Кәсіпорынның баға саясаты
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1.1 Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Шығынға негізделген баға құру және оның кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..7
II КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН НАРЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Баға саясатын қалыптастыру және құндылыққа негізделген баға құру ... ... 11
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу саясаты мен стратегиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 «ГЕРМЕС» ЖШС.нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің өзіндік құнының орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1.1 Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Шығынға негізделген баға құру және оның кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ..7
II КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН НАРЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘСЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Баға саясатын қалыптастыру және құндылыққа негізделген баға құру ... ... 11
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу саясаты мен стратегиялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3 «ГЕРМЕС» ЖШС.нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің өзіндік құнының орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
Дамыған елдердің қазіргі кездегі экономикасы рыноктық сипатта. Негізгі экономикалық проблемаларды шешуде рыноктық жүйе тиімді де серпімді болып табылады. Бұл жүйе бір күнде пайда болған жоқ, ол ғасырлар бойы қалыптасып, өркениетті түрге ие болды. Алдағы уақытта да әлем елдерінің экономикалық келбетін анықтайтыны хақ. Елiмiздiң рыноктық экономикаға өтуiне байланысты рыноктың қымет ету механизмiн және оның негiзгi элементтерiн талдап, оларды экономикамыздың тиiмдi дамуына қолдана бiлу бүгiнгi күн тәртiбiнiң өзектi мәселесi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек қана сұраныс пен ұсыныс деп төте айту қиындау. Өйткенi кәсіпорынлар белгiлi бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында және белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Баға саясаты дегеніміз - өзінің тауарларына (қызметтеріне) баға белгілеу үшін басшылыққа алған кәсіпорынның жалпы принциптері. Ал баға стратегиясы дегеніміз – сол принциптерді іс жүзіне асыру үшін кәсіпорынның қолданылатын әдістер жиынтығы. /1, 30 б/
Сонымен қатар, нарықтық экономикада кәсіпорын баға саясатын жүргізгенде нарықтың құрылымының әсері мен маңызы зор. Яғни, нарық құрылымы бәсекелі болған жағдайда, жекелеген бәсекелес кәсіпорынлар нарықта бағаға әсер ете алмайды, олар бағаны белгіленген деп есептейді. Сондықтан олар максималды пайда табу үшін өндіріс көлемін, өндіріс шығындарын оптималдауды іске асырады. Ал монополиялық нарықтағы кәсіпорындардың монополиялық билікке ие болғандықтан, олар өздерінің өнімдеріне баға белгілей алады және олар бағаға байланысты әр түрлі саясаттар жүргізе алады. Мысалы, монополиялық кәсіпорынлар бағалық дискриминация саясататрын жүргізе алады және олар ол саясатты жүргізу арқылы қосымша табыс түсіреді.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек қана сұраныс пен ұсыныс деп төте айту қиындау. Өйткенi кәсіпорынлар белгiлi бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында және белгiлi рынок құрылымының негiзiнде әрекет жасайды.
Баға саясаты дегеніміз - өзінің тауарларына (қызметтеріне) баға белгілеу үшін басшылыққа алған кәсіпорынның жалпы принциптері. Ал баға стратегиясы дегеніміз – сол принциптерді іс жүзіне асыру үшін кәсіпорынның қолданылатын әдістер жиынтығы. /1, 30 б/
Сонымен қатар, нарықтық экономикада кәсіпорын баға саясатын жүргізгенде нарықтың құрылымының әсері мен маңызы зор. Яғни, нарық құрылымы бәсекелі болған жағдайда, жекелеген бәсекелес кәсіпорынлар нарықта бағаға әсер ете алмайды, олар бағаны белгіленген деп есептейді. Сондықтан олар максималды пайда табу үшін өндіріс көлемін, өндіріс шығындарын оптималдауды іске асырады. Ал монополиялық нарықтағы кәсіпорындардың монополиялық билікке ие болғандықтан, олар өздерінің өнімдеріне баға белгілей алады және олар бағаға байланысты әр түрлі саясаттар жүргізе алады. Мысалы, монополиялық кәсіпорынлар бағалық дискриминация саясататрын жүргізе алады және олар ол саясатты жүргізу арқылы қосымша табыс түсіреді.
1) Нысанбаев С.Н. Коммерциялық баға құру: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 358 бет.
2) «Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбеков. Алматы 2007 ж
3) «Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы. Қабылбеков М. Т
4) Бочаров К. «Корпоративные финансы»
5) «Қаржы есебін талдау» , оқу құралы. Алматы 2002 ж
6) Волков О.И., Скляренко В.К. Экономика предприятия: Курс лекций. -М.: Финансы и статистика, 2001 – 280с.
7) Стоянова Е. С. Финансовый менеджмент: теория и практика. – М.: “Перспектива”, 1996.
8) Горфинкель В.Я., Купряков Е.М. Экономика предприятия. М: Банки и биржи, 1996г.
9) Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1998. – 184 с.
10) Нурсеитов Н. А., Нурсеитов А. А. Финансовый менеджмент. – А, 1996.
11) Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия. – М, 1997.
12) Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРАМ, 1995.
13) Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С., Негашев Е.В. Методика финансового анализа предприятия. М.: Научно-производственная фирма «ЮНИ-ГЛОБ» совместно с издательско-полиграфическим объединением «МП», 1992.
14) Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. – 330б.
15) Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З:Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
2) «Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбеков. Алматы 2007 ж
3) «Кәсіпорын экономикасы», оқу құралы. Қабылбеков М. Т
4) Бочаров К. «Корпоративные финансы»
5) «Қаржы есебін талдау» , оқу құралы. Алматы 2002 ж
6) Волков О.И., Скляренко В.К. Экономика предприятия: Курс лекций. -М.: Финансы и статистика, 2001 – 280с.
7) Стоянова Е. С. Финансовый менеджмент: теория и практика. – М.: “Перспектива”, 1996.
8) Горфинкель В.Я., Купряков Е.М. Экономика предприятия. М: Банки и биржи, 1996г.
9) Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное пособие. – Алматы: Экономика, 1998. – 184 с.
10) Нурсеитов Н. А., Нурсеитов А. А. Финансовый менеджмент. – А, 1996.
11) Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия. – М, 1997.
12) Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Методика финансового анализа. – М.: ИНФРАМ, 1995.
13) Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С., Негашев Е.В. Методика финансового анализа предприятия. М.: Научно-производственная фирма «ЮНИ-ГЛОБ» совместно с издательско-полиграфическим объединением «МП», 1992.
14) Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. – 330б.
15) Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З:Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы: Экономика, 2001.
ЖОСПАР
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1. Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Шығынға негізделген баға құру және оның кемшіліктері
... ... ... ... ... ... ... ..7
II КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН НАРЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘСЕРІН
ТАЛДАУ
2.1 Баға саясатын қалыптастыру және құндылыққа негізделген баға құру
... ... 11
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу
саясаты мен стратегиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .16
2.3 ГЕРМЕС ЖШС-нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің
өзіндік құнының орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.23
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 2
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .34
КІРІСПЕ
Дамыған елдердің қазіргі кездегі экономикасы рыноктық сипатта. Негізгі
экономикалық проблемаларды шешуде рыноктық жүйе тиімді де серпімді болып
табылады. Бұл жүйе бір күнде пайда болған жоқ, ол ғасырлар бойы
қалыптасып, өркениетті түрге ие болды. Алдағы уақытта да әлем елдерінің
экономикалық келбетін анықтайтыны хақ. Елiмiздiң рыноктық экономикаға
өтуiне байланысты рыноктың қымет ету механизмiн және оның негiзгi
элементтерiн талдап, оларды экономикамыздың тиiмдi дамуына қолдана бiлу
бүгiнгi күн тәртiбiнiң өзектi мәселесi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек
қана сұраныс пен ұсыныс деп төте айту қиындау. Өйткенi кәсіпорынлар белгiлi
бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында және белгiлi рынок құрылымының
негiзiнде әрекет жасайды.
Баға саясаты дегеніміз - өзінің тауарларына (қызметтеріне) баға
белгілеу үшін басшылыққа алған кәсіпорынның жалпы принциптері. Ал баға
стратегиясы дегеніміз – сол принциптерді іс жүзіне асыру үшін кәсіпорынның
қолданылатын әдістер жиынтығы. 1, 30 б
Сонымен қатар, нарықтық экономикада кәсіпорын баға саясатын
жүргізгенде нарықтың құрылымының әсері мен маңызы зор. Яғни, нарық құрылымы
бәсекелі болған жағдайда, жекелеген бәсекелес кәсіпорынлар нарықта бағаға
әсер ете алмайды, олар бағаны белгіленген деп есептейді. Сондықтан олар
максималды пайда табу үшін өндіріс көлемін, өндіріс шығындарын оптималдауды
іске асырады. Ал монополиялық нарықтағы кәсіпорындардың монополиялық
билікке ие болғандықтан, олар өздерінің өнімдеріне баға белгілей алады және
олар бағаға байланысты әр түрлі саясаттар жүргізе алады. Мысалы,
монополиялық кәсіпорынлар бағалық дискриминация саясататрын жүргізе алады
және олар ол саясатты жүргізу арқылы қосымша табыс түсіреді.
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын Кәсіпорынның баға
саясаты деп алдым.
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1.1 Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы
Рынокты реттеуде, бағаға елеулі әсер ететін, сұраныс пен ұсыныстың
ара қатынасы үлкен роль атқарады. Бағаның жоғарлауы – өндірісті кеңейтуге,
ал төмендеуі – өндірісті қысқартуға көтермелейді. Нәтижесінде,
кәсіпкерлердің стихиялы әрекеттері жоғары немесе төмен деңгейдегі
оптималды пропорциялар орнатады. Реттеуші көрінбейтін қол әрекет етеді,
ол туралы Адам Смит былай деген: Кәсіпкер тек өз мүдделерін көздейді,
жеке бас пайдасын ойлайды және де бұл жағдайда көрінбейтін қол оны алдын-
ала ойламаған мақсатына жетелейді. Өзінің жеке мақсаттарына қол жеткізу
үшін, ол қоғамға бұрынғыдан да саналы түрде қызмет көрсетеді[1].
Рынок жағдайында байланысты баға туралы шешімдер, яғни баға құру
бағыты әр түрлі. Сондықтан ол шешімдердің кәсіпорын үшін салдары да әр
түрлі. Демек, баға деңгейін белгілеу алдында әрбір баға бағытын, оның терең
салдарын талдау қажет. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек дәл баға саясатын
белгілеп, анық баға стратегиясын ұстанған кәсіпорынлар рынокта жемісті
әрекет жасай алады. Осы екі басқа (баға саясаты, баға стратегиясы)
түсініктердің мәнін айыру қажет.
Біраз қайталап, жоғарыда келтірілген міндеттердің бірін еске
түсірейік. Айталық, кәсіпорын рыноктың кеңею мүмкіндігін үдете пайдаланып,
сату көлемін асыра ұлғайту үшін бағасын негізгі бәсекелестерден де одан әрі
төмендетуді ұйғарды делік. Міне, бұл кәсіпорынның баға саясаты, яғни баға
белгілеуді ұстаған приципі. Осы баға саясатын іске асыру үшін кәсіпорын оны
орындау тәртібін және шаралар жиынтығын, яғни баға сратегиясын белгілейді.
Мысалы, сатып алушыларға неше түрлі жеңілдіктер арқылы, айталық, оларға
тауарды тегін жеткізу, тегін орнату, тегін жөндеу, тұтыну несиесінарзан
беру, бағаны бірден немесе күн сайын, апта сайын белгілі мөлшерде кеміту,
тұтынушыларға сыйлық беру немесе сауда орындарында шай беру, ойын сауық
ұйымдастыру т.б.с.с. шаралар арқылы өзінің баға стратегиясын жүргізеді.
Егер кәсіпорын жұмсаған шығынын анықтап, белгілі пайда табу
тұрғысынан бағасын белгілеген болса, онда оның баға саясаты, онымен бірге
баға стратегиясы да болмағаны. Баға саясаты болған кәсіпорын мәселені
басқаша қарастырады: Әрекет жасайтын нақты рынокта бағаның деңгейі қандай
болуы мүмкін? Сол баға деңгейіне сәйкес пайда табу үшін шығындар көлемін
шектеу қолдан келе ме? Осы сұрақтарға жауап іздестірген кәсіпорынның баға
саясатының болғаны.
Сатып алушылардың табысы қандай бағаны көтере алады деген сұраққа
жауап іздеген кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясының болмағаны.
Баға саясаты мен баға стратегиясын қолданған кәсіпорын басқаша сұрақтарға
жауап іздестіреді: сатып алушылары үшін кәсіпорын тауарының құндылығы
қандай? Сол тауар құндылығына сәйкес бағаның белгіленгені жайлы сатып
алушыларды қалай сендіруге болады?
Тауар құндылығы, яғни тауар пайдалығының субъективті қабылдануы
бағаны ақтамаған жағдайда, білгір менеджер бағаны дереу төмендетудің
тауардың қындылығының (пайдалылығының) жойылғаны деп түсінеді. Ондай тауар
бағасы төмендесе де сұраныс таппай, өтпей қояды. Осыған байланысты бағаның
қандай деңгейі сату көлемін ойлаған мөлшерге, ойлаған рынок үлесі жеткізеді
дегент сұраққа жауап іздеген кәсіпорынның баға саясатының болмағанын
білдіреді. 2, 74 б
Білгір маман басқа сұрақтарға жауап іздестіреді: сату көлемінің
қандай мөлшері немесе рынок үлесінің қандай деңгейі кәсіпорынға ең үлкен
пайда береді? Мәселені осылай қойғанның өзі баға саясаты мен баға
стратегиясына кәсіпорынның сүйенгенін дәлелдейді. Демек, кәсіпорын баға
құру ісінде кездейсоқ себептерге, рынок ағынына сүйенбей, өзінің
белгіленген прициптеріне, соған сәйкес қолданатын әдістер жүйесіне сүйенуі
тиіс. Бұл кәсіпорынның баға құру стратегиясын қалыптастырып, жемісті
әрекетінің көптеген шарттарының бірі болмақ және кәсіпорынға қызмет
көрсететін бөлімдердің өзара ынтымақты әрекетіне жағдай тудырады. әдетте
баға саясаты мен баға стратегиясы болмаған кәсіпорында оның қаржы және
маркетинг қызметінің арасында жиі – жиі қайшылықтар қалыптасып, олардың
мүдделері үйлеспейді. Себебі маркетинг қызметі сатып алушылардың мүддесімен
санасады. Ал бағаны солардың тауарға берген субъективті құндылығы бойынша
белгілеуді қолдайды. Олай болмаса кәсіпорын комерциялық нысанасына жете
алмайды. Керісінше, қаржы қызметі бағаны пайданың көзі ретінде, шығынды
ақтаушы құралы ретінде қарастырады. Осыдан бағаның деңгейі өзгеше болуы
тиіс. Біріне – бірі осы мүдделерді үйлестіру үшін кәсіпорын басшылығы баға
саясатына сүйене отырып бұл қызметтердің алдына мынадай тлаптар қоюы тиіс:
қаржы мен бухгалтерлік есеп қызметі кәсіпорын шығындарын басқаруды игеріп,
ататп айтқанда, белгілеген өнім сапасын қамтамасыз ететін шығындардың
көлемін минимумға жеткізіп, маркетинг қызметінің алдына анық міндеттер
белгілеу үшін сату көлемі мен шығындар арасыдағы байланыстарды дәл
белгілеуі қажет.
Ал маркетинг қызмет кәсіпорынның бәсекедегі ұтымды жақтарына сүйене
отырып, оның комерциялық негізі бола алатын ұтымды өнім түрін, рынок
сегментінің таңдауды игеруі қажет. Саиып келе, дәлме – дәл айтқанда,
маркетинг және қаржы қызметкерлерінің арасындағы қайшылық кәсіпорын
басшылығының баға құруда орын алатын екі түрлі бапты анық ажыратпағаннан
болатыны белгілі. Ол шығынға немесе құндылыққа сүйенген баға құру баптары.
Олардың мәні кейінірек талданды. Ал олардың қысқаша мәндік сипатының
айырмашылығын мына сурет арқылы көрсетуге болады. 1, 32 б
а) Шығынға негізделген баға құру бабы
Өндіріс
Өнім техноло -
гиясы
Шы – Ба -
ғында ға
р
Баға
Сатып алушының ұтымы ҚҰНДЫ
ЛЫҚ
Кәсіпорын пайдасы
Кәсіпорын шығыны
Сурет-3 - Тауар құндылығы мен бағаның арақатынасы
Әрине, сатушы мен сатып алушылардың құндылықты бөлісу үрдісіне үшінші
рынок тұлғасы - бәсекелес кәсіпорынлар күшті ықпал тигізеді. Жалпы алғанда
баға саясатын құру және оның негізінде бағалардың нақты деңгейін белгілеу
үрдісі тауарды сатуға және пайда операциясына әсерін тигізетін факторларды
жинақтап ескеруді қажет етеді. Осы тұрғыдан алғанда кәсіпорын баға
саясатының қалыптасуы 4-ші суретте бейнеленген. 1, 40 б
Баға құру тактикасы дегеніміз кәсіпорын тауарының бағасын басқаруға
арналған баға мамандары алдына қойылған міндеттерді шешу үшін қолданылатын
нақты іс-әрекеті шараларының жиынтығы. Ол шаралардың қатарында түрлі баға
жеңілдіктері мен баға үстемелері қолданылады.
Нарықтық экономикада сондай-ақ тауардың пайдалылығы тауарға оның
түұтыну қасиеттерінің көрсеткіштеріне тұтынушы тарапынан берілген бағалау
арқылы анықталатыны ескерілуі тиіс. Экономикалық құндылық дегеніміз сатып
алушының қолы жежетін баламалы тауарлардың ішіндегі ең жақсы тауардың
бағасы плюс сол ең жақсы тауармен салыстырғандағы белгілі тауардың
қасиеттері құндылығының айырмасы.
Сурет-4 - Кәсіпорынның баға саясатының қалыптасуы
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу
саясаты мен стратегиялары
Жетiлген бәсекелi жағдайда кәсіпорынның көлемi шамалы болғандықтан
ол бағаға әсерiн тигiзе алмайды, ал монополиялық рынок бағаға өз
үстемдiлiгiн жүргiзедi.
Бәсекелес кәсіпорын нарықтық бағаға әсер ете алмайды, сондықтан ол
бағаны сырттан белгiленген баға ретiнде қабылдайды. Яғни, өндiрушi
өндiрiлген өнiмнiң кез-келген мөлшерiн рыноктық бағамен сатады. Олардың
сұраныс қисығы горизонталь болып қалады.
Р
Р0
D = MR
Q
Сурет- 5- Бәсекелес кәсіпорынның баға тұрақтығына байланысты сұраныс
қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q) тұрақты
бағамен (Po) сатылатындықтан, жалпы түсiм өсiмi немесе шектi түсiм MR
нарықтық бағаға тең болады, яғни MR = Po. Сондықтан жетiлген бәсеке
жағдайында шектi түсiм (MR) қисығы жеке кәсіпорынның сұраныс қисығымен
(D) сәйкес келедi 7, 130 б .
Кәсіпорынның жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi баға
көбейтiндiсiне тең , яғни TR = p * Q
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
Сондықтан қысқа және ұзақ мерзiмде кәсіпорын оңтайлы жағдай
қалыптастыру үшiн өнiм көлемiн немесе шығындарды өзгерту арқылы қол
жеткiзедi. Ал монополиялық рынок жетiлген бәсекелi рынокқа қарағанда
күрделi. Монополист кәсіпорын шығындарын есептеп қана қоймай, бағаның
ұтымды деңгейiн қалыптастыру керек, нарықта өзi жалғыз болғандықтан басқа
бәсекелестер кiргiзбеу үшiн немесе өнiм көлемiн арттыру үшiн көптеген iс-
шаралар жүргiзедi.
Бәсекелес кәсіпорын үшiн р бағасы Q өндiрiс көлемiне байланысты емес.
Сондықтан шектi табыс MR= р, сондай -ақ орташа табыс AR = р.
Бәсекелес кәсіпорынның бiрiншi әрекетi – пайданы мейлiнше арттыру.
Баға орташа жалпы шығындардың ең төменгi деңгейiнен жоғары делiк, яғни:
Р АСmin
(4)
Пайданы мейлiнше арттыру үшiн келесi жағдай орындалғанша:
MR ≥ МС немесе жетiлген бәсеке жағдайында Р ≥ МС, өйткенi MR=р. 7,132
бет.
Мейлiнше көп пайда мынадай теңдiк орындалған жағдайда шығарылатын
өнiм көлемiне Q * сәйкес келедi.
Р = МС
(5 )
Бұл шарт жетiлген бәсекелес кәсіпорын үшiн пайдасын ең жоғары
деңгейге жеткiзетiн шарт болып табылады. Оны келесi 6-шы суреттен көре
аламыз
Суреттен көрiп отырғанымыздай кәсіпорынның жалпы пайдасы АВСД тiк
төртбұрышының ауданына тең болады 2, 257 бет .
Жалпы TR табыстан барлық экономикалық жұмсаған шығынды алғанда
экономикалық пайда болады:
П = ТR – ТС
(1)
Мұндағы, П – пайда;
ТR - жалпы табыс;
ТС – жалпы шығындар 7,131 бет .
Баға МС
Р,АС
А
В Р= MR
Р
АС
D
С
min
О
Q * Q
Сурет-6 – Жетiлген бәсекелі кәсіпорынның пайдасын мейлiнше арттыру
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелес кәсіпорынның құрал- жабдығы тұрақты
болады да, ал өнiм шығару көлемi өзгерген кезде тек айнымалы ресурстар ғана
өзгередi, осыған сәйкес айнымалы шығындар өседi.
Орташа табыс – бұл шығаратын өнiм бiрлiгiне келетiн табыс.
AR = TR Q
(2)
Шектiк табыс – ол шығаратын өнiмдi бiр бiрлiкке көбейткенде түсетiн
қосымша табыс, яғни:
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша көбейту шарты
MR=MC.
МR = Р (1Е +1) = МС (6)
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге болады:
Р (1Е +1) = МС
(7)
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е 0, демек
монополиялық нарықта тауардың бағасы өндiрiстiң шектi шығынына қарағанда
жоғары болады, яғни Р МС. Пайданы барынша көбейту шартын 7- сурттен көре
аламыз 5, 310 бет .
Баға (Р) MC
Р1
Рm В
P2 А
MR AR
Q1 Q max Q2 Q
Сурет-7 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көрiп отырғанымыздай, монополиялық нарық бағасы өндiрiс
көлемi (Qm) мен сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесi арқылы анықталады.
Яғни монополиялық баға Pm болып табылады. Ол келесi формуламен анықталады.
Р = МС 1+1Ер
(8)
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi.
Біз нарықтық экономикада монополияның бағаға әсер ете алатынын
білеміз, яғни монополиялардың жүргізетін басты саясатының бірі баға
саясаты. Монополия көбінесе өз өнімдерін жоғары бір деңгейдегі бағада ұстап
тұрғысы келеді. Бірақ бұл бағаға тұтынушылардың бір бөлігі
қанағаттанғанымен, кейбір бөлігінде кәсіпорын өнімін сатып алуға табысы
жетпегендіктен мүлдем сұраныс болмауы мүмкін. Бұл жағдайда монополиялы
кәсіпорынның шығарылған өнімдері толық өтпей немесе өндіріс көлемі торлық
жұмыс істемей қысқаруы орын алады. Сондай-ақ асыра жоғары баға белгілеуден
жалпы қоғамға зияны тиуіне байланысты кәсіпорынға мемлекет баға саясатын
өзгертуді талап етуі мүмкін.
Сондықтан монополист кәсіпорын әр түрлі сатып алушылардың
мүмкіндігіне қарай бір тауарды әр түрлі бағамен сату саясатын жүзеге
асырады. Бұл саясатты бағалық дискриминация деп атайды. Мұнда, яғни
кәсіпорынның сол өнімге кеткен шығындары бірдей болғанымен, оны әр түрлі
бағамен сатады. Мысалы, қаладағы театрларда бағалық дискриминация саясаты
жиі қолданылады. Біз білетініміздей театрға кіру билеті ересектерге 500
теңге болса, ал балаларға 200 теңге, студентерге 300 теңге, сондай-ақ апта
күндеріне байланысты сенбі және жексенбі күндері сұраныстың көп болуы
себебінен баға жоғары болса, ал қалған күндері сол бағадан төмен болады.
Бұл дегеніміз адамдардың әр түрлі жағдайы және мүмкіншілігіне байланысты
театрдың күнделікті жұмыс істеп тұруы үшін жүргізіп отыратын баға саясаты.
Бұл саясатта монополист Q1 өнiм өндiрiп, P1 сатуға болады, ал қалған
Qm-Q1 партиясын Pm бағамен сатады. Онда монополист кәсіпорын пайдасы В
көлемдегі жоғарғы штрихталған аумаққа өседi. Оны келесі 8-ші суреттен көре
аламыз. 5, 322 б
P
P1 Монополист пайдасы
Pm
D
MC
Pc MR
Q1 Qm Q
Сурет-8 - Монополистің бағалық дискриминация саясаты
Бағалардың әр түрлілігі әр түрлі кәсіпорынлардың бәсекелестік күресте
қолданылатын саясаты, бірақ бұл бағалық дискримиинация болып табылмайды.
Өйткені жетілген бәсекелі рынокта кәсіпорынлар ең бастысы шығындарға
тәуелді болады. Себебі бәсекелік нарық болғандықтан көптеген кәсіпорынлар
бар, сондықтан шығындардан төмен баға белгілеу кәсіпорынның бәсекеге шыдай
алмай банкрот болуына алып келеді.
Сондықтан бағалық дискриминация саясатын тек қана монополиялық билікке
ие болып отырған кәсіпорынлар ғана жүргізе алады, себебі ол тұтынушының
мүмкіншілігіне байланысты шығындарды ескермей әр түрлі баға белгілейді.
Баға белгiлеу мен өнiм көлемiн анықтауда олигополия нарығы жетiлген
бәсеке мен монополия аралығында орын алады. Барлық моделдердi қарастырған
уақытта олигополиялық бәсеке пайданың азаюына, ал келiсiм мен бiрiгу
пайданың өсуiне әкелiп соқтыратынын көрсетедi. Пайда қуған жеке
кәсіпорынлар бiр-бiрiмен қатаң қақтығысқа түсуi мүмкiн (“баға қақтығысы”),
бұл кезде олардың әрқайсысы рынокты жаулап алу мақсатымен бағаны
төмендетедi. Баға бiрте-бiрте төмендеп, орташа шығын деңгейiне жетедi де
нәтижесiнде бұл кәсіпорынлардың экономикалық пайдасы нольге тең болады. Ал
кейбiр жағдайда кәсіпорынлар бiр-бiрiмен келiсiмге келiп, бағаны
жоғарылатып, пайдасын максималдауға ынталы болады. Бұл уақытта рынокты бөлу
туралы келiсiм жасалады, басқаша айтқанда, кәсіпорынлар бiрiгiп картель
құрады. Сонымен олигополист кәсіпорынларға өнiмдi сату көлемi мен баға
туралы жасырын немесе ашық келiсiмге келу тиiмдi, бiрақ бәсекелестiктiң
күштiлiгiне байланысты картель iшкi тұрақсыздықпен сипатталады. 3, 508 б
Сондай-ақ жетілген бәсеке нарығында кәсіпорынлар бағаны өзгерту саясатын
шығындарды немесе тауардың өзін өзгерте отырып ( қорабын, көлемін,
ыңғайлылығы, қосымша қызмет түрлері ) жүргізсе, ал монополия жағдайында
бағалық дискриминация саясаты шығындарды, өнімді өзгертпей-ақ бағаны
өзгерте алады.
Тауар рыногында бір баға белгілеуде тәжірибеге жүгінсек әрбір рыноктың
өз шекарасы бар. Рынокта көбінесе баға рыноктағы сұраныс пен ұсыныстың
қатынасынан анықталып, бағалар бірдей болып келеді. Бағаны рынокта
теңестіріп отыратын басты себеп бәсеке болып табылады, яғни сатушыларды
өзара бәсекелестіріп қояды. Бұл жерде клиент альтернативті жағдайды
таңдайды. Сондықтан сатып алушыларды бәсеке жағдайында болады. Олар тек
қана тауарға бәсекелестікке түспейді, сонымен қатар оның қанағаттандыру
әсерінен де бәсекеге түседі. Осындай жағдайлар тауарлардың және
қызметтердің бірдей, тұрақты бағамен сатылуына алып келеді.
Жетiлген бәсеке рыногындағы кәсіпорын басшысынан қарағанда
монополиялық кәсіпорын басшысының қызметi күрделi болып келедi. Өйткенi
жетiлген бәсекедегi кәсіпорын бағаға әсер ете алмауы себебiнен, ол тек қана
барлы қiс-шараларын өндiрiс шығындарынбарынша кемiтуге қолданылады, яғни
өнiм бағасы шектi шығындардан көп болмауы керек. Ал монополиялық кәсіпорын
басқарушысы шығындармен қоса бағаға әсер ете алатын болғандықтан және де
рынокта өзi ғана жалғыз қызмет еткендiктен әр түрлi саясаттар жүргiзiп
отырады. 9, 153 б
Мысалы, баға құруда әр түрлi тұтынушылар үшiн әр түрлi баға белгiлеу.
Ол үшiн монополист қолында рынок сұранысы, оның жағдайы туралы толық
ақпарат болуы керек. Сонымен бiз жұмыс барысында әрбiр рыноктық
стратегияның тұтынушылар ұтысын жаулап алу және оны кәсіпорынның қосымша
пайдасына айналдыруды өтемiз. Осының негiзiнде кең таралған әдiс бұл
бағалық дискриминация саясаты болып табылады. Мұнда әр түрлi сатып
алушыларға әр түрлi баға қалыптастырады.
2.3 ГЕРМЕС ЖШС-нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің
өзіндік құнының орны
ЖШС Гермес 1998 жылы сатушы кәсіпорын негізінде құрылған. Қазіргі
таңда ЖШС Гермес сусын өнімдері (СОСО-СОЛА, ПЕПСИ) нан, макарон,
кондитер, пряник, печенье, балмұздақ, сүт өнімдерін таратудан ірі
кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 90 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 60 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей сату бөлімдері кіреді:
1. Тоқаш - нан
2. Сусын, напиток
3. Макарон өнімдері
4. Печенье және пряник
5. Торт
6. Кондитерлік
7. Балмұздақ
8. Сүт өнімдері
9. Ет және шұжық өнімдер 12
ЖШС Гермес кәсіпорын шет елден және отандық жоғары сапалы
технологиялық құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап
онда өнімнің сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория)
жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
- тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
- тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
- сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын азайту,
бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің қызметін
байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың жарнама
саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды анықтау
үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг, ЖШС
Ардагер, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1. Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Шығынға негізделген баға құру және оның кемшіліктері
... ... ... ... ... ... ... ..7
II КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН НАРЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ӘСЕРІН
ТАЛДАУ
2.1 Баға саясатын қалыптастыру және құндылыққа негізделген баға құру
... ... 11
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу
саясаты мен стратегиялары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .16
2.3 ГЕРМЕС ЖШС-нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің
өзіндік құнының орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.23
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..3 2
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .34
КІРІСПЕ
Дамыған елдердің қазіргі кездегі экономикасы рыноктық сипатта. Негізгі
экономикалық проблемаларды шешуде рыноктық жүйе тиімді де серпімді болып
табылады. Бұл жүйе бір күнде пайда болған жоқ, ол ғасырлар бойы
қалыптасып, өркениетті түрге ие болды. Алдағы уақытта да әлем елдерінің
экономикалық келбетін анықтайтыны хақ. Елiмiздiң рыноктық экономикаға
өтуiне байланысты рыноктың қымет ету механизмiн және оның негiзгi
элементтерiн талдап, оларды экономикамыздың тиiмдi дамуына қолдана бiлу
бүгiнгi күн тәртiбiнiң өзектi мәселесi.
Қазiргi кезде нақты рыноктық қатынастар орнап, бағаны белгiлейтiн тек
қана сұраныс пен ұсыныс деп төте айту қиындау. Өйткенi кәсіпорынлар белгiлi
бiр рынокта, белгiлi бәсеке жағдайында және белгiлi рынок құрылымының
негiзiнде әрекет жасайды.
Баға саясаты дегеніміз - өзінің тауарларына (қызметтеріне) баға
белгілеу үшін басшылыққа алған кәсіпорынның жалпы принциптері. Ал баға
стратегиясы дегеніміз – сол принциптерді іс жүзіне асыру үшін кәсіпорынның
қолданылатын әдістер жиынтығы. 1, 30 б
Сонымен қатар, нарықтық экономикада кәсіпорын баға саясатын
жүргізгенде нарықтың құрылымының әсері мен маңызы зор. Яғни, нарық құрылымы
бәсекелі болған жағдайда, жекелеген бәсекелес кәсіпорынлар нарықта бағаға
әсер ете алмайды, олар бағаны белгіленген деп есептейді. Сондықтан олар
максималды пайда табу үшін өндіріс көлемін, өндіріс шығындарын оптималдауды
іске асырады. Ал монополиялық нарықтағы кәсіпорындардың монополиялық
билікке ие болғандықтан, олар өздерінің өнімдеріне баға белгілей алады және
олар бағаға байланысты әр түрлі саясаттар жүргізе алады. Мысалы,
монополиялық кәсіпорынлар бағалық дискриминация саясататрын жүргізе алады
және олар ол саясатты жүргізу арқылы қосымша табыс түсіреді.
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын Кәсіпорынның баға
саясаты деп алдым.
I КӘСІПОРЫННЫҢ БАҒА САЯСАТЫ МЕН БАҒА СТРАТЕГИЯСЫ
1.1 Нарықтық экономикадағы кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясы
Рынокты реттеуде, бағаға елеулі әсер ететін, сұраныс пен ұсыныстың
ара қатынасы үлкен роль атқарады. Бағаның жоғарлауы – өндірісті кеңейтуге,
ал төмендеуі – өндірісті қысқартуға көтермелейді. Нәтижесінде,
кәсіпкерлердің стихиялы әрекеттері жоғары немесе төмен деңгейдегі
оптималды пропорциялар орнатады. Реттеуші көрінбейтін қол әрекет етеді,
ол туралы Адам Смит былай деген: Кәсіпкер тек өз мүдделерін көздейді,
жеке бас пайдасын ойлайды және де бұл жағдайда көрінбейтін қол оны алдын-
ала ойламаған мақсатына жетелейді. Өзінің жеке мақсаттарына қол жеткізу
үшін, ол қоғамға бұрынғыдан да саналы түрде қызмет көрсетеді[1].
Рынок жағдайында байланысты баға туралы шешімдер, яғни баға құру
бағыты әр түрлі. Сондықтан ол шешімдердің кәсіпорын үшін салдары да әр
түрлі. Демек, баға деңгейін белгілеу алдында әрбір баға бағытын, оның терең
салдарын талдау қажет. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, тек дәл баға саясатын
белгілеп, анық баға стратегиясын ұстанған кәсіпорынлар рынокта жемісті
әрекет жасай алады. Осы екі басқа (баға саясаты, баға стратегиясы)
түсініктердің мәнін айыру қажет.
Біраз қайталап, жоғарыда келтірілген міндеттердің бірін еске
түсірейік. Айталық, кәсіпорын рыноктың кеңею мүмкіндігін үдете пайдаланып,
сату көлемін асыра ұлғайту үшін бағасын негізгі бәсекелестерден де одан әрі
төмендетуді ұйғарды делік. Міне, бұл кәсіпорынның баға саясаты, яғни баға
белгілеуді ұстаған приципі. Осы баға саясатын іске асыру үшін кәсіпорын оны
орындау тәртібін және шаралар жиынтығын, яғни баға сратегиясын белгілейді.
Мысалы, сатып алушыларға неше түрлі жеңілдіктер арқылы, айталық, оларға
тауарды тегін жеткізу, тегін орнату, тегін жөндеу, тұтыну несиесінарзан
беру, бағаны бірден немесе күн сайын, апта сайын белгілі мөлшерде кеміту,
тұтынушыларға сыйлық беру немесе сауда орындарында шай беру, ойын сауық
ұйымдастыру т.б.с.с. шаралар арқылы өзінің баға стратегиясын жүргізеді.
Егер кәсіпорын жұмсаған шығынын анықтап, белгілі пайда табу
тұрғысынан бағасын белгілеген болса, онда оның баға саясаты, онымен бірге
баға стратегиясы да болмағаны. Баға саясаты болған кәсіпорын мәселені
басқаша қарастырады: Әрекет жасайтын нақты рынокта бағаның деңгейі қандай
болуы мүмкін? Сол баға деңгейіне сәйкес пайда табу үшін шығындар көлемін
шектеу қолдан келе ме? Осы сұрақтарға жауап іздестірген кәсіпорынның баға
саясатының болғаны.
Сатып алушылардың табысы қандай бағаны көтере алады деген сұраққа
жауап іздеген кәсіпорынның баға саясаты мен баға стратегиясының болмағаны.
Баға саясаты мен баға стратегиясын қолданған кәсіпорын басқаша сұрақтарға
жауап іздестіреді: сатып алушылары үшін кәсіпорын тауарының құндылығы
қандай? Сол тауар құндылығына сәйкес бағаның белгіленгені жайлы сатып
алушыларды қалай сендіруге болады?
Тауар құндылығы, яғни тауар пайдалығының субъективті қабылдануы
бағаны ақтамаған жағдайда, білгір менеджер бағаны дереу төмендетудің
тауардың қындылығының (пайдалылығының) жойылғаны деп түсінеді. Ондай тауар
бағасы төмендесе де сұраныс таппай, өтпей қояды. Осыған байланысты бағаның
қандай деңгейі сату көлемін ойлаған мөлшерге, ойлаған рынок үлесі жеткізеді
дегент сұраққа жауап іздеген кәсіпорынның баға саясатының болмағанын
білдіреді. 2, 74 б
Білгір маман басқа сұрақтарға жауап іздестіреді: сату көлемінің
қандай мөлшері немесе рынок үлесінің қандай деңгейі кәсіпорынға ең үлкен
пайда береді? Мәселені осылай қойғанның өзі баға саясаты мен баға
стратегиясына кәсіпорынның сүйенгенін дәлелдейді. Демек, кәсіпорын баға
құру ісінде кездейсоқ себептерге, рынок ағынына сүйенбей, өзінің
белгіленген прициптеріне, соған сәйкес қолданатын әдістер жүйесіне сүйенуі
тиіс. Бұл кәсіпорынның баға құру стратегиясын қалыптастырып, жемісті
әрекетінің көптеген шарттарының бірі болмақ және кәсіпорынға қызмет
көрсететін бөлімдердің өзара ынтымақты әрекетіне жағдай тудырады. әдетте
баға саясаты мен баға стратегиясы болмаған кәсіпорында оның қаржы және
маркетинг қызметінің арасында жиі – жиі қайшылықтар қалыптасып, олардың
мүдделері үйлеспейді. Себебі маркетинг қызметі сатып алушылардың мүддесімен
санасады. Ал бағаны солардың тауарға берген субъективті құндылығы бойынша
белгілеуді қолдайды. Олай болмаса кәсіпорын комерциялық нысанасына жете
алмайды. Керісінше, қаржы қызметі бағаны пайданың көзі ретінде, шығынды
ақтаушы құралы ретінде қарастырады. Осыдан бағаның деңгейі өзгеше болуы
тиіс. Біріне – бірі осы мүдделерді үйлестіру үшін кәсіпорын басшылығы баға
саясатына сүйене отырып бұл қызметтердің алдына мынадай тлаптар қоюы тиіс:
қаржы мен бухгалтерлік есеп қызметі кәсіпорын шығындарын басқаруды игеріп,
ататп айтқанда, белгілеген өнім сапасын қамтамасыз ететін шығындардың
көлемін минимумға жеткізіп, маркетинг қызметінің алдына анық міндеттер
белгілеу үшін сату көлемі мен шығындар арасыдағы байланыстарды дәл
белгілеуі қажет.
Ал маркетинг қызмет кәсіпорынның бәсекедегі ұтымды жақтарына сүйене
отырып, оның комерциялық негізі бола алатын ұтымды өнім түрін, рынок
сегментінің таңдауды игеруі қажет. Саиып келе, дәлме – дәл айтқанда,
маркетинг және қаржы қызметкерлерінің арасындағы қайшылық кәсіпорын
басшылығының баға құруда орын алатын екі түрлі бапты анық ажыратпағаннан
болатыны белгілі. Ол шығынға немесе құндылыққа сүйенген баға құру баптары.
Олардың мәні кейінірек талданды. Ал олардың қысқаша мәндік сипатының
айырмашылығын мына сурет арқылы көрсетуге болады. 1, 32 б
а) Шығынға негізделген баға құру бабы
Өндіріс
Өнім техноло -
гиясы
Шы – Ба -
ғында ға
р
Баға
Сатып алушының ұтымы ҚҰНДЫ
ЛЫҚ
Кәсіпорын пайдасы
Кәсіпорын шығыны
Сурет-3 - Тауар құндылығы мен бағаның арақатынасы
Әрине, сатушы мен сатып алушылардың құндылықты бөлісу үрдісіне үшінші
рынок тұлғасы - бәсекелес кәсіпорынлар күшті ықпал тигізеді. Жалпы алғанда
баға саясатын құру және оның негізінде бағалардың нақты деңгейін белгілеу
үрдісі тауарды сатуға және пайда операциясына әсерін тигізетін факторларды
жинақтап ескеруді қажет етеді. Осы тұрғыдан алғанда кәсіпорын баға
саясатының қалыптасуы 4-ші суретте бейнеленген. 1, 40 б
Баға құру тактикасы дегеніміз кәсіпорын тауарының бағасын басқаруға
арналған баға мамандары алдына қойылған міндеттерді шешу үшін қолданылатын
нақты іс-әрекеті шараларының жиынтығы. Ол шаралардың қатарында түрлі баға
жеңілдіктері мен баға үстемелері қолданылады.
Нарықтық экономикада сондай-ақ тауардың пайдалылығы тауарға оның
түұтыну қасиеттерінің көрсеткіштеріне тұтынушы тарапынан берілген бағалау
арқылы анықталатыны ескерілуі тиіс. Экономикалық құндылық дегеніміз сатып
алушының қолы жежетін баламалы тауарлардың ішіндегі ең жақсы тауардың
бағасы плюс сол ең жақсы тауармен салыстырғандағы белгілі тауардың
қасиеттері құндылығының айырмасы.
Сурет-4 - Кәсіпорынның баға саясатының қалыптасуы
2.2 Нарық құрылымының сипатына байланысты кәсіпорынның баға белгілеу
саясаты мен стратегиялары
Жетiлген бәсекелi жағдайда кәсіпорынның көлемi шамалы болғандықтан
ол бағаға әсерiн тигiзе алмайды, ал монополиялық рынок бағаға өз
үстемдiлiгiн жүргiзедi.
Бәсекелес кәсіпорын нарықтық бағаға әсер ете алмайды, сондықтан ол
бағаны сырттан белгiленген баға ретiнде қабылдайды. Яғни, өндiрушi
өндiрiлген өнiмнiң кез-келген мөлшерiн рыноктық бағамен сатады. Олардың
сұраныс қисығы горизонталь болып қалады.
Р
Р0
D = MR
Q
Сурет- 5- Бәсекелес кәсіпорынның баға тұрақтығына байланысты сұраныс
қисығы
Суреттен көрiп отырғанымыздай өндiрiлген өнiм тұрақты (Q) тұрақты
бағамен (Po) сатылатындықтан, жалпы түсiм өсiмi немесе шектi түсiм MR
нарықтық бағаға тең болады, яғни MR = Po. Сондықтан жетiлген бәсеке
жағдайында шектi түсiм (MR) қисығы жеке кәсіпорынның сұраныс қисығымен
(D) сәйкес келедi 7, 130 б .
Кәсіпорынның жалпы не ортақ табысы өндiрiс көлемiнен өндiрушi баға
көбейтiндiсiне тең , яғни TR = p * Q
Мұндағы: TR – жалпы түсiм;
р – баға;
Q - өнiм көлемi.
Сондықтан қысқа және ұзақ мерзiмде кәсіпорын оңтайлы жағдай
қалыптастыру үшiн өнiм көлемiн немесе шығындарды өзгерту арқылы қол
жеткiзедi. Ал монополиялық рынок жетiлген бәсекелi рынокқа қарағанда
күрделi. Монополист кәсіпорын шығындарын есептеп қана қоймай, бағаның
ұтымды деңгейiн қалыптастыру керек, нарықта өзi жалғыз болғандықтан басқа
бәсекелестер кiргiзбеу үшiн немесе өнiм көлемiн арттыру үшiн көптеген iс-
шаралар жүргiзедi.
Бәсекелес кәсіпорын үшiн р бағасы Q өндiрiс көлемiне байланысты емес.
Сондықтан шектi табыс MR= р, сондай -ақ орташа табыс AR = р.
Бәсекелес кәсіпорынның бiрiншi әрекетi – пайданы мейлiнше арттыру.
Баға орташа жалпы шығындардың ең төменгi деңгейiнен жоғары делiк, яғни:
Р АСmin
(4)
Пайданы мейлiнше арттыру үшiн келесi жағдай орындалғанша:
MR ≥ МС немесе жетiлген бәсеке жағдайында Р ≥ МС, өйткенi MR=р. 7,132
бет.
Мейлiнше көп пайда мынадай теңдiк орындалған жағдайда шығарылатын
өнiм көлемiне Q * сәйкес келедi.
Р = МС
(5 )
Бұл шарт жетiлген бәсекелес кәсіпорын үшiн пайдасын ең жоғары
деңгейге жеткiзетiн шарт болып табылады. Оны келесi 6-шы суреттен көре
аламыз
Суреттен көрiп отырғанымыздай кәсіпорынның жалпы пайдасы АВСД тiк
төртбұрышының ауданына тең болады 2, 257 бет .
Жалпы TR табыстан барлық экономикалық жұмсаған шығынды алғанда
экономикалық пайда болады:
П = ТR – ТС
(1)
Мұндағы, П – пайда;
ТR - жалпы табыс;
ТС – жалпы шығындар 7,131 бет .
Баға МС
Р,АС
А
В Р= MR
Р
АС
D
С
min
О
Q * Q
Сурет-6 – Жетiлген бәсекелі кәсіпорынның пайдасын мейлiнше арттыру
Қысқа мерзiмдi кезеңде бәсекелес кәсіпорынның құрал- жабдығы тұрақты
болады да, ал өнiм шығару көлемi өзгерген кезде тек айнымалы ресурстар ғана
өзгередi, осыған сәйкес айнымалы шығындар өседi.
Орташа табыс – бұл шығаратын өнiм бiрлiгiне келетiн табыс.
AR = TR Q
(2)
Шектiк табыс – ол шығаратын өнiмдi бiр бiрлiкке көбейткенде түсетiн
қосымша табыс, яғни:
Ал монополиялық қысқа мерзiмдi жағдайда пайданы барынша көбейту шарты
MR=MC.
МR = Р (1Е +1) = МС (6)
Бұдан пайданы мейлiнше көбейту шартын келесi түрде көрсетуге болады:
Р (1Е +1) = МС
(7)
Жалпы жағдайда сұраныстың икемдiлiк коэфициентi Е 0, демек
монополиялық нарықта тауардың бағасы өндiрiстiң шектi шығынына қарағанда
жоғары болады, яғни Р МС. Пайданы барынша көбейту шартын 7- сурттен көре
аламыз 5, 310 бет .
Баға (Р) MC
Р1
Рm В
P2 А
MR AR
Q1 Q max Q2 Q
Сурет-7 – Монополистiң пайдасын барынша көбейту
Суреттен көрiп отырғанымыздай, монополиялық нарық бағасы өндiрiс
көлемi (Qm) мен сұраныс қисығының АR қиылысу нүктесi арқылы анықталады.
Яғни монополиялық баға Pm болып табылады. Ол келесi формуламен анықталады.
Р = МС 1+1Ер
(8)
Мұндағы, Р - монополиялық баға;
МС – шектi шығындар;
Ер – сұраныстың бағалық икемдiлiгi.
Біз нарықтық экономикада монополияның бағаға әсер ете алатынын
білеміз, яғни монополиялардың жүргізетін басты саясатының бірі баға
саясаты. Монополия көбінесе өз өнімдерін жоғары бір деңгейдегі бағада ұстап
тұрғысы келеді. Бірақ бұл бағаға тұтынушылардың бір бөлігі
қанағаттанғанымен, кейбір бөлігінде кәсіпорын өнімін сатып алуға табысы
жетпегендіктен мүлдем сұраныс болмауы мүмкін. Бұл жағдайда монополиялы
кәсіпорынның шығарылған өнімдері толық өтпей немесе өндіріс көлемі торлық
жұмыс істемей қысқаруы орын алады. Сондай-ақ асыра жоғары баға белгілеуден
жалпы қоғамға зияны тиуіне байланысты кәсіпорынға мемлекет баға саясатын
өзгертуді талап етуі мүмкін.
Сондықтан монополист кәсіпорын әр түрлі сатып алушылардың
мүмкіндігіне қарай бір тауарды әр түрлі бағамен сату саясатын жүзеге
асырады. Бұл саясатты бағалық дискриминация деп атайды. Мұнда, яғни
кәсіпорынның сол өнімге кеткен шығындары бірдей болғанымен, оны әр түрлі
бағамен сатады. Мысалы, қаладағы театрларда бағалық дискриминация саясаты
жиі қолданылады. Біз білетініміздей театрға кіру билеті ересектерге 500
теңге болса, ал балаларға 200 теңге, студентерге 300 теңге, сондай-ақ апта
күндеріне байланысты сенбі және жексенбі күндері сұраныстың көп болуы
себебінен баға жоғары болса, ал қалған күндері сол бағадан төмен болады.
Бұл дегеніміз адамдардың әр түрлі жағдайы және мүмкіншілігіне байланысты
театрдың күнделікті жұмыс істеп тұруы үшін жүргізіп отыратын баға саясаты.
Бұл саясатта монополист Q1 өнiм өндiрiп, P1 сатуға болады, ал қалған
Qm-Q1 партиясын Pm бағамен сатады. Онда монополист кәсіпорын пайдасы В
көлемдегі жоғарғы штрихталған аумаққа өседi. Оны келесі 8-ші суреттен көре
аламыз. 5, 322 б
P
P1 Монополист пайдасы
Pm
D
MC
Pc MR
Q1 Qm Q
Сурет-8 - Монополистің бағалық дискриминация саясаты
Бағалардың әр түрлілігі әр түрлі кәсіпорынлардың бәсекелестік күресте
қолданылатын саясаты, бірақ бұл бағалық дискримиинация болып табылмайды.
Өйткені жетілген бәсекелі рынокта кәсіпорынлар ең бастысы шығындарға
тәуелді болады. Себебі бәсекелік нарық болғандықтан көптеген кәсіпорынлар
бар, сондықтан шығындардан төмен баға белгілеу кәсіпорынның бәсекеге шыдай
алмай банкрот болуына алып келеді.
Сондықтан бағалық дискриминация саясатын тек қана монополиялық билікке
ие болып отырған кәсіпорынлар ғана жүргізе алады, себебі ол тұтынушының
мүмкіншілігіне байланысты шығындарды ескермей әр түрлі баға белгілейді.
Баға белгiлеу мен өнiм көлемiн анықтауда олигополия нарығы жетiлген
бәсеке мен монополия аралығында орын алады. Барлық моделдердi қарастырған
уақытта олигополиялық бәсеке пайданың азаюына, ал келiсiм мен бiрiгу
пайданың өсуiне әкелiп соқтыратынын көрсетедi. Пайда қуған жеке
кәсіпорынлар бiр-бiрiмен қатаң қақтығысқа түсуi мүмкiн (“баға қақтығысы”),
бұл кезде олардың әрқайсысы рынокты жаулап алу мақсатымен бағаны
төмендетедi. Баға бiрте-бiрте төмендеп, орташа шығын деңгейiне жетедi де
нәтижесiнде бұл кәсіпорынлардың экономикалық пайдасы нольге тең болады. Ал
кейбiр жағдайда кәсіпорынлар бiр-бiрiмен келiсiмге келiп, бағаны
жоғарылатып, пайдасын максималдауға ынталы болады. Бұл уақытта рынокты бөлу
туралы келiсiм жасалады, басқаша айтқанда, кәсіпорынлар бiрiгiп картель
құрады. Сонымен олигополист кәсіпорынларға өнiмдi сату көлемi мен баға
туралы жасырын немесе ашық келiсiмге келу тиiмдi, бiрақ бәсекелестiктiң
күштiлiгiне байланысты картель iшкi тұрақсыздықпен сипатталады. 3, 508 б
Сондай-ақ жетілген бәсеке нарығында кәсіпорынлар бағаны өзгерту саясатын
шығындарды немесе тауардың өзін өзгерте отырып ( қорабын, көлемін,
ыңғайлылығы, қосымша қызмет түрлері ) жүргізсе, ал монополия жағдайында
бағалық дискриминация саясаты шығындарды, өнімді өзгертпей-ақ бағаны
өзгерте алады.
Тауар рыногында бір баға белгілеуде тәжірибеге жүгінсек әрбір рыноктың
өз шекарасы бар. Рынокта көбінесе баға рыноктағы сұраныс пен ұсыныстың
қатынасынан анықталып, бағалар бірдей болып келеді. Бағаны рынокта
теңестіріп отыратын басты себеп бәсеке болып табылады, яғни сатушыларды
өзара бәсекелестіріп қояды. Бұл жерде клиент альтернативті жағдайды
таңдайды. Сондықтан сатып алушыларды бәсеке жағдайында болады. Олар тек
қана тауарға бәсекелестікке түспейді, сонымен қатар оның қанағаттандыру
әсерінен де бәсекеге түседі. Осындай жағдайлар тауарлардың және
қызметтердің бірдей, тұрақты бағамен сатылуына алып келеді.
Жетiлген бәсеке рыногындағы кәсіпорын басшысынан қарағанда
монополиялық кәсіпорын басшысының қызметi күрделi болып келедi. Өйткенi
жетiлген бәсекедегi кәсіпорын бағаға әсер ете алмауы себебiнен, ол тек қана
барлы қiс-шараларын өндiрiс шығындарынбарынша кемiтуге қолданылады, яғни
өнiм бағасы шектi шығындардан көп болмауы керек. Ал монополиялық кәсіпорын
басқарушысы шығындармен қоса бағаға әсер ете алатын болғандықтан және де
рынокта өзi ғана жалғыз қызмет еткендiктен әр түрлi саясаттар жүргiзiп
отырады. 9, 153 б
Мысалы, баға құруда әр түрлi тұтынушылар үшiн әр түрлi баға белгiлеу.
Ол үшiн монополист қолында рынок сұранысы, оның жағдайы туралы толық
ақпарат болуы керек. Сонымен бiз жұмыс барысында әрбiр рыноктық
стратегияның тұтынушылар ұтысын жаулап алу және оны кәсіпорынның қосымша
пайдасына айналдыруды өтемiз. Осының негiзiнде кең таралған әдiс бұл
бағалық дискриминация саясаты болып табылады. Мұнда әр түрлi сатып
алушыларға әр түрлi баға қалыптастырады.
2.3 ГЕРМЕС ЖШС-нің бағалық саясаты және оны қалыптастырудағы өнімнің
өзіндік құнының орны
ЖШС Гермес 1998 жылы сатушы кәсіпорын негізінде құрылған. Қазіргі
таңда ЖШС Гермес сусын өнімдері (СОСО-СОЛА, ПЕПСИ) нан, макарон,
кондитер, пряник, печенье, балмұздақ, сүт өнімдерін таратудан ірі
кәсіпорындар қатарында.
Қазіргі таңда кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшылар саны 90 адам,
соның ішінде негізгі өндіріс жұмысшылары 60 адамды құрайды.
Кәсіпорын құрамыны келесідей сату бөлімдері кіреді:
1. Тоқаш - нан
2. Сусын, напиток
3. Макарон өнімдері
4. Печенье және пряник
5. Торт
6. Кондитерлік
7. Балмұздақ
8. Сүт өнімдері
9. Ет және шұжық өнімдер 12
ЖШС Гермес кәсіпорын шет елден және отандық жоғары сапалы
технологиялық құралдармен жабдықталған. Кәсіпорын құрылған күннен бастап
онда өнімнің сапасын бақылап отыратын ішкі фирмалық жүйе (лаборатория)
жұмыс істейді.
Кәсіпорын стратегиясы:
- тұтынушыларға өнімдерді жеткізу, толық қызмет көрсету,
ассортиментті кеңейту;
- тұтынушы нарығын зерттеу, өнім бәсекелестігін жоғарылату, жеке
тапсырыстарды орындау;
- сауда жүйесінің жұмысын бақылау.
Фирма саясаты тауар айналымын және өндіріс шығындарын азайту,
бұл нарықтың көп бөлігін жаулап алуға көмектеседі.
Осы стратегияны жүзеге асыратын, барлық бөлімшелердің қызметін
байланыстыратын маркетинг бөлімі жұмыс істейді. Бұл бөлім фирманың жарнама
саясатымен айналысады және кәсіпорынның жұмысында жаңа бағыттарды анықтау
үшін нарықты зерттейді.
Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз байланысты.
Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС Мұнайтрейринг, ЖШС
Ардагер, ЖШС Әділет, АМЗ – Семей, сонымен қатар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz