойынша басқа мемлекеттік органдармен өзара жұмыс жүргізу; ҚР қолданыстағы
заңдарын түсіндіру; салық төлеушілердің шағымдарын, арыздарын және
өтініштерін қарау; салық төлеушілердің арыздары мен шағымдарын қараудың
нәтижесі бойынша төмен тұрған салық комитеттерінің жұмыстарын талдау және
қорытындылау.
Ақпараттық технологиялар бөлімі - жобалық құжаттаманың, бағдарламаның,
электронды мұрағаттың деректер базасының салалық қорын құру және жүргізу;
ҚР ҚМ СК ақпараттық технологиялар Басқармасының әзірлеген бағдарламалық
өнімдеріне сараптама жүргізу және оларды өндірістік пайдаланымға қабылдау;
қолданбалы бағдарламалық өнімдерді қолданушыларды оқыту бойынша курстарды
ұйымдастыру мен жүргізу; бағдарламалық өнімдерді енгізу, деректерді құру
мен енгізу сұрақтары бойынша салық комитеттерінің қызметкерлеріне
мәжілістер мен семинарлар өткізу; бағдарламаларды енгізу кезінде аудандық
салық комитеттеріне әдістемелік және практикалық көмек көрсету; аудандық
салық комитеттерінде пайдалану есебінің технологиясының қадағалануына
бақылау жасау; салық комитеттеріндегі деректер базасының ақпараттық
жағдайына бақылау жасау; жаңа бағдарламалық құралдарды меңгеру және салық
комитеттерінде жүйелік пакеттерді білу; деректердің негізгі базасын құру
мен әкімшілдендіру. Негізгі деректер базасына енудің және бақылаудың
жүйесін ұйымдастыру[5];
Ақпараттық жүйелердің жұмыс жасауын қаматамасыз ету. Астана қаласы бойынша
салық комитетінің ақпараттық технологиялармен байланысты барлық құрылымдық
бөлімшелердің жұмысын үйлестіру; деректерді жіберу жүйесін ұйымдастыру және
қадағалау; салық комитеттерінің қызметкерлеріне деректер базасын құру және
жүргізу, АЖ, БҚ, МҚА және электрондық поштаны пайдалану сұрақтары бойынша
ұсыс беру; Астана қаласы бойынша салық комитетінің бөлімшелерінде
ақпараттық жүйелердің қолдануын талдау. Ақпараттарды өңдеу технологияларын,
бағдарламалық өнімдерді, деректер базасын құру мен жүргізуді жетілдіру
бойынша ұсыныстар жасау; бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
нұсқаулықтар мен хаттарды құру.
Кадрлар және оқыту бөлімі - салық комитеті бөлімдері басшыларымен
бірлесіп кадрларды іріктеу, зерделеу, орналастыру; салық комитеті
бөлімдері басшыларының келісуі бойынша жоғарылату, кадрлық резервті
қалыптастыру, оларды тәрбиелеу және оқыту; қала аппараты қызметкерлерінің
кәсіби деңгейін жоғарылату, осы жұмысты бақылау; жоғары, арнайы-орта
білімді мамандар қажеттілігн анықтау, оқуға жіберу үшін кандидаттарды
іріктеу; әкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің бос лауазымдық орындарына
конкурстар өткізу; жүктемені және нақты ахуалды талдау негізінде штатқа
өзгеріс енгізу бойынша ұсыныс дайындау, штат кестесінің жобасын әзірлеу,
штаттық – қаржылық тәртіптің сақталуын бақылау; салық комитетіне жұмысқа
тұруға үміткерлердің есептік – мінездемелік материалдарын жинау,
құрастыру, сақтау және жеке іс қағаздарын жүргізу.
Салық төлеушілермен жұмыс бөлімі - өз құзыреті шегінде аудандық салық
комитеттерінің жұмысын бақылауды жүзеге асыру; салық төлеушілердің салықтық
міндеттемелерін орындауына салықтық бақылау жүргізу; міндетті зейнетақы
жарналарының жинақтаушы зейнетақы қорларына ұсталымдары мен аударымдарының
уақтылы жүргізілуіне бақылау жасау; бекітілген міндеттер шегінде
белгіленген салықтық есептемелерінің нысандарын толтырудың тәртібін
түсіндіру; бекітілген міндеттер шегінде өкілетті органға Комитет қызметінің
бағыттары бойынша ақпараттар ұсыну; бөлімнің құзыретіне жататын мәселелер
бойынша басқа да мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл жүргізу; тіркеу,
салық есептемелерінің нысандарын қабылдау, заңды тұлғалар ақпаратын
жиынтықтауға қатысты сұрақтар бойынша аудандық салық комитеттері
бөлімдерінің жұмысын үйлестіру; тіркеу және салық есептемелерінің
нысандарының сұрақтары бойынша аудандық салық комитеттеріне шолу хаттарын
дайындау; аудандық салық комитеттеріне әдістемелік, кеңестік және
практикалық көмек көрсету; салық төлеушілерге олардың құқықтары мен
міндеттерін түсіндіру, салық төлеушілерге салық салу бойынша салық заңдары
мен нормативтік актілердің өзгерістері туралы ақпарат беру; бөлім
құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша салық төлеушілердің сұраныстарына жауап
пен түсіндірмелер дайындау; тіркеуге бақылау жүргізу; салықтық
міндеттемелерін мерзімінде орындамаған салық төлеушілерге заңмен
белгіленген барлық шараларды қолдану; салық төлеушілерден ақпарат алу,
сондай-ақ ақпаратты электронды түрде алу; мемлекеттік уәкілетті орган
белгілеген мерзімде нысандар бойынша жоғары тұрған органдарға есептер мен
ақпараттарды (қосымша) ұсыну; қызметкерлердің кәсіби деңгейін көтеру үшін,
қажет жағдайларда басқа бөлімдердің мамандарын жұмылдырып, ҚР Салық
кодексі мен ҚР басқа да заң актілерінің ережелерін анық түсіндіру
мақсатында бөлімде техникалық сабақтар өткізу. Халықаралық салық салу
бөлімі - Қазақстан Республикасына жұмыс жасаған бейрезиденттердің кірісінен
табыс салығын қайтаруға жазған өтінішін қарау; халықаралық келісім-
шарттардың ережесіне сәйкес салық бойынша ұсынылған жеңілдіктердің
негізділігін тексеру, уәкілетті органдармен өзара қызмет ету, салық
төлеушілерге бейрезиденттер бөлігінде салық заңнамасының сұрақтары бойынша
түсіндірме жұмыстарын жүргізу, бейрезидент кәсіпорындарға берешектерінің
болмауы туралы анықтама беру, өз құзыреті шегінде аудандық салық
комитеттерінің жұмысына бақылау жасау, салық төлеушінің салықтық
міндеттемелерін орындауына салықтық бақылау жасау, уәкілетті органға
бекітілген міндеттемелер шегінде Комитет қызметінің бағыты бойынша ақпарат
ұсыну, бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша басқа мемлекеттік
органдармен өзара жұмыс жасау, бөлім құзыретіне кіретін сұрақтар бойынша
аудандық салық комитеттеріне шолу хаттарын дайындау.
Рейдтік тексерістер және мобильдік байқау бөлімі - бюджетке түсетін
салық және басқа да міндетті төлемдердің толымдылығын, міндетті зейнетақы
жарналарының толық және уақтылы есептелуін қамтамасыз ету бойынша бақылау
жасау, сондай-ақ салықтық міндеттемелердің орындалуына салықтық бақылау
жасау, салықтық міндеттемелерді орындау мен тоқтатылуы туған жағдайда өз
құзыреті шегінде түсіндірмелер жүргізу және түсінік беру, салық
заңнамасының тиімділігін зерделеу; салық төлеушілерге олардың құқығы мен
міндеттерін түсіндіру, салық төлеушілерге салық заңнамаларының және салық
салу бойынша нормативтік-құқықтық актілердің өзгерістері туралы уақтылы
ақпарат беру; салық төлеушінің құқықтарын қадағалау; мемлекет мүдделерін
қорғау; салық заңнамасының бұзушылықтарының факторларына алым, талдау мен
баға беруді жүргізу және салықтық құқықбұзушылықтар мен қылмыстарға әкеліп
соққан себептер мен жағдайларды жою бойынша дұрыс ұсыныстар жасау; салық
органдары басшыларының нұсқаулары бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz