Қазақстан Республикасында шағын бизнестің қалыптасуы және дамуы
Қоғамымыздағы реформалаудың қол жеткен қомақты табыстарының бірі- орта таптың қалыптасуы болып табылады. Әміршілдік жүйедегі экономиканың күйреуі, жкелеген нарық элементтерінің пайда болуы, экономикалық өмірге бұрыңғы шаруашылық субъектілерден өзінің инновациялық мінез-құлқымен ерекшеленетін жаңа шаруашылық субъектілерін әкелді. Сонымен бірге қоғамымызда меншік иесі деген жаңа әлеуметтік топ топ қалып тасты. Осы орта таптың қалыптасуы, негізінен, орта және шағын кәсіпкерліктің дамуымен тікелей байланысты.
Шаруашылық жүргізудің жаңы формаларын қолданбай еліміздің экономикасын жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бірі- шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестікті дамытуда, тауар мен қызмет сұраныстарын қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздыө мәселесін тежеуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес шешуші фактор ретінде маңызды рөль атқарыды. Шағын бизнес ірі биснеске қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермеоі жағдайларға байланысты икемді, жаңадан жұмыс істер тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.
Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын тереңірек ашуымыз үшін, ең алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект- кәсіпкер, кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік.
Кәсіпкерлік қызмет- жеке тұлғаның өз күш-қабілетің танытуының, белгілі бір мақсаттарлы жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ адамдардың өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада кәсіпкер ірі өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта бизнестің, кәсіпкерліктің негізі адам қызметнің экономикалық танымында жатыр. Кәсіпкердің іс-әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе жалдамалы еңбекті пайдалануға негізделеді. Шағын және орта бизнесті жүргізушілер экономикалық мүддені білдіретін, сонымен қатар оған қатысшылар міндетті шарт жасасып ұйымдастырылады. Мұндай бизнес түрі- ұжымдық деп аталады. Жеке кәсіпкерге қарағанда жауапкерлігі шектеулі серіктестіктер көптеген мәселелерді шеше алады. Кәсіпкерлердің потенциалдық мүмкіндіктерін толық бағалау үшін олардың субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің мағызы зор. Номиналдыға кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы жатады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде әрбір ащзаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің қолынан келе бермейді. Сондықтан кәсіпкерліктің шын, нақты субъектісі- бұған деген алғы шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар жатады. Міне, осы адамдар экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыты алады.
Шаруашылық жүргізудің жаңы формаларын қолданбай еліміздің экономикасын жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның бірі- шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел экономикасын дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде және бәсекелестікті дамытуда, тауар мен қызмет сұраныстарын қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздыө мәселесін тежеуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес шешуші фактор ретінде маңызды рөль атқарыды. Шағын бизнес ірі биснеске қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермеоі жағдайларға байланысты икемді, жаңадан жұмыс істер тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.
Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын тереңірек ашуымыз үшін, ең алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект- кәсіпкер, кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік.
Кәсіпкерлік қызмет- жеке тұлғаның өз күш-қабілетің танытуының, белгілі бір мақсаттарлы жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ адамдардың өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада кәсіпкер ірі өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта бизнестің, кәсіпкерліктің негізі адам қызметнің экономикалық танымында жатыр. Кәсіпкердің іс-әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе жалдамалы еңбекті пайдалануға негізделеді. Шағын және орта бизнесті жүргізушілер экономикалық мүддені білдіретін, сонымен қатар оған қатысшылар міндетті шарт жасасып ұйымдастырылады. Мұндай бизнес түрі- ұжымдық деп аталады. Жеке кәсіпкерге қарағанда жауапкерлігі шектеулі серіктестіктер көптеген мәселелерді шеше алады. Кәсіпкерлердің потенциалдық мүмкіндіктерін толық бағалау үшін олардың субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің мағызы зор. Номиналдыға кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы жатады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде әрбір ащзаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің қолынан келе бермейді. Сондықтан кәсіпкерліктің шын, нақты субъектісі- бұған деген алғы шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар жатады. Міне, осы адамдар экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыты алады.
М.С. Бажиева, И.Т.Манабаева
Қазақстан Республикасында шағын бизнестің қалыптасуы және дамуы.
Қоғамымыздағы реформалаудың қол жеткен қомақты табыстарының бірі- орта
таптың қалыптасуы болып табылады. Әміршілдік жүйедегі экономиканың күйреуі,
жкелеген нарық элементтерінің пайда болуы, экономикалық өмірге бұрыңғы
шаруашылық субъектілерден өзінің инновациялық мінез-құлқымен ерекшеленетін
жаңа шаруашылық субъектілерін әкелді. Сонымен бірге қоғамымызда меншік иесі
деген жаңа әлеуметтік топ топ қалып тасты. Осы орта таптың қалыптасуы,
негізінен, орта және шағын кәсіпкерліктің дамуымен тікелей байланысты.
Шаруашылық жүргізудің жаңы формаларын қолданбай еліміздің экономикасын
жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның
бірі- шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел экономикасын
дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде
және бәсекелестікті дамытуда, тауар мен қызмет сұраныстарын
қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздыө
мәселесін тежеуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес
шешуші фактор ретінде маңызды рөль атқарыды. Шағын бизнес ірі биснеске
қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермеоі жағдайларға байланысты икемді,
жаңадан жұмыс істер тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.
Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын тереңірек ашуымыз үшін,
ең алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект- кәсіпкер,
кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік.
Кәсіпкерлік қызмет- жеке тұлғаның өз күш-қабілетің танытуының, белгілі
бір мақсаттарлы жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ адамдардың
өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада
кәсіпкер ірі өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта
бизнестің, кәсіпкерліктің негізі адам қызметнің экономикалық танымында
жатыр. Кәсіпкердің іс-әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе жалдамалы
еңбекті пайдалануға негізделеді. Шағын және орта бизнесті жүргізушілер
экономикалық мүддені білдіретін, сонымен қатар оған қатысшылар міндетті
шарт жасасып ұйымдастырылады. Мұндай бизнес түрі- ұжымдық деп аталады. Жеке
кәсіпкерге қарағанда жауапкерлігі шектеулі серіктестіктер көптеген
мәселелерді шеше алады. Кәсіпкерлердің потенциалдық мүмкіндіктерін толық
бағалау үшін олардың субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің мағызы
зор. Номиналдыға кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы жатады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде әрбір ащзаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға
құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің
қолынан келе бермейді. Сондықтан кәсіпкерліктің шын, нақты субъектісі-
бұған деген алғы шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар
жатады. Міне, осы адамдар экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыты
алады.
Кәсіпкерліктің объектісі- адамның белгілі қызметі. Кәсіпкерліктің
соңғы нәтижесі өндірілген өнім мен көрсетілген қызмет. Бірақ ең бастысы- әр
кәсіпкер оның тек өзіне тиімдісін, пайдалысын ғана жасайды. Міне, осы
себептен кәсіпкерлердің ең басты мақсаты- өз кәсіпрпынының пайдасын барынша
жоғарлату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал, кәсіпкердің
табысы көбіне оның бизнесті ұйымдастыруына тікелей байланысты. Қызметінің
бастапқы кезеңінд кәсіпкер қатаң бәсеке жағдайында нарықтан шығып қалмас
үшін өндіріс факторларын жүйелеудің жаңа жолдарын іздейді, яғни, бұл
кәсіпкерліктің ең басты мәселесі.
Сонымен, кәсіпкерлік- жаңа мүмкіндіктерді іздеу, жаңа технологияны
пайдалану, капиталды жұмсаудың тиімді салаларын іздеу, ескі ойлау
шеңберінен шығу. Басқаша айтқанда, өндірістің жаңа түрін ашып, дамыту,
тауарлар мен қызметтердің жаңа түрлерін шығару мақсатында ұйымдастыру
құрылымдарын өзгерту, сонымен қатар оларды жаңарту және өркендету. Мұндай
өзгерістердің түрлері әр-алуан жаңа кәсіпорындар ашу немесе ескі
кәсіпорындарды қайта құру, байланыстардың жаңа түрлерін ұйымдастыру немесе
ескілерін жою, модификациялау әрекеттерімен байланысты. Демек, нақты өмірде
кәсіпкерліктің объектісі- новаторлық, жаңашылдық мағынадағы ерекше өндіріс
және айырбас пен бөлудің түрлі факторларын жүйелеу болып табылады.
Елімізде отандық шағын бизнестің белсенді дамуы 1992-1993 жылдары
басталды. Осы бірнеше кезең ішінде мемлекеттің меншігі бірте-бірте жеке
мменшікке ауысты. Олар әртүрлі шаруашылық ассоциациялары, жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктер, шағын кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар
формаларында қайта құрылды.
Елдің кәсіпкерлікті дамытуда ынтасын арттыру үшін экономикалық,
әлеуметтік, құқықтық базасын құрып, оларды одан әрі жетілдіру керек.
Қазақстан Республикасында қалыптаса бастаған жалпы кәсіпкерлік қызметті
төрт түрге бөліп қарастыруға болады.Олар:
1. Өндірістік- оның ішінде инновациялық, ғылыми-тахникалық
жаңалықтарға сай тауар өндіру, қызмет көрсету және басқалар.
2. Коммерциялық- сауда-саттық, делдалдық, сауда үйлері, тауар
биржалары және т.б.
3. Қаржылық- банктік, сақтандыру, аудиторлық, лизингтік, қор
биржалары және т.б.
4. Кеңес берушілік- басқармалық, әкімшілік, маркетингтік, ақпараттық,
кадрларды дайындау және т.б.
Біздің республикамызда қаржылық кәсіпкерліктің банктік түрімен тек
қана банктер ғана айналыса алады.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға белсенді қатысшылары-
шағын және орта бизнес субъектілері- кәсіпкерлер, жеке адамдар,
бизнесмендер екендігі белгілі. Респбликамызда шағын және орта бизнестің
дамуына жан-жақты жағдайлар интенсивті түрде жасалынуда. Ал, оларға жекеше
тоқталсақ, меншікті жекешелендіру бағдарламасының жүруі, ол оө кезегінде
шағын бизнестің дамуының нағыз экономикалық негізі екенін есімізге алайық.
Кәсіпкер шағын және орта бизнес субъектісі ретіндеоның іс әрекеті әр кезде
де бергілі бір бағытқа ұйымдастырылады және оның нақты нысандары бар.
Кәсіпкерліктің шаруашылықты жүргізу тәсілі ретінде бірнеше жалпы белгілері
бар. Оның ішінде негізгісі- шарушылық сбъектілерінің еркіндігі мен
тәуелсіздігі. Олардың дербестігі нарық механизмі әрекетін ұамтамасыз ететін
тәртіпті қалыптастырады. Кәсіпкерліктің тәуелсіздігі оған экономикалық
ресурстарды алуға, осы ресурстардан өз қалауынша қызмет пен тауар қндіру
процесін ұйымдастыру және оларды нарықта кәсіпкердің ойлағанындай өткізе
алу құқығын береді. Материалдық ресурстар мен ақша капиталының иелері
бұларды өз қалауынша пайдалана алады. Әрбір қызметші өзі істей алатын
еңбекпен айналысуға құқығы бар. Кәсіпкерлікке тән тағы да біп сипат-
шаруашылық жүргізудегі тәуекелге бел бууы. Іске кірісер алдында болашақ
бұлдыр қиялдарды болжап білу және оны шеше алуы. Шаруашылықтың қауіп
қатері, тәуекелдің негізінде мүмкін болатын және шын мінңндегі шығындар мен
нәтижелердің ара қатнасы жатады.
Шағын және орта бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптаса басталуы
мен дамуы тауарлы нарықтың жеке кәсіпкерлік іс-әрекеттің кең ауқымға құлаш
жаюымен байланыстыруға болады. Әрине мемлекетіміздің тәуелсіздікке қол
жеткізуі, нарық экономикасына бет бұруының өзі елде кәсіпкерлік пен шағын
және орта бизнеспен айналысуға міндет етті. Бастапқы кезең ретінде көрінген
мұндай бизнес 199-1996 жылдары делдалдық қызмет ретінде жүзеге асты Ал одан
кейінгі 5-6 жылдар ішінде қолынан іс келетін азаматтар, заңды тұлғалар
әлемдік тәжірибені үйрету арқылы қалыптасқан бизнес кілті- өндіріс
екендігін түсінді. Республикамыз табиғи жер қойнауындағы ресурстарға бай,
жер ауқымы кең болғандықтан, ауыл шаруашылығында- фермерлік іс,, шаруашылық
қожалықтарын құру, төл өсіру, сүт тағамдарының көптеген түрлерін молынан
нарыққа шығару соңғы кезде кең дамып келеді.Қазақстан Республикасындағы
шағын және орта бизнес халықтың әл-ауқатының төмендеген кезінде, ел
экономикасы макроэкономикалық дағдарысқа ұшыраған кезінде де өміршең күй
танытты. Елдегі объективті және субъективті қиындықтар оның динамикалық
дамуына кедергі етуде. Объективті қиынтықтары, экономиканың жаппай
дағдарысқа ұшырауынан, бюджет тапшылығы, қаржылық ресурстар жетіспеушілігі,
міне осы мәселелер шағын және орта бизнестің кеі көлемде қарқын алуына
кедергі етуде. Нарықтық экономикаға таяну жақындаған сайын, мемлекеттің
инвестор ретіндегі рөлі төмендеуде. Мемлекет өз тарапынан бизнесті дамытуда
қолайлы климат жасауы, заңдық –нормативтік актілерді жолға қоюы, шетелдік
және отандық инвесторларды шағын және орта бизнесті дамыту жолында капитал
құюына тартуы, шағын және орта бизнесті қолдау мен дамыту бағдарламаларын
қолдайтын макроэкономикалық саясатты жасауы қажет.
Субъективті негіздегі қиындықтарға, негізінен былайша түсіндіруге
болады. Қоғамның сана сезімінде қалыптасып қалған пайда табу, табыс алу,
бай болу әрекеттерін әлі де болса, психологиялық жағынан дайындық жоқ.
Кәсіпкерлер тарапынан да нарықтың тез өзгеруіқозғалысына жылдам әрі тиімді
реакциясы толық әдетке енбеген. Кәсіпкерлер менеджмент, маркетинг
салаларының ққыр мен сырын әлі де түсінбеген. Шағын кәсіпорындардың
жұмысының тиімділігі- өнім өндірудегі тар мамандану ғана емес, еңбек
құраддарына да мамандануында. Мұндай өндірістер шектеулі тауар
ассортиментінің шығарып, қажет болған жағдайда оны тез ауыстыруы да мүмкін.
Шағын бизнестің дамуы транспорттық шығындар мен өнімдердің құрып қалуы
қаупін төмендетеді. Сонымен, шағын кәсіпорындар- негізінде алып
инфрақұрылымдық бөлімдердің (қоймалық, арнаулы коммуникациялар, көліктік
шаруашылықтар, тазалау құрылғылары) құрылуына көп шығындар жұмсалмайды.
Өндірістің аздаған көлемі бойынша тауарларды сату, айналымға жіберу,
материалдық-техникалық жабдықтауларды өнім дайын болған кезінде
реализациялау тез жүреді.
Егеменді Қазақстанымызда кәсіпкерлітің даму тарихына он жеті жыл
толды. Шағын кәсіпкерліктің өсу динамикасын келесі 1 және 2 кестелерден
көруге болады.
1 кесте
1993-1999 жылдар кезіндегі Қазақстан Республикасындағы шағын
кәсіпкерліктің өсу динамикасы.
Жылдар 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Кәсіпорындар 19060 20606 21260 17539 21907 31145 63422
саны
Өсу қарқыны,% 100 108 103 82 124 142 203
2 кесте
2000-2005 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасында шағын бизнестің қалыптасуы және дамуы.
Қоғамымыздағы реформалаудың қол жеткен қомақты табыстарының бірі- орта
таптың қалыптасуы болып табылады. Әміршілдік жүйедегі экономиканың күйреуі,
жкелеген нарық элементтерінің пайда болуы, экономикалық өмірге бұрыңғы
шаруашылық субъектілерден өзінің инновациялық мінез-құлқымен ерекшеленетін
жаңа шаруашылық субъектілерін әкелді. Сонымен бірге қоғамымызда меншік иесі
деген жаңа әлеуметтік топ топ қалып тасты. Осы орта таптың қалыптасуы,
негізінен, орта және шағын кәсіпкерліктің дамуымен тікелей байланысты.
Шаруашылық жүргізудің жаңы формаларын қолданбай еліміздің экономикасын
жандандыру, халқымыздың әлеуметтік хал-ахуалын көтеру мүмкін емес. Соның
бірі- шағын және орта бизнестің дамуы болып табылады. Ел экономикасын
дамытуда, нарықты қалыптастыруда, ірі өндірушілер монополиясын шектеуде
және бәсекелестікті дамытуда, тауар мен қызмет сұраныстарын
қанағаттандыруда, жалақы мен зейнетақыны уақытылы төлеуде, жұмыссыздыө
мәселесін тежеуде және жаңа технологияларды енгізуде шағын және орта бизнес
шешуші фактор ретінде маңызды рөль атқарыды. Шағын бизнес ірі биснеске
қарағанда нарыққа тез бейімді, өзгермеоі жағдайларға байланысты икемді,
жаңадан жұмыс істер тұрған өндіріс секторларында жұмыс істеуге қабілетті.
Шағын және орта бизнестің мәні мен мағынасын тереңірек ашуымыз үшін,
ең алдымен сол шағын және орта бизнесті алып жүруші субъект- кәсіпкер,
кәсіпкерлік терминіне тоқталып өтелік.
Кәсіпкерлік қызмет- жеке тұлғаның өз күш-қабілетің танытуының, белгілі
бір мақсаттарлы жүзеге асырушының тиімді тәсілі. Ол сондай-ақ адамдардың
өзіне сенімін арттырады, іскерлігін қалыптастырады. Экономикалық мағынада
кәсіпкер ірі өндірістік немесе құрылыс жобаларын басқарушы. Шағын және орта
бизнестің, кәсіпкерліктің негізі адам қызметнің экономикалық танымында
жатыр. Кәсіпкердің іс-әрекеті өзінің еңбек шығындарына немесе жалдамалы
еңбекті пайдалануға негізделеді. Шағын және орта бизнесті жүргізушілер
экономикалық мүддені білдіретін, сонымен қатар оған қатысшылар міндетті
шарт жасасып ұйымдастырылады. Мұндай бизнес түрі- ұжымдық деп аталады. Жеке
кәсіпкерге қарағанда жауапкерлігі шектеулі серіктестіктер көптеген
мәселелерді шеше алады. Кәсіпкерлердің потенциалдық мүмкіндіктерін толық
бағалау үшін олардың субъектілерін номиналды және нақты деп бөлудің мағызы
зор. Номиналдыға кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы жатады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде әрбір ащзаматтың кәсіпкерлікпен айналысуға
құқығы бар. Алайда, оны жүзеге асыру қоғам мүшелерінің кез-келгенінің
қолынан келе бермейді. Сондықтан кәсіпкерліктің шын, нақты субъектісі-
бұған деген алғы шарттары бар, ең бастысы капитал иемдену құқығы барлар
жатады. Міне, осы адамдар экономиканың кәсіпкерлік секторын құрып, дамыты
алады.
Кәсіпкерліктің объектісі- адамның белгілі қызметі. Кәсіпкерліктің
соңғы нәтижесі өндірілген өнім мен көрсетілген қызмет. Бірақ ең бастысы- әр
кәсіпкер оның тек өзіне тиімдісін, пайдалысын ғана жасайды. Міне, осы
себептен кәсіпкерлердің ең басты мақсаты- өз кәсіпрпынының пайдасын барынша
жоғарлату немесе шығындарын барынша азайту болып табылады. Ал, кәсіпкердің
табысы көбіне оның бизнесті ұйымдастыруына тікелей байланысты. Қызметінің
бастапқы кезеңінд кәсіпкер қатаң бәсеке жағдайында нарықтан шығып қалмас
үшін өндіріс факторларын жүйелеудің жаңа жолдарын іздейді, яғни, бұл
кәсіпкерліктің ең басты мәселесі.
Сонымен, кәсіпкерлік- жаңа мүмкіндіктерді іздеу, жаңа технологияны
пайдалану, капиталды жұмсаудың тиімді салаларын іздеу, ескі ойлау
шеңберінен шығу. Басқаша айтқанда, өндірістің жаңа түрін ашып, дамыту,
тауарлар мен қызметтердің жаңа түрлерін шығару мақсатында ұйымдастыру
құрылымдарын өзгерту, сонымен қатар оларды жаңарту және өркендету. Мұндай
өзгерістердің түрлері әр-алуан жаңа кәсіпорындар ашу немесе ескі
кәсіпорындарды қайта құру, байланыстардың жаңа түрлерін ұйымдастыру немесе
ескілерін жою, модификациялау әрекеттерімен байланысты. Демек, нақты өмірде
кәсіпкерліктің объектісі- новаторлық, жаңашылдық мағынадағы ерекше өндіріс
және айырбас пен бөлудің түрлі факторларын жүйелеу болып табылады.
Елімізде отандық шағын бизнестің белсенді дамуы 1992-1993 жылдары
басталды. Осы бірнеше кезең ішінде мемлекеттің меншігі бірте-бірте жеке
мменшікке ауысты. Олар әртүрлі шаруашылық ассоциациялары, жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктер, шағын кәсіпорындар, акционерлік қоғамдар
формаларында қайта құрылды.
Елдің кәсіпкерлікті дамытуда ынтасын арттыру үшін экономикалық,
әлеуметтік, құқықтық базасын құрып, оларды одан әрі жетілдіру керек.
Қазақстан Республикасында қалыптаса бастаған жалпы кәсіпкерлік қызметті
төрт түрге бөліп қарастыруға болады.Олар:
1. Өндірістік- оның ішінде инновациялық, ғылыми-тахникалық
жаңалықтарға сай тауар өндіру, қызмет көрсету және басқалар.
2. Коммерциялық- сауда-саттық, делдалдық, сауда үйлері, тауар
биржалары және т.б.
3. Қаржылық- банктік, сақтандыру, аудиторлық, лизингтік, қор
биржалары және т.б.
4. Кеңес берушілік- басқармалық, әкімшілік, маркетингтік, ақпараттық,
кадрларды дайындау және т.б.
Біздің республикамызда қаржылық кәсіпкерліктің банктік түрімен тек
қана банктер ғана айналыса алады.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға белсенді қатысшылары-
шағын және орта бизнес субъектілері- кәсіпкерлер, жеке адамдар,
бизнесмендер екендігі белгілі. Респбликамызда шағын және орта бизнестің
дамуына жан-жақты жағдайлар интенсивті түрде жасалынуда. Ал, оларға жекеше
тоқталсақ, меншікті жекешелендіру бағдарламасының жүруі, ол оө кезегінде
шағын бизнестің дамуының нағыз экономикалық негізі екенін есімізге алайық.
Кәсіпкер шағын және орта бизнес субъектісі ретіндеоның іс әрекеті әр кезде
де бергілі бір бағытқа ұйымдастырылады және оның нақты нысандары бар.
Кәсіпкерліктің шаруашылықты жүргізу тәсілі ретінде бірнеше жалпы белгілері
бар. Оның ішінде негізгісі- шарушылық сбъектілерінің еркіндігі мен
тәуелсіздігі. Олардың дербестігі нарық механизмі әрекетін ұамтамасыз ететін
тәртіпті қалыптастырады. Кәсіпкерліктің тәуелсіздігі оған экономикалық
ресурстарды алуға, осы ресурстардан өз қалауынша қызмет пен тауар қндіру
процесін ұйымдастыру және оларды нарықта кәсіпкердің ойлағанындай өткізе
алу құқығын береді. Материалдық ресурстар мен ақша капиталының иелері
бұларды өз қалауынша пайдалана алады. Әрбір қызметші өзі істей алатын
еңбекпен айналысуға құқығы бар. Кәсіпкерлікке тән тағы да біп сипат-
шаруашылық жүргізудегі тәуекелге бел бууы. Іске кірісер алдында болашақ
бұлдыр қиялдарды болжап білу және оны шеше алуы. Шаруашылықтың қауіп
қатері, тәуекелдің негізінде мүмкін болатын және шын мінңндегі шығындар мен
нәтижелердің ара қатнасы жатады.
Шағын және орта бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптаса басталуы
мен дамуы тауарлы нарықтың жеке кәсіпкерлік іс-әрекеттің кең ауқымға құлаш
жаюымен байланыстыруға болады. Әрине мемлекетіміздің тәуелсіздікке қол
жеткізуі, нарық экономикасына бет бұруының өзі елде кәсіпкерлік пен шағын
және орта бизнеспен айналысуға міндет етті. Бастапқы кезең ретінде көрінген
мұндай бизнес 199-1996 жылдары делдалдық қызмет ретінде жүзеге асты Ал одан
кейінгі 5-6 жылдар ішінде қолынан іс келетін азаматтар, заңды тұлғалар
әлемдік тәжірибені үйрету арқылы қалыптасқан бизнес кілті- өндіріс
екендігін түсінді. Республикамыз табиғи жер қойнауындағы ресурстарға бай,
жер ауқымы кең болғандықтан, ауыл шаруашылығында- фермерлік іс,, шаруашылық
қожалықтарын құру, төл өсіру, сүт тағамдарының көптеген түрлерін молынан
нарыққа шығару соңғы кезде кең дамып келеді.Қазақстан Республикасындағы
шағын және орта бизнес халықтың әл-ауқатының төмендеген кезінде, ел
экономикасы макроэкономикалық дағдарысқа ұшыраған кезінде де өміршең күй
танытты. Елдегі объективті және субъективті қиындықтар оның динамикалық
дамуына кедергі етуде. Объективті қиынтықтары, экономиканың жаппай
дағдарысқа ұшырауынан, бюджет тапшылығы, қаржылық ресурстар жетіспеушілігі,
міне осы мәселелер шағын және орта бизнестің кеі көлемде қарқын алуына
кедергі етуде. Нарықтық экономикаға таяну жақындаған сайын, мемлекеттің
инвестор ретіндегі рөлі төмендеуде. Мемлекет өз тарапынан бизнесті дамытуда
қолайлы климат жасауы, заңдық –нормативтік актілерді жолға қоюы, шетелдік
және отандық инвесторларды шағын және орта бизнесті дамыту жолында капитал
құюына тартуы, шағын және орта бизнесті қолдау мен дамыту бағдарламаларын
қолдайтын макроэкономикалық саясатты жасауы қажет.
Субъективті негіздегі қиындықтарға, негізінен былайша түсіндіруге
болады. Қоғамның сана сезімінде қалыптасып қалған пайда табу, табыс алу,
бай болу әрекеттерін әлі де болса, психологиялық жағынан дайындық жоқ.
Кәсіпкерлер тарапынан да нарықтың тез өзгеруіқозғалысына жылдам әрі тиімді
реакциясы толық әдетке енбеген. Кәсіпкерлер менеджмент, маркетинг
салаларының ққыр мен сырын әлі де түсінбеген. Шағын кәсіпорындардың
жұмысының тиімділігі- өнім өндірудегі тар мамандану ғана емес, еңбек
құраддарына да мамандануында. Мұндай өндірістер шектеулі тауар
ассортиментінің шығарып, қажет болған жағдайда оны тез ауыстыруы да мүмкін.
Шағын бизнестің дамуы транспорттық шығындар мен өнімдердің құрып қалуы
қаупін төмендетеді. Сонымен, шағын кәсіпорындар- негізінде алып
инфрақұрылымдық бөлімдердің (қоймалық, арнаулы коммуникациялар, көліктік
шаруашылықтар, тазалау құрылғылары) құрылуына көп шығындар жұмсалмайды.
Өндірістің аздаған көлемі бойынша тауарларды сату, айналымға жіберу,
материалдық-техникалық жабдықтауларды өнім дайын болған кезінде
реализациялау тез жүреді.
Егеменді Қазақстанымызда кәсіпкерлітің даму тарихына он жеті жыл
толды. Шағын кәсіпкерліктің өсу динамикасын келесі 1 және 2 кестелерден
көруге болады.
1 кесте
1993-1999 жылдар кезіндегі Қазақстан Республикасындағы шағын
кәсіпкерліктің өсу динамикасы.
Жылдар 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
Кәсіпорындар 19060 20606 21260 17539 21907 31145 63422
саны
Өсу қарқыны,% 100 108 103 82 124 142 203
2 кесте
2000-2005 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz