Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызмет етуінің тиімділігі

Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті

«Қаржы» факультеті

«Қаржы» кафедрасы

«Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызмет етуінің тиімділігі» тақырыбына

«Қаржы» мамандығы бойынша жазылған

ДипломДЫҚ ЖҰМЫСЫ

Диплом жұмысы «Қаржы» кафедрасы отырысының № ___ хаттама «» 2010 жылғы шешімімен Мемлекеттік аттестациялау комиссиясына алдында қорғауға жіберіледі.

Алматы, 2010

Мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі . Жалпы мемлекеттегі қаржылық ресурстардың, оның ішінде бюджеттік ресурстардың қалыптасуында салық жүйесінің атқаратын рөлі жоғары. Ал, мемлекетте алынатын салықтардың жиынтығы және оны жүзеге асыратын салық қызметі органдары басқа да элементтермен қоса салық жүйесін қалыптастырады. Экономикалық өсуді қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтік қамтамасыз етілу деңгейін көтеру, орта және шағын бизнес субъектілерін ынталандыру, бюджеттік тапшылықты төмендету сияқты республиканың негізгі деген кезек күттірмес өзекті мәселелерін шешуге салық жүйесінің қызмет етуінің тиімділігін жетілдіру арқылы ғана қол жеткізуге болады.

Рыноктық экономика кезеңiнде салық жүйесінің негiзгi бағыты немесе салық жүйесі реформасының басты мақсаты-салық жүйесiн құру және оның тиiмдi қызмет етуiне мүмкiншiлiк беретiн салық механизмiн iске асыру.

Қазақстан Республикасы экономикасының тиiмдiлiгiне қол жеткiзуге және оның әрi қарай экономикалық өсiмiн қамтамасыз етуге салық механизмiнiң жұмысын реттеуге салық жүйесі маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, экономикалық реформаларды тереңдету жағдайында казiргi кезеңдегi елiмiздiң кез-келген саласындағы салық жүйесі байланыс қызметтерiнiң көлемiн, өсiруге, олардың құрылымдарын жақсартуға, кәсiпорындарда техника экономикалық иновацияларды жүргiзуге мүмкiндiк тудыратын болуы қажет.

Кез-келген мемлекеттің нарықтық экономикасының қалыптасуы мен дамуы мемлекеттің негізгі жақтарын, әсіресе экономикасын реттеу құралы ретінде салықтық саясатты кеңінен қолдануына тікелей байланысты болмақ. Отандық және шет ел тәжірибелерінен көріп отырғанымыздай салықтар және салық жүйесі экономиканы реттеудің және салықтарды бюджетке жұмылдыра отырып, оның өз қызметтерін атқаруға мүмкіндік беретін негізгі қаржылық құралы болып табылады.

Мемлекет Басшысының 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауының шеңберінде берген тапсырмасын орындау үшін жаңа Салық кодексі қабылданды, ол экономиканың жаңғыруы мен әртараптануына, бизнестің «көлеңкеден» шығуына ықпал ететін болады. Жаңа Салық кодексі:

- тікелей әсер ететін заң қағидаттарын іске асыруды;

- экономиканың шикізат емес секторына түсетін жалпы жүктемені азайтуды;

- экономиканы жаңғырту мен әртараптандыруға ықпал ететін жағдайлар жасауды;

- салықтық әкімшілендіруді жетілдіру және салық рәсімдерін жеңілдету есебінен бизнесті жүргізу жағдайларын жақсартуды көздейді.

Мына нормалар Салық кодексінің негізгі аса маңызды сәттері нормалары болып табылады:

- корпорациялық табыс салығының ставкаларын кезең-кезеңмен төмендету, атап айтқанда 2009 жылы 20 %-ға дейін, 2010 жылы 20 % өзгерусіз қалды, 2011 жылы 17, 5 %-ға дейін және 2012 жылы 15 %-ға дейін;

- инвестициялық салық преференциялары тек корпорациялық табыс салығы бойынша ғана берілетін болады. Жеңілдік үш жылға дейінгі кезең ішінде инвестицияларды жеделдетіп шегеру түрінде жүргізілетін болады.

Сонымен бірге, залалдарды ауыстыру мерзімі 3 жылдан 10 жылға дейін ұзартылады, бұл инвестициялық жеңілдікті тездетіп есептен шығару басымдықтарын пайдалануға толық көлемде мүмкіндік береді;

- қосылған құн салығының ставкасы 2009 жылдан бастап 12 пайызға

тең болады. 2009 жылдан бастап сатып алушыларға төленген ҚҚС сомасынан өнім берушілер төлеген ҚҚС сомасының, яғни «дебеттік» сальдо сомасының артығын қайтару туралы ереже енгізілетін болады. Бұл шара салық төлеушінің, әсіресе негізгі қаражатты жаңғырту және жаңарту кезеңінде өнім берушілерге төленген ҚҚС түріндегі айналым қаражатының тұрып қалуын болдырмауға бағытталған.

Әлемдік қаржы дағдарысының салдарынан экономиканы тұрақтандыру жөніндегі бүгінгі жағдайда Салық кодексінде қаржы секторына салық салуға қатысты бірқатар мәселелер көрініс тапты.

Атап айтқанда, 2009 - 2011 жылдар кезеңіне левередждің (жеткілікті капиталдандыру ережесі) шекті коэффициентін қаржы ұйымдары үшін
7-ден 9-ға, өзге де заңды тұлғалар үшін 4-тен 6-ға ұлғайту есебінен сыйақы шегерімінің мөлшері ұлғайтылды.

Шағын кредиттік ұйымдарға салық кезеңі ішінде берілген кредиттер сомасының 15 %-ынан аспайтын күмәнді шағын кредиттерге қарсы резервтер жасау бойынша шығыстар сомасын шегеру құқығы берілді.

Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу жүйесі реформаланды.

Жер қойнауын пайдалану бөлігінде роялти төлеуді пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салықпен (ПҚӨС ) ауыстыру көзделген. ПҚӨС есептеу әлемдік баға бойынша есептелген жер қойнауын пайдаланушылардың өндірген пайдалы қазбалары көлемінің құнынан жүргізілетін болады. Бұл ретте, рентабелділігі төмен, суландырылған, аз дебетті және өндірілген кен орындарын өндіретін жер қойнауын пайдаланушылар үшін жеңілдік ставкалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен белгіленетін болады. «Тенгизшевройл» ЖШС (ТШО) келісім шарттары мен қолданыстағы Өнімді бөлу жөнінде келісімдерден (ӨБК) басқа барлық жер қойнауын пайдаланушылар үшін келісім шарттардың салық режимінің «тұрақтылық» ережесі алынып тасталынды.

Әлеуметтік салықты реформалау шеңберінде 13-тен 5 %-ға дейінгі ставкалары бар кемімелі шәкілден 11 %-дық ставкасымен жайпақ шәкілге өту жүзеге асырылуда. Жеке табыс салығы бойынша бірыңғай ставка 10 пайыз деңгейінде сақталынды.

Сондай-ақ, Салық кодексінде мүлік салығын реформалау көзделген, мысалы, мүлік салығына салық салу объектілері барлық мүліктен жылжымайтын мүлікке дейін қысқартылды, құны 120 млн. теңгеден жоғары қымбат бағалы мүлкіне ставкалары 0, 5-тен 1 %-ға дейін арттырылды, сондай-ақ көлік құралдарының салығын есептеу барысында автокөлік құралдарының түзету коэффициенттері алып тасталды.

Мемлекет Басшысы Қазақстан халқына Жолдауында салықтық әкімшілендіруді Қазақстан дамуының жаңа кезеңінің болмысына сәйкес келтіру жөнінде міндет қойылған. Салықтық реформалардың басқа бағыттарымен қатар жаңа Салық кодексі тікелей әрекет ету заңы болуы тиіс екендігі айқындалған, бұл ретте, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілердің мүдделерін үйлестіру қажет. Осыған байланысты, Салық кодексіне салық салу саласындағы нормативтік құқықтық актілер барынша қосылды, салық рәсімдері жеңілдетілді.

Салық жүйесінің қызмет етуін тиімді ұйымдастырумен инвестициялық процесске экономикалық әсер етуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ өндіріс салаларындағы техника мен технологияларды жаңартуға, бюджетті баланстауға, салықтық аударымдарды реттеуге мүмкіндік туындайды. Сондықтан, салық жүйесі қызметінің алдында жаңа фискалды саясатты құру сияқты негізгі міндетімен қоса, Қазақстанның экономикасындағы қазіргі кездегі ерекшеліктерімен және халықаралық стандарттармен үйлесімді түрде қызмет етуі тиіс. Сонымен қатар, салық жүйесінің қызмет етуінің тиімділігін сақтап қалуда салық әкімшілігінің әдістері мен нысандарын сапалы да, уақтылы қайта құруға және аталған процесстерді ақпараттармен мұқият қамтамасыз етуге жағдай жасауы қажет. Осы мақсатта жазылған диплом жұмысының тақырыбы өзекті болып табылады.

Такырыптын ғылыми тұрғыда зерттелу дәрежесі. Салық жүйесінің әлеуметтік - экономикалық мәні мен мағынасы А. Смит, Д. Рикардо, Ж. С. Сисмонди, У. Петти, Ф. Кенэ, Дж. Кейнс, А. Лаффер, М. Фридман және өзге де көптеген ойшылдардың еңбектеріне арқау болды. Олар, өз еңбектерінде сол кездегі өздері ұстанып отырған экономикалық концепцияларға сүйене отырып, салыктардың мәні мен мазмұнын, аткаратын кызметтерін ашып керсеткен болатын.

Салық жүйесінің рыноктық процесстерге деген кері әсерінің деңгейін төмендету мәселесі бойынша оны оны жетілдіру бағыттары Дж. Бьюкен, А. Оукен, У. Хеллераның еңбектерінде қарастырылады. Салық жүйесі экономикалық басқару құралы ретінде көптеген жылдар бойы қолданылмай келгені баршаға аян. Сондықтан, кейбір авторлар дамыған капиталист мемлекеттердің тәжірибесін карастырумен айналысып келді. Осыған байланысты мынандай Ресейлік ғалымдардың мақалалары мен монографияларын атап өту кажет: В. Т. Князев, В. Я. Савченко, В. Т. Пансков, В. М. Пушкарева, Д. Г. Черник, Т. Ф. Юткина, А. И. Худяков және т. б.

Экономикалық дамуға салық салудың тигізетін кері әсерін төмендетугі ат салысып және сол бойынша Қазақстандағы салық жүйесін реформалауға үлес қосқан әдебиеттер мен ғылыми еңбектерді де атап етуге болады. Аталған зерттеулерге У. Б. Баймуратов, А. Б. Зейнелгабдин, С. Ж. Интыкбаева, Ж. О. Ихданов, Ильясов К. К., Г. Карагусова, Н. К. Сучукова, С. К. Кулпыбаев, Ли В. Д., Н. К. Мамыров, В. Д. Мельников, А. А. Нурумов, М. Т. Оспанов,

К. С. Сагадиев, Х. Н. Сансызбаева, Р. У. Смагулова және т. б. авторлардың енбектерін жатқызуға болады. Дегенмен, аталған әдебиеттерде салық жүйесінің проблемалық мяәселелері көбінесе фискалдық сипаты жағынан, оны көтеру және онын жекелеген экономикалық субъектілерге тигізетін әсері туралы жеткілікті түрде қарастырылып, тереңірек зерттелген болса, ал әлеуметтік проблемалардың басым бөлігін алатын салық жүйесінің әлеуметтік институт ретінде кызмет ететіндігіне аса назар аударылмаған.

Тақырыптың өзектілігі салық салудың, елден әлеуметтік процесстерге әсер ету деңгейі мен сипаты туралы қозғалған мәселенің аздығына байланысты олардың қоғамдық катынастардағы алатын орнына негізделген.

Жұмыстың басты мақсаты Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қызмет етуінің тиімділігін қалыптастыру барысында қазіргі кездегі салықтардың қызмет ету механизімін талдап, болашақта қызмет ету тиімділігінің жетілдіру жолдарын теориялық және практикалық негіздеп, салық жүйесін әлеуметтік турғыдан оңтайландыру жөнінде ұсыныстар жасау болып табылады.

Магистрлік жұмыста қойылған мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттер і алға қойылды:

• Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қызмет ету кезеңдерінің қалыптасуының мәнін нақтылай түсу;
• Салық жүйесіндегі салық органдарының құрылымы және атқаратын қызметтеріне сипаттама беру;
• Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында салық жүйесіндегі салықтардың қызмет ету тиімділігі механизіміне талдау жүргізу;
• Салық жүйесі органдарының құқықтары мен міндеттерін қарастыру;
• Салық салу қызметінің тиімділігін ұйымдастыру және бақылау әдiстерiн анықтау;
• Қазақстан Республикасында рыноктық экономикада салық жүйесінің қызмет ету тиімділігі бағыттарын анықтау;
• Қазақстандағы салық салу жүйесінің қызмет ету тиімділігін арттыруына баға беру және жетілдірубарысында ұсыныстар әзірлеу.

Магистрлік жұмысты зерттеудің ғылыми жаңалығы мыналардан көрінеді:

• Ғылыми зерттеу негізінде салық жүйесінің қызмет ету кезеңдерінің

қалыптасуының экономикалық мәні тиянақталды;

• салық жүйесіндегі салықтардың қызмет ету тиімділігі механизіміне

сандық мәліметтермен талдау жасалды;

• салық салу қызметінің тиімділігін ұйымдастыру және бақылау

әдiстерiнің үлгілері ұсынылды;

• рыноктық экономикада салық жүйесінің қызмет ету тиімділігін

қалыптастыру бағыттары анықталды;

• Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қызмет ету тиімділігін

жетілдіретін ұсыныстар берілді.

Магистрлік жұмыстың зерттеу пәні ретінде Қазақстандағы салық жүйесінің қызмет ету тиімділігі процесін ұйымдстыру барысында пайда болатын қарым-қатынастар қарастырылады.

Магистрлік жұмыстың зерттеу объектісі ретінде Қазақстандағы салық жүйесінің қызмет етуі алынған.

Зерттеу нәтижелерінің апробациясы. Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралык ғылыми-практикалык конференцияларда баяндалған: « «Развитие экономической мысли в Казахстане» (Т. Рыскұлов атындагы КазЭУ. 19-20 казан 2006 ж. )

Зерттеу нәтижелердің жарияланымдары. Зерттеу такырыбы бойынша 3, 8 баспа беттен тұратын 7 макала жарық керді. Ол енбектер жұмыстын мазмұнын толық камтиды. Оның ішінде үш макала Білім және ғылым саласында қадағалау мен аттестаттау комитетінің нұскауындағы экономикалык әдебиеттерде жарияланған.

Диссертациялык жұмыстын кұрылымы мен келемі. Диссертацияның құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеттерімен аныкталып, тақырыпты ашуға негізделген. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен үш тараудан, ғылыми жаңалықтардан, пайдаланған тізімнен, ---сурет, 21 кестеден тұрады.

Магистрлік жұмысын жазуда келесі материалдар: ҚР нормативті-құқықтық заң актілері, қаржы және экономикалық теория жөніндегі оқулықтар, монографиялар, мерзімдік басылымдарда жарияланған мақалалар, Қазақстан Республикасы қаржы министрлігі, ҚР статистика Агенттігінің мәліметтері қолданылған салық комитеттерінің сандық мәліметтері.

Қазақстан Республикасының салық жүйесін ұйымдастыру, оған әсер етуші негізгі механизм, фактор ретінде Қазақстан Республикасының салық жүйесін ұйымдастыру деңгейіне әуел бастан тәуелді. Мемлекеттегі салық жүйесі құрылымы мен мәртебесін ұйымдастыру, тәуелсіздік алған сәттен бастап, әртүрлі деңгейде республиканың қоғамдық шаруашылығында салық саясатын жүргізудің формасы мен түрін анықтайды.

Салық жүйесі (грек тілінен аударғанда ”бөліктерден құралған бүтін” деген ұғымды білдіреді) - бұл салық белгілі бір біртұтастық немесе кешен, ол салық төлеуші мен мемлекеттің мүддесін емдеу мақсатында бір-бірімен өзара байланыстағы салықтардың жиынтығынан тұрады. Бұл жүйенің құрамына мыналар кіреді:

• салық қатынасын реттейтін құқықтық және нормативті база (салық кодексі, жарлық, инструкциялар т. с. с) ;
• салықты және басқа да міндетті төлемдерді жинау және құрау тәсілі. Олардың әртүрлілігі, салық салу принципі, салық элементтері;
• салық бақылауын жүргізудің түрлері мен формалары (салық есебінің камералды бақылау, салық төлеушінің мониторингі, құжаттық және рейдтік салықты тексеру және т. б) ;
• Салықты және басқа міндетті төлемдерді жинау қызметі кіретін, ұйымдар атап айтқанда, ҚР МКМ, салық органдары, қаржы полициясы.

Салықтық өкiлеттiктердiң орталықтандырылуымен жүргiзiлетiн, шығыстарды орталықсыздандыру, аумақтар арасындағы теңсiздiктiң жоғарылауына әкелді. Бюджетаралық қатынастарды реттеуде маңызды орын алатын, бюджеттің басты кіріс көзі болып табылатын, салықтар көмегімен реттеуді қарастырайық. Ол үшін ең алдымен салықтық реттеу ұғымына сипаттама беру қажет.

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен анықталады.

Экономиканы мемлекеттік реттеу басқарудың сәйкес тұтқаларына сүйенеді. Мұндай тұтқалардың бірі салықтар болып табылады. Бұл, экономикалық өмірге араласу тек қана кәсіпкерлік қызметті жүргізуді анықтайтын мемлекеттік актілерді шығарумен емес және шаруашылық жүргізуші субъектілердегі мүліктің және қаражаттың бөлігін алумен түсіндіріледі. Сонымен, салықтар жалпы ішкі өнімді және ұлттық кірісті бөлу үдерісінде маңызды рөл атқарады.

Салық салу практикасын теориялық негіздеу салық теориясында белгіленеді. Олардың эволюциясы экономикалық ойлардың әртүрлі бағыттарының бір уақытта дамуымен жүрді. Салық жүйесінің тұжырымдамалық моделдері мемлекеттің экономикалық саясатына тәуелді дамыды.

Ұзақ уақыт ағымында экономикадағы салықтар рөлі туралы классикалық ұсынылу болды. 200 жыл бұрын А. Смит мемлекеттік қаржылар эволюциясы туралы ғылымды ең бірінші құрды. Салық жүйесінің қалыптасуы мемлекеттің дамуының жоғары деңгейінде жүреді. Классик-ғалымдар У. Петти, Ж. -Б. Сей және ағылшын экономисттері Д. Рикардо, Дж. Милль экономиканы тұрақты және өзі реттелетін жүйе ретінде қарастырады, мұнда сұраныс ұсынысты туғызады, ал оның біреуінің артықшылығы өндірушілердің шаруашылықтың тапшылықты салаларына қозғалысымен өзі теңесуі болады деп санады.

Салықтардың мазмұнын жүйелі зерттеген Д. Рикардо былай деп жазды: «Салық салу келесідей зұлымдықтардың бірін таңдау болып табылады: егер ол пайдаға немесе кірістердің басқа көздеріне әсер етпесе, онда ол шығындарға әсер етуі керек, немесе егер оның ауыртпалығы біркелкі бөлінеді және ұдайы өндірісті тоқтатпайды десек, онда салық қайда түсетіні бәрібір». Оның еңбектері салықтан мүлдем бас тартуға шақырмайды, өйткені салықтар мемлекеттің өмір сүруінің материалдық базасын қамтамасыз етеді. Д. Рикардо өз еңбектерінде салықтардың тек бір жағын ғана қарастырған - салықтардың реттеуші әсерін көрмей, үкіметтің қажеттіліктерін қамтамасыз етуге көңіл бөлген. Д. Рикардоның пікірлесі А. Смит салықтардың қызметін басқаша қарастырған. Ол салықтар тек зұлымдық әкелмейді, салық салудың белгілі қағидаттарын сақтау кезінде олар қоғамдық дамудың маңызды жағымды факторы болады деп санаған. Ондай қағидаттарға А. Смит мыналарды жатқызған: мемлекеттің қол астындағылар үкімет шығындарын жабуға қатысуы «мүмкіндігіне, өзінің салыстырмалы төлем қабілеттілігіне қарай»; тек салық төлеушіге емес, кез келген адамға салық төлеу мерзімінің, тәсілдерінің және мөлшерінің белгілі болуы.

Салықтар тек мемлекеттік бюджет кірістерінің көздері рөлін атқарады, ал зерттеу пікірталастары олардың алыну әділеттілігі қағидаты төңірегінде жүргізіледі. Бірақ қоғамдағы экономикалық қатынастардың күрделенуімен, объективті циклдық үдерістердің әсерімен, классикалық ғылымды түзету, мемлекеттің рөлін, оның экономикалық үдерістерге әсерін бөлу, сондай-ақ салық салудың әлеуметтік, экономикалық шекараларын реттеу қажеттілігі туды. Жаңа ғылыми теориялар пайда болды. Қазіргі кезде экономикалық ойлардың екі негізгі бағытын бөліп алуға болады - кейнсшілдік және неоклассикалық.

А. Смит өте көп салықтар салғанға қарағанда салық ауыртпалығын төмендетуден мемлекет көп мөлшерде ұтатынын атап көрсеткен. Бұл кезде салық төлеушілер осы төлемдерді жеңілдікпен төлейді, ал бұл өз тарапынан мемлекетті жазалау және өндіріп алумен байланысты салықтар жинауға қосымша шығындардан босатады [19, 588 б. ] . А. Смиттің теориялық ой толғаулары оның ізбасарларына ғана емес, сондай-ақ барлық экономист-ғалымдар үшін аксиома болды.

Сонымен, 80-ші жылдардың басында АҚШ-та М. Уэйденбауммен, М. Бернспен, А. Лаффермен дамыған, ұсыныс экономикасының теориясы, салық салу үдемелілігін төмендете отырып, салықтың шекті мөлшерлемелерін қысқартуға негізделген идеяға сүйенді.

Неоклассикалық теорияның негізгі идеясы инфляцияны төмендету әдістерін іздеуге және корпорацияларға салықтық жеңілдіктердің басым мөлшерін ұсынуға негізделеді. Неоклассикалық бағыттың әдістерінің кең қолданылуымен, экономиканы реттеудің кейнсшілдік әдісі толығымен жойылмады. Кейнсшілдік теорияның дамуында да жаңа ағындар пайда бола бастады.

Неокейнсшілдік теорияда салықтық проблемаларға маңызды орын берілген. Ағылшын экономистері И. Фишер және Н. Колбер тұтынуға қатысты салық салу объектілерін бөлу қажеттігін анықтаған. Осыдан жинақтауды қолдау әдісі және инфляциямен күресу құралы болып табылатын, тұтынуға салық идеясы пайда болды.

А. Вагнер 1980 жылы салықтардың әлеуметтік-саяси теориясын ұсынды, оған сәйкес салықтық саясат тек фискалдық емес, сонымен қатар әлеуметтік-саяси мақсаттарды шешуі қажет. Ол былай деп жазды: «Салықтардың таза қаржылық мақсатымен қатар басқа реттеуші мақсат бөлінуі мүмкін. Реттеушілікпен жеке кірісті және мүлікті пайдалануға араласуға болады». Вагнер мемлекеттің шаруашылық өмірге араласуын кеңейтуді жақтаушы болды. Вагнердің ойынша, салықтар кез келген қоғамдағы ұлттық байлықты тарату теңсіздігін түзете алады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс