Қоршаған ортаның қазіргі жағдайына сипаттама
1. Қоршаған ортаның қазіргі жағдайына қысқаша сипаттама беріңіз.
2. «Атмосфера», «биосфера», «гидросфера», «литосфера» түсінігіне анықтама беріңіз.
3. Атмосфераның ғаламдық жылуы атмосфераға шығарылатын заттардың қандай
түрлерімен анықталады?
4. Халықтың урбанизациясы қоршаған ортаның ластануына қалай әсер етеді?
5. Мұнай өндіру саласындағы экологиялық мәселелерді атаңыз.
2. «Атмосфера», «биосфера», «гидросфера», «литосфера» түсінігіне анықтама беріңіз.
3. Атмосфераның ғаламдық жылуы атмосфераға шығарылатын заттардың қандай
түрлерімен анықталады?
4. Халықтың урбанизациясы қоршаған ортаның ластануына қалай әсер етеді?
5. Мұнай өндіру саласындағы экологиялық мәселелерді атаңыз.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары. Ұйымдастыру-экономикалық проблемалар. Технологиялық проблемалар. Табиғи – ресурстық проблемалар. Медициналық-әлеуметтік проблемалары
Табиғат қорғау мәселелері адамның кез келген қызметімен және соның ішінде мұнайды өндіру сияқты ресурс сыйымдылықты жұмыстармен қатар жүреді. Сондықтан да соңғы жылдары өндірісті экологизациялаудың қазіргі тенденцияларымен толықтай аяқталған мұнай компаниясы қызметінің экологиялық құраушыларына ерекше көңіл бөлінуде.
Мұнайды өндіруде экологиялық мәселелердің өткірленуі бірінші кезекте мұнай кен орнын игеру қарқындылығымен байланысты. Жерді қорғау бойынша талаптарды ескерусіз ұңғымалардың кең көлемін салу нәтижесінде айтарлықтай ауыл шаруашылық жерлердің бұзылуы жүрді. Ілеспе газды өңдеу бойынша қуаттың болмауы атмосфераға ластаушы заттың айтарлықтай көлемінің тастандысымен сай келгенде, оны жоюдың қажеттілігіне әкеліп соқтырды. Кері экологиялық эффект кейбір техникалық және технологиялық шешімдерде де бар, мысалы жеңілдетілген цемент қолдану ұңғыма кесіндісінде тек өнімдік интервалды бекіту және т.б. нәтижесінде ауданда атмосфераның ластануы және жер беті және жер асты суларының сапасының масштабтық өзгеруі жүрді. Бұдан басқа тұщы жер беті суларының көп көлемі қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде қолданыла бастады, бұл тек республикамыздың су потенциалын төмендетуге емес, сонымен қатар көптеген су ағындарының жойылуына әкеліп соқтырды. Оттегімен байытылған тұщы жер беті суын айдау өнімдік қабатта күкіртсутек концентрациясының өсімін тудырды. Бұл өндірілетін қоспаның агрессивті қасиетінде көрінді.
Осы проблемалардың пайда болуы табиғат қорғау шараларымен технологиясын жасауға ықпал жасады. Мысал ретінде ілеспе мұнай газын жинау және өңдеу бойынша қуатты кеңейтуді келтіруге болады. Бұл факелдің негізгі бөлігін жоюға және атмосфераның ластануын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар мұнай кәсіптік нысандар жабдығын салуға ауылшаруашылық жерлер бөлу қысқарды.
Мұнай мен газды өндіруде қоршаған ортаға техногенді әсерін тиімді төмендету бүгін де табиғи орта компоненттерінің жәй-күйін бағалаусыз мүмкін емес. Сондықтан да қоршаған ортаға әсерін төмендету бойынша табиғат қорғау шаралары мен ұсыныстарына өндірістік экологиялық мониторинг ұйымдастыруға көп көңіл бөлген жөн. Табиғи жүйелердің әсерге тұрақтылық көрсеткішін ұстап тұру үшін тек геологиялық емес, сонымен қатар қоршаған ортаға ластағыштың тастанды нормативін есепке алумен мұнай өндіру көлеміне экологиялық негізделген шектеу қалыптастыру керек. Бірақ осы уақытқа дейін бұндай шектеулер іс жүзінде енбеген. Бұл көбінесе мұнай өндірудің қоршаған ортаға әсерін сандық бағалаудың әдістемесінің жоқтығымен және де кәсіпорынның табиғатқа әкелген экологиялық және экономикалық зиянның бағаланбауымен байланысты.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары
Мұнай өндіру нысандары қоршаған табиғи ортаға әсер ету дәрежесі бойынша көптеген елдерде бірінші орында тұр. Мұнайды бөліп алу және дайындау және оны магистральды мұнай құбырына беруде қоршаған ортаға (мұнайдан басқа) белсенділігі жоғары қабат сулары, серіктес мұнай газдары, көмірсутектерді қарқынды бөлуде және ұңғыманы бұрғылауда қолданылатын көптеген химиялық реагенттер тасталады.
Ұйымдастыру-экономикалық проблемалар
Экологиялық қауіпсіздіктің жаңа талаптары мен экологиялық менеджмент саласындағы қазіргі тенденцияларға сәйкес көптеген мұнай өндіретін кәсіпорындар үшін, әсіресе ірі компанияларға кіретін ұсақ кәсіпорындар үшін тұрақты экологиялық саясат қажет. Осындай саясаттың болмауы экологиялық басқару принциптерінің дамуын тежейді және жұмысшымен басқару тиімділігін төмендетеді.
Мұнай өндіру кәсіпорындарының ұйымдастыру проблемаларына сонымен қатар, МСТ ИСО 14031-2001 сәйкес қоршаған ортаны басқару жүйесіндегі олардың қызметінің экологиялық тиімділігін бағалаудың жоқтығы кәсіпорындардың заттар мен энергияның «кіріс» және «шығыс» ағындарын зерттеудің жоғары тиімді аппаратын көрсетеді.
Кен орнын игеру мен жобалау кезеңдік сипатқа ие; ал нәтижелі техникалық құжаттарға:
- сынақ пайдалану жобасы;
- тәжірибелік - өндірістік игерудің технологиялық схемасы;
- игерудің технологиялық схемасы;
- игеру жобасы;
- игерудің дәл анықталған жобасы;
- игеруді талдау болып табылады.
Табиғи экожүйелердің жәй-күйі қоршаған ортаны қорғаудың барлық берілген құжаттарында түрлі дәрежеде қарастырылады. Кен орнын игерудің технологиялық схемасын құрастыруға техникалық тапсырмаға келесі табиғат қорғау мәліметтерін алу жүктеледі:
- өндіру технологиясын ұйымдастыруда су қорғау аймағының, жергілікті халықпен табиғат пайдалану аймағының, жоғары бониттетті жыртатын жердің т.б. болуы;
- қажетінше-жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау бойынша ерекше талаптар, басқа да мүмкін шектеулер.
Ұйымдастырудың тағы да бір мәселесі кен орнын пайдаланудың барлық кезеңінде туындайтын міндеттерді жасаудың экологиялық төмен деңгейімен байланысты. Түрлі мұнай газ өндіру аудандарын бірнеше көзқарас бойынша арнайы жүргізілген зерттеулер келесідей өзекті қорытынды жасауға мүмкіндік берді:
- барлық жобалар мен техникалық экономикалық негіздемелер қоршаған ортаға әсерін бағалау бойынша ресми құжаттардың талабына біртіндеп немесе толығымен жауап бермейді;
- жобалардың басым көпшілігінде экологиялық сараптаманы жүргізу бойынша белгілі Ереже мен басқа ресми құжаттармен анықталатын табиғи орта компонентінің жәй-күйінің экологиялық маңызды көрсеткіштері жоқ;
- ҚОӘБ немесе «Қоршаған ортаны қорғау» бөлімдері баяндау сипатындағы жалпы мәліметтермен, нормативті құжаттармен байланысқан табиғат қорғау шараларын жүргізу туралы ұсыныстармен толтырылған;
- материалдарда көп жағдайда, әсердің болжамдық сценарийі мен есептік мәліметтер, тәжірибелік қызметте оны тиімді қолдануға мүмкіндік беретін картографиялық материалдар жоқ.
Жобада экономикалық зиян туралы мәлімет, жер учаскесін жалдауға төлем ақы, қоршаған ортаға зиянды заттар тастандысына, болжамды төлем ақы, қалдықтардың түзілуі және орналастыру туралы, рекультивациялық жұмыстардың құны мониторинг жүйесін құруға және ұстап тұруға кететін ұйымдастыру шығындары туралы мәліметтер жоқ. Көптеген мұнай өндіруші кәсіпорындардың жетекшісі көмірсутектерді өндіру бойынша қызметтерді экологиялық-экономикалық талдау келесідей ортаны ұйымдастыруда маңызды құрал болып табылатынын түсіне бермейді.
- жаңа өндірістерді жобалау және салуда;
- табиғат пайдалану субъектісі ретінде кәсіпорынның жұмысы, жұмыс істеп тұрған нысанды басқару;
- табиғат қорғау шараларының тиімділігін бағалау;
- қоршаған орта сапасын ұстап тұруды экономикалық ынталандыру;
- зиян туындаған жағдайда зиянды қайтару;
- экологиялық аудитті, экологиялық сақтандыруды жүргізу, табиғат пайдалануға рұқсат алу.
Табиғат қорғау мәселелері адамның кез келген қызметімен және соның ішінде мұнайды өндіру сияқты ресурс сыйымдылықты жұмыстармен қатар жүреді. Сондықтан да соңғы жылдары өндірісті экологизациялаудың қазіргі тенденцияларымен толықтай аяқталған мұнай компаниясы қызметінің экологиялық құраушыларына ерекше көңіл бөлінуде.
Мұнайды өндіруде экологиялық мәселелердің өткірленуі бірінші кезекте мұнай кен орнын игеру қарқындылығымен байланысты. Жерді қорғау бойынша талаптарды ескерусіз ұңғымалардың кең көлемін салу нәтижесінде айтарлықтай ауыл шаруашылық жерлердің бұзылуы жүрді. Ілеспе газды өңдеу бойынша қуаттың болмауы атмосфераға ластаушы заттың айтарлықтай көлемінің тастандысымен сай келгенде, оны жоюдың қажеттілігіне әкеліп соқтырды. Кері экологиялық эффект кейбір техникалық және технологиялық шешімдерде де бар, мысалы жеңілдетілген цемент қолдану ұңғыма кесіндісінде тек өнімдік интервалды бекіту және т.б. нәтижесінде ауданда атмосфераның ластануы және жер беті және жер асты суларының сапасының масштабтық өзгеруі жүрді. Бұдан басқа тұщы жер беті суларының көп көлемі қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде қолданыла бастады, бұл тек республикамыздың су потенциалын төмендетуге емес, сонымен қатар көптеген су ағындарының жойылуына әкеліп соқтырды. Оттегімен байытылған тұщы жер беті суын айдау өнімдік қабатта күкіртсутек концентрациясының өсімін тудырды. Бұл өндірілетін қоспаның агрессивті қасиетінде көрінді.
Осы проблемалардың пайда болуы табиғат қорғау шараларымен технологиясын жасауға ықпал жасады. Мысал ретінде ілеспе мұнай газын жинау және өңдеу бойынша қуатты кеңейтуді келтіруге болады. Бұл факелдің негізгі бөлігін жоюға және атмосфераның ластануын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар мұнай кәсіптік нысандар жабдығын салуға ауылшаруашылық жерлер бөлу қысқарды.
Мұнай мен газды өндіруде қоршаған ортаға техногенді әсерін тиімді төмендету бүгін де табиғи орта компоненттерінің жәй-күйін бағалаусыз мүмкін емес. Сондықтан да қоршаған ортаға әсерін төмендету бойынша табиғат қорғау шаралары мен ұсыныстарына өндірістік экологиялық мониторинг ұйымдастыруға көп көңіл бөлген жөн. Табиғи жүйелердің әсерге тұрақтылық көрсеткішін ұстап тұру үшін тек геологиялық емес, сонымен қатар қоршаған ортаға ластағыштың тастанды нормативін есепке алумен мұнай өндіру көлеміне экологиялық негізделген шектеу қалыптастыру керек. Бірақ осы уақытқа дейін бұндай шектеулер іс жүзінде енбеген. Бұл көбінесе мұнай өндірудің қоршаған ортаға әсерін сандық бағалаудың әдістемесінің жоқтығымен және де кәсіпорынның табиғатқа әкелген экологиялық және экономикалық зиянның бағаланбауымен байланысты.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары
Мұнай өндіру нысандары қоршаған табиғи ортаға әсер ету дәрежесі бойынша көптеген елдерде бірінші орында тұр. Мұнайды бөліп алу және дайындау және оны магистральды мұнай құбырына беруде қоршаған ортаға (мұнайдан басқа) белсенділігі жоғары қабат сулары, серіктес мұнай газдары, көмірсутектерді қарқынды бөлуде және ұңғыманы бұрғылауда қолданылатын көптеген химиялық реагенттер тасталады.
Ұйымдастыру-экономикалық проблемалар
Экологиялық қауіпсіздіктің жаңа талаптары мен экологиялық менеджмент саласындағы қазіргі тенденцияларға сәйкес көптеген мұнай өндіретін кәсіпорындар үшін, әсіресе ірі компанияларға кіретін ұсақ кәсіпорындар үшін тұрақты экологиялық саясат қажет. Осындай саясаттың болмауы экологиялық басқару принциптерінің дамуын тежейді және жұмысшымен басқару тиімділігін төмендетеді.
Мұнай өндіру кәсіпорындарының ұйымдастыру проблемаларына сонымен қатар, МСТ ИСО 14031-2001 сәйкес қоршаған ортаны басқару жүйесіндегі олардың қызметінің экологиялық тиімділігін бағалаудың жоқтығы кәсіпорындардың заттар мен энергияның «кіріс» және «шығыс» ағындарын зерттеудің жоғары тиімді аппаратын көрсетеді.
Кен орнын игеру мен жобалау кезеңдік сипатқа ие; ал нәтижелі техникалық құжаттарға:
- сынақ пайдалану жобасы;
- тәжірибелік - өндірістік игерудің технологиялық схемасы;
- игерудің технологиялық схемасы;
- игеру жобасы;
- игерудің дәл анықталған жобасы;
- игеруді талдау болып табылады.
Табиғи экожүйелердің жәй-күйі қоршаған ортаны қорғаудың барлық берілген құжаттарында түрлі дәрежеде қарастырылады. Кен орнын игерудің технологиялық схемасын құрастыруға техникалық тапсырмаға келесі табиғат қорғау мәліметтерін алу жүктеледі:
- өндіру технологиясын ұйымдастыруда су қорғау аймағының, жергілікті халықпен табиғат пайдалану аймағының, жоғары бониттетті жыртатын жердің т.б. болуы;
- қажетінше-жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау бойынша ерекше талаптар, басқа да мүмкін шектеулер.
Ұйымдастырудың тағы да бір мәселесі кен орнын пайдаланудың барлық кезеңінде туындайтын міндеттерді жасаудың экологиялық төмен деңгейімен байланысты. Түрлі мұнай газ өндіру аудандарын бірнеше көзқарас бойынша арнайы жүргізілген зерттеулер келесідей өзекті қорытынды жасауға мүмкіндік берді:
- барлық жобалар мен техникалық экономикалық негіздемелер қоршаған ортаға әсерін бағалау бойынша ресми құжаттардың талабына біртіндеп немесе толығымен жауап бермейді;
- жобалардың басым көпшілігінде экологиялық сараптаманы жүргізу бойынша белгілі Ереже мен басқа ресми құжаттармен анықталатын табиғи орта компонентінің жәй-күйінің экологиялық маңызды көрсеткіштері жоқ;
- ҚОӘБ немесе «Қоршаған ортаны қорғау» бөлімдері баяндау сипатындағы жалпы мәліметтермен, нормативті құжаттармен байланысқан табиғат қорғау шараларын жүргізу туралы ұсыныстармен толтырылған;
- материалдарда көп жағдайда, әсердің болжамдық сценарийі мен есептік мәліметтер, тәжірибелік қызметте оны тиімді қолдануға мүмкіндік беретін картографиялық материалдар жоқ.
Жобада экономикалық зиян туралы мәлімет, жер учаскесін жалдауға төлем ақы, қоршаған ортаға зиянды заттар тастандысына, болжамды төлем ақы, қалдықтардың түзілуі және орналастыру туралы, рекультивациялық жұмыстардың құны мониторинг жүйесін құруға және ұстап тұруға кететін ұйымдастыру шығындары туралы мәліметтер жоқ. Көптеген мұнай өндіруші кәсіпорындардың жетекшісі көмірсутектерді өндіру бойынша қызметтерді экологиялық-экономикалық талдау келесідей ортаны ұйымдастыруда маңызды құрал болып табылатынын түсіне бермейді.
- жаңа өндірістерді жобалау және салуда;
- табиғат пайдалану субъектісі ретінде кәсіпорынның жұмысы, жұмыс істеп тұрған нысанды басқару;
- табиғат қорғау шараларының тиімділігін бағалау;
- қоршаған орта сапасын ұстап тұруды экономикалық ынталандыру;
- зиян туындаған жағдайда зиянды қайтару;
- экологиялық аудитті, экологиялық сақтандыруды жүргізу, табиғат пайдалануға рұқсат алу.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
1. Қоршаған ортаның қазіргі жағдайына қысқаша сипаттама беріңіз.
2. Атмосфера, биосфера, гидросфера, литосфера түсінігіне анықтама
беріңіз.
3. Атмосфераның ғаламдық жылуы атмосфераға шығарылатын заттардың қандай
түрлерімен анықталады?
4. Халықтың урбанизациясы қоршаған ортаның ластануына қалай әсер етеді?
5. Мұнай өндіру саласындағы экологиялық мәселелерді атаңыз.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары. Ұйымдастыру-экономикалық
проблемалар. Технологиялық проблемалар. Табиғи – ресурстық проблемалар.
Медициналық-әлеуметтік проблемалары
Табиғат қорғау мәселелері адамның кез келген қызметімен және соның
ішінде мұнайды өндіру сияқты ресурс сыйымдылықты жұмыстармен қатар жүреді.
Сондықтан да соңғы жылдары өндірісті экологизациялаудың қазіргі
тенденцияларымен толықтай аяқталған мұнай компаниясы қызметінің экологиялық
құраушыларына ерекше көңіл бөлінуде.
Мұнайды өндіруде экологиялық мәселелердің өткірленуі бірінші кезекте
мұнай кен орнын игеру қарқындылығымен байланысты. Жерді қорғау бойынша
талаптарды ескерусіз ұңғымалардың кең көлемін салу нәтижесінде айтарлықтай
ауыл шаруашылық жерлердің бұзылуы жүрді. Ілеспе газды өңдеу бойынша қуаттың
болмауы атмосфераға ластаушы заттың айтарлықтай көлемінің тастандысымен сай
келгенде, оны жоюдың қажеттілігіне әкеліп соқтырды. Кері экологиялық эффект
кейбір техникалық және технологиялық шешімдерде де бар, мысалы
жеңілдетілген цемент қолдану ұңғыма кесіндісінде тек өнімдік интервалды
бекіту және т.б. нәтижесінде ауданда атмосфераның ластануы және жер беті
және жер асты суларының сапасының масштабтық өзгеруі жүрді. Бұдан басқа
тұщы жер беті суларының көп көлемі қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде
қолданыла бастады, бұл тек республикамыздың су потенциалын төмендетуге
емес, сонымен қатар көптеген су ағындарының жойылуына әкеліп соқтырды.
Оттегімен байытылған тұщы жер беті суын айдау өнімдік қабатта күкіртсутек
концентрациясының өсімін тудырды. Бұл өндірілетін қоспаның агрессивті
қасиетінде көрінді.
Осы проблемалардың пайда болуы табиғат қорғау шараларымен
технологиясын жасауға ықпал жасады. Мысал ретінде ілеспе мұнай газын жинау
және өңдеу бойынша қуатты кеңейтуді келтіруге болады. Бұл факелдің негізгі
бөлігін жоюға және атмосфераның ластануын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар мұнай кәсіптік нысандар жабдығын салуға
ауылшаруашылық жерлер бөлу қысқарды.
Мұнай мен газды өндіруде қоршаған ортаға техногенді әсерін тиімді
төмендету бүгін де табиғи орта компоненттерінің жәй-күйін бағалаусыз мүмкін
емес. Сондықтан да қоршаған ортаға әсерін төмендету бойынша табиғат қорғау
шаралары мен ұсыныстарына өндірістік экологиялық мониторинг ұйымдастыруға
көп көңіл бөлген жөн. Табиғи жүйелердің әсерге тұрақтылық көрсеткішін ұстап
тұру үшін тек геологиялық емес, сонымен қатар қоршаған ортаға ластағыштың
тастанды нормативін есепке алумен мұнай өндіру көлеміне экологиялық
негізделген шектеу қалыптастыру керек. Бірақ осы уақытқа дейін бұндай
шектеулер іс жүзінде енбеген. Бұл көбінесе мұнай өндірудің қоршаған ортаға
әсерін сандық бағалаудың әдістемесінің жоқтығымен және де кәсіпорынның
табиғатқа әкелген экологиялық және экономикалық зиянның бағаланбауымен
байланысты.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары
Мұнай өндіру нысандары қоршаған табиғи ортаға әсер ету дәрежесі
бойынша көптеген елдерде бірінші орында тұр. Мұнайды бөліп алу және
дайындау және оны магистральды мұнай құбырына беруде қоршаған ортаға
(мұнайдан басқа) белсенділігі жоғары қабат сулары, серіктес мұнай газдары,
көмірсутектерді қарқынды бөлуде және ұңғыманы бұрғылауда қолданылатын
көптеген химиялық реагенттер тасталады.
Ұйымдастыру-экономикалық проблемалар
Экологиялық қауіпсіздіктің жаңа талаптары мен экологиялық менеджмент
саласындағы қазіргі тенденцияларға сәйкес көптеген мұнай өндіретін
кәсіпорындар үшін, әсіресе ірі компанияларға кіретін ұсақ кәсіпорындар үшін
тұрақты экологиялық саясат қажет. Осындай саясаттың болмауы экологиялық
басқару принциптерінің дамуын тежейді және жұмысшымен басқару тиімділігін
төмендетеді.
Мұнай өндіру кәсіпорындарының ұйымдастыру проблемаларына сонымен
қатар, МСТ ИСО 14031-2001 сәйкес қоршаған ортаны басқару жүйесіндегі
олардың қызметінің экологиялық тиімділігін бағалаудың жоқтығы
кәсіпорындардың заттар мен энергияның кіріс және шығыс ағындарын
зерттеудің жоғары тиімді аппаратын көрсетеді.
Кен орнын игеру мен жобалау кезеңдік сипатқа ие; ал нәтижелі
техникалық құжаттарға:
- сынақ пайдалану жобасы;
- тәжірибелік - өндірістік игерудің технологиялық схемасы;
- игерудің технологиялық схемасы;
- игеру жобасы;
- игерудің дәл анықталған жобасы;
- игеруді талдау болып табылады.
Табиғи экожүйелердің жәй-күйі қоршаған ортаны қорғаудың барлық берілген
құжаттарында түрлі дәрежеде қарастырылады. Кен орнын игерудің технологиялық
схемасын құрастыруға техникалық тапсырмаға келесі табиғат қорғау
мәліметтерін алу жүктеледі:
- өндіру технологиясын ұйымдастыруда су қорғау аймағының, жергілікті
халықпен табиғат пайдалану аймағының, жоғары бониттетті жыртатын жердің
т.б. болуы;
- қажетінше-жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау бойынша ерекше
талаптар, басқа да мүмкін шектеулер.
Ұйымдастырудың тағы да бір мәселесі кен орнын пайдаланудың барлық
кезеңінде туындайтын міндеттерді жасаудың экологиялық төмен деңгейімен
байланысты. Түрлі мұнай газ өндіру аудандарын бірнеше көзқарас бойынша
арнайы жүргізілген зерттеулер келесідей өзекті қорытынды жасауға мүмкіндік
берді:
- барлық жобалар мен техникалық экономикалық негіздемелер қоршаған ортаға
әсерін бағалау бойынша ресми құжаттардың талабына біртіндеп немесе
толығымен жауап бермейді;
- жобалардың басым көпшілігінде экологиялық сараптаманы жүргізу бойынша
белгілі Ереже мен басқа ресми құжаттармен анықталатын табиғи орта
компонентінің жәй-күйінің экологиялық маңызды көрсеткіштері жоқ;
- ҚОӘБ немесе Қоршаған ортаны қорғау бөлімдері баяндау сипатындағы жалпы
мәліметтермен, нормативті құжаттармен байланысқан табиғат қорғау
шараларын жүргізу туралы ұсыныстармен толтырылған;
- материалдарда көп жағдайда, әсердің болжамдық сценарийі мен есептік
мәліметтер, тәжірибелік қызметте оны тиімді қолдануға мүмкіндік беретін
картографиялық материалдар жоқ.
Жобада экономикалық зиян туралы мәлімет, жер учаскесін жалдауға
төлем ақы, қоршаған ортаға зиянды заттар тастандысына, болжамды төлем ақы,
қалдықтардың түзілуі және орналастыру туралы, рекультивациялық жұмыстардың
құны мониторинг жүйесін құруға және ұстап тұруға кететін ұйымдастыру
шығындары туралы мәліметтер жоқ. Көптеген мұнай өндіруші кәсіпорындардың
жетекшісі көмірсутектерді өндіру бойынша қызметтерді экологиялық-
экономикалық талдау келесідей ортаны ұйымдастыруда маңызды құрал болып
табылатынын түсіне бермейді.
- жаңа өндірістерді жобалау және салуда;
- табиғат пайдалану субъектісі ретінде кәсіпорынның жұмысы, жұмыс істеп
тұрған нысанды басқару;
- табиғат қорғау шараларының тиімділігін бағалау;
- қоршаған орта сапасын ұстап тұруды экономикалық ынталандыру;
- зиян туындаған жағдайда зиянды қайтару;
- экологиялық аудитті, экологиялық сақтандыруды жүргізу, табиғат
пайдалануға рұқсат алу.
Кен орнын игеру жобасының экологиялық-экономикалық құраушыларын есепке алу
технологиядағы құралдарды шикізат және отын – энергетикалық ресурстарды
тасымалдауды дайын өнімді жинау және тасымалдау жүйесін ұйымдастыруды
инвестициялауды оңтайландыруға; апаттың пайда болуы және шектеу сценарийін
қарастыруға; қалдықтардың түзілу нормативі мен лимитін қалыптастыруға,
кәсіпорын қызметінің басқа да жақтарын талдауға мүмкіндік береді.
Көмірсутектер кен орнын игеру жобасын экологиялық-экономикалық
бағалау бойынша салалық әдістемелік нұсқауларды жасаудың өткір қажеттігі
туындап отыр.
Экологиялық қауіпті бағалаудың қажеттігі инвестициялауда техникалық
– экономикалық негізін жасау кезеңінде қолайлы техникалық шешімдерді таңдау
процедурасымен байланысты. Бүгінде барлық ірі шет ел мұнай компанияларында
жобалық қауіпті басқару жүйесі бар.
Экологиялық қауіп түсінігі көптеген қолайсыз оқиғалармен
анықталатын қоршаған ортаға келетін зиянның математкалық күтілуі ретінде
беріледі. Орташа қауіп көрсеткіші келесідей түрде есептеледі:
R = Pi Xi;
бұндағы: Рі – қандайда бір қолайсыз оқиғаның болуы нәтижесінде Хі
өлшеміндегі зиянды алу ықтималдығы; Хі – сәйкес көрсеткіште берілген зиян
шамасы; n – нөлдік зиянды қосқандағы қолайсыз оқиға болғанда туындауы
мүмкін зиянның мүмкін нұсқаларының саны.
Қауіпті анықтау мәселесі жоба алды кезеңінде, тіпті инвестиция
тартуды жоспарлау кезеңінде туындайды. Сондықтан да көмірсутектердің кен
орнын игеруді жобалағанда қауіптің келесідей топтары анықталуы тиіс
геологиялық, инжинирингтік және экологиялық. Соңғысы түрлі сипаттағы –
табиғи, техногенді немесе аралас оқиғалардың нәтижесіндегі жобаны жүзеге
асырудың кез-келген стадиясында туындауы мүмкін. Экологиялық қауіптің
ықтималдығы мұнай өндіру кәсіпорнының барлық тіршілік циклінде ең жоғары
деңгейде.
Мұнай газ кешені кәсіпорнының әсерін нормалау қоршаған ортаға зиянын
төмендетудің ең ықпалды шараларының бірі болып табылады және ол атмосфераға
су нысандарына тастандыларды шектеуді, қалдықтардың түзілу және орналастыру
нормативін, шекті рұқсат етілген деңгей және физикалық өрісті, шекті рұқсат
етілген техногенді салмақты анықтаудан тұрады.
Технологиялық проблемалар
Ұңғыма құрылысы, мұнай өндірісін құру және пайдаланудың
технологиялық процестерін жан–жақты талдау, қоршаған ортаны қорғау бойынша
жұмыстарды, ұйымдастыру көрсеткеніндей, экологиялық инновацияның
тиімділігін төмендететін есептер.
- Мұнай кен орнын орналастыру және игеру, ұңғыма құрылысы мен қабаттардан
мұнай бірігуін арттыру бойынша кешенді бағдарламадағы экологиялық
шешімдердің жеткіліксіз тиімділігі;
- бақылау жүйесінің төмен тиімділігі мен тексеру құралдарының, сенімді
техникалық құралдармен әлсіз жабдықталуынан бар жобалық шешімдерді
сапасыз жүзеге асыру;
- өндіретін кәсіпорынның басқаратын звеносының және де ұңғыма –
магистральды мұнай құбыры тізбегіндегі барлық технологиялық алаңдағы
жұмысшылардың экологиялық дайындығының жеткіліксіз деңгейі.
Апат. Өндіретін кәсіпорындардың барлық деңгейі үнемі ерте піскен
және өзекті мәселе қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде ішкі және кәсіптік
аралық мұнай және су жолы линиясының төмен техникалық сенімділігі мен
ұзақтығына байланысты апаттық мұнай төгілу болып табылады. Кейбір кен
орындарында бұл жабдықтардың ескеруі қазіргі уақытта 80 % жетті.
Магистралды мұнай құбырындағы апаттардың негізгі есептері сыртқы әсер (34
%), салу кезіндегі ақау (25%), коррозия (23%), зауытта құбыр дайындаудағы
ақау (14%), жұмысшының қате іс-әрекеті (3%). Ішкі және кәсіпшілік аралық
мұнай құбыры үшін бұл қатынас басқаша болуы мүмкін.
Жыл сайын мұнай кәсіптік құбыры бойынша миллион куб метр мұнай
құрамында көп мөлшерде коррозиялық белсенді компоненттер: күкіртсутек,
оттегі, көміртегі диоксиді, хлориді т.б. бар техникалық сұйықтық айдалады.
Тасымалданатын ортаның жоғары агрессивтілігі салдарынан ұңғыманы және
кәсіптік құбыр орталығын пайдаланудағы негізгі мәселе қондырғылардың
коррозиясы болып табылады. Құбырлардың жарылуының 90% жағдайы ішкі және
сыртқы коррозия салдарынан нормативті қызмет мерзімінің төмендеуімен
байланысты. Өндірілетін сұйықтың коррозиялық белсенділігі ұңғыма өнімінің
сулануының өсуі есебінен артады. Тәжірибелік мәліметтер көрсеткендей
мұнайдың сулануының артуымен (СО2 қатысында) су жоғары минерализациялы
полиэлектролит рөлін атқарады, мұнай белсенділігі 0,206 – дан 0,465 гм2
сағ артады, яғни екі есеге. Коррозия агрессивтілігі параметрінің ең үлкен
мәні Мұнай - су қоспасында 1:8 қатынасында тіркелген.
Асфальт-парафинді шөгінділерді болдырмау үшін қорғаныс жабынын,
кәсіптік құбырды тазарту әдісін және осы жағымсыз құбылысты тексеру әдісін
жетілдіру қажеттігі туып отыр. ҚҚҰТ жүйесінен ерекшілігі мұнай жинау
жүйесінде полиэтиленді құбырды қолданумен қарама – қайшылықта болады.
Мәселе оның газ өткізуі және құбыр аралық кеңестіктің тежелуі салдарынан
полиэтиленді қабаттың қысқаруынан туындайды. Сыртқы жабындағы битумды
оқшаулаудың қызмет мерзімі 10 жылдан аспайды, сондықтан да мұнайды
тасымалдау үшін құбыр салуда жаңа материал мен жабын технологиясына көшу
керек.
Қондырғылардың коррозия мәселесіне өндірілетін мұнай құрамындағы
сұйық және қатты қоспаларды жою мәселесі қосылады.
Кейбір бағалаулар бойынша 1 т мұнай өндіру процесінде шамамен 0,28
м3 ағызынды су түзіледі, олардан тазарту жабдығына 0,18 м3 жіберіледі,
ластанғаны 0,1 м3 болып табылады. Табиғаты бойынша бұл мұнай кәсіптік
қондырғылардың металдық конструкциясы мен құбыр маңы кеңістігіндегі
цементті тасқа қатысы бойынша агрессивтілігі басым минерализациясы жоғары
жер асты сулары.
Табиғи – ресурстық проблемалар.
Жер беті мен геологиялық ортаның ластануының басты көздеріне
бұрғыланған шлам, тампонажды ерітінділер, соның ішінде мұнай негізіндегі
химиялық реагенттер үстемесімен, бұрғылау алаңы мен амбардан ластанған суды
табиғи сүзуу, өндірістік қалдықтарды бұрғыланған ұңғыманың колонна маңы
кеңістігіне айдау, тұрмыстық қалдық және бұрғылау ағызынды суымен ластануы.
Әдеби материалдарда бұрғылау шламын, бұрғылау ағызынды суын және
бұрғылау ерітіндісін ашық жер шұңқырында жинау жағдайы бойынша түрлі
мәліметтер келтірілген. Әрбір бір ұңғыма шұңқыры 60 м3 – тен аса бұрғылау
шламынан және 200-300 м3 бұрғылау ерітіндісінен тұрады, олардың құрамында
20 м3 дейін мұнай және 1 м3 реагенттер кездеседі. Орташа ұңғыма шоғыры 3-
5 мың м3 сәйкес кері салдарымен бұрғылау ерітіндісін шығарады.
Бұрғылау ерітіндісінде бірқатар химиялық қосылыстардан басқа
нитроглицерин, карбоксо-метилцеллюлоза, кальций гидрооксиді, хромпик,
полифенол, көмір сілтілі реагенттер, қалқымалар және басқа уытты заттар
кездеседі. Биотесті қолданумен бұрғылау ерітіндісінің уыттылығын көп мәрте
бағалауға қарамастан аталған поллютанттардың табиғи ортада болуы іс
жүзінде зерттелмеген күйде қалуда.
Бұрғылау қалдығын бейтараптау және залалсыздандырудың қазіргі
импорттық технологиясын қолданумен ұңғыманы бұрғылауда бұрғылау
ерітіндісінің уыттығын бағалау ШРК үлесінде беріледі. Тестілеу биологиялық
нысанда жүргізіледі және бұрғылау ерітіндісін дайындаудың стандартты
тәсілдері мен нормасын қолданумен қауіпсіздік дәрежесін бағалауға мүмкіндік
береді.
Бұрғылау ерітіндісіндегі жекелеген компонеттердің жоғары
концентрациясының, мысалы, хромпиктің жоғары мөлшері мұнай өнімдері туралы
айтпағанда нормативтен 20 мың есеге асып түсуі мүмкін. Бұрғылау
ерітіндісіндегі улы заттардың осындай жоғары концентрациясын экожүйені
тұрақты күйде ұстап тұруға мүмкіндік беретін экологиялық қауіпсіз күйге
келтіру атмосфералық жауын-шашын мен жер беті сулары есебінен алынатын
судың көп мөлшерімен сұйылтуды талап етеді (басқа әдістер аз тиімді және
экономикалық тиімсіз).
Механикалық сұйылтумен ағынды бейтараптау түсінігі нақты учаскеден
тек ластағышты шығаруды білдіреді, бірақ нәтижесінде олар миграциялық
тізбектің соңғы звеносында-биологиялық нысанда, түпкі шөгінді де, грунтта
жиналады. Ластағыштар түскеннен кейін геожүйені қалпына келтіру масса
ағындарының негізгі миграциясы болып табылатын су ортасында зеңдік деңгейде
дейін поллютанттардың концентрациясын төмендетуге көзделмейді. Экожүйенің
биологиялық құраушыларының реакциясы өте қиын және ұзақ мерзімде жүреді.
Кен орнын пайдалану кезіндегі өзекті мәселелердің бірі топырақ және
грунттың бұзылуымен және ластануынан келетін зиян болып табылады.
Мұнай өндіру ауданында топырақты қорғау мәселесін тиімді шешу мұнай
кәсіптік нысандардың құрылысына жердің меншікті шығынын еңістіксіз
қысқартуда көрінеді: бір ұңғыманы бұрғылауға жер алу, жер алудың 3-4 га
нормасында 1 га жуық болуы тиіс. Жер бөлу алаңын тиімді пайдалану бұрғылау
қондырғысын тиімді орналастыру және топырақты уақытша сақтауға жинау
есебінен жүреді. Аршылған құнарлы топырақ көлемі 15 мың м3 жетуі мүмкін,
сондықтан да территориялық жер бөліске кірмейтін оны орналастыру үшін
қосымша аудандар талап етеді.
Қазіргі технологияны қолданумен бұрғылау жұмысын жүргізу тәжірибесі
қазіргі табиғат қорғау талаптарын ескерумен көмірсутектер кен орнын игеру
бойынша жұмыстардың барлық түрінде жерді тиімді пайдалануды реттейтін жаңа
сапалық норма жасау қажеттігін көздейді.
Сауықтыру жұмыстары тәжірибесінде құрамында мұнай тотықтыратын
микроорганизмдер бар арнайы биопрепараттарды енгізу және топырақ
микроорганизмдердің тіршілік әрекеті есебінен биологиялық рекультивация
әдістері жеткіліксіз толық және тиімді ендірілуде. Бұл әдістер агрохимиялық
және агротехникалық шаралармен кешенінде жақсы тиімділік береді, бірақ
өкінішке орай жиі қолданыла бермейді.
Ең маңызды экологиялық мәселе мұнайды дайындау қондырғысында оны
тұзсыздандыру үшін қолданылатын тұщы суды үнемдеу болып табылады. Көбінесе
жобада тұщы су көздерінен су бергіш бойынша алынатын су мөлшері өндірілетін
мұнай көлемін ескерумен есептеледі. Бұнда егер қабат қысымын ұстап тұру
тұщы су көмегімен жүзеге асырылатын болса, мұнай коллекторын жұмсарту
процесі есепке алынбайды. Тұщы суды үнемдеуге өнімнің сулылығы 80 % аса
құрайтын игерудің кем стадиясындағы кен орнында жетуге болады.
Технологиялық қажет үшін тұщы судың көп көлемін нормалаусыз және
бақылаусыз пайдалану су нысандарының ластануына әкеліп соқтырады. Түрлі
бағалаулар бойынша 1 т мұнайды өндіргенде келесі масштабтағы ластану
түзіледі. (кесте 1.1)
1 т мұнайды өндірудегі қоршаған орта ластануының орташа көлемі
Кесте 1.1.
Ластаушы заттар Көлемі
Ағызынды сулар м3 0,28
Шартты таза -
Тазарту жабдығына жіберілетін 0,18
Ластанған 0,10
Шаң, кг 0,02
Көміртегі оксиді, кг 0,43
Көмірсутектер, кг 6,60
Азот оксиді, кг 0,04
Қатты қалдықтар, кг 2,7
Көмірсутектерді қарқынды өндіргенде ауданда қалыптасқан жер
қойнауының геодинамикалық режимінің табиғи тепе-теңдігі бұзылады, бірінші
кезекте бұл бірнеше километрге тігі бойынша жер қабығы қабатын алатын
геодеформациялық және флюидодинамикалық эндогенді және экзогенді
өзгерістер. Бұл өзгерістер төтенше және тіпті жер сілкіну жарылудың ұлғаюы,
жер бетінің деформациясы, тау жынысы массивінің көлбеу ығысуы, көптеген
экзогенді инженерлік-геологиялық процестердің күшеюі сияқты дағдарысты
оқиғалардың туындауына әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытқа дейін жобалық құжатта және іс жүзінде кен орнын
пайдаланғанда геодинамикалық көріністердің мүмкін спектрін ескеруге
мүмкіндік беретін мұнай газ кешені нысанының қауіпсіздігін қамтамасыз
етудің тиімді жүйесі жоқ.
Соған қарамастан жұмыстар төтенше геодинамикалық экологиялық және
әлеуметтік – экономикалық жағдайлардың туындауының салдарын болжауға және
де қауіпті бағалаудың ғылыми негізделген жүйесін құруға мүмкіндік берер ме
еді, бірақ тиісті көлемде олардың жоғары маңыздылығына қарамастан
жүргізілмейді. Көбінесе бұл мәселенің күрделілігімен және үлкен
ғылымилығына байланысты болады да, жоғары қаражат шығынын талап етеді.
Соңғы жылдары экологиялық қауіпті күкіртті мұнай және де
концентрленген күкірт сутек құрамды тұздар мен газдарды өндіру үлесі
айтарлықтай өсті. Күкіртсутек пайда болған орында ерітінділер кальций
карбонатына қатысы бойынша агрессивті болады және карст түзілу процесін
үдетеді. Күкіртсутексұйықтық бар барлық карбонатты резервуарлар жарылған
және карсталған, ал карбонат мұнайындағы күкірттің мөлшері терригенді
коллекторға қарағанда, жоғары. Карбонатты коллектордағы мұнай төмен жылу
тұрақтылығымен -40-1200С сипатталады және терригенді коллектордағы мұнайдың
жылу тұрақтылығы шегінен 100-1500С –қа төмен. Физикалық қасиеттің осындай
ауытқуы күкірт құрамды қосылыстарды бөлу, дайындау және жоюда бірқатар
мәселелер тудырады, мысалы, газ құрамында меркаптанды қосылыстардың
концентрациясы күрт өседі. Қазіргі уақытқа дейін бұл эффект әлсіз
зерттелген болып отыр.
Медициналық-әлеуметтік проблемалары
Көмірсутектерді өндіру ауданында тұрғындар мен жұмысшылардың
денсаулығын сақтау мәселесі. Табиғи орта және өндіріс факторлары, бір-
бірімен өзара байланыса отырып, көмірсутекті шикізатты өндіру жүргізілетін
территориядағы тұрғындардың және де кәсіпорын жұмысшысының денсаулығының
жәй-күйіне айтарлықтай әсерін көрсетеді. Еңбекке қабілетінің уақытша
жоғалуымен аурулар мен кәсіптік аурулар және де осы аурулардың туындау
қаупін бағалауға байланысты жекелеген факторлар және олардың кешінінің
рөлін зерттеудің қажеттігі туындайды. Бұндай аурулар экологиялық
патологиясы басымдарға жатады және қоршаған ортаға тәуелділігінің төмен
дәрежесін көрсетеді.
Көмірсутекті шикізатты өндіру жүргізілетін аудандарға тән көптеген
аурулар біріншіден шекті қолайсыз климаттық жағдайлармен бөлменің қолайсыз
микроклиматымен және де өндірістік процестердің химиялық және физикалық
факторларының әсерімен түсіндіріледі.
Мұнай өндіру кәсіпорнының жұмысшысының кәсіптік ауруларына келесідей
ерекшелік тән.
Зиянды өндірістік факторлардың әсері кезіндегі мүмкін салдардың тобын
жіктеу
Кесте 1.2.
Жұмыс түрі Фактор Мүмкін салдар
Құрылыс-құрастМетеофакторлардың кері әсері және жұмыс Жылулық, күн әсері,
ыру жұмысы орнындағы қанағаттанарлықсыз микроклимат ангионевроз, үсу,
(жүйелік қызу, салқын тию факторы) созылмалы артрит т.б.
Ұңғыманы Қанағаттанарлықсыз микроклимат. АнықталғанСалқын тию аурулары ангио
бұрғылау рұқсат етілген жиілік пен дыбыстан асатын невроздар, радикулит,
өндірістік шу. Діріл және сілкініс естудің төмендеуі,
(анықталған нормадан асатын параметрлі) созылмалы ларингит, шу
уытты материалдар мен заттармен байланыс, ауруы. Діріл ауруы, тері
химиялық заттармен тітіркендіретін мұнай жамылғысының зақымдануы,
өнімдерімен ұзақ жанасу. химиялық күйік.
Түсіру-көтеру Жұмыс аймағындағы қанағаттанарлықсыз Салқын тию аурулары,
операциялары микроклимат ангионевроздар, радикулит.
Ұңғыманы Уытты заттармен байланыс Конъюнктивит, дерматит
бекіту
Жеткіліксіз Көздің үнемі кернеуін тудыратын жұмыс Жақыннан көрмеудің ұлғаюы,
жарықтандырудаорнының қанағаттанарлықсыз жарықтандыру көрудің нашарлауы,
ғы кез-келген жарақаттану деңгейінің
жұмыс артуы
Зерттеулер көрсеткендей, салыстырмалы мұнайшылар үшін жастау
құрамдағы жұмысшыларға аурудың жоғары денгейі тән. Еңбекке қабілетінің
уақытша жоғалуымен туындайтын аурулар көп дәрежеде көптеген кері
факторлардың үйлесіміне әкеліп соқтырады және ауру денгейі мен қауіп
факторларының саны арасында белгілі тәулік анықталады.
Мұнайшылардың тұрмысы мен еңбек жағдайымен байланысты негізгі
факторлар негізгі мәнге ие. Бұнда жұмысшылар үшін негізгі кәсіп еңбек
жағдайын анықтайды. Көп факторлы модельді талдау көрсеткеніндей барлық
кәсіптік топтарда және барлық кәсіпорнында жетекші мәнге жұмысшыларды жұмыс
орнына және одан қайтадан жеткізумен еңбек процесін ұйымдастыруға қатысты
факторлар ие. Екіші орнында мағынасы бойынша тіршілік жағдайына және
стресстік жағдайларға қатысты қауіп факторы тұр.
Мұнайшылардың денсаулығын қорғауда негізгі бағыт ретінде, біріншілік
алдын-алуды жетілдіру, тұтастай денсаулықты қорғауға ықпалды қайта
ұйымдастыру, денсаулықты күшейту және сақтау, алдын –алу облысындағы
экономикалық және әлеуметтік тиімді аз шығынды технологияны жасауды
қарастырады. Біріншілік алдын алу байқауға және денсаулық тобын
қалыптастыру көрсеткішіне негізделеді.
1. Қоршаған орта және қоршаған ортаны қорғау түсінігіне анықтама
беріңіз.
2. ҚР Экологиялық кодексі заңы негізінде не жатыр?
3. ҚР азаматтарының қоршаған ортаға байланысты қандай заңдары мен
міндеттері бар?
I. Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) биологиялық әртүрлілік — 6ip түр аясында, түрлер арасындағы және
экологиялық жүйелердегі жануарлар мен өсімдіктер дүниесі объектілерінің
әртүрлілігі;
биологиялык ресурстар — генетикалық, ресурстар, организмдер немесе олардың
бөліктері, популяциялар немесе экологиялық жүйелердің адамзат үшін нақты
немесе ықтимал пайдасы немесе құндылығы бар кез келген баска да
биотикалык компоненттepi;
генетикалық түрлендірілген организмдер — өciмiн молайтуға немесе
тұкым куалайтын генетикалық материалды беруге қабілетті, табиги
организмдерден ерекше, гендік инженерия әдістepi қолдаланыла отырып алынған
және құрамында гендік-инженерлік материал (гендер, олардың
фрагменттері немесе гендер комбинациясы) бар организмдер;
генетикалық түрлендірілген өнімдер — гeндік инженерия әдістері пайдаланыла
отырып алынған, құрамында жансыз генетикалық түрлендірілген
организмдер немесе солардың компоненттері бар өсімдіктен және (немесе)
жануарлардан алынатын өнімдер;
ең озық қолжетімді технологиялар — пайдаланылатын және жоспарланатын
салалық технологиялар, шаруашылық қызметтің қоршаған ортаға тepic әcepiнiң
деңгейін қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткштері қамтамасыз
етілетіндей деңгейге дейін азайтуға бағытталған,
ұйымдастыру және басқару шараларын қамтамасыз ететін техника және жабдық;
Инертті қалдықтар — елеулі физикалық, химиялық немесе биологиялық
өзгерістерге ұшырамайтын әpi қоршаған ортаға және адамның денсаулығына
қолайсыз әсер етпейтін қалдықтар;
коммуналдық қалдықтар — елді мекендерде, оның ішінде адамның тіршілік
әрекеті нәтижесінде пайда болатын тұтыну қалдықтары, сондай-ақ құрамы және
жиналу сипаты жағынан осыларға ұқсас өндіріс қалдықтары;
қалдықтар сыныптауышы — қалдықтарды сыныптау нәтижелері қамтылған,
қолданбалы сипаттағы ақпараттық-анықтамалық құжат;
қалдықтарды есепке алу — қалдықтардың сандық және сапалық сипаттамалары
және олармен жұмыс істеу түрлepi туралы акпаратты жинау және беру жүйесі;
10) қалдықтарды жою — қалдықтарды көму және жою жөніндегі операциялар;
U) қалдықтарды залалсыздандыру — механикалык, физикалык- химиялык немесе
биологиялык өңдеу жолымен калдыктардың қayiптi қасиеттерін азайту немесе
жою;
12) калдыктарды кәдеге жарату — калдыктарды кайталама
материалдык немесе энергетикалык ресурстар ретінде пайдалану;
калдыктарды көму — калдыктарды шектеусіз мерзім ішінде қayiпciз
сактау үшін арнайы белгіленген орындарға жинап кою;
калдыктарды өңдеу — калдыктардын көлемін немесе қayiптi қасиеттерін
азайту үшін олардың сипатын өзгертетін, олармен жұмыс iстeyдi жеңілдететін
немесе оларды кәдеге жаратуды жақсартатын сұрыптауды коса алганда,
физикалык, жылу, химиялык немесе биологиялык
процестер;
15) қayiптi калдыктар паспорты — калдыктардың шығу көзі бойынша
пайда болу процестерінің олардын сандык және сапалык керсеткштерінің,
мұндай калдыктармен жұмыс icтey ережелерінің, оларды бакылау әдістерінің,
бұл калдыктардын қоршаған ортаға, адам
денсаулығына және (немесе) тұлғалар мүлкіне зиянды әсер ету түрлерінің
стандартталған сипаттамасы, калдыктарды шығарушылар, меншігінде калдыктар
бар өзге де тұлғалар туралы мәліметтер қамтылған құжат;
16) калдыктарды орналастыру - өндipic және тұтыну қалдықтарын сақтау
немесе көму;
17) калдыктарды сактау - калдыктарды кейіннен қayiпciз жою мақсатында
оларды арнайы бөлінген жерлерде жинап кою;
18) калдыктарды сыныптау — калдыктардың қоршаған ортаға және адам
денсаулығына кауіптілігіне сәйкес оларды жіктеуге жатқызу тәртібі;
19) калдыктардың түpi — шығу көзіне, қасиеттеріне және жұмыс icтey
технологиясына сәйкес жалпы белгілері бар, қалдыктар жіктеуінің негізінде
айқындалатын калдыктар жиынтығы;
20) калдыктармен жұмыс icтey — калдыктардың пайда болуының
алдын алуды және оларды азайтуды, есепке алу мен бакылауды, калдыктардың
жиналып қалуын, сондай-ак калдыктарды жинауды, өндеуді, кәдеге жаратуды,
залалсыздандыруды, тасымалдауды, сактауды
(жинап коюды) және жоюды қоса алғанда, калдыктармен байланысты қызмет
түрлері;
21) қayiптi қалдыктар — құрамында қayiптi қасиеттері (уыттылығы,
жарылыс қayпi, радиоактивтілігі, өрт каупі жоғары реакциялық қабілеті бар
зиянды заттар болатын, дербес немесе баска заттармен байланысқа түскен
кезде қоршаған ортаға және адам денсаулығына тікелей немесе ыктимал кауіп
төндіретін қалдықтар;
қауіпті емес калдыктар — қayiптi және инертті қалдықтарға жатпайтын
қалдықтар;
қолайлы қоршаған орта — жай-күйi экологиялык қауіпсіздікті және халықтың
денсаулығын сактауды, биоәртүрлілікті сактауды, ластануды болғыэбауды,
экологиялык жүйелерді тұракты жұмыс iстeyiн, табиғи ресурстарды молықтыруды
және тиімді пайдалануды камтамасыз ететін
коршаган орта;
коршаган орта - атмосфералык ауаны, Жердің озон кабатын, жер бетіндегі
және жер астындағы суларды, жерді, жер қойнауын, жануарлар мен өciмдiктep
дүниесі, сондай-ак осылардың өзара әрекетінен туындайтын климатты коса
алганда, табиги және жасанды объектілердің жиынтығы;
коршаған ортаға келтірілетін залал — табиғи ресурстардың. жұтаңдауы мен
саркылуын немесе тipi организмдердің қырылуын туындатып немесе
туындататындай етіп қоршаған ортаны
ластау немесе табиги ресурстарды белгіленген нормативтерден артық алу;
коршаған ортаға эмиссиялар — ластағыш заттардың шығарындылары,
төгінділepi, қоршаған ортада өндіріс және тұтыну қалдықтарын
орналастыру, зиянды физикалық әсер ету;
қоршаған ортаға эмиссияларға арналған квота — накты табигат пайдаланушыга
белгілі 6ip мерзімге белгіленген коршаган ортага эмиссияларга арналган
лимиттің 6ip бөлігі;
коршаган ортага эмиссияларга арналган лимиттер — белгілі 6ip мерзімге
арнап белгіленетін коршаган ортаға эмисскялардың нормативтік көлемі;
29) коршаган орта сапасынын нормативтері — коршаган ортанын жэне
табиги ресурстардын адам өмipi мен денсаулығы үшін колайлы жай-күйін
сипаттайтын керсеткіштер;
коршаган орта сапасынын нысаналы керсеткіштері — коршаган ортанын сапасын
біртіндеп жаксарту қажеттігі ескеріле отырып, коршаган ортаның белгілі бip
уакыт кезеңіне арнап нормаланатын параметрлердің шекті денгейін сипаттайтын
көрсеткштер;
коршаган ортаны коргау — коршаган ортаны сактау мен калпына келтіруге,
шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тepic әcepiн болғызбауға
және оның зардаптарын жоюға бағытталған мемлекеттік және коғамдык шаралар
жүйесі;
қоршаған ортаны коргау саласындагы уәкілетті орган — коршаган ортаны
коргау және табигат пайдалану саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеу мен
іске асыру мәселелері бойынша басшылықты және салааралық үйлесулерді жүзеге
асыратын орталык аткарушы орган, сондай-ак онын аумактык органдары;
коршаган ортанын авариялык ластануы - жеке және (немесе) заңды тұлғалардың
шаруашылык және өзге де кызметтің экологиялык кауіптi түрлерін жүзеге
асыруы кезінде болған авариядан туындаған және зиянды заттарды атмосфераға
шығару және (немесе) суға ағызу салдары немесе жер беті учаскесінде, жер
қойнауында қатты, сұйык немесе газ түріндегі ластағыш заттардың жайылуы
немесе иістің, шудың, тербелістің, радиацияның пайда болуы немесе сол
уакыттагы жол берілетін деңгейден асатын электромагниттік, температуралық
әсер ету, жарықтың әcepi немесе өзге де физикалык, химиялык, биологиялык
зиянды әсер ету арқылы қоршаған ортаны кенеттен абайсызда ластауы;
коршаган ортаны ластау — коршаган ортага ластағыш заттардын, paдиоактивті
материалдардың, өндіpic және тұгыну қалдықтарының тycyi, сондай-ак шудың,
тербелістердің, магнит өpicтepiнiң және өзге де зиянды физикалық әсерлердің
қоршаған ортаға ықпалы;
коршаған ортаның ластану учаскелері — жер бетінің және су объектілерінің
қayiптi химиялык заттармен белгіленген нормативтерден артык ластанған
шектеулі yчacкeлepi;
қоршаған ортанын сапасы — коршаган ортаның құрамы мен қасиеттерінің
сипаттамасы;
тіршілік ету ортасы — қандай да 6ip организмнің немесе популяцияның табиғи
мекендейтін жерінің типі немесе орны;
мемлекеттік экологиялық бақылау — коршаган ортаны корғау саласындағы
уәкілетті органның Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының қоршаған
орта сапасы нормативтерінің және экологиялық талаптардың сақталуын бақылау
жөндегі кызметі
өндіpic және тұтыну қалдыктары (калдыктар) — шикізаттың, материалдардың,
өзге де бұйымдар мен өнімдердің өндіріс немесе тұтыну процесінде пайда
болган калдыктары, сондай-ак өзінің тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан
тауарлар (өнімдер);
өндіріс пен тұтынудың тұрақты коды — қайта жаңартылмайтын ресурстарды
тутынуды азайту, қайта жаңартылатын ресурстарды қалпына келтіру және
қоршаған ортаның. Антропогендік ластануын азайту кезінде өндірістің
өсyiмен сипатталатын элеуметтік-экономикалык. модель;
радиоактивтi қалдыктар — мөлшері мен шоғырлануы Қазақстан Республикасының
Атом энергиясын пайдалану туралы заңнамасында белгіленген радиоактивті
заттар үшін регламенттелген мәндерден асатын радиоактивт1 заттары бар
қалдыктар;
42) сараптама объектісін іске асыру - жоспарлау алдындағы, жобалау
алдындағы және жобалау құжаттамасында көзделген шешімдерге сәйкес
өнеркәсіптік және өзге де объектілерді салу, пайдалану, жою қызметтерін
көрсету, бұйымдар мен технологиялардың шаруашылык айналымға түcyi
жөніндегі жұмыстардың басталуы мен барысы, сондай-ак нормативтік-
құқықтық актілердің қолданысқа eнгізілуі, сараптама объектісінің өзге де
накты жүзеге асырылуы;
43) саркынды сулар — адамның шаруашылық қызметі нәтижесінде немесе
ластанған аумақта пайда болатын, табиғи немесе жасанды су объектілерінде
немесе жергілікті жер рельефіне агызылатын сулар;
44) су oбъeктілepi — құрлық бетінің рельефінде және жер койнауында
шоғырланған, шекаралары, көлемі мен су режимі бар сулар;
сұйық қалдықтар - саркынды суларды қоспағанда сұйық түрдегі кез келген
кдлдыктар;
табиғат пайдаланушы — табиги ресурстарды пайдалануды және (немесе)
қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
табиғи объектілер — шекарасы, көлемі және тіршілік режимі бар табиғи
объектілер;
табиғи ресурстар — тұтыну құндылығы бар табиғи объектілер: жер, жер
койнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі;
табиғи ресурстарды қорғау — табиғи ресурстардың. әp6ip түрін олардың
тұтыну қасиеттерін жоғалтуға әкеп соғатын тиімсіз пайдаланудан, құрып
кетуден, жұтаңдаудан қорғауға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық
шаралар жүйесі;
табиги ресурстардын сарқылуы — табиғи ресурстар қорларының сандық
сипаттамаларының ішінapa немесе толық жоғалуы;
шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті тypi — нәтижесінде
қоршаған орта авариялық ластанатын немесе ластануы мүмкін болатын жеке
және (немесе) заңды тұлғалардың қызметі;
экoлoгиялық ағарту ici — қоғамда экологиялық мәдениет нeгiздеpiн
қалыптастыру мақсатында экологиялық білім, қоршаған ортаның, табиғи
ресурстардың жәй-күйі, экологиялық қауіпсіздік туралы ақпарат тарату;
53) экологиялық аудит — аудиттелетін субъектілердің шаруашылық және өзге
де қызметті зкологиялық тәуекелдерді анықтау мен бағалау және олардың
қызметінің экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру жөнінде ұсынымдар
әзipлey бағытында тәyелciз тексеру;
экологиялық 6ілім беру — жеке адамның қоршаған ортаның жай-күйі үшін
экологиялық жауапкершілігін қамтамасыз ететін білім мен дағды жүйесін,
құндылық бағдарларды, имандылық-эстетикалық қатынастарды қалыптастыруға
бағытталған, жеке адамды тәрбиелеудің, оқытудың,
оның өз 6ілімін көтepyiнiң және дамуының үздікciз npoцeci;
экологиялық жүйе (экожүйе) — бірыңғай функционалдык тұтастық ретінде өзара
әрекетте болатын организмдердің және солар мекендейтін жансыз ортаның өзара
байланысты жиынтығы;
экологиялық қауіп — антропогендік және табиғи әсерлер ықпалынан, соның
ішінде дулей зілзалаларын қоса алғанда, зілзалалар мен апаттар салдарынан
қоршаған ортаның жай-күйі бұзылуының, өзгеруінің болуымен немесе
ыктималдығымен сипатталатын, жеке адам мен қоғамның
өмірлік маңызы бар мүдделеріне қayiп төндіретін жай-күйі;
экологиялык қауіпсіздік — жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің өмipлік
маңызды мүдделері мен құқықтарының қоршаған ортаға антропогендік және
табиғи әсер ету нәтижесінде туындайтын қатерлерден қорғалуының жай-күйі;
Экологиялык қayiптi объект — салынуы жэне кызметі адамдар денсаулығы мен
қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізуі мүмкін немесе зиянды әсерін тигізетін
шаруашылық объектісі және өзге де объект;
экологиялық менеджмент — қоршаған ортаны қорғауды өзіндік басқару, ол
кәсіпорынның экологиялық саясатын әзірлеуге, енгізуге, орындауға, талдауға
және қолдауға арналған ұйымдастыру құрылымын, жоспарлауды, жауапкершілікті,
әдістерді, рәсімдерді, процестер мен
ресурстарды қамтиды;
экологиялық мониторинг — қоршаған ортаның жай-күйін және оған әсер етуді
жүйелітүрде байқау мен бағалау;
экологиялық нормалау — ережелердің (нормалардың) және олардағы қоршаған
орта жай-күйінің және оған әсер ету дәрежесінің сандық және сапалық
көрсеткіштердің (нормативтердің) жүйесі;
экологиялық рұксат — жеке және заңды тұлғалардың қоршаған ортаға
эмиссияларды жүзеге асыру құқығын куәландыратын құжат;
экологиялық сараптама — көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің
қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптарға
сәйкестігін белгілеу, сондай-ақ осы қызметтің қоршаған ортаға төнyi мүмкін
қолайсыз әсерлердің және солармен
байланысты әлеуметтік зардаптардың алдын алу мақсатында сараптама
объектісін іске қосуға жол 6epiлyiн айкқндау;
экологиялық таза өнім белгісі; — таңбаланған өhіmhiң экологиялық таза өнім
стандарттарына сәйкестігін растайтын тіркелген белгі;
экологиялық талаптар — осы Кодексте, - Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтік-құқықтық актілері мен нормативтік-техникалық құжаттарында
қамтылған, қоршаған ортаға және халыктың денсаулығына тepic ыкпал жасайтын
шаруашылық және өзге де қызметін шектеу және оларға тыйым салу;
экологиялық таңбалау — Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы
заңнамасында белгіленген тәртіппен сәйкестігі растаудан өткен өнімге
экологиялық таза өнім белгісін беру;
67) экологиялык тәуекел — белгілі 6ip факторлардың ықпалы салдарынан
қоршаған орта және (немесе) табиғи объектілер жай-күйінің қолайсыз
өзгерістерге ұшырау ықтималдығы;
68) эмиссиялар нормативтері — қоршаган орта сапасы нормативтерінің сақталуы
қамтамасыз етілетін жол берілетін эмиссиялар көрсеткіштері;
69) эмиссиялардың техникалық үлестік нормативтері — қоршаған ортаға
эмиссиялардың уакыт бірлігіне немесе шығарылатын өнім бірлігіне немесе
басқа да көрсеткіштердегі, еліміздің экономикасы үшін қолдануға болатын
шығындар кезінде оларды нақты техникалық құралдармен қамтамасыз ету
мүмкіндігі негізінде айқындалатын шамалары.
1. Қоршаған ортаның сапасын нормалауды қалай түсінесіз?
2. Атмосфераға зиянды заттардың тастандысын нормалаудың мақсаты мен
міндеті.
3. Су объектілеріне зиянды заттардың мүмкін тастандысын нормалаудың
мақсаты мен міндеті.
Қалдықтармен жұмыс кезіндегі нормалаудың мақсаты мен міндеті.
Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген түрі атмосфераға ластаушы
заттың шекті рұқсат етілген тастандысы нормативінің жобасын жасау және
келісуден, тастандыға рұқсат алудан тұрады. Жоба кәсіпорын қызметкерімен
немесе экологиялық нормалаумен айналысатын мамандандырылған ұжымдарға
тапсырыс берумен жасалады.
Экологиялық шектеудің берілген кезеңінің мәні:
• өндіріс технологиясын талдау, ластаушы заттардың түзілу көзін және
олардың атмосфераға тастанды көзін тіркеу негізінде жұмыс істеп
тұрған кәсіпорын үшін атмосфераға ластаушы заттардың ШРТ
нормативін анықтаудан;
• Анықталған нормативке жетуді қамтамасыз ететін атмосфера қорғау
шараларын таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалаудың мақсаты атмосфераға тастандыларды мемлекеттік реттеу,
атмосфераға тасталатын ЛЗдың көлемі мен уыттылығын төмендетуге кәсіпорынды
ұмтылдыру және нысанның орналасқан ауданында атмосфералық ауаның сапасын
нормативті деңгейде ұстап тұру үшін жағдай жасау.
Келесі міндеттерді біртіндеп шешу жолымен қойылған мақсатқа жетуге болады:
1. атмосфераны ластаушы көз ретінде кәсіпорынды жалпы талдау (ЛЗдың
физикалық химиялық құрамы, тастандылар сипаты және олардың
кеңістіктік орналасуы бойынша тастанды көзін тіркеу);
2. қазіргі уақыттағы атмосфера ластануы деңгейін талдау және
есептеу;
3. ШРТ нормативін анықтау бойынша ұсыныстар жасау және қажетінше
әрбір ластаушы зат және көзі бойынша уақытша келісілген тастанды
шегін жасау;
4. егер де ЛЗ концентрациясы фонды есепке алумен ШРК асатын болса
ШРТ нормативіне жету мақсатымен атмосфераға ЛЗ тастандысын
төмендету бойынша шаралар жоспарын жасау;
5. қолайсыз метеорологиялық жағдайда ЛЗ тастандысын реттеу бойынша
шаралар жоспарын жасау;
6. ШРТ (УКТ) нормативін сақтауға бақылауды ұйымдастыру.
ШРТ (УКТ) нормативі жобасын жасау және тіркеуді жүргізу үшін келесі
бастапқы ақпараттар қолданылады:
• Казгидрометтен алынатын атмосфералық ауадағы ЛЗтың фондық
концентрациясы туралы ақпарат;
• Атмосфераға ластаушы заттың тастанды көзі белгіленген
кәсіпорынның карта схемасы;
• СҚА шекарасы, демалыс аймағы, санаторий, демалыс үйі және
де кәсіпорынның атмосфералық ауасының ластануын бақылайтын
бекеттер, Казгидрометтің тұрақты бекеттері көрсетілген
кәсіпорынды орналастыру ауданының ситуациялық карта
схемасы;
• Пайдаланылатын шикізат, материал, отын құрамы, түрі, шығыны
туралы ақпарат;
• Орналастырылған қондырғының негізгі сипаттамасы, түрі және
оның жұмыс істеу уақыты туралы ақпарат;
• Шикізатты жеткізу және өнімді шығару үшін қолданылатын
кәсіпорын балансында тіркелген транспорт құралдарының
маркасы, саны және кәсіпорын балансында тіркелмеген
транспорт құралдарының жұмыс режимі және уақыты, тұратын
орны туралы мәлімет;
• Алғашқы тіркеу мәліметі, №2-ТП статистикалық есеп формасы,
СҚА шекарасындағы ЛЗ концентрациясының өлшемі және басқа да
ақпараттар.
Жасалынған нормативтер мен шектеулер есептеулер үшін және атмосфераның
ластануымен байланысты экологиялық төлем ақы алу, айыппұл салу және табиғат
қорғау заңнамасын бұзғанда зиянды қайтару туралы іс қозғағанда, атмосфера
қорғау шараларының тиімділігін бағалағанда қолданылады.
Су нысанына ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген тастандысын экологиялық
нормалау
Экологиялық шектеудің берілген бұл түрінде кәсіпорын қызметін нормалау су
нысанына ЛЗ ШРТ нормативінің жобасын жасау және келісуден, тастауға рұқсат
алудан тұрады. Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген кезеңінің
мәні:
• өндіріс технологиясын, ЛЗ түзілу көзін және оларды тастайтын көзін
және де су нысандарының экологиялық жәй күйін талдау негізінде жер
беті және жер асты су нысандарына ЛЗ ШРТ нормативін анықтаудан;
• анықталған тастанды нормативіне жетуді қамтамасыз ететін су қорғау
шараларын таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалау мақсаты су нысанына ЛЗдың тастандысын мемлекеттік реттеу, су
қоймаларына тасталатын ЛЗдың көлемі мен уыттылығын төмендетуге кәсіпорынды
ұмтылдыру, тұйық су пайдалану технологиясына көшу және нысан орналасқан
ауданда су сапасын нормативті деңгейде ұстап тұру.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру келесі негізгі міндеттерді шешу жолымен
жүргізіледі:
• су нысанын ластаушы көз ретінде кәсіпорынды жалпы талдау (ЛЗдың
физикалық химиялық құрамы, көлемі, кезеңділігі, тастандылар
сипаты және олардың кеңістіктік орналасуы бойынша тастанды көзін
тіркеу);
• қазіргі уақыттағы тастанды көлемінде су нысандарының ластану
деңгейін талдау және есептеу;
• ШРТ нормативін анықтау бойынша ұсыныстар дайындау және қажетінше
әрбір ластаушы зат және көзі бойынша уақытша келісілген тастанды
шегін жасау;
• егер де ЛЗ концентрациясы фонды есепке алумен бақылау оқпанында
немесе су қоймасының бақыланатын бөлігінде ШРК асатын болса ШРТ
нормативіне жету мақсатымен ЛЗ тастандысын төмендету бойынша
шаралар жоспарын жасау;
• ШРТ (УКТ) нормативін сақтауға бақылауды ұйымдастыру.
ШРТ (УКТ) нормативі жобасын жасау және су нысанына ластаушы зат тастандысы
көзін тіркеуді жүргізу үшін келесі бастапқы ақпараттар қолданылады:
• Казгидрометтен алынатын су пайдаланушылардың суының
нормаланатын көрсеткәштерінің фондық концентрациясы және
гидрологиялық режимі туралы ақпарат;
• Су нысанына ластаушы заттың тастанды көзі белгіленген
кәсіпорынның карта схемасы;
• Су нысанын ластаушы көз ретіндегі технологиялық қондырғылар
мен өндіріс технологиясы (негізгі бастапқы шикізат,
шығарылатын өнім сипаттамасы) туралы ақпарат;
• Ағызынды суды тазартудың қазіргі қондырғысы туралы мәлімет,
олардың техникалық жәй күйін және жұмысының тиімділігін
күрделі талдау мәліметі;
• Су нысанына тасталатын ЛЗ тізімі;
• ЛЗдың апаттық және дүркін тасталуы туралы ақпарат;
• Су нысанына ЛЗ тастандысының көзі туралы мәлімет;
• Алғашқы тіркеу мәліметі, №2-ТП статистикалық есеп формасы.
Анықталған ШРТ нормативі және УКТ шегі
• Су пайдалануға лицензия беруде;
• Су нысандарын пайдалану және қорғауға мемлекеттік бақылау жүргізуге;
• Су нысандарын қолданумен байланысты төлем ақы өлшемін анықтауда;
• Су қорғау заңнамасын бұзғанда зиянды қайтаруда іс қозғағанда және
айыппұл салғанда;
• Су қорғау шараларының тиімділігін бағалағанда қолданылады.
Қалдықтарды басқару аумағында экологиялық нормалау
Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген бұл түрі де қалдықтың
түзілу нормативінің жобасын және оларды орналастырудың шегін жасау және
келісуден, қалдықтарды орналастыруға рұқсат алудан тұрады. Кәсіпорын
қызметін экологиялық шектеудің берілген кезеңінің мәні:
• өндіріс технологиясын, қалдық түзілу көзін талдау негізінде жұмыс
істеп тұрған кәсіпорын үшін қалдықтың түзілу нормативін анықтаудан;
• қалдықты орналастыру шегін қалыптастырудан;
• орналвастыру шегіне және түзілу нормативіне жетуді қамтамасыз ететін
қалдықты басқару әдісін таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалау мақсаты қалдықтарды басқару үрдісін мемлекеттік реттеу, қалдық
көлемін және экологиялық қауіптілігін төмендетуге, оларды орналастыру
тәсілі мен жағдайын сақтауға, ресурс үнемдеуге, қалдықтарды жоюға, аз
қалдықты технология құруға, қалдықты екіншілік материалдық ресурс ретінде
пайдалануға кәсіпорынды ұмтылдыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі негізгі міндеттер шешіледі:
• өндірісиік үрдістерді қалдық түзетін көз ретінде талдау
• қалдықтардың жіктемесіне сәйкес қауіпті қалдықтардың құжатын
жасау;
• қалдықтардың тізімін, құрамын және физикалық химиялық
сипаттамаларын анықтау;
• қалдықтардың мөлшері мен түзілу нормативінің негізін жасау және
есептеу;
• материалдық шикізат балансын құру;
• қалдықтардың операциялық қозғалыс схемасын жасау;
• қалдықтарды уақытша сақтау орны сипаттамасын талдау және жинау,
кәсіпорын территориясында қалдықтарды уақытша сақтау мөлшерін
және оларды шығару кезеңін негіздеу;
• қалдықтарды қайта өңдеу және залалсыздандыру бойынша кәсіпорында
бар қондырғылар мен технологиялардың сипаттамасын талдау және
оларды қолдану бойынша ұсыныстар жасау;
• қалдықтарды орналастыру нысанын таңдау негізін дайындау;
• кәсіпорынға қатысты қалдықтарды орналастыру нысанындағы ҚТО жәй
күйіне бақылауды ұйымдстыру;
• апатқа қарсы шаралар бойынша ұсыныстар жасау;
• ҚО жәй күйіне, кәсіпорынла түзілетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
2. Атмосфера, биосфера, гидросфера, литосфера түсінігіне анықтама
беріңіз.
3. Атмосфераның ғаламдық жылуы атмосфераға шығарылатын заттардың қандай
түрлерімен анықталады?
4. Халықтың урбанизациясы қоршаған ортаның ластануына қалай әсер етеді?
5. Мұнай өндіру саласындағы экологиялық мәселелерді атаңыз.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары. Ұйымдастыру-экономикалық
проблемалар. Технологиялық проблемалар. Табиғи – ресурстық проблемалар.
Медициналық-әлеуметтік проблемалары
Табиғат қорғау мәселелері адамның кез келген қызметімен және соның
ішінде мұнайды өндіру сияқты ресурс сыйымдылықты жұмыстармен қатар жүреді.
Сондықтан да соңғы жылдары өндірісті экологизациялаудың қазіргі
тенденцияларымен толықтай аяқталған мұнай компаниясы қызметінің экологиялық
құраушыларына ерекше көңіл бөлінуде.
Мұнайды өндіруде экологиялық мәселелердің өткірленуі бірінші кезекте
мұнай кен орнын игеру қарқындылығымен байланысты. Жерді қорғау бойынша
талаптарды ескерусіз ұңғымалардың кең көлемін салу нәтижесінде айтарлықтай
ауыл шаруашылық жерлердің бұзылуы жүрді. Ілеспе газды өңдеу бойынша қуаттың
болмауы атмосфераға ластаушы заттың айтарлықтай көлемінің тастандысымен сай
келгенде, оны жоюдың қажеттілігіне әкеліп соқтырды. Кері экологиялық эффект
кейбір техникалық және технологиялық шешімдерде де бар, мысалы
жеңілдетілген цемент қолдану ұңғыма кесіндісінде тек өнімдік интервалды
бекіту және т.б. нәтижесінде ауданда атмосфераның ластануы және жер беті
және жер асты суларының сапасының масштабтық өзгеруі жүрді. Бұдан басқа
тұщы жер беті суларының көп көлемі қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде
қолданыла бастады, бұл тек республикамыздың су потенциалын төмендетуге
емес, сонымен қатар көптеген су ағындарының жойылуына әкеліп соқтырды.
Оттегімен байытылған тұщы жер беті суын айдау өнімдік қабатта күкіртсутек
концентрациясының өсімін тудырды. Бұл өндірілетін қоспаның агрессивті
қасиетінде көрінді.
Осы проблемалардың пайда болуы табиғат қорғау шараларымен
технологиясын жасауға ықпал жасады. Мысал ретінде ілеспе мұнай газын жинау
және өңдеу бойынша қуатты кеңейтуді келтіруге болады. Бұл факелдің негізгі
бөлігін жоюға және атмосфераның ластануын айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік
береді. Сонымен қатар мұнай кәсіптік нысандар жабдығын салуға
ауылшаруашылық жерлер бөлу қысқарды.
Мұнай мен газды өндіруде қоршаған ортаға техногенді әсерін тиімді
төмендету бүгін де табиғи орта компоненттерінің жәй-күйін бағалаусыз мүмкін
емес. Сондықтан да қоршаған ортаға әсерін төмендету бойынша табиғат қорғау
шаралары мен ұсыныстарына өндірістік экологиялық мониторинг ұйымдастыруға
көп көңіл бөлген жөн. Табиғи жүйелердің әсерге тұрақтылық көрсеткішін ұстап
тұру үшін тек геологиялық емес, сонымен қатар қоршаған ортаға ластағыштың
тастанды нормативін есепке алумен мұнай өндіру көлеміне экологиялық
негізделген шектеу қалыптастыру керек. Бірақ осы уақытқа дейін бұндай
шектеулер іс жүзінде енбеген. Бұл көбінесе мұнай өндірудің қоршаған ортаға
әсерін сандық бағалаудың әдістемесінің жоқтығымен және де кәсіпорынның
табиғатқа әкелген экологиялық және экономикалық зиянның бағаланбауымен
байланысты.
Мұнай өндіру саласының экологиялық проблемалары
Мұнай өндіру нысандары қоршаған табиғи ортаға әсер ету дәрежесі
бойынша көптеген елдерде бірінші орында тұр. Мұнайды бөліп алу және
дайындау және оны магистральды мұнай құбырына беруде қоршаған ортаға
(мұнайдан басқа) белсенділігі жоғары қабат сулары, серіктес мұнай газдары,
көмірсутектерді қарқынды бөлуде және ұңғыманы бұрғылауда қолданылатын
көптеген химиялық реагенттер тасталады.
Ұйымдастыру-экономикалық проблемалар
Экологиялық қауіпсіздіктің жаңа талаптары мен экологиялық менеджмент
саласындағы қазіргі тенденцияларға сәйкес көптеген мұнай өндіретін
кәсіпорындар үшін, әсіресе ірі компанияларға кіретін ұсақ кәсіпорындар үшін
тұрақты экологиялық саясат қажет. Осындай саясаттың болмауы экологиялық
басқару принциптерінің дамуын тежейді және жұмысшымен басқару тиімділігін
төмендетеді.
Мұнай өндіру кәсіпорындарының ұйымдастыру проблемаларына сонымен
қатар, МСТ ИСО 14031-2001 сәйкес қоршаған ортаны басқару жүйесіндегі
олардың қызметінің экологиялық тиімділігін бағалаудың жоқтығы
кәсіпорындардың заттар мен энергияның кіріс және шығыс ағындарын
зерттеудің жоғары тиімді аппаратын көрсетеді.
Кен орнын игеру мен жобалау кезеңдік сипатқа ие; ал нәтижелі
техникалық құжаттарға:
- сынақ пайдалану жобасы;
- тәжірибелік - өндірістік игерудің технологиялық схемасы;
- игерудің технологиялық схемасы;
- игеру жобасы;
- игерудің дәл анықталған жобасы;
- игеруді талдау болып табылады.
Табиғи экожүйелердің жәй-күйі қоршаған ортаны қорғаудың барлық берілген
құжаттарында түрлі дәрежеде қарастырылады. Кен орнын игерудің технологиялық
схемасын құрастыруға техникалық тапсырмаға келесі табиғат қорғау
мәліметтерін алу жүктеледі:
- өндіру технологиясын ұйымдастыруда су қорғау аймағының, жергілікті
халықпен табиғат пайдалану аймағының, жоғары бониттетті жыртатын жердің
т.б. болуы;
- қажетінше-жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау бойынша ерекше
талаптар, басқа да мүмкін шектеулер.
Ұйымдастырудың тағы да бір мәселесі кен орнын пайдаланудың барлық
кезеңінде туындайтын міндеттерді жасаудың экологиялық төмен деңгейімен
байланысты. Түрлі мұнай газ өндіру аудандарын бірнеше көзқарас бойынша
арнайы жүргізілген зерттеулер келесідей өзекті қорытынды жасауға мүмкіндік
берді:
- барлық жобалар мен техникалық экономикалық негіздемелер қоршаған ортаға
әсерін бағалау бойынша ресми құжаттардың талабына біртіндеп немесе
толығымен жауап бермейді;
- жобалардың басым көпшілігінде экологиялық сараптаманы жүргізу бойынша
белгілі Ереже мен басқа ресми құжаттармен анықталатын табиғи орта
компонентінің жәй-күйінің экологиялық маңызды көрсеткіштері жоқ;
- ҚОӘБ немесе Қоршаған ортаны қорғау бөлімдері баяндау сипатындағы жалпы
мәліметтермен, нормативті құжаттармен байланысқан табиғат қорғау
шараларын жүргізу туралы ұсыныстармен толтырылған;
- материалдарда көп жағдайда, әсердің болжамдық сценарийі мен есептік
мәліметтер, тәжірибелік қызметте оны тиімді қолдануға мүмкіндік беретін
картографиялық материалдар жоқ.
Жобада экономикалық зиян туралы мәлімет, жер учаскесін жалдауға
төлем ақы, қоршаған ортаға зиянды заттар тастандысына, болжамды төлем ақы,
қалдықтардың түзілуі және орналастыру туралы, рекультивациялық жұмыстардың
құны мониторинг жүйесін құруға және ұстап тұруға кететін ұйымдастыру
шығындары туралы мәліметтер жоқ. Көптеген мұнай өндіруші кәсіпорындардың
жетекшісі көмірсутектерді өндіру бойынша қызметтерді экологиялық-
экономикалық талдау келесідей ортаны ұйымдастыруда маңызды құрал болып
табылатынын түсіне бермейді.
- жаңа өндірістерді жобалау және салуда;
- табиғат пайдалану субъектісі ретінде кәсіпорынның жұмысы, жұмыс істеп
тұрған нысанды басқару;
- табиғат қорғау шараларының тиімділігін бағалау;
- қоршаған орта сапасын ұстап тұруды экономикалық ынталандыру;
- зиян туындаған жағдайда зиянды қайтару;
- экологиялық аудитті, экологиялық сақтандыруды жүргізу, табиғат
пайдалануға рұқсат алу.
Кен орнын игеру жобасының экологиялық-экономикалық құраушыларын есепке алу
технологиядағы құралдарды шикізат және отын – энергетикалық ресурстарды
тасымалдауды дайын өнімді жинау және тасымалдау жүйесін ұйымдастыруды
инвестициялауды оңтайландыруға; апаттың пайда болуы және шектеу сценарийін
қарастыруға; қалдықтардың түзілу нормативі мен лимитін қалыптастыруға,
кәсіпорын қызметінің басқа да жақтарын талдауға мүмкіндік береді.
Көмірсутектер кен орнын игеру жобасын экологиялық-экономикалық
бағалау бойынша салалық әдістемелік нұсқауларды жасаудың өткір қажеттігі
туындап отыр.
Экологиялық қауіпті бағалаудың қажеттігі инвестициялауда техникалық
– экономикалық негізін жасау кезеңінде қолайлы техникалық шешімдерді таңдау
процедурасымен байланысты. Бүгінде барлық ірі шет ел мұнай компанияларында
жобалық қауіпті басқару жүйесі бар.
Экологиялық қауіп түсінігі көптеген қолайсыз оқиғалармен
анықталатын қоршаған ортаға келетін зиянның математкалық күтілуі ретінде
беріледі. Орташа қауіп көрсеткіші келесідей түрде есептеледі:
R = Pi Xi;
бұндағы: Рі – қандайда бір қолайсыз оқиғаның болуы нәтижесінде Хі
өлшеміндегі зиянды алу ықтималдығы; Хі – сәйкес көрсеткіште берілген зиян
шамасы; n – нөлдік зиянды қосқандағы қолайсыз оқиға болғанда туындауы
мүмкін зиянның мүмкін нұсқаларының саны.
Қауіпті анықтау мәселесі жоба алды кезеңінде, тіпті инвестиция
тартуды жоспарлау кезеңінде туындайды. Сондықтан да көмірсутектердің кен
орнын игеруді жобалағанда қауіптің келесідей топтары анықталуы тиіс
геологиялық, инжинирингтік және экологиялық. Соңғысы түрлі сипаттағы –
табиғи, техногенді немесе аралас оқиғалардың нәтижесіндегі жобаны жүзеге
асырудың кез-келген стадиясында туындауы мүмкін. Экологиялық қауіптің
ықтималдығы мұнай өндіру кәсіпорнының барлық тіршілік циклінде ең жоғары
деңгейде.
Мұнай газ кешені кәсіпорнының әсерін нормалау қоршаған ортаға зиянын
төмендетудің ең ықпалды шараларының бірі болып табылады және ол атмосфераға
су нысандарына тастандыларды шектеуді, қалдықтардың түзілу және орналастыру
нормативін, шекті рұқсат етілген деңгей және физикалық өрісті, шекті рұқсат
етілген техногенді салмақты анықтаудан тұрады.
Технологиялық проблемалар
Ұңғыма құрылысы, мұнай өндірісін құру және пайдаланудың
технологиялық процестерін жан–жақты талдау, қоршаған ортаны қорғау бойынша
жұмыстарды, ұйымдастыру көрсеткеніндей, экологиялық инновацияның
тиімділігін төмендететін есептер.
- Мұнай кен орнын орналастыру және игеру, ұңғыма құрылысы мен қабаттардан
мұнай бірігуін арттыру бойынша кешенді бағдарламадағы экологиялық
шешімдердің жеткіліксіз тиімділігі;
- бақылау жүйесінің төмен тиімділігі мен тексеру құралдарының, сенімді
техникалық құралдармен әлсіз жабдықталуынан бар жобалық шешімдерді
сапасыз жүзеге асыру;
- өндіретін кәсіпорынның басқаратын звеносының және де ұңғыма –
магистральды мұнай құбыры тізбегіндегі барлық технологиялық алаңдағы
жұмысшылардың экологиялық дайындығының жеткіліксіз деңгейі.
Апат. Өндіретін кәсіпорындардың барлық деңгейі үнемі ерте піскен
және өзекті мәселе қабат қысымын ұстап тұру жүйесінде ішкі және кәсіптік
аралық мұнай және су жолы линиясының төмен техникалық сенімділігі мен
ұзақтығына байланысты апаттық мұнай төгілу болып табылады. Кейбір кен
орындарында бұл жабдықтардың ескеруі қазіргі уақытта 80 % жетті.
Магистралды мұнай құбырындағы апаттардың негізгі есептері сыртқы әсер (34
%), салу кезіндегі ақау (25%), коррозия (23%), зауытта құбыр дайындаудағы
ақау (14%), жұмысшының қате іс-әрекеті (3%). Ішкі және кәсіпшілік аралық
мұнай құбыры үшін бұл қатынас басқаша болуы мүмкін.
Жыл сайын мұнай кәсіптік құбыры бойынша миллион куб метр мұнай
құрамында көп мөлшерде коррозиялық белсенді компоненттер: күкіртсутек,
оттегі, көміртегі диоксиді, хлориді т.б. бар техникалық сұйықтық айдалады.
Тасымалданатын ортаның жоғары агрессивтілігі салдарынан ұңғыманы және
кәсіптік құбыр орталығын пайдаланудағы негізгі мәселе қондырғылардың
коррозиясы болып табылады. Құбырлардың жарылуының 90% жағдайы ішкі және
сыртқы коррозия салдарынан нормативті қызмет мерзімінің төмендеуімен
байланысты. Өндірілетін сұйықтың коррозиялық белсенділігі ұңғыма өнімінің
сулануының өсуі есебінен артады. Тәжірибелік мәліметтер көрсеткендей
мұнайдың сулануының артуымен (СО2 қатысында) су жоғары минерализациялы
полиэлектролит рөлін атқарады, мұнай белсенділігі 0,206 – дан 0,465 гм2
сағ артады, яғни екі есеге. Коррозия агрессивтілігі параметрінің ең үлкен
мәні Мұнай - су қоспасында 1:8 қатынасында тіркелген.
Асфальт-парафинді шөгінділерді болдырмау үшін қорғаныс жабынын,
кәсіптік құбырды тазарту әдісін және осы жағымсыз құбылысты тексеру әдісін
жетілдіру қажеттігі туып отыр. ҚҚҰТ жүйесінен ерекшілігі мұнай жинау
жүйесінде полиэтиленді құбырды қолданумен қарама – қайшылықта болады.
Мәселе оның газ өткізуі және құбыр аралық кеңестіктің тежелуі салдарынан
полиэтиленді қабаттың қысқаруынан туындайды. Сыртқы жабындағы битумды
оқшаулаудың қызмет мерзімі 10 жылдан аспайды, сондықтан да мұнайды
тасымалдау үшін құбыр салуда жаңа материал мен жабын технологиясына көшу
керек.
Қондырғылардың коррозия мәселесіне өндірілетін мұнай құрамындағы
сұйық және қатты қоспаларды жою мәселесі қосылады.
Кейбір бағалаулар бойынша 1 т мұнай өндіру процесінде шамамен 0,28
м3 ағызынды су түзіледі, олардан тазарту жабдығына 0,18 м3 жіберіледі,
ластанғаны 0,1 м3 болып табылады. Табиғаты бойынша бұл мұнай кәсіптік
қондырғылардың металдық конструкциясы мен құбыр маңы кеңістігіндегі
цементті тасқа қатысы бойынша агрессивтілігі басым минерализациясы жоғары
жер асты сулары.
Табиғи – ресурстық проблемалар.
Жер беті мен геологиялық ортаның ластануының басты көздеріне
бұрғыланған шлам, тампонажды ерітінділер, соның ішінде мұнай негізіндегі
химиялық реагенттер үстемесімен, бұрғылау алаңы мен амбардан ластанған суды
табиғи сүзуу, өндірістік қалдықтарды бұрғыланған ұңғыманың колонна маңы
кеңістігіне айдау, тұрмыстық қалдық және бұрғылау ағызынды суымен ластануы.
Әдеби материалдарда бұрғылау шламын, бұрғылау ағызынды суын және
бұрғылау ерітіндісін ашық жер шұңқырында жинау жағдайы бойынша түрлі
мәліметтер келтірілген. Әрбір бір ұңғыма шұңқыры 60 м3 – тен аса бұрғылау
шламынан және 200-300 м3 бұрғылау ерітіндісінен тұрады, олардың құрамында
20 м3 дейін мұнай және 1 м3 реагенттер кездеседі. Орташа ұңғыма шоғыры 3-
5 мың м3 сәйкес кері салдарымен бұрғылау ерітіндісін шығарады.
Бұрғылау ерітіндісінде бірқатар химиялық қосылыстардан басқа
нитроглицерин, карбоксо-метилцеллюлоза, кальций гидрооксиді, хромпик,
полифенол, көмір сілтілі реагенттер, қалқымалар және басқа уытты заттар
кездеседі. Биотесті қолданумен бұрғылау ерітіндісінің уыттылығын көп мәрте
бағалауға қарамастан аталған поллютанттардың табиғи ортада болуы іс
жүзінде зерттелмеген күйде қалуда.
Бұрғылау қалдығын бейтараптау және залалсыздандырудың қазіргі
импорттық технологиясын қолданумен ұңғыманы бұрғылауда бұрғылау
ерітіндісінің уыттығын бағалау ШРК үлесінде беріледі. Тестілеу биологиялық
нысанда жүргізіледі және бұрғылау ерітіндісін дайындаудың стандартты
тәсілдері мен нормасын қолданумен қауіпсіздік дәрежесін бағалауға мүмкіндік
береді.
Бұрғылау ерітіндісіндегі жекелеген компонеттердің жоғары
концентрациясының, мысалы, хромпиктің жоғары мөлшері мұнай өнімдері туралы
айтпағанда нормативтен 20 мың есеге асып түсуі мүмкін. Бұрғылау
ерітіндісіндегі улы заттардың осындай жоғары концентрациясын экожүйені
тұрақты күйде ұстап тұруға мүмкіндік беретін экологиялық қауіпсіз күйге
келтіру атмосфералық жауын-шашын мен жер беті сулары есебінен алынатын
судың көп мөлшерімен сұйылтуды талап етеді (басқа әдістер аз тиімді және
экономикалық тиімсіз).
Механикалық сұйылтумен ағынды бейтараптау түсінігі нақты учаскеден
тек ластағышты шығаруды білдіреді, бірақ нәтижесінде олар миграциялық
тізбектің соңғы звеносында-биологиялық нысанда, түпкі шөгінді де, грунтта
жиналады. Ластағыштар түскеннен кейін геожүйені қалпына келтіру масса
ағындарының негізгі миграциясы болып табылатын су ортасында зеңдік деңгейде
дейін поллютанттардың концентрациясын төмендетуге көзделмейді. Экожүйенің
биологиялық құраушыларының реакциясы өте қиын және ұзақ мерзімде жүреді.
Кен орнын пайдалану кезіндегі өзекті мәселелердің бірі топырақ және
грунттың бұзылуымен және ластануынан келетін зиян болып табылады.
Мұнай өндіру ауданында топырақты қорғау мәселесін тиімді шешу мұнай
кәсіптік нысандардың құрылысына жердің меншікті шығынын еңістіксіз
қысқартуда көрінеді: бір ұңғыманы бұрғылауға жер алу, жер алудың 3-4 га
нормасында 1 га жуық болуы тиіс. Жер бөлу алаңын тиімді пайдалану бұрғылау
қондырғысын тиімді орналастыру және топырақты уақытша сақтауға жинау
есебінен жүреді. Аршылған құнарлы топырақ көлемі 15 мың м3 жетуі мүмкін,
сондықтан да территориялық жер бөліске кірмейтін оны орналастыру үшін
қосымша аудандар талап етеді.
Қазіргі технологияны қолданумен бұрғылау жұмысын жүргізу тәжірибесі
қазіргі табиғат қорғау талаптарын ескерумен көмірсутектер кен орнын игеру
бойынша жұмыстардың барлық түрінде жерді тиімді пайдалануды реттейтін жаңа
сапалық норма жасау қажеттігін көздейді.
Сауықтыру жұмыстары тәжірибесінде құрамында мұнай тотықтыратын
микроорганизмдер бар арнайы биопрепараттарды енгізу және топырақ
микроорганизмдердің тіршілік әрекеті есебінен биологиялық рекультивация
әдістері жеткіліксіз толық және тиімді ендірілуде. Бұл әдістер агрохимиялық
және агротехникалық шаралармен кешенінде жақсы тиімділік береді, бірақ
өкінішке орай жиі қолданыла бермейді.
Ең маңызды экологиялық мәселе мұнайды дайындау қондырғысында оны
тұзсыздандыру үшін қолданылатын тұщы суды үнемдеу болып табылады. Көбінесе
жобада тұщы су көздерінен су бергіш бойынша алынатын су мөлшері өндірілетін
мұнай көлемін ескерумен есептеледі. Бұнда егер қабат қысымын ұстап тұру
тұщы су көмегімен жүзеге асырылатын болса, мұнай коллекторын жұмсарту
процесі есепке алынбайды. Тұщы суды үнемдеуге өнімнің сулылығы 80 % аса
құрайтын игерудің кем стадиясындағы кен орнында жетуге болады.
Технологиялық қажет үшін тұщы судың көп көлемін нормалаусыз және
бақылаусыз пайдалану су нысандарының ластануына әкеліп соқтырады. Түрлі
бағалаулар бойынша 1 т мұнайды өндіргенде келесі масштабтағы ластану
түзіледі. (кесте 1.1)
1 т мұнайды өндірудегі қоршаған орта ластануының орташа көлемі
Кесте 1.1.
Ластаушы заттар Көлемі
Ағызынды сулар м3 0,28
Шартты таза -
Тазарту жабдығына жіберілетін 0,18
Ластанған 0,10
Шаң, кг 0,02
Көміртегі оксиді, кг 0,43
Көмірсутектер, кг 6,60
Азот оксиді, кг 0,04
Қатты қалдықтар, кг 2,7
Көмірсутектерді қарқынды өндіргенде ауданда қалыптасқан жер
қойнауының геодинамикалық режимінің табиғи тепе-теңдігі бұзылады, бірінші
кезекте бұл бірнеше километрге тігі бойынша жер қабығы қабатын алатын
геодеформациялық және флюидодинамикалық эндогенді және экзогенді
өзгерістер. Бұл өзгерістер төтенше және тіпті жер сілкіну жарылудың ұлғаюы,
жер бетінің деформациясы, тау жынысы массивінің көлбеу ығысуы, көптеген
экзогенді инженерлік-геологиялық процестердің күшеюі сияқты дағдарысты
оқиғалардың туындауына әкеліп соқтырады.
Қазіргі уақытқа дейін жобалық құжатта және іс жүзінде кен орнын
пайдаланғанда геодинамикалық көріністердің мүмкін спектрін ескеруге
мүмкіндік беретін мұнай газ кешені нысанының қауіпсіздігін қамтамасыз
етудің тиімді жүйесі жоқ.
Соған қарамастан жұмыстар төтенше геодинамикалық экологиялық және
әлеуметтік – экономикалық жағдайлардың туындауының салдарын болжауға және
де қауіпті бағалаудың ғылыми негізделген жүйесін құруға мүмкіндік берер ме
еді, бірақ тиісті көлемде олардың жоғары маңыздылығына қарамастан
жүргізілмейді. Көбінесе бұл мәселенің күрделілігімен және үлкен
ғылымилығына байланысты болады да, жоғары қаражат шығынын талап етеді.
Соңғы жылдары экологиялық қауіпті күкіртті мұнай және де
концентрленген күкірт сутек құрамды тұздар мен газдарды өндіру үлесі
айтарлықтай өсті. Күкіртсутек пайда болған орында ерітінділер кальций
карбонатына қатысы бойынша агрессивті болады және карст түзілу процесін
үдетеді. Күкіртсутексұйықтық бар барлық карбонатты резервуарлар жарылған
және карсталған, ал карбонат мұнайындағы күкірттің мөлшері терригенді
коллекторға қарағанда, жоғары. Карбонатты коллектордағы мұнай төмен жылу
тұрақтылығымен -40-1200С сипатталады және терригенді коллектордағы мұнайдың
жылу тұрақтылығы шегінен 100-1500С –қа төмен. Физикалық қасиеттің осындай
ауытқуы күкірт құрамды қосылыстарды бөлу, дайындау және жоюда бірқатар
мәселелер тудырады, мысалы, газ құрамында меркаптанды қосылыстардың
концентрациясы күрт өседі. Қазіргі уақытқа дейін бұл эффект әлсіз
зерттелген болып отыр.
Медициналық-әлеуметтік проблемалары
Көмірсутектерді өндіру ауданында тұрғындар мен жұмысшылардың
денсаулығын сақтау мәселесі. Табиғи орта және өндіріс факторлары, бір-
бірімен өзара байланыса отырып, көмірсутекті шикізатты өндіру жүргізілетін
территориядағы тұрғындардың және де кәсіпорын жұмысшысының денсаулығының
жәй-күйіне айтарлықтай әсерін көрсетеді. Еңбекке қабілетінің уақытша
жоғалуымен аурулар мен кәсіптік аурулар және де осы аурулардың туындау
қаупін бағалауға байланысты жекелеген факторлар және олардың кешінінің
рөлін зерттеудің қажеттігі туындайды. Бұндай аурулар экологиялық
патологиясы басымдарға жатады және қоршаған ортаға тәуелділігінің төмен
дәрежесін көрсетеді.
Көмірсутекті шикізатты өндіру жүргізілетін аудандарға тән көптеген
аурулар біріншіден шекті қолайсыз климаттық жағдайлармен бөлменің қолайсыз
микроклиматымен және де өндірістік процестердің химиялық және физикалық
факторларының әсерімен түсіндіріледі.
Мұнай өндіру кәсіпорнының жұмысшысының кәсіптік ауруларына келесідей
ерекшелік тән.
Зиянды өндірістік факторлардың әсері кезіндегі мүмкін салдардың тобын
жіктеу
Кесте 1.2.
Жұмыс түрі Фактор Мүмкін салдар
Құрылыс-құрастМетеофакторлардың кері әсері және жұмыс Жылулық, күн әсері,
ыру жұмысы орнындағы қанағаттанарлықсыз микроклимат ангионевроз, үсу,
(жүйелік қызу, салқын тию факторы) созылмалы артрит т.б.
Ұңғыманы Қанағаттанарлықсыз микроклимат. АнықталғанСалқын тию аурулары ангио
бұрғылау рұқсат етілген жиілік пен дыбыстан асатын невроздар, радикулит,
өндірістік шу. Діріл және сілкініс естудің төмендеуі,
(анықталған нормадан асатын параметрлі) созылмалы ларингит, шу
уытты материалдар мен заттармен байланыс, ауруы. Діріл ауруы, тері
химиялық заттармен тітіркендіретін мұнай жамылғысының зақымдануы,
өнімдерімен ұзақ жанасу. химиялық күйік.
Түсіру-көтеру Жұмыс аймағындағы қанағаттанарлықсыз Салқын тию аурулары,
операциялары микроклимат ангионевроздар, радикулит.
Ұңғыманы Уытты заттармен байланыс Конъюнктивит, дерматит
бекіту
Жеткіліксіз Көздің үнемі кернеуін тудыратын жұмыс Жақыннан көрмеудің ұлғаюы,
жарықтандырудаорнының қанағаттанарлықсыз жарықтандыру көрудің нашарлауы,
ғы кез-келген жарақаттану деңгейінің
жұмыс артуы
Зерттеулер көрсеткендей, салыстырмалы мұнайшылар үшін жастау
құрамдағы жұмысшыларға аурудың жоғары денгейі тән. Еңбекке қабілетінің
уақытша жоғалуымен туындайтын аурулар көп дәрежеде көптеген кері
факторлардың үйлесіміне әкеліп соқтырады және ауру денгейі мен қауіп
факторларының саны арасында белгілі тәулік анықталады.
Мұнайшылардың тұрмысы мен еңбек жағдайымен байланысты негізгі
факторлар негізгі мәнге ие. Бұнда жұмысшылар үшін негізгі кәсіп еңбек
жағдайын анықтайды. Көп факторлы модельді талдау көрсеткеніндей барлық
кәсіптік топтарда және барлық кәсіпорнында жетекші мәнге жұмысшыларды жұмыс
орнына және одан қайтадан жеткізумен еңбек процесін ұйымдастыруға қатысты
факторлар ие. Екіші орнында мағынасы бойынша тіршілік жағдайына және
стресстік жағдайларға қатысты қауіп факторы тұр.
Мұнайшылардың денсаулығын қорғауда негізгі бағыт ретінде, біріншілік
алдын-алуды жетілдіру, тұтастай денсаулықты қорғауға ықпалды қайта
ұйымдастыру, денсаулықты күшейту және сақтау, алдын –алу облысындағы
экономикалық және әлеуметтік тиімді аз шығынды технологияны жасауды
қарастырады. Біріншілік алдын алу байқауға және денсаулық тобын
қалыптастыру көрсеткішіне негізделеді.
1. Қоршаған орта және қоршаған ортаны қорғау түсінігіне анықтама
беріңіз.
2. ҚР Экологиялық кодексі заңы негізінде не жатыр?
3. ҚР азаматтарының қоршаған ортаға байланысты қандай заңдары мен
міндеттері бар?
I. Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) биологиялық әртүрлілік — 6ip түр аясында, түрлер арасындағы және
экологиялық жүйелердегі жануарлар мен өсімдіктер дүниесі объектілерінің
әртүрлілігі;
биологиялык ресурстар — генетикалық, ресурстар, организмдер немесе олардың
бөліктері, популяциялар немесе экологиялық жүйелердің адамзат үшін нақты
немесе ықтимал пайдасы немесе құндылығы бар кез келген баска да
биотикалык компоненттepi;
генетикалық түрлендірілген организмдер — өciмiн молайтуға немесе
тұкым куалайтын генетикалық материалды беруге қабілетті, табиги
организмдерден ерекше, гендік инженерия әдістepi қолдаланыла отырып алынған
және құрамында гендік-инженерлік материал (гендер, олардың
фрагменттері немесе гендер комбинациясы) бар организмдер;
генетикалық түрлендірілген өнімдер — гeндік инженерия әдістері пайдаланыла
отырып алынған, құрамында жансыз генетикалық түрлендірілген
организмдер немесе солардың компоненттері бар өсімдіктен және (немесе)
жануарлардан алынатын өнімдер;
ең озық қолжетімді технологиялар — пайдаланылатын және жоспарланатын
салалық технологиялар, шаруашылық қызметтің қоршаған ортаға тepic әcepiнiң
деңгейін қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткштері қамтамасыз
етілетіндей деңгейге дейін азайтуға бағытталған,
ұйымдастыру және басқару шараларын қамтамасыз ететін техника және жабдық;
Инертті қалдықтар — елеулі физикалық, химиялық немесе биологиялық
өзгерістерге ұшырамайтын әpi қоршаған ортаға және адамның денсаулығына
қолайсыз әсер етпейтін қалдықтар;
коммуналдық қалдықтар — елді мекендерде, оның ішінде адамның тіршілік
әрекеті нәтижесінде пайда болатын тұтыну қалдықтары, сондай-ақ құрамы және
жиналу сипаты жағынан осыларға ұқсас өндіріс қалдықтары;
қалдықтар сыныптауышы — қалдықтарды сыныптау нәтижелері қамтылған,
қолданбалы сипаттағы ақпараттық-анықтамалық құжат;
қалдықтарды есепке алу — қалдықтардың сандық және сапалық сипаттамалары
және олармен жұмыс істеу түрлepi туралы акпаратты жинау және беру жүйесі;
10) қалдықтарды жою — қалдықтарды көму және жою жөніндегі операциялар;
U) қалдықтарды залалсыздандыру — механикалык, физикалык- химиялык немесе
биологиялык өңдеу жолымен калдыктардың қayiптi қасиеттерін азайту немесе
жою;
12) калдыктарды кәдеге жарату — калдыктарды кайталама
материалдык немесе энергетикалык ресурстар ретінде пайдалану;
калдыктарды көму — калдыктарды шектеусіз мерзім ішінде қayiпciз
сактау үшін арнайы белгіленген орындарға жинап кою;
калдыктарды өңдеу — калдыктардын көлемін немесе қayiптi қасиеттерін
азайту үшін олардың сипатын өзгертетін, олармен жұмыс iстeyдi жеңілдететін
немесе оларды кәдеге жаратуды жақсартатын сұрыптауды коса алганда,
физикалык, жылу, химиялык немесе биологиялык
процестер;
15) қayiптi калдыктар паспорты — калдыктардың шығу көзі бойынша
пайда болу процестерінің олардын сандык және сапалык керсеткштерінің,
мұндай калдыктармен жұмыс icтey ережелерінің, оларды бакылау әдістерінің,
бұл калдыктардын қоршаған ортаға, адам
денсаулығына және (немесе) тұлғалар мүлкіне зиянды әсер ету түрлерінің
стандартталған сипаттамасы, калдыктарды шығарушылар, меншігінде калдыктар
бар өзге де тұлғалар туралы мәліметтер қамтылған құжат;
16) калдыктарды орналастыру - өндipic және тұтыну қалдықтарын сақтау
немесе көму;
17) калдыктарды сактау - калдыктарды кейіннен қayiпciз жою мақсатында
оларды арнайы бөлінген жерлерде жинап кою;
18) калдыктарды сыныптау — калдыктардың қоршаған ортаға және адам
денсаулығына кауіптілігіне сәйкес оларды жіктеуге жатқызу тәртібі;
19) калдыктардың түpi — шығу көзіне, қасиеттеріне және жұмыс icтey
технологиясына сәйкес жалпы белгілері бар, қалдыктар жіктеуінің негізінде
айқындалатын калдыктар жиынтығы;
20) калдыктармен жұмыс icтey — калдыктардың пайда болуының
алдын алуды және оларды азайтуды, есепке алу мен бакылауды, калдыктардың
жиналып қалуын, сондай-ак калдыктарды жинауды, өндеуді, кәдеге жаратуды,
залалсыздандыруды, тасымалдауды, сактауды
(жинап коюды) және жоюды қоса алғанда, калдыктармен байланысты қызмет
түрлері;
21) қayiптi қалдыктар — құрамында қayiптi қасиеттері (уыттылығы,
жарылыс қayпi, радиоактивтілігі, өрт каупі жоғары реакциялық қабілеті бар
зиянды заттар болатын, дербес немесе баска заттармен байланысқа түскен
кезде қоршаған ортаға және адам денсаулығына тікелей немесе ыктимал кауіп
төндіретін қалдықтар;
қауіпті емес калдыктар — қayiптi және инертті қалдықтарға жатпайтын
қалдықтар;
қолайлы қоршаған орта — жай-күйi экологиялык қауіпсіздікті және халықтың
денсаулығын сактауды, биоәртүрлілікті сактауды, ластануды болғыэбауды,
экологиялык жүйелерді тұракты жұмыс iстeyiн, табиғи ресурстарды молықтыруды
және тиімді пайдалануды камтамасыз ететін
коршаган орта;
коршаган орта - атмосфералык ауаны, Жердің озон кабатын, жер бетіндегі
және жер астындағы суларды, жерді, жер қойнауын, жануарлар мен өciмдiктep
дүниесі, сондай-ак осылардың өзара әрекетінен туындайтын климатты коса
алганда, табиги және жасанды объектілердің жиынтығы;
коршаған ортаға келтірілетін залал — табиғи ресурстардың. жұтаңдауы мен
саркылуын немесе тipi организмдердің қырылуын туындатып немесе
туындататындай етіп қоршаған ортаны
ластау немесе табиги ресурстарды белгіленген нормативтерден артық алу;
коршаған ортаға эмиссиялар — ластағыш заттардың шығарындылары,
төгінділepi, қоршаған ортада өндіріс және тұтыну қалдықтарын
орналастыру, зиянды физикалық әсер ету;
қоршаған ортаға эмиссияларға арналған квота — накты табигат пайдаланушыга
белгілі 6ip мерзімге белгіленген коршаган ортага эмиссияларга арналган
лимиттің 6ip бөлігі;
коршаган ортага эмиссияларга арналган лимиттер — белгілі 6ip мерзімге
арнап белгіленетін коршаган ортаға эмисскялардың нормативтік көлемі;
29) коршаган орта сапасынын нормативтері — коршаган ортанын жэне
табиги ресурстардын адам өмipi мен денсаулығы үшін колайлы жай-күйін
сипаттайтын керсеткіштер;
коршаган орта сапасынын нысаналы керсеткіштері — коршаган ортанын сапасын
біртіндеп жаксарту қажеттігі ескеріле отырып, коршаган ортаның белгілі бip
уакыт кезеңіне арнап нормаланатын параметрлердің шекті денгейін сипаттайтын
көрсеткштер;
коршаган ортаны коргау — коршаган ортаны сактау мен калпына келтіруге,
шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған ортаға тepic әcepiн болғызбауға
және оның зардаптарын жоюға бағытталған мемлекеттік және коғамдык шаралар
жүйесі;
қоршаған ортаны коргау саласындагы уәкілетті орган — коршаган ортаны
коргау және табигат пайдалану саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеу мен
іске асыру мәселелері бойынша басшылықты және салааралық үйлесулерді жүзеге
асыратын орталык аткарушы орган, сондай-ак онын аумактык органдары;
коршаган ортанын авариялык ластануы - жеке және (немесе) заңды тұлғалардың
шаруашылык және өзге де кызметтің экологиялык кауіптi түрлерін жүзеге
асыруы кезінде болған авариядан туындаған және зиянды заттарды атмосфераға
шығару және (немесе) суға ағызу салдары немесе жер беті учаскесінде, жер
қойнауында қатты, сұйык немесе газ түріндегі ластағыш заттардың жайылуы
немесе иістің, шудың, тербелістің, радиацияның пайда болуы немесе сол
уакыттагы жол берілетін деңгейден асатын электромагниттік, температуралық
әсер ету, жарықтың әcepi немесе өзге де физикалык, химиялык, биологиялык
зиянды әсер ету арқылы қоршаған ортаны кенеттен абайсызда ластауы;
коршаган ортаны ластау — коршаган ортага ластағыш заттардын, paдиоактивті
материалдардың, өндіpic және тұгыну қалдықтарының тycyi, сондай-ак шудың,
тербелістердің, магнит өpicтepiнiң және өзге де зиянды физикалық әсерлердің
қоршаған ортаға ықпалы;
коршаған ортаның ластану учаскелері — жер бетінің және су объектілерінің
қayiптi химиялык заттармен белгіленген нормативтерден артык ластанған
шектеулі yчacкeлepi;
қоршаған ортанын сапасы — коршаган ортаның құрамы мен қасиеттерінің
сипаттамасы;
тіршілік ету ортасы — қандай да 6ip организмнің немесе популяцияның табиғи
мекендейтін жерінің типі немесе орны;
мемлекеттік экологиялық бақылау — коршаган ортаны корғау саласындағы
уәкілетті органның Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының қоршаған
орта сапасы нормативтерінің және экологиялық талаптардың сақталуын бақылау
жөндегі кызметі
өндіpic және тұтыну қалдыктары (калдыктар) — шикізаттың, материалдардың,
өзге де бұйымдар мен өнімдердің өндіріс немесе тұтыну процесінде пайда
болган калдыктары, сондай-ак өзінің тұтынушылық қасиеттерін жоғалтқан
тауарлар (өнімдер);
өндіріс пен тұтынудың тұрақты коды — қайта жаңартылмайтын ресурстарды
тутынуды азайту, қайта жаңартылатын ресурстарды қалпына келтіру және
қоршаған ортаның. Антропогендік ластануын азайту кезінде өндірістің
өсyiмен сипатталатын элеуметтік-экономикалык. модель;
радиоактивтi қалдыктар — мөлшері мен шоғырлануы Қазақстан Республикасының
Атом энергиясын пайдалану туралы заңнамасында белгіленген радиоактивті
заттар үшін регламенттелген мәндерден асатын радиоактивт1 заттары бар
қалдыктар;
42) сараптама объектісін іске асыру - жоспарлау алдындағы, жобалау
алдындағы және жобалау құжаттамасында көзделген шешімдерге сәйкес
өнеркәсіптік және өзге де объектілерді салу, пайдалану, жою қызметтерін
көрсету, бұйымдар мен технологиялардың шаруашылык айналымға түcyi
жөніндегі жұмыстардың басталуы мен барысы, сондай-ак нормативтік-
құқықтық актілердің қолданысқа eнгізілуі, сараптама объектісінің өзге де
накты жүзеге асырылуы;
43) саркынды сулар — адамның шаруашылық қызметі нәтижесінде немесе
ластанған аумақта пайда болатын, табиғи немесе жасанды су объектілерінде
немесе жергілікті жер рельефіне агызылатын сулар;
44) су oбъeктілepi — құрлық бетінің рельефінде және жер койнауында
шоғырланған, шекаралары, көлемі мен су режимі бар сулар;
сұйық қалдықтар - саркынды суларды қоспағанда сұйық түрдегі кез келген
кдлдыктар;
табиғат пайдаланушы — табиги ресурстарды пайдалануды және (немесе)
қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға;
табиғи объектілер — шекарасы, көлемі және тіршілік режимі бар табиғи
объектілер;
табиғи ресурстар — тұтыну құндылығы бар табиғи объектілер: жер, жер
койнауы, су, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі;
табиғи ресурстарды қорғау — табиғи ресурстардың. әp6ip түрін олардың
тұтыну қасиеттерін жоғалтуға әкеп соғатын тиімсіз пайдаланудан, құрып
кетуден, жұтаңдаудан қорғауға бағытталған мемлекеттік және қоғамдық
шаралар жүйесі;
табиги ресурстардын сарқылуы — табиғи ресурстар қорларының сандық
сипаттамаларының ішінapa немесе толық жоғалуы;
шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық қауіпті тypi — нәтижесінде
қоршаған орта авариялық ластанатын немесе ластануы мүмкін болатын жеке
және (немесе) заңды тұлғалардың қызметі;
экoлoгиялық ағарту ici — қоғамда экологиялық мәдениет нeгiздеpiн
қалыптастыру мақсатында экологиялық білім, қоршаған ортаның, табиғи
ресурстардың жәй-күйі, экологиялық қауіпсіздік туралы ақпарат тарату;
53) экологиялық аудит — аудиттелетін субъектілердің шаруашылық және өзге
де қызметті зкологиялық тәуекелдерді анықтау мен бағалау және олардың
қызметінің экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру жөнінде ұсынымдар
әзipлey бағытында тәyелciз тексеру;
экологиялық 6ілім беру — жеке адамның қоршаған ортаның жай-күйі үшін
экологиялық жауапкершілігін қамтамасыз ететін білім мен дағды жүйесін,
құндылық бағдарларды, имандылық-эстетикалық қатынастарды қалыптастыруға
бағытталған, жеке адамды тәрбиелеудің, оқытудың,
оның өз 6ілімін көтepyiнiң және дамуының үздікciз npoцeci;
экологиялық жүйе (экожүйе) — бірыңғай функционалдык тұтастық ретінде өзара
әрекетте болатын организмдердің және солар мекендейтін жансыз ортаның өзара
байланысты жиынтығы;
экологиялық қауіп — антропогендік және табиғи әсерлер ықпалынан, соның
ішінде дулей зілзалаларын қоса алғанда, зілзалалар мен апаттар салдарынан
қоршаған ортаның жай-күйі бұзылуының, өзгеруінің болуымен немесе
ыктималдығымен сипатталатын, жеке адам мен қоғамның
өмірлік маңызы бар мүдделеріне қayiп төндіретін жай-күйі;
экологиялык қауіпсіздік — жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің өмipлік
маңызды мүдделері мен құқықтарының қоршаған ортаға антропогендік және
табиғи әсер ету нәтижесінде туындайтын қатерлерден қорғалуының жай-күйі;
Экологиялык қayiптi объект — салынуы жэне кызметі адамдар денсаулығы мен
қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізуі мүмкін немесе зиянды әсерін тигізетін
шаруашылық объектісі және өзге де объект;
экологиялық менеджмент — қоршаған ортаны қорғауды өзіндік басқару, ол
кәсіпорынның экологиялық саясатын әзірлеуге, енгізуге, орындауға, талдауға
және қолдауға арналған ұйымдастыру құрылымын, жоспарлауды, жауапкершілікті,
әдістерді, рәсімдерді, процестер мен
ресурстарды қамтиды;
экологиялық мониторинг — қоршаған ортаның жай-күйін және оған әсер етуді
жүйелітүрде байқау мен бағалау;
экологиялық нормалау — ережелердің (нормалардың) және олардағы қоршаған
орта жай-күйінің және оған әсер ету дәрежесінің сандық және сапалық
көрсеткіштердің (нормативтердің) жүйесі;
экологиялық рұксат — жеке және заңды тұлғалардың қоршаған ортаға
эмиссияларды жүзеге асыру құқығын куәландыратын құжат;
экологиялық сараптама — көзделіп отырған шаруашылық және өзге де қызметтің
қоршаған орта сапасының нормативтері мен экологиялық талаптарға
сәйкестігін белгілеу, сондай-ақ осы қызметтің қоршаған ортаға төнyi мүмкін
қолайсыз әсерлердің және солармен
байланысты әлеуметтік зардаптардың алдын алу мақсатында сараптама
объектісін іске қосуға жол 6epiлyiн айкқндау;
экологиялық таза өнім белгісі; — таңбаланған өhіmhiң экологиялық таза өнім
стандарттарына сәйкестігін растайтын тіркелген белгі;
экологиялық талаптар — осы Кодексте, - Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтік-құқықтық актілері мен нормативтік-техникалық құжаттарында
қамтылған, қоршаған ортаға және халыктың денсаулығына тepic ыкпал жасайтын
шаруашылық және өзге де қызметін шектеу және оларға тыйым салу;
экологиялық таңбалау — Қазақстан Республикасының техникалық реттеу туралы
заңнамасында белгіленген тәртіппен сәйкестігі растаудан өткен өнімге
экологиялық таза өнім белгісін беру;
67) экологиялык тәуекел — белгілі 6ip факторлардың ықпалы салдарынан
қоршаған орта және (немесе) табиғи объектілер жай-күйінің қолайсыз
өзгерістерге ұшырау ықтималдығы;
68) эмиссиялар нормативтері — қоршаган орта сапасы нормативтерінің сақталуы
қамтамасыз етілетін жол берілетін эмиссиялар көрсеткіштері;
69) эмиссиялардың техникалық үлестік нормативтері — қоршаған ортаға
эмиссиялардың уакыт бірлігіне немесе шығарылатын өнім бірлігіне немесе
басқа да көрсеткіштердегі, еліміздің экономикасы үшін қолдануға болатын
шығындар кезінде оларды нақты техникалық құралдармен қамтамасыз ету
мүмкіндігі негізінде айқындалатын шамалары.
1. Қоршаған ортаның сапасын нормалауды қалай түсінесіз?
2. Атмосфераға зиянды заттардың тастандысын нормалаудың мақсаты мен
міндеті.
3. Су объектілеріне зиянды заттардың мүмкін тастандысын нормалаудың
мақсаты мен міндеті.
Қалдықтармен жұмыс кезіндегі нормалаудың мақсаты мен міндеті.
Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген түрі атмосфераға ластаушы
заттың шекті рұқсат етілген тастандысы нормативінің жобасын жасау және
келісуден, тастандыға рұқсат алудан тұрады. Жоба кәсіпорын қызметкерімен
немесе экологиялық нормалаумен айналысатын мамандандырылған ұжымдарға
тапсырыс берумен жасалады.
Экологиялық шектеудің берілген кезеңінің мәні:
• өндіріс технологиясын талдау, ластаушы заттардың түзілу көзін және
олардың атмосфераға тастанды көзін тіркеу негізінде жұмыс істеп
тұрған кәсіпорын үшін атмосфераға ластаушы заттардың ШРТ
нормативін анықтаудан;
• Анықталған нормативке жетуді қамтамасыз ететін атмосфера қорғау
шараларын таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалаудың мақсаты атмосфераға тастандыларды мемлекеттік реттеу,
атмосфераға тасталатын ЛЗдың көлемі мен уыттылығын төмендетуге кәсіпорынды
ұмтылдыру және нысанның орналасқан ауданында атмосфералық ауаның сапасын
нормативті деңгейде ұстап тұру үшін жағдай жасау.
Келесі міндеттерді біртіндеп шешу жолымен қойылған мақсатқа жетуге болады:
1. атмосфераны ластаушы көз ретінде кәсіпорынды жалпы талдау (ЛЗдың
физикалық химиялық құрамы, тастандылар сипаты және олардың
кеңістіктік орналасуы бойынша тастанды көзін тіркеу);
2. қазіргі уақыттағы атмосфера ластануы деңгейін талдау және
есептеу;
3. ШРТ нормативін анықтау бойынша ұсыныстар жасау және қажетінше
әрбір ластаушы зат және көзі бойынша уақытша келісілген тастанды
шегін жасау;
4. егер де ЛЗ концентрациясы фонды есепке алумен ШРК асатын болса
ШРТ нормативіне жету мақсатымен атмосфераға ЛЗ тастандысын
төмендету бойынша шаралар жоспарын жасау;
5. қолайсыз метеорологиялық жағдайда ЛЗ тастандысын реттеу бойынша
шаралар жоспарын жасау;
6. ШРТ (УКТ) нормативін сақтауға бақылауды ұйымдастыру.
ШРТ (УКТ) нормативі жобасын жасау және тіркеуді жүргізу үшін келесі
бастапқы ақпараттар қолданылады:
• Казгидрометтен алынатын атмосфералық ауадағы ЛЗтың фондық
концентрациясы туралы ақпарат;
• Атмосфераға ластаушы заттың тастанды көзі белгіленген
кәсіпорынның карта схемасы;
• СҚА шекарасы, демалыс аймағы, санаторий, демалыс үйі және
де кәсіпорынның атмосфералық ауасының ластануын бақылайтын
бекеттер, Казгидрометтің тұрақты бекеттері көрсетілген
кәсіпорынды орналастыру ауданының ситуациялық карта
схемасы;
• Пайдаланылатын шикізат, материал, отын құрамы, түрі, шығыны
туралы ақпарат;
• Орналастырылған қондырғының негізгі сипаттамасы, түрі және
оның жұмыс істеу уақыты туралы ақпарат;
• Шикізатты жеткізу және өнімді шығару үшін қолданылатын
кәсіпорын балансында тіркелген транспорт құралдарының
маркасы, саны және кәсіпорын балансында тіркелмеген
транспорт құралдарының жұмыс режимі және уақыты, тұратын
орны туралы мәлімет;
• Алғашқы тіркеу мәліметі, №2-ТП статистикалық есеп формасы,
СҚА шекарасындағы ЛЗ концентрациясының өлшемі және басқа да
ақпараттар.
Жасалынған нормативтер мен шектеулер есептеулер үшін және атмосфераның
ластануымен байланысты экологиялық төлем ақы алу, айыппұл салу және табиғат
қорғау заңнамасын бұзғанда зиянды қайтару туралы іс қозғағанда, атмосфера
қорғау шараларының тиімділігін бағалағанда қолданылады.
Су нысанына ластаушы заттардың шекті рұқсат етілген тастандысын экологиялық
нормалау
Экологиялық шектеудің берілген бұл түрінде кәсіпорын қызметін нормалау су
нысанына ЛЗ ШРТ нормативінің жобасын жасау және келісуден, тастауға рұқсат
алудан тұрады. Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген кезеңінің
мәні:
• өндіріс технологиясын, ЛЗ түзілу көзін және оларды тастайтын көзін
және де су нысандарының экологиялық жәй күйін талдау негізінде жер
беті және жер асты су нысандарына ЛЗ ШРТ нормативін анықтаудан;
• анықталған тастанды нормативіне жетуді қамтамасыз ететін су қорғау
шараларын таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалау мақсаты су нысанына ЛЗдың тастандысын мемлекеттік реттеу, су
қоймаларына тасталатын ЛЗдың көлемі мен уыттылығын төмендетуге кәсіпорынды
ұмтылдыру, тұйық су пайдалану технологиясына көшу және нысан орналасқан
ауданда су сапасын нормативті деңгейде ұстап тұру.
Қойылған мақсатты жүзеге асыру келесі негізгі міндеттерді шешу жолымен
жүргізіледі:
• су нысанын ластаушы көз ретінде кәсіпорынды жалпы талдау (ЛЗдың
физикалық химиялық құрамы, көлемі, кезеңділігі, тастандылар
сипаты және олардың кеңістіктік орналасуы бойынша тастанды көзін
тіркеу);
• қазіргі уақыттағы тастанды көлемінде су нысандарының ластану
деңгейін талдау және есептеу;
• ШРТ нормативін анықтау бойынша ұсыныстар дайындау және қажетінше
әрбір ластаушы зат және көзі бойынша уақытша келісілген тастанды
шегін жасау;
• егер де ЛЗ концентрациясы фонды есепке алумен бақылау оқпанында
немесе су қоймасының бақыланатын бөлігінде ШРК асатын болса ШРТ
нормативіне жету мақсатымен ЛЗ тастандысын төмендету бойынша
шаралар жоспарын жасау;
• ШРТ (УКТ) нормативін сақтауға бақылауды ұйымдастыру.
ШРТ (УКТ) нормативі жобасын жасау және су нысанына ластаушы зат тастандысы
көзін тіркеуді жүргізу үшін келесі бастапқы ақпараттар қолданылады:
• Казгидрометтен алынатын су пайдаланушылардың суының
нормаланатын көрсеткәштерінің фондық концентрациясы және
гидрологиялық режимі туралы ақпарат;
• Су нысанына ластаушы заттың тастанды көзі белгіленген
кәсіпорынның карта схемасы;
• Су нысанын ластаушы көз ретіндегі технологиялық қондырғылар
мен өндіріс технологиясы (негізгі бастапқы шикізат,
шығарылатын өнім сипаттамасы) туралы ақпарат;
• Ағызынды суды тазартудың қазіргі қондырғысы туралы мәлімет,
олардың техникалық жәй күйін және жұмысының тиімділігін
күрделі талдау мәліметі;
• Су нысанына тасталатын ЛЗ тізімі;
• ЛЗдың апаттық және дүркін тасталуы туралы ақпарат;
• Су нысанына ЛЗ тастандысының көзі туралы мәлімет;
• Алғашқы тіркеу мәліметі, №2-ТП статистикалық есеп формасы.
Анықталған ШРТ нормативі және УКТ шегі
• Су пайдалануға лицензия беруде;
• Су нысандарын пайдалану және қорғауға мемлекеттік бақылау жүргізуге;
• Су нысандарын қолданумен байланысты төлем ақы өлшемін анықтауда;
• Су қорғау заңнамасын бұзғанда зиянды қайтаруда іс қозғағанда және
айыппұл салғанда;
• Су қорғау шараларының тиімділігін бағалағанда қолданылады.
Қалдықтарды басқару аумағында экологиялық нормалау
Кәсіпорын қызметін экологиялық шектеудің берілген бұл түрі де қалдықтың
түзілу нормативінің жобасын және оларды орналастырудың шегін жасау және
келісуден, қалдықтарды орналастыруға рұқсат алудан тұрады. Кәсіпорын
қызметін экологиялық шектеудің берілген кезеңінің мәні:
• өндіріс технологиясын, қалдық түзілу көзін талдау негізінде жұмыс
істеп тұрған кәсіпорын үшін қалдықтың түзілу нормативін анықтаудан;
• қалдықты орналастыру шегін қалыптастырудан;
• орналвастыру шегіне және түзілу нормативіне жетуді қамтамасыз ететін
қалдықты басқару әдісін таңдау негізін жасаудан тұрады.
Нормалау мақсаты қалдықтарды басқару үрдісін мемлекеттік реттеу, қалдық
көлемін және экологиялық қауіптілігін төмендетуге, оларды орналастыру
тәсілі мен жағдайын сақтауға, ресурс үнемдеуге, қалдықтарды жоюға, аз
қалдықты технология құруға, қалдықты екіншілік материалдық ресурс ретінде
пайдалануға кәсіпорынды ұмтылдыру.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесі негізгі міндеттер шешіледі:
• өндірісиік үрдістерді қалдық түзетін көз ретінде талдау
• қалдықтардың жіктемесіне сәйкес қауіпті қалдықтардың құжатын
жасау;
• қалдықтардың тізімін, құрамын және физикалық химиялық
сипаттамаларын анықтау;
• қалдықтардың мөлшері мен түзілу нормативінің негізін жасау және
есептеу;
• материалдық шикізат балансын құру;
• қалдықтардың операциялық қозғалыс схемасын жасау;
• қалдықтарды уақытша сақтау орны сипаттамасын талдау және жинау,
кәсіпорын территориясында қалдықтарды уақытша сақтау мөлшерін
және оларды шығару кезеңін негіздеу;
• қалдықтарды қайта өңдеу және залалсыздандыру бойынша кәсіпорында
бар қондырғылар мен технологиялардың сипаттамасын талдау және
оларды қолдану бойынша ұсыныстар жасау;
• қалдықтарды орналастыру нысанын таңдау негізін дайындау;
• кәсіпорынға қатысты қалдықтарды орналастыру нысанындағы ҚТО жәй
күйіне бақылауды ұйымдстыру;
• апатқа қарсы шаралар бойынша ұсыныстар жасау;
• ҚО жәй күйіне, кәсіпорынла түзілетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz