Шұжық және шұжық өнімдерін өндіру технологиясы


Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛАР
- Шұжық және шұжық өнімдерін өндіру технологиясы
- Шұжық өнімдерін дайындау технологиясы
- Шұжық өнімдерінің сапасын бақылау
3. 4 Технологиялық жабдықтарды таңдау және есептеу
3. 5 Негізгі цехтың және көмекші ғимарат ауданының есебі
3. 6 Жұмысшылар санын анықтау
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмысты орындау барысында келесідей нормативті сілтемелер пайдаланылады:
ҚР СТ 1346-2005 Биологиялық қауіпсіздік. Шикізат және тағамдық өнім. Өсімдік тектес генетикалық модифицирленген бирдилендіру әдісі.
ҚР СТ 1625-2007 Ет және балаларға арналған ет тағамдары.
ҚР СТ 243-97 Жартылай ысталған шұжық. Техникалық шарттар.
ҚР СТ 1469-2005 Вакумды орауыштардағы дайын ет өнімдері. Техникалық шарттар.
ҚР СТ 1484-2007 Ет және ет өнімдері. Құрамындағы ылғалды анықтау тәсілі.
ҚР СТ 1485-2005 Ет және ет өнімдері. Майдың массалық үлесін анықтау тәсілі.
ҚР СТ 728-2007 Ет және ет өнімдері. орауыш, таңбалау, транспорттау және сақтау.
ҚР СТ 1729-2007 Ет және ет өнімдері. Қабылдау ережелері және сынама жүргізу әдістемелері.
ҚР СТ 1730-2007 Ет және ет өнімдері. Жалпы техникалық шарттар.
ҚР СТ 1731-2007 Ет және ет өнімдері. Сапа көрсеткіштерін органолептикалық әдіс арқылы анықтау.
ҚР СТ 1759-2008 Сиыр еті. Техникалық шарттар.
СТ РК ГОСТР 50455-2008 Ет және ет өнімдері. Сальмонеллаларды анықтау
ҚР СТ ГОСТ Р 51574-2003 Тағамдық қорытылған тұз. Техникалық шарттар.
ҚР СТ ГОСТ Р 51575-2003 Тағамдық йодталған қорытылған тұз. Йод және тиосульфат натрийді анықтау әдістері.
ҚР СТ ISO 13301-2005 Сенсорлы анализ. Әдістемелік. Өлшеудің жалпылай басшылығы. Иісті анықтау, дәмін анықтау.
ҚР СТ ISO 13302-2005 Сенсорлы анализ. Азық -түліктін қаптаудың әсерінен өзгерген дәмін анықтау әдісі.
ҚР СТ ISO 8586-1-2005 Органолептикалық анализ. Оқу және бақылау нарықшыларының жалпы іріктеу басшылығы. Бөлім 1. Іріктелген нарықшылар.
ҚР СТ ISO 8586-2-2005 Органолептикалық анализ. Оқу және бақылау нарықшыларының жалпы іріктеу басшылығы. Бөлім 2. Сарапшылар
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі анықтамалар, белгілер мен қысқартулар қолданған:
Шұжық өнімдері бұл - тұз және дәмдеуіштер қосылған ұнтақталған еттен жасалған, қабықшалы немесе қабықшасыз, тағамдық қолдануға дайын болғанша термиялық өңдеуден немесе ферментациядан өтетін өнім.
Шұжық өнімдері - ет турамасынан жасалған және жылулық өңделген өнімдер.
Етті тұздау - етті дәм беру үшін және ылғал ұстау қабілетін жоғарлату үшін ас тұзымен, тұзды ерітңндңмен өндеу.
Ет фаршы - диаметрі 2-5 мм торлы волчокта ұсақталған ет.
Шұжық қабығы - шұжыққа белгілі бір пішін беріп және қорғаныштық қызметін атқаратын табиғи және жасанды қабық.
Шұжықты шприцтеу - шұжық қабығын фарпен толтыру.
Шұжықты шөктіру - термиялық өндеу алдында шұжықтты ілулі түрде белгілі бір уақыт ұстау.
Шұжықты пісіру - шұжықты ыстық сумен жылулық өндеу.
Шұжықты қуыру - шұжықтың беткі қабатындағы ақуықдарды коагуляциялау мақсатында белгілі бір температурада ыстау.
Шұжықты салқындату - шұжық қабығының әжімденуін алдын алу үшін жылдам температурасын төмендету.
Шұжық кептіру - белгілі бір ауа ылғалдылығында шұжықтан ылғалды шығару.
Шұжықты ыстау - шұжыққа жағымды дәм және иіс беру мақсатында ағаш түтінімен өндеу.
Шұжықты шыжғыруға және ыстауға қолданылатын жанармайлар - бұл ағаш және оның үгіндісі.
Жартылай ысталған - шұжық дайындалу процесінде қуыруға және пісіруге ұшыраған шұжық.
Ет - бұлшық ет, сүйек, май, дәнекер, жүйке ұлпаларынан, лимфа және қантамырлардан тұрады.
Еттеу - бұлшық ет, май, дәнекер ұлпаларды сүйектен бөліп алу процесі.
Сіңірлеу - еттен ұсақ сүйектерді, шеміршек, сіңір, қантамырларды тазалау.
Дегустация - өндірісті бақылау және органолептикалық көрсеткіштер бойынша өнім сапасын бақылау әдісі.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР СТ - Қазақстан Республикасының стандарты
ГОСТ Мемлекеттік стандарт
ТШ Техникалық шарт
ЖШС Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
кДж Кило Джоуль
% Пайыз
Г Грамм
Мм Миллиметр
°С Градус Цельский
Кг Килограмм
мПа Мега Паскаль
м/с Метр секунд
Т Тонна
Ж Жыл
Га Гектар
См Сантиметр
Л Литр
Мин Минут
Атм Атмосфера
Тг Теңге
КІРІСПЕ
Ет өнімі еліміздің тамақ баланысында көрнекті орын алады. Қазіргі таңда Қазақстанда 100 жуық ет және құс комбинаттары, ет консервілерінің комбинаты, шұжық зауыттары, малды сою пукті, ет өндеу зауыттары мен комбинаттары және т. б. бар.
Қазақстанда ет өнімін өңдеу және сақтау технологиясын жетілдіру мақсатында, жаңа технологиялық жабдықтармен жабдықталған касіпорындары ашылып, халықты сапалы ет өнімдерімен қамтамасыз етуде. Соның ішінде шұжық өндіру, бүгінгі күннің сұранысқа ие өнімдердің бірі болып отыр. Шұжықтар, жоғары қоректілігіне және калориялығына байланысты тамақтық бағалығы өте жоғары өнім. Тамақтық бағалығы жоғары болатын себебі, олардың құрамына құнды белокты бұлшық ет ұлпасы көп кіреді.
Республикадағы өндірістердің өнім өндіру қуаттылығы күніне 50 мың т шұжық өнімдерін шығаруға мүмкіндік береді. Шұжықтардың түрлері өте көп, бүгінгі уақытқа дейін, олардың 200-ге жақын атаулары белгілі. Қазіргі таңда шұжық өндіру зауыттары шұжық өндірудің тиімді және арзан жолдарын іздестіруде. Солардың бірі «Астана Агроөнім» ЖШС, олар өздерінің Бакара ет комбинаты шеңберінде арнайы «Астаналық» пісірілген, жартылай ысталған, шикілей қақталған шұжықтарын өндіреді. Жалпы сиыр еті өзінің құндылығы бойынша жылқы және шошқа етінің орнын баса алады, бұл шұжық өндірісінде арзан шикізат көзі болып табылады.
Пісірілген, жартылай ысталға шұжықтарды және сосика мен сарделкаларды шығарудың негізгі міндеттері: өнім сапасын жақсарту, өндірістік өнімдердің ассортиментін арттыру, сонымен қатар өнімді өңдеуге кететін шығынды кеміту.
Осыған орай, жұмыстың мақсаты тұтынушылардың сұранысын зерттеу және пісірлген, жартылай ысталған шұжықтар мен сосискалардың технологиялық үдерісін анықтап, тиімділігін бағалау.
Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
- әзірлемеге сәйкес шикізат мөлшерін анықтау;
- пісірілген және жартылай ысталған шұжықтырын өндіру сұлбасымен және дайындау әдісімен таңысу;
- шикізат, қосымша материалдар ыдыс және дайын өнім сипаттамасы;
- шұжықтың өнімділік есебі;
- технологиялық схеманы таңдау және технологиялық процесстердің
сипаттамасы;
- технологиялық жабдықтарды таңдау және есептеу;
- негізгі цехтың және көмекші бөлмелердің ауданын есептеу;
- жұмысшылар санын есептеу;
- шикізат пен дайын өнімді технохимиялық бақылау
І ӘДЕБИ ШОЛУ
1. 1 Шұжық өнімдерінің маңызы мен өндірілу барысы
Мыңдаған жылдар бойы етті консервілеу үшін тұздау мен қақтау қолданылып келді. Б. э. д. үшінші мыңжылдықта Месопотамияда ет пен балықты сақтау үшін тұз пайдаланғандығы жөнінде мәліметтер кездеседі.
Басқа да халықтар сақтау мерзімін ұзарту үшін осы әдісті кеңінен қолданған. Рим жазушысы Като (б. э. д. 234- 149 жж. ) өз еңбектерінде тез бұзылатын ет пен көкөністерді тұздау қажеттілігін түсіндіреді.
Шұжық тарихы мыңдаған жылдармен есептеледі. Шұжық өнімдерінің көптеген түрлері туралы жазбалар Ежелгі Греция, Вавилон, Ежелгі Қытай жылнамаларында кездеседі. Шұжықты біз орта ғасыр мен қайта өрлеу дәуірінің Брейгел, Босха, Сандейрса және басқа да суретшілерінің полотноларынан, ежелгі гравюралардан көре аламыз.
“Шұжық” сөзінің шығу тегі нақты белгісіз. Әртүрлі авторлардың пайымдаулары бойынша ол латынның” колба” - дөңгелек, түріктің “кюльбысты” - торда қуырылған ет, поляктың “киелбасты “ - ет тағамы немесе еврейдің “кол-басар “ - ет деген сөзінен шығуы мүмкін. Бірақ кейбіреулер бұл сөзді нағыз орыс сөзі деп есептейді және дөңгелек пішініне байланысты колобок сөзімен туыстастырады. Сонымен қатар шұжық туралы алғашқы жазбалар славяндықтарда 13 ғасырда Данил Затончик жазбаларында кездеседі.
XVII ғасырда Ресейде шұжық өнімдері өндірілетін алғашқы шеберханалар пайда болды, ал XIX ғасырда шеберханалардың саны күрт көбейді. Шет елдерден қақталған ет өнімдері мен шұжық өнімдерін өндіруге қажетті аппараттар мен жабдықтар, дәмдеуіштер мен татымдықтар әкеліне бастады. Осымен қоса ет туралы және сапаны бақылау әдістері туралы ғылым дами бастады.
Ғасырлар өтті, ал адамдар щұжық дайындау процесін жетілдіре түсті. Географиялық жағдайына байланысты әлемнің әртүрлі бөлігінде сол жердің климатына сәйкес келетін шұжықтың әртүрлі рецептілері пайда болды. Шұжық өнімдерін от пен майды механикалық және физико- химиялық өңдеу нәтижесінде алды.
Шұжық өндірісі консервілеудің биологиялық тәсіліне негізделген және оны термохимиялық тәсіл ретінде (жоғары температура мен химиялық заттардың әсері) қарастырған жөн.
Шұжық басқа тамақтармен салыстырғанда күнделікті қолдануға ыңғайлы жоғары калориялы және дәмді. Жартылай қақталған шұжық барлық өндірілетін шұжық өнімдерінің 60 пайызына дейін үлкен мөлшерді құрайды.
Соңғы уақытта ет өңдеуде шұжықта ылғалды ұстап тұрып оның тығыздығы мен серпімділігін жақсартьуға мүмкіндік беретін қоюлатқыш заттарды қолдану кең таралған. Ет шығыны азаяды, бірақ тұтынушы дайын
өнімді 10 - 15 пайызға артық алады, шұжық тауарлық түрге ие болады.
Шұжық дәмді болуы үшін не қажет дегенде өндірушілер бірнеше факторларды атап көрсетті : сапалы шикізат, жақсы дәмдеуіштер, ұтымды өндіріс технологиясы мен қақтау және соңында қазіргі заманғы жоғары технологиялық жабдық.
Дәмді шұжық өндірісі үшін қажетті алғашқы шарт - сапалы шикізат. ҚР ауыл шаруашылық министрлігінің ветеринарлық шаралар бөлімінің басшысы Нығмет Жакупбаевтың айтуы бойынша жыл басында Қазақстанда 5 миллион 400 мың ірі қара мал, 28 миллион - құс, 1 миллион 200 мың шошқа және 13, 5 - 14 миллион қой есептелген. Бұл мөлшер ішкі нарық сұранысын қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Бірақ жеке қосымша шаруашылықтар қажетті ет сапасын қамтамасыз етпейді. Республикада қажетті шикізат мөлшері болғанына қарамастан шұжық өндірушілер өңдеуге қажетті еттің жетіспеушілігін айтуда. Біріншіден мал шаруашылығы аудандарда шашыраңқы орналасқан. Негізінен солтүстік- шығыста орналасқан. Сонымен қатар біраз уақыттан бері етті Ресейге тасымалдайды. Себебі солтүстік - шығыс ауданда орналасқандарға бұл тиімді.
Екіншіден саудадағы ет мөлшері жыл мезгіліне байланысты. Қазақстанда мал азығы, дәрумендік қоспалар өте қымбат, мал азығы біткен кезде ғана шаруалар малдарын сояды. Сондықтан ет өңдеушілер шикізатқа қажеттілікті тек күз мезгілінде ғана сезінбейді, ал шұжықты жыл бойына әзірлеу қажет.
Шұжық өнімдері үшін бұқа еті дәмдірек болып есептеледі, бірақ оны өсіру тиімсіз. Бұқаны ет өңдеу үшін қажетті екі жасқа дейін өсіреді, оған көп қаржы жұмсалады. Шығындар пайдамен бірге тек етті сатқаннан кейін қайтады.
Негізінен шұжық өндірісіндегі ең қажетті ет- бұл шошқа еті. Шошқаны өсіру де тиімді, себебі олар жылдам салмақ жинайды және үш айда бір рет көбейеді. Бірақ Қазақстанда көпшілігі шошқа етін жемейді, сондықтан өндірушілер сиыр мен жылқы етінен дайындалатын шұжық сорты үшін ТУ дайындауға тырысады.
Қымбат емес әрі жақсы ет Қытайда, бірақ оны Қазақстанға тасымалдауға эмбарго жарияланған, сонда да заңсыз болса да ол ет елімізге әкелінуде. Қытай еті отандық шикізатқа қарағанда 30 пайызға арзан және ең бастысы ол Қытайда көп. Егер рұқсат берер болса онда отандық ет шаруашылығы саласын ұмытуға болады.
1. 2 Шұжық өнімдерінің химиялық құрамы мен тағамдық құндылығы
Шұжық өнімдері - қабықты және қабықсыз, әрі термиялық өнделген немесе пайдалануға дейін ферментацияланған, ет фаршына тұз және арнайы дәмдеуіштер қосылған өнім [1] .
С. А. Гордынецтың [2] айтуы бойынша балаларға арналған шұжықтардың шикі заты ретінде сиыр еті мен бұзау етін пайдаланған жөн деп санайды. Себебі олардың сінімділігі өте жоғары, сапасы жақсы және көптеген елдерде шығарылу жағынан шектеу жоқ.
Соңғы жылдары шұжықтардың бетіндегі торды анықтау үшін әртүрлі қосылғыштар пайдаланады, құрамында химиялық консервант немесе антибиотик қосылғыштары құрайтын қосылыстарды қолдану ұсынады [3] .
Шұжықтардың тағамдық құндылығы бастапқы шикізат пен басқа ет өнімдерінің құндылығына қарағанда жоғары. Бұл шұжық өндіру процесінде шикізаттан құндылығы төмен жасушаларды алып тастаумен түсіндіріледі. Шұжықтардың жоғары құндылығы сонымен қатар құрамындағы ақуызды және экстрактивті заттардың, төмен балқитын шошқа майының жоғары мөлшеріне негізделген. Сүтті, сары майды және жұмыртқаны қосу шұжықтардың тек қана тағамдық құндылығын жоғарлатып қана қоймай, оның дәмін кіргізеді.
Шұжық өнімдері басқа ет өнімдері сияқты негізінен ақуыз көзі болғандықтан, олардың тағамдық құндылығы протеиндардың жалпы көлемімен, сол сияқты толық құнды ақуыздар мөлшерімен анықталады. Май мөлшері шұжықтың сапалық көрсеткіштерін (дәмі, консистенциясы) жақсартатындай шекті мөлшерде болу керек, әйтпесе май көп болған жағдайда дәмдік қасиеті мен сіңімділігі нашарлайды. Рецептураларды құрастырғанда, сонымен қатар дайын өнімдегі ауыстырылмайтын полиқаныққан май қышқылдарының, макро- және микроэлементтердің, дәрумендердің мөлшері ескерілуі керек.
Сонымен, шұжық өнімдері белок, май, ылғал және басқа зат мөлшері бойынша берілген химиялық құрамымен, шикізат пен өндіру технологиясын таңдау жолымен өндірілу керек.
Сапасы бойынша жоғары, І және ІІ сұрыпқа бөлінеді. Турама егізі ретінде сиыр еті қолданылады. Сонымен қатар қыртыс майы қолданылады. Крахмал, бидай ұны, полифосфат, сүт белогы қосылады. Турамаға жоғары сұрыпты сиыр еті (10-45%), шошқа еті (15-75%) және қыртыс май (20-30%), мускат жаңғағы және кардамон қосады.
Фаршталған шұжықтар мұқият майдардан, сіңірлерден ажыратылған шошқа және бұзау етінен жасалады, қажетінше қыртысмай, тіл, қан массасын, сүт жұмыртқасы қосылады. Бұл шұжықтарды қолмен жасайды. Тек жоғары сұрыпты болып өндіріледі.
Л. Волова [9] жартылай ысталған шұжық өндіру процесінің әрбір деңгейі сапалы өнім шығаруға өзіндік үлесін қосады. Ыстық бумен жасалған шұжықтың технологиялық процесі, 2-5 сағ көп болмауы керек. Тұздалған булы еттің ылғалдылығы жоғары болады. Бабына кептірілген еттің жалғасуы қысқартылады.
Ажыратудан және сіңірілгеннен кейін ыстық булы ет екі әдіспен өңдіріледі:
1 етті ұнтақтау, диаметрі 16-25 мм, содан оны тұзбен араластырады да, селитрамен немесе натрий нитритімен; оны тегенеде 2°С 24 сағ ұстайды.
2 етті ұнтақтап оған тұз қосады да, натрий нитритің, қант, 20-30% суық су және 20% мұз қосады. Ол 4-5 мин созылады.
Л. А. Виноградова [10] пікірі бойынша жартылай ысталған шұжық өндіру ұзақ процесс боғандықтан, климакамералар мен кептіру камераларына үлкен ауданды қажет етеді.
Күзембаев Қ., Күзембаева Г [5] айтуынша әртүрлі шұжықтар химиялық құрамы мен тағамдық құнарлығы бойынша өзара бірдей емес. Олардың құрамында ақуыз, В топты дәрумендер, липидтер, макро және микроэлементтер көп.
Шұжық шығару өндірісінде субөнімдер мен жұмыртқа комплексін қолдануда. Қазіргі уақытта жұмыртқаны табиғи немесе құрғақ, сұйық және қатырылған күйде жібереді [6] .
Шұжықтарды арзандату мақсатында рецептурасындағы ет және функционалды қосылғыштарды (мысалы: жарма, клетчатка, крахмал құраушы және т. б) ингридиенттермен ауыстыру идеясы қаралуда [7] .
Ет индустриясында анемиямен ауыратын балаларға арналған емдік-профилактикалық мақсатында қаннан жасалған шұжықтар шығарылуда [8] .
А. В. Устинова, О. К. Деревицкая, Н. Е. Солдатова [9] ғалымдары жас балалар үшін пастерленген және стерилденген шұжық өнімдерін ұсынған болатын.
Рецептураларды құрастырғанда, сонымен қатар дайын өнімдегі ауыстырылмайтын полиқаныққан май қышқылдарының, макро және микро элементтердің, дәрумендердің мөлшері ескерілуі керек. Сонымен, шұжық өнімдері ақуыз, май, ылғал және басқа заттар мөлшері бойынша берілген химиялық құрамымен шикізат пен өндіру технологиясын тандау жолымен өндірілуі керек [10]
Қазіргі кезде адам ағзасына жетіспейтін микроэлементтер, соның ішінде, Са және Ғе қосылысын шұжық өнімдері құрамынан табу маңызды мәселенің бірі болып отыр. Шұжық өнімдеріндегі ақуыздық липидтің ылғалдылық массалық үлесін санитарлық зерттеудің 23. 2. 1078. 01 қауіпсіздік көрсеткішіне байланысты анықтайды. Сонымен қатар, өнімге органолептикалық бағаны мемлекеттік стандарттың 8756. 1-70-не сәйкес 5 балдық жүйеге сәйкес анықталады [11] .
Шұжық өнімі - ет шикізатынан алынатын құнды өнімнің бірі. Жалпы адам ағзасы қуаттың 33 пайызын тағам құрамындағы майдан алады екен. Мәселен, 1г. май ағзаға сіңірген кезде 37, 7кДж. қуат береді. Бұл ақуыз бен көмірсу беретін қуаттан 2, 3 есе көп. Дегенмен, тағам құрамындағы май қуат көзі ғана емес, ол икемділік, қорғаныштық және тағы да басқа қасиеттімен ерекшеленеді.
Мәселен, майды ұзақ уақыт пайдаланбаған адам аурушаң келеді. Оның орталық жүйке жүйесінің қалыпты қызметі бұзылады, сыртқы әсерге қарсы тұрғыштық күші азаяды. Солай бола тұрса да майлы тағам өнімін мөлшерден көп пайдалану семіруге, ұмытшақтыққа соқтырады. Осыларды есептей келе, ғалымдар тәулігіне 100-105г. майлы тағам өнімін пайдаланудың орташа мөлшері дегенді айтады. Бұл мөлшерге ет, балық, сүт және тағы да басқа тағамдардан ағзаға сіңетін барлық майдың мөлшері кіреді. Майдың биологиялық құндылығы оның құрамындағы қышқылдарға - аминол, линолеин және арахид қышқылдарына тікелей қатысты [12] .
Ғалымдар шұжық өнімінің құрамында май қышқылдарының 100-ден астам өнімінің 1% колемінен сәл ғана көбірек болып, қалғандары өте аз мөлшерде жүретіндіктен майдың физикалық және химиялық қасиеттеріне мүлде әсері жоқ екенін анықтаған.
Қышқылдар қаныққан және қанықпаған болады. Міне осылардың ішінде қаныққандары шұжық майы қышқылдарының 65%-н құрайды. Оларға пальмитин, миристин және стеарин кіреді. Табиғи басқа майларға қарағанда шұжық майында капрон, каприл, каприн қышқылдары көп кездеседі. Шұжық майы қышқылдарының мөлшерімен құрамымен мал тегіне, түріне, жыл мезгіліне және азық құрамына қарай әркелкі болады [13] .
Азық -түлік өнімдері халықты ақуыз, май, көмірсулармен қамтамасыз етудің маңызды жолы болып табылады. Биокомпоненттердің қолдануын жоғарлатуды мал сою және өңдеу кезінде алынатын әртүрлі ақуыз заттарын кеңінен қолдану арқылы жүзеге асыруға болады. Бірақ ет өнімдері тек ақуыз көзі ғана емес, сондай-ақ майдың көзі болып табылады, сондықтан ет өнімдерін қолдануды жоғарылату адамның тамақтану рационындағы жануартекті майдың мөлшерінің артуына алып келеді.
Мемлекет халқының әртүрлі тобының тамақтану рационын зерттеу ақиқатта шығындармен салыстырғанда адамның энергетикалық қажеттілігінен оның тамақтану мөлшері асып түсетінін және бұл артық салмаққа ие адамдар санының көбеюіне әкеліп соғатынын көрсетті. Бұл жүрек- қантамыр, қант диабеті сынды ауруларға душар болу қауіпін тудырады. Сондықтан азық-түлік өнімдердің биологиялық құндылығын жоғарлатып, оның калориялылығын төмендету қажет [14] .
... жалғасы- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz