Ұйқы гигиенасы

Ұйқы адамдар мен жануарлар тіршілігінде өте маңызды орын алады. Олардың ұйқысы мен сергектігі тәулікте оқтын-оқтын алмасып, қайталанып отырады. Адам немесе жануарлар көп уақыт ұйықтамаса, онда жоғарғы нерв әрекетіне едәуір зиян әкеледі, ал кейде тіршілігі де жойылуы мүмкін. Ұйқысы қашқан адамдардың нерв клеткаларының құрылымында тосын өзгерістердің болатыны анықталған. Ми қыртыстарының нерв клеткаларына қозу ұзақ уақыт әсер еткен кезде организмде шаршау және әлсіреу процесі байқалады. Ондай жағдайда организм тынығуды талап етеді.
Ұйқы организмнің нерв системасын әлсіреуден сақтайды да, жұмсалған энергияны қалыпқа келтіреді. Ұйқы кезінде организмнің сергектік жағдайда қабылданған сигналдары жөнге салынып отырады және ұзақ мерзімді ес қалыптасады. Ұйқы кезінде тыныс алу мен жүректің соғуы, өкпе, вентиляциясы, қан қысымы, зат алмасу, дене температурасы, несеп бөлу, рецепторлардың барлық тонусы төмендейді.
Ұйқы кезінде сыртқы ортамен байланыс нашарлайды немесе мүлде тоқталады, денедегі зат алмасуы, бұлшық еттердің тонусы, ас қорыту, жүрек-қан тамырлар мен тыныс мүшелерінің қызметі төмендеп, дене түлғасының бұлшық еттері босайды. Тыныс жиілігі, жүректің соғуы азаяды. Ұйқы дағы адамның миындағы нерв клеткаларының өзара байланыстары жөнге келтіріліп, талданып, талқыланады, қажетті мәліметтер есте сақталады. Ол мәліметтердің іздері нығайып, күшейеді, нейрондардың энергия қоры қалпына келтіріледі, сондықтан ұйқы қандай да болмасын организмге өте қажет.
Ұзақ уақыт ұйқы кемігенде адамның еңбек қабілеті, есте сақтау, ойлау қабілеттері төмендеп, нашарлап кетеді, денсаулығы бүзылады. Тіпті ұзақ мерзім ұйқысы қанбаса адамның психикасында өзгерістер пайда болып, психоз, невроз ауруларының, шаршау, қалжырау белгілері орын алады.
И. П. Павлов пен оның шәкіртгерінің зерттеулері негізінде ұйқы мен ішкі тежелудің табиғаты бір екені анықталды. Ояу жүргенде ішкі тежелу нерв клеткаларының жеке топтарында ғана байқалады. Ал ұйықтағанда күллі ми қыртыстары мен қыртысасты құрылымдарына тарайды. И. П. Павловтың айтуынша, ұйқы -мидың жоғарғы бөлімдеріне жайылған қорғаныс тежелуі.
Қазіргі мәліметтер бойынша ми бағанасында ұйқы мен сергектікке әсер етуші нерв клеткаларының шоғырланған топтары болады. Ұйқының пайда болуына таламус, гипоталамус пен торлы құрылымның маңызы бар екені анықталды. Таламус пен гипоталамуста арнайы ұйқы орталықтары бар, ал торлы құрылымда сергектік орталығы бар деп есептейді.

1. Жұмабаев С. Жас ерекшелік физиологиясы мен мектеп гигиенасы / Оқу құралы.-Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1996. - 125б.
2. https://kk.wikipedia.org/wiki