Жер қабығы (құрамы, қозғалыстары), бедер туралы жалпы мәліметтер

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

МОДУЛЬ 1. ЖЕР ҚАБЫҒЫ (ҚҰРАМЫ, ҚОЗҒАЛЫСТАРЫ), БЕДЕР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.

№ 1-ші дәріс

Тақырыбы «Пәннің зерттеу объектісі, пәні және міндеттері. Жер қабығының құрамы. Тау жыныстары, олардың классификациясы және анықталуы. Геохронологиялық пен стратиграфиялық кестелер» (3 сағат)

Оқу курсының объектісі, пәні және міндеттері

Геология және геоморфология - өзара тығыз байланысқан, бірақ өздерінің жеке нысандары мен зерттеу әдістері бар, Жер туралы ғылымдар.

Геология жер қыртысының және жалпы Жердің құрамы, құрылымы, процестері мен даму тарихын, ал геоморфология - жер бетінің бедерін, оның пайда болуын, эволюциясын және Жердің басқа қабықтарымен байланысын зерттейді.

Геология мен геоморфология қалыптасуының қысқаша тарихы.

Қазіргі заманғы геология мен геоморфологияға өздерінің міндеттері мен ерекше зерттеу әдістері бар, бірнеше пәндерге тармақталу тән.

Табиғи процестерді зерттегенде теориялық білімдер, далалық бақылаулар және жиі жергілікті жерді үлгілеу қолданылады, лабораторияларда арнайы қондырғылар (аэродинамикалық трубалар, қайықтар, бассейндер және т. б. ) және математикалық үлгілеулер пайдаланылады.

Геология мен геоморфологияда топографиялық карталар кең қолданылады. Сонымен бірге қазіргі заманғы картография геологиялық-геоморфологиялық ғылымдармен терең, тығыз байланыста болмаса, оның дамуы мүмкін емес. Картографияланатын территорияның геологиялық, геоморфологиялық және жалпы физикалық-географиялық ерекшеліктерін жан-жақты білгенде ғана жоғары сапалы картографиялық жұмысқа қол жеткізе аласың.

Халық шаруашылығындағы карталарға қойылатын жоғары талаптарды қанағаттандыру үшін жергілікті жер құрылымының ерекшеліктерін және бедер түзуші процестердің даму бағыттарын дұрыс көрсету керек. Бұл талаптар келесілер:

бедер бейнесі географиялық тұрғыдан шындыққа сәйкес келуі керек (бедер ерекшеліктерін дұрыс көрсету қажет) ;
бедер нақты бейнеленуі керек (белгілі масштабтағы карталар үшін қойылған нұсқаулар шегінде)

3) бедер бейнесі көрнекті болуы тиіс, яғни бедер пішінінің кеңістіктік орналасуы туралы айқын көріністі беруі қажет.

Картографтармен бұл міндеттер геологиялық-геоморфологиялық және географиялық дисциплиналардан (пәндерден) жақсы білімі болған жағдайда ғана орындалады. Дұрыс құрастырылған және жақсы безендірілген топокарта жергілікті жерді бағалау үшін, табиғи және антропогендік процестерді анықтауда, табиғи ортан қорғау іс-шаралары үшін құнды материалдардың бірі болып табылады.

Жер қабығы - жер шарының жоғарғы қатты қабықшасы. Қазіргі таңда бізге оның орташа құрамы, құрылымының жалпы кескіні, құрлық шегіндегі бедер пішіні, олардың кеңістіктік орналасуы, басты процестері мен даму жолдары белгілі. Жер қабығының құрылысы мен дамуының көптеген мәселелері әлі де болжау сатысынан шыққан жоқ. Мысалы, тектогенездің жалпы қабылданған теориясы жоқ, жер қабығындағы вертикальді және горизонтальді қозғалыстардың рольдері жөнінде пікір-таластар бар және т. б.

Жер қыртысының құрамы. Тау жыныстарының классификациясы (жіктемесі)

Табиғи және жасанды ашылымдардан, шахталар мен бұрғылау ұңғымаларынан, яғни салыстырмалы аз тереңдіктерден алынған минералдар мен тау жыныстарды зертеу нәтижесінде жер қыртысының құрамы жөнінде ең шын (сенімді) мәліметтер алынған. Жер қыртысында 90-нан астам химиялық элементтер табылған, бірақ олардың 12-сі ғана кең таралғандар болып саналады және ол 99, 29%-ды құрайды. Жер қыртысының химилық құрамы А. Е. Ферсман бойынша төмендегідей:

Элементтер:

Элементтер

Өлшемдік пайыздар:

Өлшемдік пайыздар

Элементтер:

Элементтер

Өлшемдік пайыздар: Өлшемдік пайыздар

Элементтер:

Элементтер

Өлшемдікпайыздар:

Өлшемдік

пайыздар

Элементтер:

Оттегі

Кремний Алюминий Темір

Өлшемдік пайыздар:

49, J3 26. 00 ' 7, 45 "4, 20

Элементтер: Кальций Натрий Калии Магний

Өлшемдік пайыздар:

3, 25 2, 40 2, 35 2, 35

Элементтер:

Сутегі Титан Көміртегі

Хлор

Өлшемдікпайыздар:

1, 00

0, 61

0. Я5 0. 20

Жер қыртысын құрамындағы элементтер таза күйінде сирек кездеседі. Көбіне олар табиғи орталарда - литосферада, гидросферада және т. б. жүретін, физикалық-химиялық процестердің нәтижесінен қалыптасқан, күрделі химиялық қосындыларды түзейді.

Бұл қоспалар (таза күйінде кездесетін кейбір элементтер) минералдар деп аталынады.

Минералдардың көпшілігі қатты кристалдық денелер. Газ тәріздес, сұйық, коллоидтық заттар сирек кездеседі. Қазіргі уақытта көптеген мыңдаған белгілі минералдардың ішінен бірнеше ондағандары ғана жер қыртысының құрылымында маңызы зор, оның тау жыныстарының құрамына кіреді, олар тау жынысын түзейтін (қалыптастыратын) минералдар деп аталады. (1-ші кесте)

Тау жыныстарды түзейтін басты минералдар

Аты мен құрамы:

Аты мен құрамы

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы:

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы

Аты мен құрамы:

Кварц

SiO ₂

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық, гидротермальдық, метаморфтық, биогенді. Көптеген тау жыныстарының құрамында бар:магмалық қышқылдық, метаморфтық (кварцит), шөгінді (кварцты құм және құмтастар) және т. б.

Аты мен құрамы: Галит NaCl, сильвин KCl

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Ошөгінді, хемогенді. Пласттар мен линзалар, шөгінді жыныстардың ішіндегі кристалдар

Аты мен құрамы:

Кальцит

CaCO ₃

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Шөгінді, биогенді және хемогенді, гидротермальді және т. б. Әктастар мен мәрмәрларды түзейді, әксаз, әктасты-слюдалы тақтатастардың құрамына кіреді

Аты мен құрамы: Доломит О. . Мg(СОз) _я

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: О Шөгінді және гидротермальды. Шөгінді тау жыныстарымен бірге кездеседі

Аты мен құрамы:

Гипс

CаSО ₄ -2Н ₂ О,

ангидрит CaSO ₄

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: ОШөгінді, хемогенді. Пласттар мен линзалар, шөгінді жыныстардың ішіндегі кристалдар

Аты мен құрамы:

Оливин

(Мg, Fe) ₂ [SiO ₄ ], авгит (пироксен) Ca(Мg, Fe, Al) ∙[(Si, Al ₂ ) ∙

O ₆ ]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық. Басты тау жыныстардың құрамына кіреді

Аты мен құрамы: Роговая обманка (Са, Nа) ₂ (Mg, Fe″, Fe″′, AI) ₅ [OH] ₂ -[(Si, Al) ₄ O] ₂

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық, метаморфты. Орта және басты, сирек қышқылдық манмалық тау жыныстар мен метаморфтық тақтатастардың құрамында кездеседі

Аты мен құрамы: Биотит (қара слюда) K(Mg, Fe) 3∙[OH, F] 2 [AlSi3O10]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық, метаморфтық. Қышқылдық және орта магмалық тау жыныстарында, метаморфты тау жыныстарында (гнейс, тақтатас)

Аты мен құрамы: Мусковит (ақ слюда) KAl2[OH] 2-[AlSi3O10]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық, метаморфты, пневмато-литовое. Қышқылдық және орта магмалық тау жыныстарында, метаморфты тақтатастарда, гнейстерде, шөгінді тау жыныстарында (слюдалық саздар, құмдар және т. б. )

Аты мен құрамы: Каолинит Al4[Si4O10] -(OH) 8

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Шөгінді хемогенді, үгілу кезінде силикаттарды түзейді. Саздар тобындағы минералдар, яшмалармен бірге шөгінді тау жыныстарының құрамына кіреді

Аты мен құрамы: Ортоклаз (дала шпаты) K[AlSi3O8]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық, метаморфты. Қышқылдық, орта магмалық және кейбір метаморфты тау жыныстарына басты құраушы бөлігі ретінде кіреді. Үгілу кезінде саздар қалыптасады

Аты мен құрамы: Альбит (плагиоклаз) Na[AlSi3O8]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық және метаморфты. Анортитпен бірге қоспаларды түзейді (плагиоклаздар), олар басты және кейбір орта магмалық жыныстарда басты құраушы ретінде кездеседі

Аты мен құрамы: Анортит (плагиоклаз) Ca[Al2Si308]

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық және метаморфты. Альбитпен бірге қоспалар түзейді. Басты және кейбір орта (диорит) магмалық жыныстарда таралған

Аты мен құрамы: Нефелин Na[AlSiO4] .

Пайда болуы (жаралу, қалыптасу) мен таралуы: Магмалық. Фельдшпаттар тобындағы минерал. Кейбір орта магмалық тау жыныстардs& 09рамында болады

Тау жыныстарының минералды массалары күрделі, әрі заңды үйлесімді болып келеді және олар жер қыртысында пласт (қабат) немесе ірі жиналулар (денелер) түрінде жатады.

Минералдар мен тау жыныстарының қалыптасуы әр алуан. Осы белгілері бойынша (тегі) олар магмалық, шөгінді және метаморфты болып бөлінеді.

Магмалық минералдар мен тау жыныстар Жер қойнауында, жоғарғы қысым мен температура жағдайында түзіледі. Жанартау атқылаған жағдайда магмалық минералдар мен тау жыныстар Жер бетінде қалыптасады. Магмалық минералдар мен тау жыныстар жер қыртысындағы жалпы заттар массасының 1, 5% - ға дейінгі үлесін құрайды.

Магмалық тау жыныстардың химиялық құрамы мен құрылысы әртүрлі және магманың химиялық құрамының бірдей болмауымен және оның суыну және кристалдануы себепші болған.

Магманы құрамындағы кремний оксидінің - SiO ₂ мөлшеріне қарай: қышқылдық (SiO ₂ 65%-дан артық), орта (SiO ₂ 65-тен 52%-ға дейін), негізгі (басты) (SiO ₂ 52-ден 40%- дейін), ультранегізгі (SiO ₂ 40%-ға дейін) болып бөлінеді. Қышқылдық магмада салыстырмалы жеңіл элементтер (К, Аl, Na), ал негізгі және ультранегізгілерде - ауыр (Са, Мg, Fe) элементтер басым.

Магманың химиялық құрамымен тау жынысының минералдық құрамы анықталады.

Магмалық тау жыныстар қату және кристалдану жағдайына қарай: тереңдік (интрузивтік) және жер бетінде жайылғандар (эффузивті) болып бөлінеді. Магма жер бетіне шыққанда атмосфераға көптеген мөлшерде бу мен газдар бөледі, осы жағдайда ол лава деп аталады.

Магмалық тау жыныстардың пайда болу процестерін зерттеудің практикалық маңызы зор, өйткені осы жыныстармен пайдалы қазбалардың кен орындары тығыз байланысты.

Шөгінді (гипергенді) минералдар мен тау жыныстар Жер бетінде (құрлықта, теніздерде, көлдерде) немесе жер қыртысының жоғарғы зоналарында төменгі температура мен қысым жағдайында түзіледі және жинақталады. Бастапқы түзілген жыныстардың сыртқы агенттер мен заттардың әсерінен бұзылған өнімдері мен өсімдіктер мен жануарлардың (қаңқалары, діңдер, бақалшақтар) тіршілік әрекеті өнімдері негізгі материалдары болып табылады.

Шөгіді тау жыныстары келесідей түрлерге бөлінеді: сынықты (құмдар, малтатастар және т. б. ), сазды - химиялық қайта түзілу мен физикалық бұзылулар өнімдері, химиялық (тасты тұз, гипс және т. б. ), органогендік (ағзалық) (әктастар, шымтезектер және т. б. ), аралас - әртүрлі жағдайларда қалыптасқан минералды массалардың қосындылары (мысалы, сазды әктастар)

Метаморфты минералдар мен тау жыныстар жоғарғы температура мен қысым және ыстық бу мен газдар әсерінен түзіледі. Метаморфтануға магмалық, сонымен қатар шөгінді жынытар да ұшырауы мүмкін. Метаморфтану кезінде тау жыныстарының жаңа минералдармен байуы, қайта кристалдануы және т. б. өзгерістер жүруі мүмкін. Метаморфтану кезінде таза кварцты құмдар мен құмтастар кварцитке, әктастар - мәрмәрға, саздар сазды және слюдалы тақтастарға айналады. Негізгі және ультранегізгі магмалық жыныстардың метаморфтану нәтижесінде әртүрлі тақтатастар түзіледі.

Фация туралы түсінік. Орта мен барлық түзілетін тау жыныстары (немесе түзіліп қойған) арасындағы тығыз байланыс фация түсінігімен түсіндіріледі. . Олар қазіргі заманғы және қазбалы болып бөлінеді. . Шөгінді тау жыныстар үшін бұл фациялар түсініктері келесідей. Қазіргі заманғы фация - бірдей физикалық-географиялық жағдайлар, біркелкі флора мен фауна тән литосфера бетіндегі участок (мысалы, қалыпты тұзды, терең емес, жылы теңіз жағдайын сипаттайтын, маржанды рифтер фациясы; құрғақ климатқа тән тұзтұнбалы (тұзды) көлдер фациясы және т. б. ) . Қазбалы фация (литофация ) - пласт (қат) (қабат) . Мысалы, Москва төңірегінде теңіз жануарларының қалдықтары бар (маржандар, теңіз кірпілерінің қаңқалары, моллюска бақалшалары және т. б. ) көмір жүйесінің әктастары көрінеді. Олар терең емес жылы теңізде жинақталғандарына дәлел бола алады (қазіргі теңіз түбіндегі осы сияқты шөгінділердің түзілу жағдайын біле отыра біз айта аламыз) .

Фацияларды ірі бірліктерге-фация топтарына біріктіруге болады. Құмдар, ұйықтар фациясы бар теңіздің жағалаулық зонасы мысал бола алады. Құмтасты, сазды, тұзды көлдер фациясы бар шөл жағдайы тағыда бір мысал ретінде қарастырылады.

Физикалық-географиялықжағдай, тектоникалық режим мен басқа да факторлардың өзгеруінен түзілімдер құрамы да өзгереді, фация ауысады.

Нақты тектоникалық режим мен нақты құрылымдық зоналарға, тау жыныстары кешендері - формация сәйкес келеді. Қарқынды бұзылып жатқан тау етегіндегі теңіз түбінде жиналған саздар мен құмайттастар, құмтастар қабаттарының кезектесуінен тұратын терригенді флиш мысал бола алады. .

Тау жыныстарының түзілу заңдылықтарын біле, біз қазбалы фациялар мен формациялардан олардың түзілу жағдайларын қалпына келтіре аламыз, пайдалы қазбаларды іздестіре, тектоникалық қозғалыстар тарихын, бедер қалыптасуын зерттей аламыз.

Тау жынысы жастарын анықтау, геохронологиялық және стратиграфиялық шкалалары.

Тау жыныстарын зерттегенде олардың түзілу уақытын, абсолютті және салыстырмалы жастарын көрсету өте маңызды.

Тау жыныстарының абсолютті жасы тау жынысы және оның құрамында болатын минералдардағы радиоактивті элементтердің (уран, гелий, калий, көміртегі изотопы және т. б. ) қатынастары мен олардың ыдырау өнімдерін зерттеу жолымен анықталады. Бұл қатынас тау жынысының түзілген уақытына қарай өзгереді: онда радиоактивті элементтер саны азаяды, ыдырау өнімдерінің саны өседі. Табылған қатынас бойынша зерттелетін радиоактивті элементтің жартылай ыдырау кезеңін біле, сол минералдың түзілгеннен кейінгі уақытын есептейді.

Мысалы, уран үшін ол төмендегі формула бойынша анықталады: А= Pb/U ∙7, 0∙ 10 ⁸ жыл

Ленталық қабаттар деп аталатын жылдық қабаттарды есепту, түзілімнің абсолютты жасын анықтаудың тағы да бір тәсілі бола алады.

Тау жыныстарының (қабаттардың) салыстырмалы жасы стратиграфиялық және палеонтологиялық әдістермен анықталады.

Стратиграфиялық әдіс қабаттар мен магмалық денелердің өзара орналасуын зерттеуге негізделген. Геологиялық құрылымды сипаттағанда және бір-бірінен алыс орналасқан аудандардағы ашылымдарды үйлестіргенде, әсіресе қабаттардың күрделі (бұзылған) жатысында стратиграфиялық әдіс қанағаттандырарлықсыз нәтиже береді.

Палеонтологиялық әдіс ең ыңғайлы және кең қолданылатын әдіс болып табылады. Бұл әдісте қабат жасын, оның құрамындағы органикалық қалдықтар көмегімен анықтайды. Органикалық дүниенің даму процесінде қарапайым пішіндерден күрделі пішіндерге ауысулар, төменгі топтан жоғарыға өту, түр ауысулар жүрді. Жердегі өмір дамуын және тас, көмір кірікпелер түріндегі қазбалы жануарлар мен өсімдіктер қалдықтарын зерттеумен - палеонтология ғылымы айналысады. Әртүрлі ағзалардың өмір сүру уақытын білгенде және олардың қадықтарын-қаңқалары, бақалшақтары т. б. қабатта табылғанда, біз оның түзілу уақытын да анықтаймыз. Органикалық қалдықтар қазбалы жағдайда жақсы сақталуы керек, кең таралған және Жер дамуындағы қысқа кезеңдерінің ағзалар түрлері мен топтарына тиесілі болуы қажет. Мұндай қазбалы органикалық қалдықтар басқарушылар деп аталады. Оларға көбінесе жер шарының теңіздерін мекен еткен ағзалар қалдықтары жатады. Геологиялық қималарда континентальдық қалдықтарға қарағанда, теңіздік қалдықтар жиі кездеседі. Себебі, теңіз түзілімдер жиналуының басты облысы болып саналады, ал континентальдылар жиі бұзылуларға (үгілү, денудация) көп ұшырайды.

Бұрын Жерде болған басты физикалық-географиялық жағдайларды қайта қалпына келтіру үшін (палеогеографияның міндеттері), қазбалы фацияларды талдау және актуализм принципі қолданылады.

Геохронологиялық шкала Жер дамуы кезеңдерінің даталанған геологиялық мәліметтер негізінде құрастырылады.

Бұл этапты дәуірлерге, кезеңдерге, замандарға бөлу палеонтологиялық материалдарды зерттеу негізінде жүргізілген.

Геохронологияда уақытша және оларға сәйкес стратиграфиялық бірліктерді (стратиграфиялық шкала) белгілеу қажет.

Жер дамуының геологиялық кезеңдерін уақыт бойынша бес дәуірге бөлінеді - архей, протерозой, палеозой, мезозой және кайнозой. Геологиялық қималарда әрбір дәуірге қабат топтары сәйкес келеді. Дәуірлер кезеңдерге бөлінген, оларға қималарда қабат жүйелері сәйкес келеді. Кезеңдерді замандарға бөледі - қималарда оларға бөлімдер сәйкес. Дәуірлер ірі уақыт бірліктерін біріктіреді. Олар эондар (криптозой және фанерозой) деп аталынады. Криптоз о й архей және протерозой дәуірлерінен тұрады, ол дәуірлерді Жерде ішікі қаңқалары жоқ жануарлар түрлері дамыған және органикалық өмір қалыптасты; фанерозой палеозой, мезозой және кайнозой дәуірлеріне бөлінген (өз атын грек сөздері алған, фанерос-айқын және зое-өмір) .

Геохронологиялық шкаланың басты бөлімдері барлық мемлекеттердің геологиялық қызметтерінде қабылданған. Замандарды (бөлімдер) ғасырларға (жікқабаттар) бөлшектік бөлінулердің жиі жергілікті атаулары болады. Алыс территориялардың геологиялық қималарын өзара үйлестіру үшін, жер шарының геологиялық карталарын құрастыруда және басқада ғылыми, қолданбалы мақсаттар үшін бірдей шкала қажет.

Бірдей геохронологиялық шкала негізінде геологиялық карталар мен кескіндер үшін қабылданған бірдей шартты белгілер жүйесі жасалынған. Геологиялық карталарды жасау кезінде үш түрлі шартты белгілер қолданылады: олар түстік, индекстік (әріптік және сандық) және штрихтық (сызықтық) .

Лекция № 2

Тақырыбы «Бедер тұралы жалпы мәліметтер. Бедердің жасы және дамуы, негізгі бағыттары»

(3 сағат)

Бедер туралы жалпы мәліметтер

Әр алуан даму сатысында жатқан, бір-бірімен күрделі қатынаста, әрі қоршаған ортамен күрделі өзара байланыстағы көлемі, құрылысы және пайда болуы әр түрлі жер бетінің пішіндер жиынтығын бедер деп атайды.

Бедер пішіндерін табиғи деп атайды, ал қазір геометриялық фигуралармен (конус, пирамида, призма) салыстыруға болатын қарапайым жасанды денелер мен қуыстарды да жиі атайды. Бедердің күрделі пішіндері қарапайым пішіндердің тұтастығынан қалыптасады және олар өте үлкен көлемдерге жете алады, мысалы, материк, теңіз ойысы, таулы аймақ.

Бедер элементтері : жақтар - беткейлер беттері, қырлар - жақтардың тоғысу сызықтары, суайрықтар, беткей табаны, тальвегтер, жарқабақ сызықтары, шыңдар, седловин, аңғар сағалары, жыралар нүктелері және т. б . Бедер типі - Бедер типі - кең территорияларда қайталанылатын және түзілуі, құрылысы және дамуы ұқсас нақты пішіндер жиынтығы.

Бедер жіктемесі төмендегі белгілері бойынша жүргізіледі.

Сыртқы белгілері бойынша (морфологиялық) және көрші жатқан кеңістіктегі бедер пішінімен салыстыра отырып оң және теріс болып бөлінсе, олар ары қарай өз алдында тұйық және ашық болып бөлінеді; сонымен қатар тегіс (нейтралды) формалар да болады.

Тек бірдей морфологиялық сипаттамаларды ала отырып, бедерді толық сипаттау мүмкін емес. Морфометрияның міндеті болып саналатын, пішін көлемін (мөлшерін) көрсету маңызды толықтыруларға жатады.

Өлшемі бойынша бедерді келесідей түрлерге болады:

1. Ең үлкен (планетарлық) пішіндер.

2. Аса ірі (мега) формы.

3. Ірі (макро) формы.

4. Орта (мезо) формы.

5. Ұсақ (микро) формы.

6. Өте ұсақ (нано) формы.

7. Өте уақ (топографиялық кедір-бұдырлар) формы.

Бедердің сыртқы түрі мен өлшемі бойынша олардың түзілімі мен құрылымы туралы нақты айтуға болмайды. Бұл сұрақтың жауаптарын генетикалық классификация (жіктеме) береді .

Түзілуі (тегі) бойынша бедерді үлкен екі топқа бөледі:а) ішкі күштердің (эндргендік) іс-әрекетінен жасалынған пішіндер б) сыртқы күштердің (экзогендік) іс-әрекетінен жасалынған пішіндер. Біріншілері өз алдында жанартаулық және жер қыртысының қозғалыстарымен байланысты пішіндерге бөлінеді. Екіншілері үгілу процестерімен, мәңгі тоңның дамуымен, ағынды сулардың, жер асты суларының, теңіз, қар және мұз, жел, өсімдіктер, жануарлар, адамдар іс-әрекеттерінен және метеориттердің құлауынан пайда болған (ғарыштық) пішіндер.

Көптеген бедер түзуші агенттерге бұзу, тасымалдаушы және аккумулятивтік іс-әрекеттер тән. Сыртқы геологиялық агенттердің бұзу әркетін деструкция, тасымалдауды (шайылу, ысырылу) - денудация, ал заттардың жиналуын аккумуляция деп атайды. Қандай да болмасын геологиялық агенттің іс-әрекетін сипаттағанда арнайы терминология қолданылады.

Бедерді генетикалық ( тектік тұрғыдан) жіктеу геоморфологияда кең қолданылады. Ол жеке пішіндерді сиапаттағанда ғана емес, сонымен қатар олардың кешендерін - бедердің генетикалық типтерін сиапттағанда ыңғайлы, кез-келген табиғи агенттер әсеріндегі бедер дамуының басты заңдылықтарын зерттеуді жеңілдетеді.

И. П. Герасимов бедерді басты геоморфологиялық факторлар бойынша үш топқа бөлуге ұсынады: геотектура, морфоқұрылым және морфомүсін.

Бедердің жасы мен дамуының басты бағыттары

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.