Бөлшек және көтерме сауда кәсіпорны «Мерей» дүкенінің сервисін ұйымдастыруды талдау

ЖОСПАР

Кіріспе

I БӨЛШЕК ЖӘНЕ КӨТЕРМЕ САУДАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Бөлшек және көтерме сауданың табиғаты мен Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының түрлері

1. 2 Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының түрлері

II БӨЛШЕК ЖӘНЕ КӨТЕРМЕ САУДА КӘСІПОРНЫ «МЕРЕЙ» ДҮКЕНІНІҢ СЕРВИСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ

2. 1«Мерей» дүкенінің негізгі экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы және оларды талдау

2. «Мерей» дүкені негізінде Бөлшек және көтерме кәсіпорындарында қаржы-экономикалық көрсеткіштері мен қызмет көрсетуін талдау талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Елбасының 2007 жылдың 28 ақпанындағы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Бәсеке қабілеттілік ─ Қазақстанның әлемдік экономика мен қоғамдастыққа табысты кірігуінің кілті. Сондықтан да өткен жылдың өзінде біз жалпы қазақстандық жобамызды тұжырымдап, оны іске асыруды қолға алған болатынбыз. Бұл ─ біздің әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елінің қоғамдастығына қарай жедел жылжуымыздың және оның тұрақты мүшесі ретінде Қазақстанның тұғырнамасын нығайту» деген. Осы орайда кәсіпорындардың бәсеке қабілеттілігін жоғарылату мәселесі олардың қаржысын тиімді қолданудың, басқарудың тиімділігін жоғарылату мәселесімен тығыз байланыстылығына көз жеткізуге болады.

«Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық “орнын” иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз. Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамашылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жеке меншік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетуге, Жаңа экономика жаңа басқару шешімдерін қажетсінеді, ал ондай шешімдерді осы заманға сай ойлай білетін және түпкі нәтижеге бағдарланған мемлекеттік менеджерлер ғана қабылдауға қабілетті. » - деп айтып кеткен еді Республикамыздың Президенті Н. Ә. Назарбаев 2007ж. Қазақстан халқына арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауында.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Кәсіпорынның шаруашылық қызметі мен экономикалық жағдайын, кәсіпорын қаржысын басқару механизмін жетілдіру отандық экономика дамуының қазіргі сатысында өндірістің экономикалық тиімділігін жоғарылатудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық және нарықтық инфраструктураның өзгермелілігі жағдайында қаржылық менеджердің ағымдық күнделікті жұмысында айналым қаражаттарын басқару маңызды орынды алады, себебі осыдан кәсіпорынның сәтті және сәтсіз өндірістік-коммерциялық операцияларының себебін байқауға болады. Кәсіпорын қаржысының жеткіліксіздігі жағдайында оларды тиімді қолдану қазіргі кезде әрбір кәсіпорын қызметінің басым бағыттарының бірі болып табылады. Берілген жұмыстың өзектілігі кәсіпорынның одан әрі дамуы және бәсеке қабілеттілігін арттыруы үшін кәсіпорын қаржысын тиімді басқарудың маңыздылығымен анықталады.

Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорыннан өндіріс тиімділігін арттыруды ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу барысында өнім мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін, шаруашылық жүргізудің тиімді формаларын арттыруды және жүзеге асыруды талап етеді

Қ. Р. Президентінің Қазақстан халқына “Қазақстан-2030” жолдауында біздің мемлекеттің дамуының ақырғы мақсаты экономикалық өсу болып табылады, оның приоритеті берік, ертең және келер 30 жыл ішінде ең негізгісі болып табылатындығын айтады. Сауда экномикасының негізгі принциптері-ірі шаруашылық субъектіден талап ететін өзін-өзі қаржыландыру, өздерінің қызметінің нәтижесіне өздері жауап беруі үшін және шешім қабылдау үшін өзінің өнімін қандай көлемде сапада және қалай шығару керек, қаржылық ресурстарды тарту үшін пайдалану нұсқаны таңдау.

Пайда табудың негізгі мақсаты -сатып алушыға белгіленген дайын өнімнің көптеп шығуы, яғни саудадағы ұсыныс және сұраныс жағдайына қатысты. Сұраныс неғұрлым жоғары болса, ұсыныс соғұрлым көп болады-бұл сауда заңы. Бірақ ұсыныс назар аударуды әр қашан қажет етпейді, өйткені өндірушілермен ұсынылатын өнім сатып алушылардың жоғарғы талаптарына сай келмейді, сондықтан сатушы кінәлі болады. Саудада тауар өндірушілердің көп саны болған шарада шығарылатын өнім сапасының өсуі. Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын “Бөлшек және көтерме саудадағы тәуекелділік” деп алдым. Бұлойластырылған бағалық саясат жақсы нәтижеге жету тәсілі болып табылады.

Өндірістің экономикалық нәтижесі жалпы түрде өнімді сатудан табыс және олардың өндірісі мен ұйымдасу шығындарының айырмашылығымен анықталады, сондықтан ұйымдағы дайын өнім шығынына шығындар анализінің мүмкіндігін қайта бағалау қиын.

Нарықтық экономика және бәсеке жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің қызметін толық әрі нақты ақпаратсыз жүзеге асыру мүмкін емес. Және осындай жағдайларда кәсіпорын қызметі көптеген факторларға тәуелді, яғни оның ішіндегі ең бастысы өзінің бәсекелік күресіндегі стратегиясы мен ресурстарды пайдаланудың тиімділігі.

Тәжірибеден өту барысында коммерциялық құпия болып табылмайтын барлық құжаттар қолданылды. Кәсіби тәжірибе жөніндегі есеп кіріспеден, есептен қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімен тұрады.

1 БӨЛШЕК ЖӘНЕ КӨТЕРМЕ САУДАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

1. 1 Бөлшек және көтерме сауданың табиғаты мен Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының түрлері

Ұйымдастыру түріне қарай сауда ішкі нарықта көтерме және Бөлшек және көтерме болып бөлінеді.

Көтерме сауда - бұл бір фирманың екіншісіне тауарлардың ірі партиясын немесе көлемін сатуы. Сауда және өнеркәсіп кәсіпкерлері мен сауда-коммерциялықтардың арасында, сондай-ақ мемлекеттік ұйымдарымен де жүргізіледі. әдетте бұл дәстүрлі көтерме сауда орталықтарында жүзеге асады: арнайы көтерме нарығында, жәрмеңке, аукцион және тауар биржаларында.

Көтерме сауда қызметін ұйымдастырудың жалпы үш категориясы бар:

• өндірушілердің көтерме қызметі;
• өз бетінше іс-әрекеттегі коммерциялық ұйымдардың көтерме қызметі;
• агент пен брокерлер арқылы көтерме қызмет.

Тәуелсіз көтерме коммерциялық ұйымдар тауарға меншіккерлік құқықты иеленеді. Өндірушілердің көтерме қызмет құрылымында өндірушілер мен Бөлшек және көтерме арасында делдалдар бар, әдетте оларды дистрибьютерлер дейміз - өндірушілердің өкілдері. Американдық маркетингтің профессоры Ф. Котлердің айтуынша қазіргі уақытта тауар өндірушілердің (кәсіпорын, фирма) әр түрлі аудандарда өз делдалдарын табу мәселесі бірінші орында тұр.

Бөлшек және көтерме - бұл тұтынушыға тікелей көтерме саудагердің тауарды сатуы.

Сауданың ең маңызды объектілеріне аз ассортиментті арнайы магазиндер (мысалы, әйелдер киімі дүкені), сондай-ақ универсам, универмаг, кең профилді универсамдар жатады.

Бөлшек және көтерме саласында магазиннен басқа әр түрлі қызмет көрсететін бөлшек кәсіпорындар да жатады:клуб, мейрамхана, асхана, шаштараз, киім тазарту мекемесі және т. б.

Тауар ассортиментінін кеңдігі фирманын максаттары мен міндеттеріне байланысты. Нарықтың көп бөлігін камтуды максат ететін фирма аукымды тауар ассортиментіне ие болуы кажет, ал егер фирма тек пайда табуды көздесе, онда ол пайдалы тауарлардың санаулы ассортиментшен ғана шектеледі. Уакыт озған сайын фирманың тауар ассортименті едетте кеңейе түседі, ол өсу (наращивание) және толықтыру інасышение) арқылы жүзеге асырылады. Тауар ассортиментінің өсуі төменге, жоғарыға немесе екі бағытқа да бірдей жылжуы мүмкін.

Тауар ассортиментшің жоғарыға қарай өсуі. Екінші деңгейде, яғни нарықтың төменгі эшелонында әрекет жасаушы фирмалар оның жоғары сатысына қарай үмтылады. Нарықтың жоғарғы эшелоны өткізудің жоғары қарқынын және пайланың мол түсуін қажет етеді. Жоғарыға қарай өсу көптеген құралдар мен тәуекелділікті талап етеді. Себебі жоғары дең-гейдегі бәсекелестер нарықтың мықты позициясын қамти отырып, мүмкіндігі төмен бәсекелестеріне әсер ететін шешім кабылдай алады. Әлуетті тұтынушылар төменгі деңгейдегі фирмалар жоғары сапалы тауар шығаруға мүмкіндігі бар екендігіне сенбеуі мүмкін. Ең бастысы, нарықтың жоғары деңгейінде қызмет көрсетуге фирма қызметкерлері мен делдалдарының кәсіби біліктілілігі мен қабілетгілігі жетпеуі мүмкін.

Тауар ассортиментінщ төменге қарай өсуі. Көптеген фирмалар нарықтың алдыңғы қатарында, яғни оның жоғарғы эшелонында орналасқысы келеді. Алайда, фирма өзінің өндірісі мен тауарлық ассортиментін кеңейту үшін басқа да нарық эшелонын қамтуға тырысады. Фирмалар төменге қарай өсуді нарықтың жылдам дамушы сегментіне ұмтылатын бәсекелестерді тежеу үшін қолдануы мүмкін. Бірқатар американдық фирмалар («Форд», «Дженерал Моторс») 70-жылдардың басында ассортименттерін төменге қарай ұлғайтпағаны, яғни нарықтың төменгі эшелондарын игермегендігі үлкен қателік болды. Мұны жапон фирмалары тиімді пайдаланып, АҚШ автомобнль нарығының айтарлықтай бөлігін қамтып алды.

Тауар ассортиментінің жоғары және төмен өсуі. Нарықтың орта эшелонында әрекет ететін фирмалар өз тауар ассортиментін бір мезгілде жоғарыға да, төменге де өсіру туралы шешім қабылдауы мүмкін. Ол үшін фирма айтарлықтай жетілген тауарларды шығарып, оларды төменгі нарық эшелонындағы бағамен сатуы қажет. Фирма жоғарыға қарай өсуі үшін жоғары сапалы тауарлар шығарып, оны наірықтың жоғарғы бөлігіндегі бағадан төменірек бағамен сатуы тиіс. Осындай амал қолдану арқылы «8опу» корпорациясы дербес аудиоплеерлердің әлемдік нарығында алдыңғы қатарға шықты.

Тауар ассортиментін толықтыру. Тауар ассортиментін толықтырудың бірнеше себептері бар:

• табысты көбейту қажеттілігі;

• ассортиментті кеңейтуді сүрайтын делдалдардың пікірінескеру;

• фирманың іске қосылмаған өндірісін жүзеге асыру;
• бәсекелестердің іс-қимылын бейтараіггандыру.

Тауар ассортиментін толықтыру үшін өндіріліп жатқан өнімдерден жаңа тауар айтарлықтай ерекшеленуі керек

Алайда, тауар ассортиментінің толығуы жалпы табыстың қысқаруына әкеп соғады. Себебі, тауарлар бір-бірімен өзара бәсекеге түседі, ал тұтынушы оларды таңдауда қиналуы мүмкін.

Бөлшек және көтерме, Құрама Штаттарда ең ірі жұмыс салаларының бірі. Бөлшек және көтерме дүкендері жалпы кооммерциялық кәсіпорындардың, шамамен алғанда 25% құрып, елдегі жұмыс орны көздері бойынша үшінші орынға шығып, оның жұмыстаршыларымен, қызметкерлерінің штаты 16 млн. адамға жетеді. Бөлшек және көтерме, құрамына 1, 5 млн. астам бір орынды және 340 мыңнан астам кәсіпорынды сауда кәсіпорындарынан құралып, олардың жалпы сауда айналымы 1981 ж. 1038 мың. долл. болған.

Сауда қоғам кластарының бірімен немесе жалпы нақты орындалуына қарамастан, өз жұмыстарының тез өзгеретін орталық жағдайында өтетінін Бөлшек және көтерме сатушылары ұғына бастаған. Кешегі Бөлшек және көтерме формуласы бүгінгі жағдайда іске және көне галантереялық дүкендер жүйесі, «У. Т. Грант» пен универсамдар арасындағы көлем жағынан сегізінші орындағы «Фуд Фэйр» қайда жоғалды? Ұлы жүйелі «Эй энд Пи» қандай жағдайда ұшырады? Өткенде монополистік колосс» деп саналатын, майда бәсекелестердің тағдырын шешуші және трестерге қарсы күресушілердің мишені іспетті қазіргі «Эй энд Пи» жүйесі тісінен айырылып, тозған ұқсап отыр. Аралас ассортиментті әмбебап дүкендер жүйесі бойынша төртінші орындағы «Монтгомери Уорд» қандай жағдайға ұшырады? Ол өзінің бұрынғы даңқын қайта болдыруды іздестірумен айналысуда. Тіпті «Сирс» корпорациясының жағдайы онша емес.

Корпорация өзінің бұрынғы жағдайын қалпына келтіру үшін 80-ші жылдары не істеп жатыр? Ол мынадай стратегияның жолдарын ұстап отыр: ең тұрақты нарық «орта класты американдықтар» екенін мойындаған. «Сирс» енді ықпалды сатып алушылардың санынан көбейту талабынан бас тартқан. Оның орнына корпарация өзінің қазіргі сатып алушыларына несие беру арқылы байланысты нығайтып, өз тауарларымен қызметтерін тек осыларға бағыттайды. Мысалға, 1981 ж. «Сирс» корпорациясы жылжымайтын мүліктермен айналысатын фирманы және инвестициялық компонияны, олардың қызметтерін клиенттерге ұсыну үшін сатып алған. Және тағы бір өзгеріс: бүтінде «Сирс» өз дүкендерінде «Леви Сирс» маркалы джинстер және киімдерімен сауда жасайды. Қазіргі Бөлшек және көтерме сатушылары өзгеріс нышандарын ұқыпты бақылап, өз стратегиясын кеш қалғаннан гөрі бұрын өзгеруге дайын болу керек. Дегенмен, стратегияны турылы шешім қабылдауды іске асыру оңай нәрсе емес. Ірі Бөлшек және көтерме сатушысы өзінің басшылары «Жәй дұрыс мағына» деп санайтын саяси нұсқауларға көп жағдайларда тәуелді. Оның үстіне, ол дүкеннің өзгеріске ұшырауынан кейін де көп уақыттар тұтынушылардың ойында қалатын қоғамдық бейнеге де тәуелді.

Бөлшек және көтерме да ұсақ «жанұялық» да көп-ақ. Ұсақ-түйек Бөлшек және көтерме мен айналысушылар бірнеше себептерге байланысты маңызды рольдер атқарады. 1. Оларда кейін үлкен дүкендер қабылдайтын Бөлшек және көтерме сауданың жаңа формалары жиі пайда болады. 2. Олар тұтынушылар үшін өте ыңғайлы, олар барлық жерде кездеседі. 3. Олар көп жағдайларда икемділік көрсетеді және жеке-дара арнайы қызмет атқарады. Олар сатып алушыларға өзін қожа сезінуге мүмкіндік береді.

1. 2 Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының түрлері

АҚШ-та әртүрлі көлемді және фирмалы миллиондаған Бөлшек және көтерме орындары бар. Оның үстіне көне сауда формаларының бір қатар ерекшеліктерін қабылдаған жаңа Бөлшек және көтерме формалары пайда болуда. Мысалы, «К-Март» дүкен жүйелері универсам және арзан баға дүкендерінің дүкендерін үйлестірген. Әртүрлі тұтынушыларға әртүрлі сауда формалары ұнайтын болғандықтан тұтынушыларға әртүрлі деңгейдегі қызмет атқаратын кәсіпорындардың жұмыс атқаруы және табысты болуы мүмкін-ақ. 1-суретте төрт қызмет атқару деңгейі және осындай деңгейлерді әдетте пайдаланатын сауда мекемелері көрсетілген.

Өзіне-өзі қызмет атқаруға арналған болашақ сауда кәсіпорындары елде 30-жылдарға экономиканың деппрессиялық жағдайлары нәтижесінде тез өсе бастаған. Бүгінде өзіне-өзі қызмет жасау Бөлшек және көтерме дүкендерінің қызметтерін қоғамның барлық топтары, әсіресе күнделікті пайдалану және алдын-ала таңдалатын кейбір тауарларды сатып аларда кеңінен пайдалуда. Өзіне-өзі қызмет жасау саудада жеңілдік берудің негізі болып саналады. Уақыт үнемеуші сатып алушылар тауарларды іздеуге салыстыруға және таңдауға дайын.

ҚЫЗМЕТ САНЫНЫҢ ҚЫСҚАРУЫ ҚЫЗМЕТ САНЫНЫҢ ӨСУІ

Өзіне өзі қызмет жасау Тауар таңдау бостандығы Шектелген қызмет жасау Толық қызмет жасау

1-сурет. Бөлшек және көтерме сатушыларын тұтынушыларға атқаратын қызмет көлемі бойынша топтастыру

Тауарды таңдау бостандығы бар Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының қажетті жағдайда көмектесуін сұрауға болатын дүкеншілері болады. Клиент сауда келісімін тауар ақысын дүкеншіге келіп төлегеннен кейін аяқтайды. Таңдау бостандығы бар дүкендердің қосымша шығындары өзіне-өзі қызмет жасау дүкендеріне қарағанда жоғарырақ болады, өйткені онда қосымша қызметкерлерді ұстау қажет.

Шектелген қызмет атқаратын Бөлшек және көтерме кәсіпорындары «Сирс» типті жүйелер кездесетін сатып алушыларға жоғары деңгейлі қызмет көрсетеді, өйткені мұндай дүкендерде алдын ала таңдалатын тауарлар көбірек сатылатын болғандықтан, сатып алушыларға олар туралы көбірек ақпараттар қажет болады. Оның үстіне, мұндай дүкендерде, тұтынушыларға қызмет атқару деңгейі өте шектелген жәй дүкендерде кездеспейтін, тауарды көшеге шығарып сату және сатылған тауарды қайтарып алу сияқты қызметтер ұсынылады. Мұндай дүкендерді пайдалану шығыны жоғары.

Толық қызмет атқаратын Бөлшек және көтерме кәсіпорындарына сатушылары сатып алушыларға тауарды іздеу, салыстыру және таңдау кезеңдерінің бәрінде тікелей көмек көрсетуге дайын фершенбельді әмбебеп дүкендері жатады. Өзіне қызмет жасағанды қалайтын тұтынушылар тек осындай дүкендерді ұнатады. Олардың номенклатурасына арнайы сұранымдағы тауарлары және баяу өтетін тауарлар (модалы бұйымдар, ювилер бұйымдары кинокамералар) пайызының жоғарлылығы, сатылған тауарларды қайтып алуға либералды қарауы, несеилеудің әртүрлі түрлерін пайдалануы, ұзақ тұтынылатын тауарларға үйде техникалық қызмет көрсетуі, сатып алушыларға ыңғайлылық жасау үшін демалысқа және ресторанға қосымша бөлмелер бөлуі жатады. Осы қызметтердің бәрін орындауға қызметкерлер ұстау керектігі мұндай дүкендердегі қосымша шығындары жоғарылатады. Сондықтан соңғы бірнеше онжылдықтарда мұндай толық қызмет атқаратын Бөлшек және көтерме мекемелерінің бұлжымай қысқаруы таңданарлық нәрсе емес.

Бөлшек және көтерме кәсіпорындарын суреттегендей біз олардың басатапқы бірнеше параметрлер негізінде топтастырамыз: ұсынылатын тауар ассортименттері, бағаға деген көзқарасы, сауда қызметтерін жасау сипаттамалары, дүкеннің кімнің иелігінделігі және дүкендердің шоғырлану түрлері. Бөлшек және көтерме кәсіпорындарының түрлері 1 кестеде келтірілген, ал оларды суреттеу төменде келтіріледі.

Бөлшек және көтерме кәсіпорындарын түрлі әдістермен топтастыру

Бөлшек дүкендер тиіптері

I. Өткізетін өнімдердің түрлеріне байланысты бөлшектік дүкендер азық-түлік сататын және азық-түлік сатпайтын болып бөлінеді.

II. Тауарлық ассортименгі бойынша дүкендердің мына-дай типтері бар (14; 36) :

1. Супермаркеттер - үстеме бағасы жоғары емес, алуан түрлі тауар ассортименті бар, түтьінушылары өзіне-өзі қызмет көрсететін үлкен дүкендер. Олар орта есеппен саны 12 мыңға жететін түрлі өнімдерді сатады. Оның ішінде азық-түлікпен қатар, күнделікті өмірге қажет заттар да бар. Супермаркеттің ауданы 400 шаршы м. немесе одан да үлкен болуы мүмкін.

2. Суперсторлар. Сауда ауданы орта есеппен 3-тен 5 мың шаршы метрге дейін жетеді. Тұтынушыларға ұсынатын тауарларының саны супермаркеттерге қарағанда 2 есе көп. Көлемі жағынан орташа супермаркеттен 2 есе үлкен, көптеген қызмет түрлерін көрсетеді. Олардың ассорти-ментінде азық-түлік және азық-түлік емес тауарлары бар.

3. Гипермаркеттердің сауда ауданы 10 мыңнан 50 мыңға дейін шаршы метрге жетеді. Супермаркеттің, көпшілік тауар дүкендерінің, көтерме сауданың негізгі қағидаларын ұстанады. Ол азық-түліктің көптеген түрлерін, азық-түлік емес тауарлардың кейбір түрлерін (шаруашылық тауарларын, киім және тағы басқалары) ұсынады. Оларда мейрамхана, ойын бөлмелері, балаларға арналған бөлмелер бар. Тауар-ларды арзан бағамен сатады. Мысалы: АҚШ-тағы «Wal-Mart», Алматыдағы «Рамстор-Бутя» дүкендер жүйесі.

4. Cash & Carry дүкендері. Ауданы - 400 шаршы. м. жоғары. Жұмыс күшін үнемдеу арқылы тауарларын төмен бағамен сата алады. Көбіне азық-түлік тауарларын ұсынады.

5. Арнаулы дүкендер - тауарлардың жеке топтарыы, алуан түрлі ассортиментін ұсынатын дүкендер (киім-кешек, аяқ-киім, және т. б. )

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс