«Маңғыстаумұнайгаз» акционерлік қоғамы энергетикалық кәсіпорнының шаруашылық қызметін басқаруды талдау
КІРІСПЕ
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ
1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
2 «МаңғыстауМұнайГаз» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрамын талдау
2.2 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамын басқаруды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ
1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
2 «МаңғыстауМұнайГаз» АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің орналасуын және құрамын талдау
2.2 «МаңғыстауМұнайГаз» Акционерлік Қоғамын басқаруды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Жалпы басқару ғылымдарының бір бөлігі ретінде ұйымдардың құрылуы мен қызмет жасауының теориялық негіздері бірнеше ілімдер саласында зерттелінді-менеджменте, социологияда, антропологияда, психологияда, әлеуметтік психологияда, экономикалық ғылымдарда, құқықтануда және басқаларда.
Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі, көптеген жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі, басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес, адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы, басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.
Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық жүйелердің қиын және жантақгы ауысу процессі барысында үйымның калыптасуы мен тиімді қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор. Үйымның басқару кұрылымына қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік, әртүрлі меншік формаларына өту, мемлекеттік реттеу мен басқару функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми негізделген принциптерге сүйеніп құрылған тиімді ұйымдар мен басқару табысты экономикалық реформаларды жүзеге асырудың басты шартына айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі айтқанды үйымды басқарудың формалардың, әдістердің және құрылымдардың бәсекелестілігне айналды. Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған мақсаты мен миссясын орындау, стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты —
сыртқы орта өзгерістеріне бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып қалыптастырылған басқару құрылымы.
Қазақстан Республикасының дамуының қазіргі сатысы экономика мен қоғамды өзгертуде өте күрделі мәселелер пайда болуымен сипатталады. Елде нарық қатынастарын дамытуға беймдейтін стратегиялық бағыт басқару жүйесін, ең алдымен ұйымды басқару жүйесін жетілдіруді талап етеді. Бұл жерде ұйым қатарына қоғамға, оның мүшелеріне, тұтынушыларға қажетті өнім өндіретін, белгілі жұмыс және қызмет көрсететін ұйымдар жатады.
Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі, көптеген жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі, басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес, адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы, басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.
Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық жүйелердің қиын және жантақгы ауысу процессі барысында үйымның калыптасуы мен тиімді қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор. Үйымның басқару кұрылымына қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік, әртүрлі меншік формаларына өту, мемлекеттік реттеу мен басқару функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми негізделген принциптерге сүйеніп құрылған тиімді ұйымдар мен басқару табысты экономикалық реформаларды жүзеге асырудың басты шартына айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі айтқанды үйымды басқарудың формалардың, әдістердің және құрылымдардың бәсекелестілігне айналды. Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған мақсаты мен миссясын орындау, стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты —
сыртқы орта өзгерістеріне бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып қалыптастырылған басқару құрылымы.
Қазақстан Республикасының дамуының қазіргі сатысы экономика мен қоғамды өзгертуде өте күрделі мәселелер пайда болуымен сипатталады. Елде нарық қатынастарын дамытуға беймдейтін стратегиялық бағыт басқару жүйесін, ең алдымен ұйымды басқару жүйесін жетілдіруді талап етеді. Бұл жерде ұйым қатарына қоғамға, оның мүшелеріне, тұтынушыларға қажетті өнім өндіретін, белгілі жұмыс және қызмет көрсететін ұйымдар жатады.
1. К.Нәрібаев,С.Жұмамбаев. Менеджмент Алматы1998ж.
2. Кеуілімжаев Қ.К. Қаржылық есеп Алматы 2001ж.
3. Шишкин А.К. Учет, анализ, аудит на предприятии Москва 2003г.
4. В.Г. Шипунов, Е.Н. Кишкин Основы управленческой деятельности. – Москва Высш. шк., 2004г.
5. «Қазақстан -2030» даму стратегиясы
6. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007жыл 28 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007 ж. Астана
7. Литвин М.И. «Управление финансами предприятий»- / Финансовый менеджмент/ - 2005 г. №6.
8. «Финансовый менеджмент: теория и практика» //под ред. Стояновой Е.С.- М.: Перспектива, 1996 г.
9. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық.-Алматы:2008.-552бет.
10. Бланк И.А. «Финансовый менеджмент» : Учебный курс.-К.:Ника – Центр, 1999.-528с.
11. «Экономика предприятия»: Учебник/ под ред. проф. О.И. Волкова.-М.:Инфра-М,1998.-416 с.
12. Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
13. Афоничкин А.И., Андрющенко И.В. «Управление финансами корпораций»-/ Финансы и кредит/ 2008 г. №36.
14. Балабанов И.Т. «Финансовый менеджмент» //учебник – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
15. Шеремет А.Д. «Экономический анализ в управлении производством» – М. 1994 г.
16. Есымханова З.К. «Проблемы формирования финансовых ресурсов предприятий» - /Статистика, учет и аудит/ 2008 г. №1.
17. Федулова С.Ф. « Управление финансовыми ресурсами и оценка эффективности их использования»-/ Финансы и кредит/-2008 г №36.
18. Финансовая отчетность АО «МангистауМунайГаз»
19. План развития АО «МангистауМунайГаз»
20. www.mmg.kz
2. Кеуілімжаев Қ.К. Қаржылық есеп Алматы 2001ж.
3. Шишкин А.К. Учет, анализ, аудит на предприятии Москва 2003г.
4. В.Г. Шипунов, Е.Н. Кишкин Основы управленческой деятельности. – Москва Высш. шк., 2004г.
5. «Қазақстан -2030» даму стратегиясы
6. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2007жыл 28 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауы, 28.02.2007 ж. Астана
7. Литвин М.И. «Управление финансами предприятий»- / Финансовый менеджмент/ - 2005 г. №6.
8. «Финансовый менеджмент: теория и практика» //под ред. Стояновой Е.С.- М.: Перспектива, 1996 г.
9. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық.-Алматы:2008.-552бет.
10. Бланк И.А. «Финансовый менеджмент» : Учебный курс.-К.:Ника – Центр, 1999.-528с.
11. «Экономика предприятия»: Учебник/ под ред. проф. О.И. Волкова.-М.:Инфра-М,1998.-416 с.
12. Балабанов И.Т. «Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?» – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
13. Афоничкин А.И., Андрющенко И.В. «Управление финансами корпораций»-/ Финансы и кредит/ 2008 г. №36.
14. Балабанов И.Т. «Финансовый менеджмент» //учебник – М.: Финансы и Статистика, 1994 г.
15. Шеремет А.Д. «Экономический анализ в управлении производством» – М. 1994 г.
16. Есымханова З.К. «Проблемы формирования финансовых ресурсов предприятий» - /Статистика, учет и аудит/ 2008 г. №1.
17. Федулова С.Ф. « Управление финансовыми ресурсами и оценка эффективности их использования»-/ Финансы и кредит/-2008 г №36.
18. Финансовая отчетность АО «МангистауМунайГаз»
19. План развития АО «МангистауМунайГаз»
20. www.mmg.kz
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ
1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
2 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ
ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің
орналасуын және құрамын талдау
2.2 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамын басқаруды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Жалпы басқару ғылымдарының бір бөлігі ретінде ұйымдардың
құрылуы мен қызмет жасауының теориялық негіздері бірнеше ілімдер
саласында зерттелінді-менеджменте, социологияда, антропологияда,
психологияда, әлеуметтік психологияда, экономикалық ғылымдарда,
құқықтануда және басқаларда.
Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі,
көптеген жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі,
басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі
ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын
тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу
заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес,
адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік
және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы,
басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.
Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық жүйелердің
қиын және жантақгы ауысу процессі барысында үйымның калыптасуы мен тиімді
қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор. Үйымның басқару кұрылымына
қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік,
әртүрлі меншік формаларына өту, мемлекеттік реттеу мен басқару
функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми негізделген принциптерге сүйеніп
құрылған тиімді ұйымдар мен басқару табысты экономикалық реформаларды
жүзеге асырудың басты шартына айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі
айтқанды үйымды басқарудың формалардың, әдістердің және құрылымдардың
бәсекелестілігне айналды. Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған
мақсаты мен миссясын орындау, стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты
—
сыртқы орта өзгерістеріне бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып
қалыптастырылған басқару құрылымы.
Қазақстан Республикасының дамуының қазіргі сатысы экономика мен
қоғамды өзгертуде өте күрделі мәселелер пайда болуымен сипатталады.
Елде нарық қатынастарын дамытуға беймдейтін стратегиялық бағыт
басқару жүйесін, ең алдымен ұйымды басқару жүйесін жетілдіруді
талап етеді. Бұл жерде ұйым қатарына қоғамға, оның мүшелеріне,
тұтынушыларға қажетті өнім өндіретін, белгілі жұмыс және қызмет
көрсететін ұйымдар жатады.
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДА БАСҚАРУ
1.1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
Нарықтық экономиканың қарқынды да му кезінде кәсіпорынға тиімді
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін қалыптасқан экономикалық жағдайды
айқын көрсететін ақпараттық жүйенің болуы өте маңызды.
Басқарудағы ақпараттық жүйе - ол басқарушылық қызметтегі жұмысшыларды
ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі болып табылады. Сонымен ол ақпаратты
жинау, сақтау, жіберу және өңдеуге байланысты технологиялық функцияларды
атқарады. Ол белгілі экономикалық объектте қабылданған басқарушылық
қызметтің әдістеріне, құрылымына сәйкес қызмет етеді, олардын алдында
тұрған мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырады.
Басқарудың мәнің оның іс жүзінде атқарылатын салаларын қарастырмай
ашу, мүмкін емес. Осыған орай объективті үш саланы ажыратқан жөн: өлі
табиғаттағы басқару; биологиялық жүйелердегі басқару; адам қоғамындағы
басқару (әлеуметтік басқару).
Әлеуметтік басқарудың екі түрін ажыратады:
1) басқаруды әр адам еңбегінің элементі (бөлшегі) ретінде қарау;
2) басқаруды адамдардың өзара қарым-қатынасы элементі ретінде қарау.
Нарықтық экономика жағдайында басқарудың басты объектісі – кәсіпорын
болып табылады. Дәстүр бойынша басқарудың мәселелері ірі кәсіпорындарда
зерттеледі, сондықтан бизнесс-менеджмент туралы айтқанда, ең алдымен ірі
корпорацмяларды басқару туралы сөз қозғалады. Басқару объектісін осылайша
айқын көрсету басқару мақсаттарын, басқару принциптері мен әдістерін
анықтауда және т.с.с. мәселелерді зерттеуде маңызы зор.
Еңбек процессін жекелеген қызметкерлер арасында бөлу мен тұлғалардың
арасында тікелей қатынас болуы басқару мен еңбек корпорациясымен бітісе
байланысқанын көрсетеді. Басқару жекелеген адамдардың іс-қимылдарын
үйлестіруге деген өндірістік қажеттіліктен туындайды. Капиталистік
өндірістің дамуымен басқару барған сайын күрделеніп, жіктеліне басталған.
Меншік иесі – капиталист енді өзі басқара алмады, сондықтан да басқарушы
қызметкерлердің көптеген шарттары, ал кейін басқару органдарының бүртүтас
жүйесі пайда болды.
Өндіріс орны техникалық, материалдық және адам ресурстарының күрделі
қисындастыруы деп атауға болады. Техникалы-технологиялық жүйе мен
кәсіпорынның әлеуметтік ұйымдастыру жүйесі бір-бірімен органикалық
бірлікте болады. Басқару мәселесі барлық элементтердің мейлінше дәлдігін,
ұйымдасу мен ұтымдылығын талап ете отырып, тек технологиялық аспекиілерді
ғана қарастырып қоймай, сондай-ақ өндіріс процессінде адамдардың бірлескен
әрекетін ұйымдастырудағы адамдар арасындағы қатынастар мен өзара қатынастар
жиынтығын, олардың өндіріс құрал-жабдықтарымен өзара әрекеттесуін және
т.с.с. зерттейді.
Басқару теориясының маңызды мәселесі – басқарудың жалпы және өзгеше
нышандарының ара-қатынасы. Кәсіпорынды басқаруда жалпы принциптердің рөлін
асыра сілтеу дұрыс емес , әрі практикалық қателіктерге әкеп соғады.
Кәсіпорынды басқарудың мәнән анықтай отырып, онда кез-келген басқа
жүйелердегідей басқарудың жалпы және өзгеше белгілері сипат алатындығын
естен шығармау керек: соңғылары берілген басқару функциясының мәнін
толығырақ сипаттайды .
Басқарудың жалпы заңдылықтары басқару механизмінің жұмысында,
ақпаратты жинау, беру, ақпаратты өңдеу жүйесінде орын алады және т.с.с.,
бірақ басқарудың мәні әрқашан басқарылатын жүйенің өзімен, оның өзгеше
заңдылықтарымен тығыз байланысқан.
Сөйтіп, басқарудың мәнін оның жекелеген тармақтарын, басқарушы жүйенің
мәнін, оның сан-алуан аспектілерін зерттейтін әртүрлі ғылымдардың
жетістіктерін қолдану негізінде ашуға болады.
Шын мәнінде, басқару - өте күрделі, кешенді жүйе. Басқару мақсаттарды,
принциптерді, басқару әдістері жүйесін құруды алға қояды. Құрылымдық
тұрғыда ол басқару органдарын, басқару кадрлерін, басқару техникасын
қамтиды. Іс барысында басқару әр түрлі кезеңнен өтеді. Олар: жоспарлау,
ұйымдастыру, ынталандыру және бақылау. Басқару органдары мен процесстері әр
түрлі деңгейде әр түрлі болады және әр түрлі әлеуметтік ұйымдарда бірдей
емес. Басқаруда сан алуан саяси, экономикалық, ұйымдастыру-техникалық және
әлеуметтік-психологиялық мәселелерді ескеріп, үйлестіріп отыру қажет.
Басқару процессінде ұйым қызметінің барлық тараптары мен аспектілері оған
қатысушылармен бір тұтас бірігеді, интеграцияланады. Барлық элементтердің
біртұтас бірігуі процесстерін зерттеу, басқаруды біртұтас, кешенді және
нақты әлеуметтік құбылыс ретінде зерттеп-білу басқаруды зерттеу тақырыбы
болып табылады.
Басқару теориясында логикалық әдіс қолданылып, логикалық заңдар
тұжырымдалады. Экономикада басқару шешімдерін қабылдау логикасы айтарлықтай
дәрежеде формализациялауға көнеді. Осыған орай басқару мәселелерін зерттеп-
білуде экономикалық-математикалық әдістердің алатын орны ерекше.
Басқару күрделі субъектілік-объектілік ара қатынасты қамтиды. Басқару
ісі басқару теориясының дамуы арқасында барған сайын ғылами негізделіп
келеді, алайда сонымен қатар ол шығармашылық, өнер саласы болып қала
береді. Басқару жүйесінің тиімділігі басшылардың нақты жайттардда
басқарудың ғылыми принциптерін жасампаз қолдануөнерін меңгере білуімен
қамтамасыз етіледі.
1.2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
Басқару есебі өз кезегінде басқаруды ақпаратпен қолдауды қамтамасыз
етіп отырады.
Басқару есебі арқылы кәсіпорын менеджерлерінің қаржылық және қаржылық
емес ақпараттарды дер кезінде анықтап отыруына өз үлесін қосады. Яғни,
келесі қызметтер іске асырылады:
• Жоспарлау немесе болжау;
• Бақылау;
• Шешім қабылдау.
Бухгалтерлік есеп жөніндегі экономикалық ақпараттарға сұраныс тудыратын
экономикалық тұлғаларға: менеджерлер, акция ұстаушылар, инвесторлар,
жалдамалы жұмысшылар, несие берушілер және мемлекеттік ұйымдар жатады.
Бухгалтерлік ақпаратты қолданатындар екі топқа бөлінеді:
• Ішкі қолданушылар, кәсіпорынның ішіндегі қолданыстар мен есептерді
жүргізу;
• Сыртқы қолданушылар, кәсіпорын құрамына кірмейтін тұлғалардың
қолданылуы.
Басқару есебінің негізгі мақсаты кәсіпорын құрамында қызмет ететін
тұлғаларды ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есеп жүйесінде ақпарат сыртқы қолданушыларға арналып
дайындалады.
Басқару есебі мен қаржылық есепті салыстыру
Салыстыру ауданы Басқару есебі Қаржылық есеп
1. Есеп жүргізу Басқарма шешімі бойынша Заң жүзінде талап
міндеттілігі етіледі
2. Есепеу мақсаты Жоспарлау, басқару және Ұйымнан тыс
бақылауда администрация пайдаланушыларға арнап
көмек көрсету есеп дайындау
3.Ақпаратты Фирма ішілік әр түрлі Шаруашылықтан тыс
пайдаланушылар басқармалар тұлғалар мен ұйымдар
4. Базистік құрылым Ақпараттарды пайдалану Негізгі тендік: Активы =
мақсаттарына тәуелді Міндеттеме + Капитал
емес
5. Негізгі жағдай Басқаруға жарамдының Бухгалтерлік есеп
барлығы стандарттары
6. Уақытпен қатыстылығы Ақпараттарды тарихи Тарихи сипаттама
сипатында болашаққа негізінде
жоспар және бағалау
жасау
7. Ақпараттын көрсетілу Ақшалай немесе ақшалай Ақшалай берілуі
немесе берілу түрі емес ақпараттар негізінде
8. Ақпараттың нақтылық Көптеген мөлшерлеме Нақтылықтын болуы
деңгейі бағалаулардың болуы
9. Есеп беру жиілігі Қашан сұраныс болады Кезеңдік, реттеушілік
негізде орын алады
10. Есеп объектісі Әр түрлі құрылымдық Ұйым толығымен алынады
бөлімшелер
Өндірістік және басқару есебі
Өндірістік есеп жүйесінде өндірістік қорлардың құнын бағалау үшін
өндірістік шығындарды анықтайды. Осы өндірістік шығындар негізінде
кәсіпорынды тиімді басқару, шешім қабылдау және бақылау, жоспарлау,
көрсеткіштерді бағалау іске асырылады. Ал бұл дегеніміз басқару есебінің
негізі болып табылады.
Басқару үрдісі және бухгалтердің басқару үрдісіндегі ролі
Басқару үрдісі келесі элементтерден тұрады:
• Жоспарлау
Жоспарлау үрдісінде бухгалтерлер жоспар құруға, шешім қабылдау үшін
ақпаратпен қамтамасыз етуге, баға құруда, инвестиция көлемін анықтауда
оның жоспарланған мөлшерлемесін ұсына алады;
• Бақылау
Бақылау үрдісінде бухгалтерлер нақты нәтижелер арқылы оларды
жоспарланған көрсеткіштермен салыстыра отырып, әрбір орталықтың
қызметін бақылауды іске асырады.
• Коммуникация
Бухгалтерлер тиімді есеп беру жүйесі арқылы коммуникацияның дамуына
үлес қосады. Мысалы, смета негізінде менеджерлерге жоспардың құрамы
жеткізіледі, сондай-ақ сметадағы ақпараттар менеджерлер қызметіндегі
координацияға пайдалы.
• Мотивация
Сметалар және есеп-қисаптар сметаның орындалуы туралы ақпараттары
ұйымның персоналдарының мотивациясына басты әсер етеді. Смета
менеджерді белгіленген мақсатқа жетуге ынталандырады. Өз кезегінде
сметаның орындалуы туралы есеп-қисап белгіленген мақсаттың жоспары мен
нақты орындалған істің нәтижесін салыстыруға мүмкіндік береді.
2 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
Жоспарлау.
Амарикандық ғалымдар өз жұмыстарында жоспарлауды басқарудың басты
функциясы функциясы деп белгілейді. Олардың түсіндіруіне қарағанда,
жоспарлау жүйесі келесі сұрақтарға жауап беруге тиіс: не нәрсе жасау керек,
қашан, кім және қалай жасау қажет, жоспарды белгілеген уақытта орындау үшін
қандай ресурстар қажет. Басқару процесі жоспарлау, жоспар бойынша
қызметтерді ұйымдастыру және оның нәтижелерін бақылау болып табылады.
Жоғарыда аталған этаптар неғұрлым жақсы жүргізіліп және тығыз байланыста
болса, соғұрлым басқару нәтижелі болады. Жоспарлау басқарушыға белгілі бір
уақыт кезеңінде болашақ қызметтердің сипатын, қалпын және реттілігін
анықтауға мүмкіндік беретін құрал болып табылады.
Жалпы сипаиттама бойынша жоспарлауға енетіндер:Сыртқы қоршаған ортаның
даму перспективаларын айқындау, мақсаттар мен болашақ стратегияларды
қалыптастыру, бірінші қатардағы міндеттерді белгілеп және оны орындауға
қажетті іс-әрекеттер бағытын анықтау. Жоспарлау өнімдері жоспарлар жүйесі
болып табылады: ұзақ мерзімді, орта мерзімді және оперативті. Жоспарлау
процесі басқарудың барлық деңгейлерін қамтиды және ортақ мақсаттарына сай
келетін қызметтердің орындалуына қажетті алғышарттарды қамтамасыз етуі
керек.
Кәсіпорын қызметтерін жоспарлау жұмысына, ең алдымен жоғарғы басшылар
қатысады, олар ресурстарды оптималды үлестіру үшін бастапқы жағдайды
қалыптастырып, өкілеттерді қызметкер арасынлда дұлыс бөледі.Белгілі
өкілеттерге ие болған адамдар ресурстарды бөлерде творчествалық көзқарас
білдірту керек. Басқарушылардың табысқа жетуі көп жағдайда оның ең соңғы
теория жаңалықтарын, болашақ пен бүгіннің арасындағы байланысты тауып,
әртүрлі аналитикалық құрал-әдістерін қолдану қабілеттігіне байланысты.
Жоспарлауды негіздеу дәрежесін көтеру ұйым дамуының қосымша бір қайнар көзі
болып табылады .
Жоспарлау мәні – кәсіпорынның болашақта өсуін, қызметінің тиімділігін
қамтамасыз ету үшін бүгінгі күнде қажет болатын шешімдерді анықтауда.
Жоспарлаудың негізгі мақсаты – болашақ мүмкіндіктерді тауып оларды
пайдалану бойынша іс-әрекеттерді ұйымдастыру. Жоспарлау процесінде келесі
шешімдер қабылданады:
1) ұйымның қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді стратегияларын таңдау;
2) қойылған мақсаттарды жүзеге асыруға көмектесетін немесе қатерлі
жағдайларды жеңіп шығатынұйғарымды бағыт пен іс-қимылдарын тудыру;
3) бақылау жүргізу үшін оперативиі қызметтердің стандарттарын
қалыптастыру;
4) өзгеріп жатқан жағдайда ертерек белгіленген жоспарларды қайта қарау.
Болашақ мүмкіндіктер зерттеліп, сыртқы ортаның түрлі факторларының
әсері анықталып, ықтимал шектеулер бағаланғаннан кейін кәсіпорынның болашақ
іс-әрекет мақсаттары қалыптастырылады. Ең маңызды мақсаттар қатарына
мыналар жатады: пайданың белгілі бір деңгейін, сату көлемін қамтамасыз ету,
товарлардың жылдам өтуі, рынокқа ену, өнімдер сапасын арттыру, еңбек
өнімділігін жоғарлату, өндірістік қуаттарды толық пайдалану, өндірісті
ырғақпен, бір қалыпта жүргізу.
Фирманың басты мақсаты – белгіл бір пайда көлемін табу – ұйым
қызметінің күшті және әлсіз жақтарын, сыртқы ортадан туатын күтпеген
жағдайларды ескере отырып, сын көзбен талдау жүргізу арқасында қалыптасады.
Бұл үшін мақсаттар ағашын құрастыру әдісі қолданылуы мүмкін.
Тиімді жоспарлау жұмысын жүргізу үшін:
1) негізгі жалпыэкономикалық және рыноктағы жағдайлар, фирманың және оның
бәсекелестерінің нарыққа тигізетін әсері, өткен мерзімдердегі сатулар
мен түскен пайда туралы мәлімет қажет;
2) ғылыми-техникалық прогресті есепке ала отырып, әр берілген уақытта
қызмет көрсету мен өндірістің оптималды құрылымын анықтау керек;
3) қолда бар ресурстарды жедел есептеп және оларды икемді, шебер
пайдалану қажет;
4) жоспардың орындалу барысын бақылап және қажет болған жағдайда өз
уақытында жоспарды түзетіп отыру керек.
Жоспарлау – тиімді басқаруды ұйымдастыруда жауапты да қиын жұмыс,
өйткені көбінесе мақсаттарды, туатын мүмкіндіктерді, проблемалар мен
альтернативаны белгілеуде орасан қиындық кездеседі. Сонымен қатар нарықты
экономикада коньюктура ұдайы құбылып тұрғандықтан жоспарларды түзету, оны
дәлірек анықтау қажеттігі жоспардың орындалуын қосымша қиындата түседі.
Ұйым жоспарларының өзара байланысы. Ұйымның стратегиясын қойылған
мақсаттар мен тапсырмаларға жету үшін қажетті іс- әрекеттердің жалпы
жоспары ретінде анықтауға болады; ал мақсаттар – болашақ іс белсенділігінің
қалаулы түпкі нәтижелері деп анықтауға болады. Ұйым стратегиясы қоршаған
жағдайды және күтпеген жағдайды есепке ала отыпып, кәсіпорын қызметінің
болашақ перспективаларын зерттеу нәтижесінде туады. Ол үшін іс-әрекеттердің
ықтимал бағыттар диапазоны қарастырылып немесеәрі қарай тәптіштеп зерттеу
үшін бірнеше вариантын белгілейді. Болашаққа бағытталған жоспардың негізгі
баптарын қойыоған мақсаттарға сай, сыртқы және ішкі факторларға сүйеніп
орнатады.
Қандай өнім шығару не қызмет көрсету керек екендігін анықтайды,
кәсіпорын ресурстарын және бәсекелестер күшін есепке ала отырып, рыноктағы
өзінің іс-әрекетінің бағытын қалыптастырады.
Ортақ немесе негізгі мақсаттар келесі түрде орнатылады. Жоғарғы
басшылар әр бөлімше үшін бірнеше жылдық кезеңге алғы бастағы жалпы және
таза табыс шамасының түрлі варианттарын ұсынады. Әр бөлімше әбден
талқылағаннан кейін өздерінің ой-тұжырымдарының білдіреді, одан кейін оны
штаб қызметкерлері мен тікелей басшылар алдын-ала дәйекті талқылайды.
Сөйтіп, жалпы стратегияны жобалауға негіз салынады. Бекітілген мақсаттар
кәсіпорын не оның болімшелері үшін өзгергенге дейін өз күшін сақтайды.
Стратегиялық жоспарды құру кезінде көптеп қабылданған шешімдер ішінде
кәсіпорынның жалпы, басты мақсаттарын белгілеу маңызды орын алады. Қалған
шешімдердің маңыздылығы төмендеу, олар ортақ мақсаттарды тиімді орындау
үшін арналған.
Ұзақ мерзімді жоспарларға тән мына ерекшеліктерді атап өтуге болады:
1) жоспарлар әдетте іс-әрекеттің тек бір стратегиясын қамтып көрсетеді;
2) қоршаған ортада қолайлы мүмкіндіктер немесе қатерді талдағанда
кәсіпорынның барлық әлсіз және күшті жақтары бағаланады;
3) жоспарлар әдетте алғы шарт пен болжауларды қамтиды, бірақ олар
тәптіштеліп жасалынбайды. Көптеген жағдайларда тәуекелділік дәл
анықталмайды, алайда есептеуіш техникалардың дамуы және қолдануы
жақсарған сайын тәуекелділікті талдау мен ықтималдылықты бағалау жиі
ескерілетін болды;
4) жоспарлар кәсіпорын қызметінің маңызды көрсеткіштерін белгілейтін
нақты мақсаттарға негізделеді. Мақсаттар қаржы көрсеткіштері арқылы
тұжырымдалады;
5) ұзақ мерзімді жоспарда қаржы жағына көп назар аударылады.
Жоспарланатын бүкіл іс-әрекет қаржылық сипаттамалармен бейнеленіп,
тиісті құжаттарда қамтып көрсетіледі.
Бүкіл кәсіпорынның стратегиялық жұмыстарын белгілеу жұмысты аяқталған
соң, мақсаттар тұжырымдалғаннан кейін олар, көрсеткіштер жинағы түрінде
беріледі.
Бұл өндірістік кәсіпорындардың басқару жүйесінде қолданылатын
іріктелген стандартты көрсеткіштер.
Тиімді жоспарлау жүйесін құрудың қажетті шарттарының бірі болып ұзақ,
орта және қысқа мерзімді жоспарлардың өзара үйлесімдігі танылады. Ол үшін
басқарушылардан жоспарлау пәнін тек түсініп қана қоймай, сонымен қатар
жоспар жасауды жеңілдететін талдау құралдамасына ие болу, оны жаңартуға
және іс жүзіне асыруға дайындық керек. Осы күнгі информациялық технологияны
қолдану арқасында жоспар құрастыру дәрежесі өсуде және жан-жақты жобаларды
тығыз үйлесуімен олардың орындалуын дәл бақылау үшін көп мүмкіндіктер туды.
Жоспарлаудың ұзіліссіздігі және икемділігі, жоспардың орындалу фазасы
оның жобалану фазасының тікелей жалғасы деп қарастыру арқылы қамтамасыз
етіледі. Теория жоспардың орындалу мәселесін шешу үшін бір қатар тиімді
ұйымдастырушылық әдістерді ұсынуда. Олардың бірі болып мақсат боынша
басқару әдісін атауға болады.
Бұл әдіс бойынша кәсіпорынның ресми перспективалық жоспарымен
сабақтасқан әр басқарушылардың жеке жоспарларын жасау арқылы жоспарлаудың
үзіліссіздігі мен икемділігін қамтамасыз етеді. Басқарушы мен оның қол
астындағы қызметкерлердің жоспарларын үйлестіретін прцедураларды тиісті
түрде ұйымдастырылса ықылас, ынта өсіп ой-туу интенсивтілігі елеулі
жоғарлайды. Мұнда әрдайым жоғары басшылар жағынан мұқият бақылауды және
жеке жоспарларды үнемі қайта қарауды және уақытында қайта қарауды және
уақытында қаралуды талап етеді.
Бұл процедуралар арнайы, болашаққа бейімделген кадрлар біліктілігін
жоғарылату мен оларды тиімді қолдану бағдарламасымен толықтырылады. Мұндай
мақсаттарды орындау процедуралары және қызметкерлердің мотивациялау
бағдарламалары жоспарды жақсартуына және оның тиімді орындалуына өз себебін
тигізеді.
Ұйымдастыру.
Кәсіпорын басшысы ұйым құру проблемасымен кездеседі. Адамдар топты
әрекетесудің артықшылықтарын түсінгеннен кейін бері бұл мәселені шешуге
әрдайым зейін аударып отырады. Басшылар ұйым құрылымын жобалау үшін белгілі
бір теориялық негіздерге суйенулері қажет.
Ұйымдастыру процесс ретінде қарастырылады және бұл процесс көмегімен
жұмыстар мен өкілеттіктер құрылымы жасалады. Бұл процесс кезінде түрлі
құрылымдардыңсалыстырмалы артықшылықтарын бағалай отырып шешім қабылданады.
Ол бір ретте немесе бірте-бірте дамуы мүмкін, онымен бір басшы немесе
басшылар тобы шұғылдануы мүмкін.
Құрылым кәсіпорын ішіндегі әр түрлі жұмыстар арасындағы біршама
белгіленген арабайланыс қатарына жатады. Тұрақты арабайланыстар шешімдер
қабылдау прцесінің нәтижесі болып табылады, ал соңғысы мынаны түсіндіреді:
1) Бөлімнің жалпы тапсырмасы тізбектелген ұсақ жұмыстарға бөлінеді және
оның әрқайсысын орындау үшін бөлім қызметкерлері маманданады;
2) Жұмыстардың жеке түрлерін қайтадан қиыстырып топты құруды рационалдау
үшін топтастырады; бөлімдерге бөлудың мәні осында жатыр;
3) Бір бастық алдында есеп беретін топтың шамасы анықталуы тиіс; бұл
жерде әңгіме бақылау мәселесі туралы туады;
4) Өкілеттіктер жұмыстар немесе жұмыс топтары арасында үлестіріледі. Бұл
жерде өкілеттіктерді табыстау туралы мәселе шешіледі.
Осы төрт мәселені шешудің нәтижесі болып кәсіпорын құрылымы болып
табылады. Кәсіпорынның тиімділігін қамтамасыз ету үшін жұмыстар дәл
анықталып, бірыңғай бөлімдер және бақылаудың тарылған салалары мен
орталықтанған өкілеттері анық болуы тиіс.
Ынталандыру.
Басқарушы үшінынталан ынталандыру қажеттілігі адамдардың дұрыс немесе
теріс реакциясы пайда болуына байланысты мәселе. Егер де осы қойылған
сұраққа жауап оң болса , өндіріс жоғарылайды, ал теріс болған жағдайда
өндіріс іркіледі. Басқарушының тұрақты мақсаттарының бірі-өнімділікті және
орындаушылар жұмысының тиімділігін өсіру болып табылады. Тиімділікті
өсірудің шегі бар, еңбек бірлігінің құндылығын үнемдеуге әлбір қызметкерге
шаққандағы өнімді арттыру арқылы жетуге болады.
Мұны жүзеге асырудың көптеген жолы бар. Бірақ, оның ішіндегі ең
жақсысы – еңбек өнімділігін өсіру стимулы (ынтасы) ретінде материалдық
мадақтауды пайдалану.
Ынталандыру және өнімділік.
Ұйымның жоғары өнімділіккке жетуі көптеген факторлардың әсерінен
туатын нәтиже. Станоктар және материалдар түрінде жүзеге асырылған ғылым
мен техниканың жаңа жетістіктері, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың озық
әдістері өнімділікті жоғарылатты. Әйтсе де, машиналарға жұмсалған
қаражаттар жансыз болады. Тек адам элементі енгізілгенде ғана олар
өнімділікке айналады.
Өндірістің жансыз факторларымен жұмыс істей отырып, басқару кіріс-
шығыстың ара қатыныстарын дәл анықтай алады. Адамдарды қарастырғанда жігер,
көңіл күй немесе қалау еркіндігі сияқты материалдық емес факторларды ескеру
керек. Жұмысшылар өз қалауымен өнімділікті төмендете немесе жоғарылата
алады. Осындай адам қасиеттері басқаруду өте шиеленіскен проблема –
ынталандыру мәселесіне әкеліп соқтырады.
Бақылау.
Бақылау жоспарлау процесін аяқтап және жаңа жоспарлау шешімдеріне
бастама болады. Тиімді бақылау басқарудың – жоспарлау, ұйымдастыру және
мотивациялау сияқты функциялармен үнемі байланымты болуы керек. Бақылау
функциясының нәтижесі жоспарды қайта құру, ұйымның басқару құрлымын
жетілдіру, мадақтау жүйесін жақсарту т.б. түрінде болуы мүмкін.
Бақылауды ұйымдастыру қазіргі замандағы басқарудың күрделі мәселесі
болып табылады, өйткені бақылау функциясы көбіне тікелей басшылардың
мойнында бұрынғышақалып отыр. Басқарушылық бақылау ұйым жұмысының
тиімділігін көрсететін және стратегиялық шешімдерді түзету, күнделікті
қызметті реттеу туралы сапалы ақпарат беру керек. Ол болашақта көптеген
ішкі және сыртқы материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын пайдалану
тиімділігін талдауды қамтиды. Бұл жерде сандық көрсеткіштен басқа да
бағалау қажет, басқаша айтқанда санмен сипаттана алмайтын факторларды
ескеру қажет.
Практика жүзінде бақылаудың жалпы басқару аспектілеріне оперативті
бақылаудың мәселелеріне қарағанда аз көңіл аударылады. Көп мамандар мұндай
практиканың теріс жағын айтып, жалпы бақылау маңыздылығын төмендетпеу
керектігін айтады.
Басқарушылық бақылаудың тиімділігі ұйым тіршілігінде ең маңызды роль
атқарды. Басқарушылық ьақылау алға қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз
етуден тұрады,ақпараттың бағытын ұйымдастыру арқылы орындап тұрады. Бақылау
әртүрлі бөлімшелер жұмыстарының нәтижесі туралы ақпаратты жинап, өңдеп және
баға береді.
Бақылау процесі ретінде келесі этаптардан тұрады:
1) Өндірістік процестерді орындау саласы және басқа операциялард
салаларында стандарттарды тағайындау;
2) Нақтылы нәтижелерді нормалармен салыстырып ауытқуларды анықтау;
3) Ауытқуларды жоюға немесе жоспар мен нормаларды қайта құру арқылы іс-
қимылдар ұйымдастыру.
Бақылау жүргізу үшін сандық және сапалық нормалар (стандарттар) орнату
керек. Нормалар ретінде жұмыстың нәтижесін бағалайтын критерийлер
қолданады. Жұмыс істеу нормаларына қойылатын талаптар: олар дәлелді, икемді
болуы қажет және жаңа жоспар құрылған сайын жаңартылып тұру керек.
Жұмысты талдау дегеніміз – нақты көрсеткіштерді нормалармен салыстыру,
жетіспеушіліктер мен ауытқуларды анықтау және олардың себебін түсіндіру.
Кез-келген ауытқуларды дер кезінде зерттеп талдау керек, өйткені олар
кезекті шешімдерді дер кезінде қабылдауға және түзетулерді уақытында
енгізуге мүмкіншілік береді. Бұл әрекеттер – нақты нәтижелерді жоспарлық
нәтижелерге жақындату – бақылаудың басты және соңғы фазасының негізін
құрайды. Бұл жерде жоспарларды түзететін және жаңа норма қайта құру
процедурасын ойластырады.
Бақылаудың тиімділігі шешімдердің қаншалықты жылдам және дәлелді
қабылданатынына тәуелді.
Бақылау функциясын іске асыру біріншіден, есеп және есеп беру
жүйелерін ұйымдастыруға негізделеді. Тиісті бухгалтерлік және қаржылық
қызметтер орындары ақпаратты жинап өңдейді, бұл ақпарат бұрынғы
жетістіктерді сипаттайды, мақсатттарды белгілеуге қажет тенденцияларды
айқындайды, жоспарларды және нормаларды, сонымен қатар нақты мәліметтерді
жоспармен салыстыруға т.б. ақпаратты жеткізеді.
Жауапкершілікті есептеу концепциясының негізгі ойы қарапайым: әрбір
басшы жалпы жұмыстардың белгілі бөлігіне жауап береді. Есеп жүйесі басшы
жауап беретін іс-әрекеттердің нәтижелерін өлшеуге мүмкіншілік беруге
құралады. Ол үшін жауапкершілікті әрбір басшыға табыстау оңай болу
мақсатымен оларға тапсырмалар тәптіштеп орнатылады. Бақылаудың тиімділігі
жоғары болсын десек, есеп беру жүйесі жоспарлау жүйесіне сай болу керек.
Бақылау жүйесі тиімді болса басшының назары маңызды мәселелер
шешімдерінде болады. Егер қызмет барысы жоспар бойынша жүріп жатса басшыға
ешқандай ақпарат түспеу керек . Ауытқу бойынша басқару принципі басшының
назарына әр түрлі ауытқуларды туғызатын жағдайлар ғана түседі. Ауытқу барын
белгілейтін бақылау ақпараты басшыларға тез талдау жасап, қажетті шаралар
қолануға итереді. Осының нәтижесінде басшылар маңызды және ”тар жерлерге”
көңіл бөліп оларды жоюға мүмкіндік алады.
2 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ
ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің
орналасуын және құрамын талдау
Батыс Қазақстан совнархозының 1963 жылдың 27 қарашасының № 280
қаулысы бойынша мемлекеттік мекеме – Мангышлакнефть өндірістік мекемесі
құрылды.
1965 жылдың 15 қазынындағы Қазақ ССР Жоғарғы Советі және 1965 ж. 16
қазан № 675 Қазақ ССР Министрлер кеңесінің Қаулысы бойынша өндірістік
кәсіпорын Мангышлакнефть Қазақстаннефть болып өзгертілді.
МаңғыстауМұнайГаз АҚ Маңғыстау аудандық мемлекеттік мүліктік
комитеттің (қаулы № 5901-5 24 мамыр 1995 ж.) негізінде құрылған
акционерлік қоғам болып табылады.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, Ақтау
қаласы, 6 шағын аудан, 1 үй.
МаңғыстауМұнайГаз АҚ негізгі қызметі: мұнай және газ өнімдерін
өндіру мен тасымалдау, мұнайды өңдеу, өңделген мұнай және мұнай өнімдерін
өткізу, мұнай және газ кен орындарын барлау және өндіру, мұнайдың, газдың,
судың және жыныстардың физикалық – химиялық қасиеттерін айқындау бойынша
лабораторлық жұмыстар, жерасты сулары кен орындарының мониторингін жүргізу,
мұнай өндіруді қарқындату, технологиялық мұнай – газ кәсіпшілігі жабдығын
монтаждау, газды пештерге жеткізетін құбыр желілерін, сондай –ақ тіректі
арматура мен қысым реттегіштерді пайдалану, монтаждау және жөндеу,
қысыммен жұмыс істейтін қыздыру пештерін, қазандықтарды, түтіктерді,
резервуарларды, газ өндіру, газ тасымалдау жабдықтарын, жүк көтергіш
механизмдер мен машиналарды, автомобильдік газ баллон қондырғыларын, темір
цехтарын жөндеу және сынау, жарылғыш заттарды, жарылу құралдарын және
иондық әсер ету көздерін сақтау, пайдалану және тасымалдау, белгіленген
тәртіппен осы құралдардың импорты, белгіленген техникалық, экологиялық
және санитарлық талаптарға сәйкес қабат қысымын ұстау объектілерін
техникалық сумен қамтамасыз ету болып табылады 22.
Баланс активіне кәсіпорындағы капиталдың орналасуы туралы, сондай-ақ
нақты мүлікке және материалдық құндылықтарға салынған салымдар,
кәсіпорынның өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындары, бос қалған
қолма - қол ақша қаражаттары туралы мәліметтер кіреді. Енгізілген
капиталдың әрбір түріне байланысты жеке баланс бабы болады. Баланс
активінің баптарға бөлінуінің негізгі белгісі болып өтімділік табылады
(қолма-қол ақшаға айналу жылдамдығы). Осы көрсеткіш бойынша баланстың
барлық активтері ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және ағымдық активтер
(айналым) болып бөлінеді.
Кәсіпорын қаражаттары ішкі және сыртқы айналыста қолданылады
(дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды сатып алу, өзге кәсіпорындардың акция,
облигацияларын сатып алу).
Кәсіпорын қаражаттарын орналастырудың оның қаржылық қарекетінің
тиімділігін арттыруда маңызды. Негізгі және айналым құралдарына қандай
қаражат салынғандығынан, олардың өндіріс және айналыс аясына қаншалықты
жұмсалғандығынан, ақшалай және материалдық формасынан кәсіпорынның
өндірістік және қаржылық қызметінің көрсеткіштерінің нәтижесі тәуелді.
Активтің жалпы құрылымын және жеке бөлімдерін талдау, олардың тиімді
орналасуына мүмкіндік береді.
ММГ АҚ 2008-2009 жж. арналған баланс бойынша активтердің құрамы мен
құрылымын талдайық.
Кесте 1
ММГ АҚ-ның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік балансы
(мың теңге)
Баптар 2008 жыл 2009 жыл
1 2 3
АКТИВТЕР
І. Ұзақ мерзімді активтер
Аяқталмаған капиталдық салымдар 3 042 772,6 6843316,8
Күмәнді қарыздар
Материалдық емес активтер 30 427,7 26 320,4
Бастапқы құн бойынша негізгі құралдар 19 995 362 26 846 858
Жер - -
Ғимараттар мен құрылыстар 15 276 456 20 108 296
Машиналар мен құрылғылар 3 579 169 5 476 759
Көлік құралдары 99 976 206 720
өзгелер 99 975 126 180
Аяқталмаған құрылыс 4 059 058 4 295 497
Аяқталмаған өндіріс құнын төмендетуге резерв -3 119 272 -3 366 594
Негізгі құралдардың тозуы, барлығы 6 954 908 13 160 225
Ғимараттар мен құрылыстардың тозуы 5 473 512,5 11 080 909
Машина мен құрылғылардың тозуы 1 418 801,2 1 947 713
Көлік құралдарының тозуы 36 774,5 79 645
өзге де тозулар 25 819,8 51 958
Ұзақ мерзімді активтер, барлығы 17 821 953 20 740 514
ІІ. Ағымдық активтер
ТМЗ 1 179 726 1 690 720
ТМЗ құнын төмендетуге резерв -117 972 -169 072
Аяқталмаған өндіріс 718 094 1 595 019
Дайын өнім 2 179 929 861 310
Алынған тауарлар 1 949 113 4 019 448
1 кестенің жалғасы
1 2 3
Тауарлар құнын төмендетуге резерв -144 911 -2 264 927
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің 13 259 099 1 1260 835
дебиторлық қарыздары
Еншілес ұйымдардың дебиторлық қарыздары 2 641 561 2 376 578
Күмәнді сауда қарыздары -6 873 188 -4 509 042
Бюджеттік дебиторлық қарыз 1 282 311 1 977 823
Бюджеттен тыс қорлардың дебитолық қары - -
өзге де дебиторлық қарыздар 1461834 271153
Берілген аванстар 21773646 17640912
Берілген аванстар бойынша күмәнді қарыздар -19716817 -3328877
Қысқа мерзімді инвестициялар - -
Ақша қаражаттары 6103802
Ағымдық активтер, барлығы 25646227 31900385
БАРЛЫҒЫ, АКТИВТЕР 43468180 52640899
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
І. Меншікті капитал
Жарғылық капитал 6204648 6204648
Төленбеген капитал - -
Алынған капитал -5086 -5086
Қосымша төлебеген капитал 14825039 6577930
Резервтік капитал 483148 362064
Есепті кезең бойынша бөлінбеген кіріс 11061564 10290242
өткен жылғы бөлінбеген кіріс -7140428 -4373793
Меншікті капитал, барлығы 25428885 19056005
ІІ. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарыздары - 1782585
Кредиторлық қарыз 2047 2047
НГО резерві 6822457 1742308
Ұзақ мерзімді міндеттемелер , барлығы 6824504 3526940
ІІІ. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді банктік несие 195726 -
Дивиденд бойынша есеп айырысу 67106 23643
Бюджетпен есеп айырысу 564810 555628
өсімақы бойынша резерв 127294 -
Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу 38586 12117
Алынған аванстар 911525 94575
өсімақы бойынша резерв 30197 -
Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп 1609888 1000070
айырысу
өсімақы бойынша резерв 290793 -
Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарызы 195726 118218
өзге де кредиторлық қарыздар мен аударымдар 619062 251214
өзге өсімақылар 891139 891139
Жалақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу 39145 8866
өсімақы бойынша резерв 11184 -
Қысқа мерзімді міндеттемелер, барлығы 5592181 2955470
МІНДЕТТЕМЕЛЕР, БАРЛЫҒЫ 12416685 6482410
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕР, БАРЛЫҒЫ 37845770 25538415
Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік
балансы
Активтердің құрамы мен орналасуын талдау үшін баланс көрсеткіштері
бойынша келесі кесте құрылады.
2 кестеде көрсетілгендей, активтердің нақты құнында көрінетін нақты
баланс валютасы 9 172 719 мың теңгеге немесе 21,1 % өскен. Бұл кәсіпорын
қызметінің тиімділігін көрсетіп, оның болашақ дамуын білдіреді.
Кесте 2
ММГ АҚ баланс активінің құрамы мен орналасуы
№ Көрсеткіштер 2008жыл 2009жыл 2009ж.2008ж.
өзгерісі
сома (мыңүлес сома (мыңүлес сома (мың%
теңге) салмағытеңге) салмағытеңге)
% %
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Активтер бағасы 43468180 100 52640899 100 +9172719 +21,1
барлығы,соның
ішінде:
1.1. Ұзақ 17821953 41 20740514 39,4 +2918561 +16,38
мерзімді
активтер,оның
ішінде:
А) қалдық құны 13040454 30 13686633 26 +646179 +4,9
бойынша негізгі
құралдар
Б) қалдық құны 30427,7 0,07 26320,4 0,05 -4107,3 -13,5
бйынша
материалдық емес
активтер
В) қондыру - - - - - -
құралдары
Г) аяқталмаған 3042772,67 6843316,813 +3800544,+124,9
капиталдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДЫ БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫ
1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
2 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ
ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің
орналасуын және құрамын талдау
2.2 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамын басқаруды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Жалпы басқару ғылымдарының бір бөлігі ретінде ұйымдардың
құрылуы мен қызмет жасауының теориялық негіздері бірнеше ілімдер
саласында зерттелінді-менеджменте, социологияда, антропологияда,
психологияда, әлеуметтік психологияда, экономикалық ғылымдарда,
құқықтануда және басқаларда.
Ұйымдардың іс-әрекетінің объективті жағдайының өзгеруі,
көптеген жаңа көзқарастардың дамуына, ғылыми концепциялардың көбеюі,
басқарудың меншіктен бөлінуі, нақты ғылым және адам жәйлі
ғылымдардың дамуы ұйымдардың ғылыми тәсілдерін құруына, ықпалын
тигізді. Бұл өмірге көптеген ғылыми идеялар мен ұйымның құрылу
заңдылықтар туралы мектептерді, формальді және формальді емес,
адамдың қатынастар туралы, әлеуметтік жүйелер туралы, жауапкершілік
және қызметтердің бқлінуі туралы, шешім қабылдау теориясы туралы,
басқару процесінің математикалық апраты туралы алып келді.
Қазақстанның қазіргі жағдайындағы әлеуметтік экономикалық жүйелердің
қиын және жантақгы ауысу процессі барысында үйымның калыптасуы мен тиімді
қызмет етуінің кешенді негіздеудің маңызы зор. Үйымның басқару кұрылымына
қойьшатын жаңа талаптарды рыноктың қатынастар, кәсіпкерлік белсенділік,
әртүрлі меншік формаларына өту, мемлекеттік реттеу мен басқару
функцияларының өзгеруі қойып отыр. Ғылыми негізделген принциптерге сүйеніп
құрылған тиімді ұйымдар мен басқару табысты экономикалық реформаларды
жүзеге асырудың басты шартына айналды. Өнімдер мен қызметтер бәсеклестілігі
айтқанды үйымды басқарудың формалардың, әдістердің және құрылымдардың
бәсекелестілігне айналды. Әрбір ұйымның тиімді қызмет етуі, қойылған
мақсаты мен миссясын орындау, стратегиясының жүзеге асырудың маңызды шарты
—
сыртқы орта өзгерістеріне бейімделген, қазіргі тенденцияларды ескере отырып
қалыптастырылған басқару құрылымы.
Қазақстан Республикасының дамуының қазіргі сатысы экономика мен
қоғамды өзгертуде өте күрделі мәселелер пайда болуымен сипатталады.
Елде нарық қатынастарын дамытуға беймдейтін стратегиялық бағыт
басқару жүйесін, ең алдымен ұйымды басқару жүйесін жетілдіруді
талап етеді. Бұл жерде ұйым қатарына қоғамға, оның мүшелеріне,
тұтынушыларға қажетті өнім өндіретін, белгілі жұмыс және қызмет
көрсететін ұйымдар жатады.
1 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДА БАСҚАРУ
1.1 Басқарудың қажеттілігі мен мәні, мақсаттары мен міндеттері
Нарықтық экономиканың қарқынды да му кезінде кәсіпорынға тиімді
басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін қалыптасқан экономикалық жағдайды
айқын көрсететін ақпараттық жүйенің болуы өте маңызды.
Басқарудағы ақпараттық жүйе - ол басқарушылық қызметтегі жұмысшыларды
ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі болып табылады. Сонымен ол ақпаратты
жинау, сақтау, жіберу және өңдеуге байланысты технологиялық функцияларды
атқарады. Ол белгілі экономикалық объектте қабылданған басқарушылық
қызметтің әдістеріне, құрылымына сәйкес қызмет етеді, олардын алдында
тұрған мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырады.
Басқарудың мәнің оның іс жүзінде атқарылатын салаларын қарастырмай
ашу, мүмкін емес. Осыған орай объективті үш саланы ажыратқан жөн: өлі
табиғаттағы басқару; биологиялық жүйелердегі басқару; адам қоғамындағы
басқару (әлеуметтік басқару).
Әлеуметтік басқарудың екі түрін ажыратады:
1) басқаруды әр адам еңбегінің элементі (бөлшегі) ретінде қарау;
2) басқаруды адамдардың өзара қарым-қатынасы элементі ретінде қарау.
Нарықтық экономика жағдайында басқарудың басты объектісі – кәсіпорын
болып табылады. Дәстүр бойынша басқарудың мәселелері ірі кәсіпорындарда
зерттеледі, сондықтан бизнесс-менеджмент туралы айтқанда, ең алдымен ірі
корпорацмяларды басқару туралы сөз қозғалады. Басқару объектісін осылайша
айқын көрсету басқару мақсаттарын, басқару принциптері мен әдістерін
анықтауда және т.с.с. мәселелерді зерттеуде маңызы зор.
Еңбек процессін жекелеген қызметкерлер арасында бөлу мен тұлғалардың
арасында тікелей қатынас болуы басқару мен еңбек корпорациясымен бітісе
байланысқанын көрсетеді. Басқару жекелеген адамдардың іс-қимылдарын
үйлестіруге деген өндірістік қажеттіліктен туындайды. Капиталистік
өндірістің дамуымен басқару барған сайын күрделеніп, жіктеліне басталған.
Меншік иесі – капиталист енді өзі басқара алмады, сондықтан да басқарушы
қызметкерлердің көптеген шарттары, ал кейін басқару органдарының бүртүтас
жүйесі пайда болды.
Өндіріс орны техникалық, материалдық және адам ресурстарының күрделі
қисындастыруы деп атауға болады. Техникалы-технологиялық жүйе мен
кәсіпорынның әлеуметтік ұйымдастыру жүйесі бір-бірімен органикалық
бірлікте болады. Басқару мәселесі барлық элементтердің мейлінше дәлдігін,
ұйымдасу мен ұтымдылығын талап ете отырып, тек технологиялық аспекиілерді
ғана қарастырып қоймай, сондай-ақ өндіріс процессінде адамдардың бірлескен
әрекетін ұйымдастырудағы адамдар арасындағы қатынастар мен өзара қатынастар
жиынтығын, олардың өндіріс құрал-жабдықтарымен өзара әрекеттесуін және
т.с.с. зерттейді.
Басқару теориясының маңызды мәселесі – басқарудың жалпы және өзгеше
нышандарының ара-қатынасы. Кәсіпорынды басқаруда жалпы принциптердің рөлін
асыра сілтеу дұрыс емес , әрі практикалық қателіктерге әкеп соғады.
Кәсіпорынды басқарудың мәнән анықтай отырып, онда кез-келген басқа
жүйелердегідей басқарудың жалпы және өзгеше белгілері сипат алатындығын
естен шығармау керек: соңғылары берілген басқару функциясының мәнін
толығырақ сипаттайды .
Басқарудың жалпы заңдылықтары басқару механизмінің жұмысында,
ақпаратты жинау, беру, ақпаратты өңдеу жүйесінде орын алады және т.с.с.,
бірақ басқарудың мәні әрқашан басқарылатын жүйенің өзімен, оның өзгеше
заңдылықтарымен тығыз байланысқан.
Сөйтіп, басқарудың мәнін оның жекелеген тармақтарын, басқарушы жүйенің
мәнін, оның сан-алуан аспектілерін зерттейтін әртүрлі ғылымдардың
жетістіктерін қолдану негізінде ашуға болады.
Шын мәнінде, басқару - өте күрделі, кешенді жүйе. Басқару мақсаттарды,
принциптерді, басқару әдістері жүйесін құруды алға қояды. Құрылымдық
тұрғыда ол басқару органдарын, басқару кадрлерін, басқару техникасын
қамтиды. Іс барысында басқару әр түрлі кезеңнен өтеді. Олар: жоспарлау,
ұйымдастыру, ынталандыру және бақылау. Басқару органдары мен процесстері әр
түрлі деңгейде әр түрлі болады және әр түрлі әлеуметтік ұйымдарда бірдей
емес. Басқаруда сан алуан саяси, экономикалық, ұйымдастыру-техникалық және
әлеуметтік-психологиялық мәселелерді ескеріп, үйлестіріп отыру қажет.
Басқару процессінде ұйым қызметінің барлық тараптары мен аспектілері оған
қатысушылармен бір тұтас бірігеді, интеграцияланады. Барлық элементтердің
біртұтас бірігуі процесстерін зерттеу, басқаруды біртұтас, кешенді және
нақты әлеуметтік құбылыс ретінде зерттеп-білу басқаруды зерттеу тақырыбы
болып табылады.
Басқару теориясында логикалық әдіс қолданылып, логикалық заңдар
тұжырымдалады. Экономикада басқару шешімдерін қабылдау логикасы айтарлықтай
дәрежеде формализациялауға көнеді. Осыған орай басқару мәселелерін зерттеп-
білуде экономикалық-математикалық әдістердің алатын орны ерекше.
Басқару күрделі субъектілік-объектілік ара қатынасты қамтиды. Басқару
ісі басқару теориясының дамуы арқасында барған сайын ғылами негізделіп
келеді, алайда сонымен қатар ол шығармашылық, өнер саласы болып қала
береді. Басқару жүйесінің тиімділігі басшылардың нақты жайттардда
басқарудың ғылыми принциптерін жасампаз қолдануөнерін меңгере білуімен
қамтамасыз етіледі.
1.2 Басқару есебі ұғымы мен пәні
Басқару есебі өз кезегінде басқаруды ақпаратпен қолдауды қамтамасыз
етіп отырады.
Басқару есебі арқылы кәсіпорын менеджерлерінің қаржылық және қаржылық
емес ақпараттарды дер кезінде анықтап отыруына өз үлесін қосады. Яғни,
келесі қызметтер іске асырылады:
• Жоспарлау немесе болжау;
• Бақылау;
• Шешім қабылдау.
Бухгалтерлік есеп жөніндегі экономикалық ақпараттарға сұраныс тудыратын
экономикалық тұлғаларға: менеджерлер, акция ұстаушылар, инвесторлар,
жалдамалы жұмысшылар, несие берушілер және мемлекеттік ұйымдар жатады.
Бухгалтерлік ақпаратты қолданатындар екі топқа бөлінеді:
• Ішкі қолданушылар, кәсіпорынның ішіндегі қолданыстар мен есептерді
жүргізу;
• Сыртқы қолданушылар, кәсіпорын құрамына кірмейтін тұлғалардың
қолданылуы.
Басқару есебінің негізгі мақсаты кәсіпорын құрамында қызмет ететін
тұлғаларды ақпаратпен қамтамасыз ету.
Қаржылық есеп жүйесінде ақпарат сыртқы қолданушыларға арналып
дайындалады.
Басқару есебі мен қаржылық есепті салыстыру
Салыстыру ауданы Басқару есебі Қаржылық есеп
1. Есеп жүргізу Басқарма шешімі бойынша Заң жүзінде талап
міндеттілігі етіледі
2. Есепеу мақсаты Жоспарлау, басқару және Ұйымнан тыс
бақылауда администрация пайдаланушыларға арнап
көмек көрсету есеп дайындау
3.Ақпаратты Фирма ішілік әр түрлі Шаруашылықтан тыс
пайдаланушылар басқармалар тұлғалар мен ұйымдар
4. Базистік құрылым Ақпараттарды пайдалану Негізгі тендік: Активы =
мақсаттарына тәуелді Міндеттеме + Капитал
емес
5. Негізгі жағдай Басқаруға жарамдының Бухгалтерлік есеп
барлығы стандарттары
6. Уақытпен қатыстылығы Ақпараттарды тарихи Тарихи сипаттама
сипатында болашаққа негізінде
жоспар және бағалау
жасау
7. Ақпараттын көрсетілу Ақшалай немесе ақшалай Ақшалай берілуі
немесе берілу түрі емес ақпараттар негізінде
8. Ақпараттың нақтылық Көптеген мөлшерлеме Нақтылықтын болуы
деңгейі бағалаулардың болуы
9. Есеп беру жиілігі Қашан сұраныс болады Кезеңдік, реттеушілік
негізде орын алады
10. Есеп объектісі Әр түрлі құрылымдық Ұйым толығымен алынады
бөлімшелер
Өндірістік және басқару есебі
Өндірістік есеп жүйесінде өндірістік қорлардың құнын бағалау үшін
өндірістік шығындарды анықтайды. Осы өндірістік шығындар негізінде
кәсіпорынды тиімді басқару, шешім қабылдау және бақылау, жоспарлау,
көрсеткіштерді бағалау іске асырылады. Ал бұл дегеніміз басқару есебінің
негізі болып табылады.
Басқару үрдісі және бухгалтердің басқару үрдісіндегі ролі
Басқару үрдісі келесі элементтерден тұрады:
• Жоспарлау
Жоспарлау үрдісінде бухгалтерлер жоспар құруға, шешім қабылдау үшін
ақпаратпен қамтамасыз етуге, баға құруда, инвестиция көлемін анықтауда
оның жоспарланған мөлшерлемесін ұсына алады;
• Бақылау
Бақылау үрдісінде бухгалтерлер нақты нәтижелер арқылы оларды
жоспарланған көрсеткіштермен салыстыра отырып, әрбір орталықтың
қызметін бақылауды іске асырады.
• Коммуникация
Бухгалтерлер тиімді есеп беру жүйесі арқылы коммуникацияның дамуына
үлес қосады. Мысалы, смета негізінде менеджерлерге жоспардың құрамы
жеткізіледі, сондай-ақ сметадағы ақпараттар менеджерлер қызметіндегі
координацияға пайдалы.
• Мотивация
Сметалар және есеп-қисаптар сметаның орындалуы туралы ақпараттары
ұйымның персоналдарының мотивациясына басты әсер етеді. Смета
менеджерді белгіленген мақсатқа жетуге ынталандырады. Өз кезегінде
сметаның орындалуы туралы есеп-қисап белгіленген мақсаттың жоспары мен
нақты орындалған істің нәтижесін салыстыруға мүмкіндік береді.
2 ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ
3 Кәсіпорынды басқару функциялары
Жоспарлау.
Амарикандық ғалымдар өз жұмыстарында жоспарлауды басқарудың басты
функциясы функциясы деп белгілейді. Олардың түсіндіруіне қарағанда,
жоспарлау жүйесі келесі сұрақтарға жауап беруге тиіс: не нәрсе жасау керек,
қашан, кім және қалай жасау қажет, жоспарды белгілеген уақытта орындау үшін
қандай ресурстар қажет. Басқару процесі жоспарлау, жоспар бойынша
қызметтерді ұйымдастыру және оның нәтижелерін бақылау болып табылады.
Жоғарыда аталған этаптар неғұрлым жақсы жүргізіліп және тығыз байланыста
болса, соғұрлым басқару нәтижелі болады. Жоспарлау басқарушыға белгілі бір
уақыт кезеңінде болашақ қызметтердің сипатын, қалпын және реттілігін
анықтауға мүмкіндік беретін құрал болып табылады.
Жалпы сипаиттама бойынша жоспарлауға енетіндер:Сыртқы қоршаған ортаның
даму перспективаларын айқындау, мақсаттар мен болашақ стратегияларды
қалыптастыру, бірінші қатардағы міндеттерді белгілеп және оны орындауға
қажетті іс-әрекеттер бағытын анықтау. Жоспарлау өнімдері жоспарлар жүйесі
болып табылады: ұзақ мерзімді, орта мерзімді және оперативті. Жоспарлау
процесі басқарудың барлық деңгейлерін қамтиды және ортақ мақсаттарына сай
келетін қызметтердің орындалуына қажетті алғышарттарды қамтамасыз етуі
керек.
Кәсіпорын қызметтерін жоспарлау жұмысына, ең алдымен жоғарғы басшылар
қатысады, олар ресурстарды оптималды үлестіру үшін бастапқы жағдайды
қалыптастырып, өкілеттерді қызметкер арасынлда дұлыс бөледі.Белгілі
өкілеттерге ие болған адамдар ресурстарды бөлерде творчествалық көзқарас
білдірту керек. Басқарушылардың табысқа жетуі көп жағдайда оның ең соңғы
теория жаңалықтарын, болашақ пен бүгіннің арасындағы байланысты тауып,
әртүрлі аналитикалық құрал-әдістерін қолдану қабілеттігіне байланысты.
Жоспарлауды негіздеу дәрежесін көтеру ұйым дамуының қосымша бір қайнар көзі
болып табылады .
Жоспарлау мәні – кәсіпорынның болашақта өсуін, қызметінің тиімділігін
қамтамасыз ету үшін бүгінгі күнде қажет болатын шешімдерді анықтауда.
Жоспарлаудың негізгі мақсаты – болашақ мүмкіндіктерді тауып оларды
пайдалану бойынша іс-әрекеттерді ұйымдастыру. Жоспарлау процесінде келесі
шешімдер қабылданады:
1) ұйымның қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді стратегияларын таңдау;
2) қойылған мақсаттарды жүзеге асыруға көмектесетін немесе қатерлі
жағдайларды жеңіп шығатынұйғарымды бағыт пен іс-қимылдарын тудыру;
3) бақылау жүргізу үшін оперативиі қызметтердің стандарттарын
қалыптастыру;
4) өзгеріп жатқан жағдайда ертерек белгіленген жоспарларды қайта қарау.
Болашақ мүмкіндіктер зерттеліп, сыртқы ортаның түрлі факторларының
әсері анықталып, ықтимал шектеулер бағаланғаннан кейін кәсіпорынның болашақ
іс-әрекет мақсаттары қалыптастырылады. Ең маңызды мақсаттар қатарына
мыналар жатады: пайданың белгілі бір деңгейін, сату көлемін қамтамасыз ету,
товарлардың жылдам өтуі, рынокқа ену, өнімдер сапасын арттыру, еңбек
өнімділігін жоғарлату, өндірістік қуаттарды толық пайдалану, өндірісті
ырғақпен, бір қалыпта жүргізу.
Фирманың басты мақсаты – белгіл бір пайда көлемін табу – ұйым
қызметінің күшті және әлсіз жақтарын, сыртқы ортадан туатын күтпеген
жағдайларды ескере отырып, сын көзбен талдау жүргізу арқасында қалыптасады.
Бұл үшін мақсаттар ағашын құрастыру әдісі қолданылуы мүмкін.
Тиімді жоспарлау жұмысын жүргізу үшін:
1) негізгі жалпыэкономикалық және рыноктағы жағдайлар, фирманың және оның
бәсекелестерінің нарыққа тигізетін әсері, өткен мерзімдердегі сатулар
мен түскен пайда туралы мәлімет қажет;
2) ғылыми-техникалық прогресті есепке ала отырып, әр берілген уақытта
қызмет көрсету мен өндірістің оптималды құрылымын анықтау керек;
3) қолда бар ресурстарды жедел есептеп және оларды икемді, шебер
пайдалану қажет;
4) жоспардың орындалу барысын бақылап және қажет болған жағдайда өз
уақытында жоспарды түзетіп отыру керек.
Жоспарлау – тиімді басқаруды ұйымдастыруда жауапты да қиын жұмыс,
өйткені көбінесе мақсаттарды, туатын мүмкіндіктерді, проблемалар мен
альтернативаны белгілеуде орасан қиындық кездеседі. Сонымен қатар нарықты
экономикада коньюктура ұдайы құбылып тұрғандықтан жоспарларды түзету, оны
дәлірек анықтау қажеттігі жоспардың орындалуын қосымша қиындата түседі.
Ұйым жоспарларының өзара байланысы. Ұйымның стратегиясын қойылған
мақсаттар мен тапсырмаларға жету үшін қажетті іс- әрекеттердің жалпы
жоспары ретінде анықтауға болады; ал мақсаттар – болашақ іс белсенділігінің
қалаулы түпкі нәтижелері деп анықтауға болады. Ұйым стратегиясы қоршаған
жағдайды және күтпеген жағдайды есепке ала отыпып, кәсіпорын қызметінің
болашақ перспективаларын зерттеу нәтижесінде туады. Ол үшін іс-әрекеттердің
ықтимал бағыттар диапазоны қарастырылып немесеәрі қарай тәптіштеп зерттеу
үшін бірнеше вариантын белгілейді. Болашаққа бағытталған жоспардың негізгі
баптарын қойыоған мақсаттарға сай, сыртқы және ішкі факторларға сүйеніп
орнатады.
Қандай өнім шығару не қызмет көрсету керек екендігін анықтайды,
кәсіпорын ресурстарын және бәсекелестер күшін есепке ала отырып, рыноктағы
өзінің іс-әрекетінің бағытын қалыптастырады.
Ортақ немесе негізгі мақсаттар келесі түрде орнатылады. Жоғарғы
басшылар әр бөлімше үшін бірнеше жылдық кезеңге алғы бастағы жалпы және
таза табыс шамасының түрлі варианттарын ұсынады. Әр бөлімше әбден
талқылағаннан кейін өздерінің ой-тұжырымдарының білдіреді, одан кейін оны
штаб қызметкерлері мен тікелей басшылар алдын-ала дәйекті талқылайды.
Сөйтіп, жалпы стратегияны жобалауға негіз салынады. Бекітілген мақсаттар
кәсіпорын не оның болімшелері үшін өзгергенге дейін өз күшін сақтайды.
Стратегиялық жоспарды құру кезінде көптеп қабылданған шешімдер ішінде
кәсіпорынның жалпы, басты мақсаттарын белгілеу маңызды орын алады. Қалған
шешімдердің маңыздылығы төмендеу, олар ортақ мақсаттарды тиімді орындау
үшін арналған.
Ұзақ мерзімді жоспарларға тән мына ерекшеліктерді атап өтуге болады:
1) жоспарлар әдетте іс-әрекеттің тек бір стратегиясын қамтып көрсетеді;
2) қоршаған ортада қолайлы мүмкіндіктер немесе қатерді талдағанда
кәсіпорынның барлық әлсіз және күшті жақтары бағаланады;
3) жоспарлар әдетте алғы шарт пен болжауларды қамтиды, бірақ олар
тәптіштеліп жасалынбайды. Көптеген жағдайларда тәуекелділік дәл
анықталмайды, алайда есептеуіш техникалардың дамуы және қолдануы
жақсарған сайын тәуекелділікті талдау мен ықтималдылықты бағалау жиі
ескерілетін болды;
4) жоспарлар кәсіпорын қызметінің маңызды көрсеткіштерін белгілейтін
нақты мақсаттарға негізделеді. Мақсаттар қаржы көрсеткіштері арқылы
тұжырымдалады;
5) ұзақ мерзімді жоспарда қаржы жағына көп назар аударылады.
Жоспарланатын бүкіл іс-әрекет қаржылық сипаттамалармен бейнеленіп,
тиісті құжаттарда қамтып көрсетіледі.
Бүкіл кәсіпорынның стратегиялық жұмыстарын белгілеу жұмысты аяқталған
соң, мақсаттар тұжырымдалғаннан кейін олар, көрсеткіштер жинағы түрінде
беріледі.
Бұл өндірістік кәсіпорындардың басқару жүйесінде қолданылатын
іріктелген стандартты көрсеткіштер.
Тиімді жоспарлау жүйесін құрудың қажетті шарттарының бірі болып ұзақ,
орта және қысқа мерзімді жоспарлардың өзара үйлесімдігі танылады. Ол үшін
басқарушылардан жоспарлау пәнін тек түсініп қана қоймай, сонымен қатар
жоспар жасауды жеңілдететін талдау құралдамасына ие болу, оны жаңартуға
және іс жүзіне асыруға дайындық керек. Осы күнгі информациялық технологияны
қолдану арқасында жоспар құрастыру дәрежесі өсуде және жан-жақты жобаларды
тығыз үйлесуімен олардың орындалуын дәл бақылау үшін көп мүмкіндіктер туды.
Жоспарлаудың ұзіліссіздігі және икемділігі, жоспардың орындалу фазасы
оның жобалану фазасының тікелей жалғасы деп қарастыру арқылы қамтамасыз
етіледі. Теория жоспардың орындалу мәселесін шешу үшін бір қатар тиімді
ұйымдастырушылық әдістерді ұсынуда. Олардың бірі болып мақсат боынша
басқару әдісін атауға болады.
Бұл әдіс бойынша кәсіпорынның ресми перспективалық жоспарымен
сабақтасқан әр басқарушылардың жеке жоспарларын жасау арқылы жоспарлаудың
үзіліссіздігі мен икемділігін қамтамасыз етеді. Басқарушы мен оның қол
астындағы қызметкерлердің жоспарларын үйлестіретін прцедураларды тиісті
түрде ұйымдастырылса ықылас, ынта өсіп ой-туу интенсивтілігі елеулі
жоғарлайды. Мұнда әрдайым жоғары басшылар жағынан мұқият бақылауды және
жеке жоспарларды үнемі қайта қарауды және уақытында қайта қарауды және
уақытында қаралуды талап етеді.
Бұл процедуралар арнайы, болашаққа бейімделген кадрлар біліктілігін
жоғарылату мен оларды тиімді қолдану бағдарламасымен толықтырылады. Мұндай
мақсаттарды орындау процедуралары және қызметкерлердің мотивациялау
бағдарламалары жоспарды жақсартуына және оның тиімді орындалуына өз себебін
тигізеді.
Ұйымдастыру.
Кәсіпорын басшысы ұйым құру проблемасымен кездеседі. Адамдар топты
әрекетесудің артықшылықтарын түсінгеннен кейін бері бұл мәселені шешуге
әрдайым зейін аударып отырады. Басшылар ұйым құрылымын жобалау үшін белгілі
бір теориялық негіздерге суйенулері қажет.
Ұйымдастыру процесс ретінде қарастырылады және бұл процесс көмегімен
жұмыстар мен өкілеттіктер құрылымы жасалады. Бұл процесс кезінде түрлі
құрылымдардыңсалыстырмалы артықшылықтарын бағалай отырып шешім қабылданады.
Ол бір ретте немесе бірте-бірте дамуы мүмкін, онымен бір басшы немесе
басшылар тобы шұғылдануы мүмкін.
Құрылым кәсіпорын ішіндегі әр түрлі жұмыстар арасындағы біршама
белгіленген арабайланыс қатарына жатады. Тұрақты арабайланыстар шешімдер
қабылдау прцесінің нәтижесі болып табылады, ал соңғысы мынаны түсіндіреді:
1) Бөлімнің жалпы тапсырмасы тізбектелген ұсақ жұмыстарға бөлінеді және
оның әрқайсысын орындау үшін бөлім қызметкерлері маманданады;
2) Жұмыстардың жеке түрлерін қайтадан қиыстырып топты құруды рационалдау
үшін топтастырады; бөлімдерге бөлудың мәні осында жатыр;
3) Бір бастық алдында есеп беретін топтың шамасы анықталуы тиіс; бұл
жерде әңгіме бақылау мәселесі туралы туады;
4) Өкілеттіктер жұмыстар немесе жұмыс топтары арасында үлестіріледі. Бұл
жерде өкілеттіктерді табыстау туралы мәселе шешіледі.
Осы төрт мәселені шешудің нәтижесі болып кәсіпорын құрылымы болып
табылады. Кәсіпорынның тиімділігін қамтамасыз ету үшін жұмыстар дәл
анықталып, бірыңғай бөлімдер және бақылаудың тарылған салалары мен
орталықтанған өкілеттері анық болуы тиіс.
Ынталандыру.
Басқарушы үшінынталан ынталандыру қажеттілігі адамдардың дұрыс немесе
теріс реакциясы пайда болуына байланысты мәселе. Егер де осы қойылған
сұраққа жауап оң болса , өндіріс жоғарылайды, ал теріс болған жағдайда
өндіріс іркіледі. Басқарушының тұрақты мақсаттарының бірі-өнімділікті және
орындаушылар жұмысының тиімділігін өсіру болып табылады. Тиімділікті
өсірудің шегі бар, еңбек бірлігінің құндылығын үнемдеуге әлбір қызметкерге
шаққандағы өнімді арттыру арқылы жетуге болады.
Мұны жүзеге асырудың көптеген жолы бар. Бірақ, оның ішіндегі ең
жақсысы – еңбек өнімділігін өсіру стимулы (ынтасы) ретінде материалдық
мадақтауды пайдалану.
Ынталандыру және өнімділік.
Ұйымның жоғары өнімділіккке жетуі көптеген факторлардың әсерінен
туатын нәтиже. Станоктар және материалдар түрінде жүзеге асырылған ғылым
мен техниканың жаңа жетістіктері, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың озық
әдістері өнімділікті жоғарылатты. Әйтсе де, машиналарға жұмсалған
қаражаттар жансыз болады. Тек адам элементі енгізілгенде ғана олар
өнімділікке айналады.
Өндірістің жансыз факторларымен жұмыс істей отырып, басқару кіріс-
шығыстың ара қатыныстарын дәл анықтай алады. Адамдарды қарастырғанда жігер,
көңіл күй немесе қалау еркіндігі сияқты материалдық емес факторларды ескеру
керек. Жұмысшылар өз қалауымен өнімділікті төмендете немесе жоғарылата
алады. Осындай адам қасиеттері басқаруду өте шиеленіскен проблема –
ынталандыру мәселесіне әкеліп соқтырады.
Бақылау.
Бақылау жоспарлау процесін аяқтап және жаңа жоспарлау шешімдеріне
бастама болады. Тиімді бақылау басқарудың – жоспарлау, ұйымдастыру және
мотивациялау сияқты функциялармен үнемі байланымты болуы керек. Бақылау
функциясының нәтижесі жоспарды қайта құру, ұйымның басқару құрлымын
жетілдіру, мадақтау жүйесін жақсарту т.б. түрінде болуы мүмкін.
Бақылауды ұйымдастыру қазіргі замандағы басқарудың күрделі мәселесі
болып табылады, өйткені бақылау функциясы көбіне тікелей басшылардың
мойнында бұрынғышақалып отыр. Басқарушылық бақылау ұйым жұмысының
тиімділігін көрсететін және стратегиялық шешімдерді түзету, күнделікті
қызметті реттеу туралы сапалы ақпарат беру керек. Ол болашақта көптеген
ішкі және сыртқы материалдық, қаржылық және еңбек ресурстарын пайдалану
тиімділігін талдауды қамтиды. Бұл жерде сандық көрсеткіштен басқа да
бағалау қажет, басқаша айтқанда санмен сипаттана алмайтын факторларды
ескеру қажет.
Практика жүзінде бақылаудың жалпы басқару аспектілеріне оперативті
бақылаудың мәселелеріне қарағанда аз көңіл аударылады. Көп мамандар мұндай
практиканың теріс жағын айтып, жалпы бақылау маңыздылығын төмендетпеу
керектігін айтады.
Басқарушылық бақылаудың тиімділігі ұйым тіршілігінде ең маңызды роль
атқарды. Басқарушылық ьақылау алға қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз
етуден тұрады,ақпараттың бағытын ұйымдастыру арқылы орындап тұрады. Бақылау
әртүрлі бөлімшелер жұмыстарының нәтижесі туралы ақпаратты жинап, өңдеп және
баға береді.
Бақылау процесі ретінде келесі этаптардан тұрады:
1) Өндірістік процестерді орындау саласы және басқа операциялард
салаларында стандарттарды тағайындау;
2) Нақтылы нәтижелерді нормалармен салыстырып ауытқуларды анықтау;
3) Ауытқуларды жоюға немесе жоспар мен нормаларды қайта құру арқылы іс-
қимылдар ұйымдастыру.
Бақылау жүргізу үшін сандық және сапалық нормалар (стандарттар) орнату
керек. Нормалар ретінде жұмыстың нәтижесін бағалайтын критерийлер
қолданады. Жұмыс істеу нормаларына қойылатын талаптар: олар дәлелді, икемді
болуы қажет және жаңа жоспар құрылған сайын жаңартылып тұру керек.
Жұмысты талдау дегеніміз – нақты көрсеткіштерді нормалармен салыстыру,
жетіспеушіліктер мен ауытқуларды анықтау және олардың себебін түсіндіру.
Кез-келген ауытқуларды дер кезінде зерттеп талдау керек, өйткені олар
кезекті шешімдерді дер кезінде қабылдауға және түзетулерді уақытында
енгізуге мүмкіншілік береді. Бұл әрекеттер – нақты нәтижелерді жоспарлық
нәтижелерге жақындату – бақылаудың басты және соңғы фазасының негізін
құрайды. Бұл жерде жоспарларды түзететін және жаңа норма қайта құру
процедурасын ойластырады.
Бақылаудың тиімділігі шешімдердің қаншалықты жылдам және дәлелді
қабылданатынына тәуелді.
Бақылау функциясын іске асыру біріншіден, есеп және есеп беру
жүйелерін ұйымдастыруға негізделеді. Тиісті бухгалтерлік және қаржылық
қызметтер орындары ақпаратты жинап өңдейді, бұл ақпарат бұрынғы
жетістіктерді сипаттайды, мақсатттарды белгілеуге қажет тенденцияларды
айқындайды, жоспарларды және нормаларды, сонымен қатар нақты мәліметтерді
жоспармен салыстыруға т.б. ақпаратты жеткізеді.
Жауапкершілікті есептеу концепциясының негізгі ойы қарапайым: әрбір
басшы жалпы жұмыстардың белгілі бөлігіне жауап береді. Есеп жүйесі басшы
жауап беретін іс-әрекеттердің нәтижелерін өлшеуге мүмкіншілік беруге
құралады. Ол үшін жауапкершілікті әрбір басшыға табыстау оңай болу
мақсатымен оларға тапсырмалар тәптіштеп орнатылады. Бақылаудың тиімділігі
жоғары болсын десек, есеп беру жүйесі жоспарлау жүйесіне сай болу керек.
Бақылау жүйесі тиімді болса басшының назары маңызды мәселелер
шешімдерінде болады. Егер қызмет барысы жоспар бойынша жүріп жатса басшыға
ешқандай ақпарат түспеу керек . Ауытқу бойынша басқару принципі басшының
назарына әр түрлі ауытқуларды туғызатын жағдайлар ғана түседі. Ауытқу барын
белгілейтін бақылау ақпараты басшыларға тез талдау жасап, қажетті шаралар
қолануға итереді. Осының нәтижесінде басшылар маңызды және ”тар жерлерге”
көңіл бөліп оларды жоюға мүмкіндік алады.
2 МаңғыстауМұнайГаз АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ КӘСІПОРНЫНЫҢ
ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН БАСҚАРУДЫ ТАЛДАУ
2.1 МаңғыстауМұнайГаз Акционерлік Қоғамының баланс активтерінің
орналасуын және құрамын талдау
Батыс Қазақстан совнархозының 1963 жылдың 27 қарашасының № 280
қаулысы бойынша мемлекеттік мекеме – Мангышлакнефть өндірістік мекемесі
құрылды.
1965 жылдың 15 қазынындағы Қазақ ССР Жоғарғы Советі және 1965 ж. 16
қазан № 675 Қазақ ССР Министрлер кеңесінің Қаулысы бойынша өндірістік
кәсіпорын Мангышлакнефть Қазақстаннефть болып өзгертілді.
МаңғыстауМұнайГаз АҚ Маңғыстау аудандық мемлекеттік мүліктік
комитеттің (қаулы № 5901-5 24 мамыр 1995 ж.) негізінде құрылған
акционерлік қоғам болып табылады.
Орналасқан жері: Қазақстан Республикасы, Маңғыстау облысы, Ақтау
қаласы, 6 шағын аудан, 1 үй.
МаңғыстауМұнайГаз АҚ негізгі қызметі: мұнай және газ өнімдерін
өндіру мен тасымалдау, мұнайды өңдеу, өңделген мұнай және мұнай өнімдерін
өткізу, мұнай және газ кен орындарын барлау және өндіру, мұнайдың, газдың,
судың және жыныстардың физикалық – химиялық қасиеттерін айқындау бойынша
лабораторлық жұмыстар, жерасты сулары кен орындарының мониторингін жүргізу,
мұнай өндіруді қарқындату, технологиялық мұнай – газ кәсіпшілігі жабдығын
монтаждау, газды пештерге жеткізетін құбыр желілерін, сондай –ақ тіректі
арматура мен қысым реттегіштерді пайдалану, монтаждау және жөндеу,
қысыммен жұмыс істейтін қыздыру пештерін, қазандықтарды, түтіктерді,
резервуарларды, газ өндіру, газ тасымалдау жабдықтарын, жүк көтергіш
механизмдер мен машиналарды, автомобильдік газ баллон қондырғыларын, темір
цехтарын жөндеу және сынау, жарылғыш заттарды, жарылу құралдарын және
иондық әсер ету көздерін сақтау, пайдалану және тасымалдау, белгіленген
тәртіппен осы құралдардың импорты, белгіленген техникалық, экологиялық
және санитарлық талаптарға сәйкес қабат қысымын ұстау объектілерін
техникалық сумен қамтамасыз ету болып табылады 22.
Баланс активіне кәсіпорындағы капиталдың орналасуы туралы, сондай-ақ
нақты мүлікке және материалдық құндылықтарға салынған салымдар,
кәсіпорынның өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындары, бос қалған
қолма - қол ақша қаражаттары туралы мәліметтер кіреді. Енгізілген
капиталдың әрбір түріне байланысты жеке баланс бабы болады. Баланс
активінің баптарға бөлінуінің негізгі белгісі болып өтімділік табылады
(қолма-қол ақшаға айналу жылдамдығы). Осы көрсеткіш бойынша баланстың
барлық активтері ұзақ мерзімді немесе негізгі капитал және ағымдық активтер
(айналым) болып бөлінеді.
Кәсіпорын қаражаттары ішкі және сыртқы айналыста қолданылады
(дебиторлық қарыз, бағалы қағаздарды сатып алу, өзге кәсіпорындардың акция,
облигацияларын сатып алу).
Кәсіпорын қаражаттарын орналастырудың оның қаржылық қарекетінің
тиімділігін арттыруда маңызды. Негізгі және айналым құралдарына қандай
қаражат салынғандығынан, олардың өндіріс және айналыс аясына қаншалықты
жұмсалғандығынан, ақшалай және материалдық формасынан кәсіпорынның
өндірістік және қаржылық қызметінің көрсеткіштерінің нәтижесі тәуелді.
Активтің жалпы құрылымын және жеке бөлімдерін талдау, олардың тиімді
орналасуына мүмкіндік береді.
ММГ АҚ 2008-2009 жж. арналған баланс бойынша активтердің құрамы мен
құрылымын талдайық.
Кесте 1
ММГ АҚ-ның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік балансы
(мың теңге)
Баптар 2008 жыл 2009 жыл
1 2 3
АКТИВТЕР
І. Ұзақ мерзімді активтер
Аяқталмаған капиталдық салымдар 3 042 772,6 6843316,8
Күмәнді қарыздар
Материалдық емес активтер 30 427,7 26 320,4
Бастапқы құн бойынша негізгі құралдар 19 995 362 26 846 858
Жер - -
Ғимараттар мен құрылыстар 15 276 456 20 108 296
Машиналар мен құрылғылар 3 579 169 5 476 759
Көлік құралдары 99 976 206 720
өзгелер 99 975 126 180
Аяқталмаған құрылыс 4 059 058 4 295 497
Аяқталмаған өндіріс құнын төмендетуге резерв -3 119 272 -3 366 594
Негізгі құралдардың тозуы, барлығы 6 954 908 13 160 225
Ғимараттар мен құрылыстардың тозуы 5 473 512,5 11 080 909
Машина мен құрылғылардың тозуы 1 418 801,2 1 947 713
Көлік құралдарының тозуы 36 774,5 79 645
өзге де тозулар 25 819,8 51 958
Ұзақ мерзімді активтер, барлығы 17 821 953 20 740 514
ІІ. Ағымдық активтер
ТМЗ 1 179 726 1 690 720
ТМЗ құнын төмендетуге резерв -117 972 -169 072
Аяқталмаған өндіріс 718 094 1 595 019
Дайын өнім 2 179 929 861 310
Алынған тауарлар 1 949 113 4 019 448
1 кестенің жалғасы
1 2 3
Тауарлар құнын төмендетуге резерв -144 911 -2 264 927
Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің 13 259 099 1 1260 835
дебиторлық қарыздары
Еншілес ұйымдардың дебиторлық қарыздары 2 641 561 2 376 578
Күмәнді сауда қарыздары -6 873 188 -4 509 042
Бюджеттік дебиторлық қарыз 1 282 311 1 977 823
Бюджеттен тыс қорлардың дебитолық қары - -
өзге де дебиторлық қарыздар 1461834 271153
Берілген аванстар 21773646 17640912
Берілген аванстар бойынша күмәнді қарыздар -19716817 -3328877
Қысқа мерзімді инвестициялар - -
Ақша қаражаттары 6103802
Ағымдық активтер, барлығы 25646227 31900385
БАРЛЫҒЫ, АКТИВТЕР 43468180 52640899
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
І. Меншікті капитал
Жарғылық капитал 6204648 6204648
Төленбеген капитал - -
Алынған капитал -5086 -5086
Қосымша төлебеген капитал 14825039 6577930
Резервтік капитал 483148 362064
Есепті кезең бойынша бөлінбеген кіріс 11061564 10290242
өткен жылғы бөлінбеген кіріс -7140428 -4373793
Меншікті капитал, барлығы 25428885 19056005
ІІ. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарыздары - 1782585
Кредиторлық қарыз 2047 2047
НГО резерві 6822457 1742308
Ұзақ мерзімді міндеттемелер , барлығы 6824504 3526940
ІІІ. Қысқа мерзімді міндеттемелер
Қысқа мерзімді банктік несие 195726 -
Дивиденд бойынша есеп айырысу 67106 23643
Бюджетпен есеп айырысу 564810 555628
өсімақы бойынша резерв 127294 -
Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу 38586 12117
Алынған аванстар 911525 94575
өсімақы бойынша резерв 30197 -
Жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп 1609888 1000070
айырысу
өсімақы бойынша резерв 290793 -
Еншілес ұйымдардың кредиторлық қарызы 195726 118218
өзге де кредиторлық қарыздар мен аударымдар 619062 251214
өзге өсімақылар 891139 891139
Жалақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу 39145 8866
өсімақы бойынша резерв 11184 -
Қысқа мерзімді міндеттемелер, барлығы 5592181 2955470
МІНДЕТТЕМЕЛЕР, БАРЛЫҒЫ 12416685 6482410
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ МЕН МІНДЕТТЕМЕЛЕР, БАРЛЫҒЫ 37845770 25538415
Ескерту: дерек көзі – ұйымның 2008-2009 жж. арналған бухгалтерлік
балансы
Активтердің құрамы мен орналасуын талдау үшін баланс көрсеткіштері
бойынша келесі кесте құрылады.
2 кестеде көрсетілгендей, активтердің нақты құнында көрінетін нақты
баланс валютасы 9 172 719 мың теңгеге немесе 21,1 % өскен. Бұл кәсіпорын
қызметінің тиімділігін көрсетіп, оның болашақ дамуын білдіреді.
Кесте 2
ММГ АҚ баланс активінің құрамы мен орналасуы
№ Көрсеткіштер 2008жыл 2009жыл 2009ж.2008ж.
өзгерісі
сома (мыңүлес сома (мыңүлес сома (мың%
теңге) салмағытеңге) салмағытеңге)
% %
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Активтер бағасы 43468180 100 52640899 100 +9172719 +21,1
барлығы,соның
ішінде:
1.1. Ұзақ 17821953 41 20740514 39,4 +2918561 +16,38
мерзімді
активтер,оның
ішінде:
А) қалдық құны 13040454 30 13686633 26 +646179 +4,9
бойынша негізгі
құралдар
Б) қалдық құны 30427,7 0,07 26320,4 0,05 -4107,3 -13,5
бйынша
материалдық емес
активтер
В) қондыру - - - - - -
құралдары
Г) аяқталмаған 3042772,67 6843316,813 +3800544,+124,9
капиталдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz