Мемлекеттік шекараны қорғау ел тыныштығының, ұлт қауіпсіздігі мен экономикалық тұрақты дамуының кепілдігі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық негіздері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны күзетудің құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі ретінде мемлекеттік шекараны қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде мемлекетік шекараны құқықтық ұйымдастыр мен қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде құқық бұзушылықтар профилактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Шекара Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі мен кепілі ретінде ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық негіздері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның даму тарихы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны күзетудің құқықтық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі ретінде мемлекеттік шекараны қорғау мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде мемлекетік шекараны құқықтық ұйымдастыр мен қорғау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде құқық бұзушылықтар профилактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Шекара Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі мен кепілі ретінде ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Тәуелсіздік алуымен Қазақстан Республикасының егеменді мемлекеті қауіпсіздік пен тұрақтылықтың кепілі жағдайында республиканың қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз етуге қабілетті әскери-саяси басқару институттарын құруға кірісті.
КСРО өз тіршілігін тоқтатқаннан кейін өткен ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстан Республикасы, Кеңестер Одағы құрамына кіретін басқа да елдер сияқты мемлекеттік тәуелсіздікке ие болды. Оның халықаралық құқық субъектісінен шығатын, барлық өкілеттіктер сабақтастығы жаңа егеменді мемлекет алдында оның қалыптасуының, тіршілігін және дамуын қамтамасыз етілуінің барлық салаларындағы көптеген проблемаларды ашып берді. Ұлттық қауіпсіздік мәселесін шешу мемлекет пен қоғамның басты стратегиялық басымдығы болып танылды. Бұрынғы КСРО құрылған, қауіпсіздік жүйесіне негізделе отырып, сондай-ақ, қазіргі халықаралық тәжірибені пайдаланып, Қазақстан елдің қазіргі шын мәніндегі геосаяси жағдайымен мәжбүр ететін, осы мәселені шешудегі өз тәсілін қалыптастырды және қолданды. Сонымен, Қазақстан Республикасы өзін, аумақтық тұтастығы мен біртұтастығын қамтамасыз етуге тырысатын, егеменді мемлекет ретінде байқатты.
Қазақстан кеңестік дәуірден кейінгі кезеңде, өзін дамудың демократиялық жолы бойынша келе жатқан және ұлттық экономикада оң перспективалары бар мемлекет ретінде білдіріп, әлемдік сахнадағы өзінің ұстанымын нығайтты. Сондықтан егемендікті, аумақтық тұтастықты және ұлттық қауіпсіздіктің басқа да құрастырушыларын қорғау мемлекеттің маңызды міндеттерінің
Мемлекеттің негізгі белгісі болып шегінде елдің егемендігі мен тәуелсіздігі толық көлемде іске асырылатын аумақтың болуы және оның шекарасының анық белгіленуі болып табылады. Бұл мемлекеттің қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығын қамтамасыз ететін шаралар жүйесінде Шекара қызметінің айрықша рөлін анықтайды.Кез келген басқа бүгінгі заманғы егеменді мемлекет сияқты, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының қауіпсіздігі немесе шекаралық қауіпсіздік, Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Аталған қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне шекарадағы құқыққа қарсы әрекетті анықтау, оның алдын-алу және жолын кесу бойынша саяси, әскери, құқықтық, жедел, ұйымдастыру, экономикалық, техникалық, ақпараттық жүйені және өзге де шараларды жүзеге асыру, шектес мемлекеттердің тарапынан болатын агрессияға тойтарыс беру нәтижесінде қол жеткізіледі.
Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің тарихы – Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі күзетінің қалыптасуының, жаңа түрлері мен тәсілдерін іздеуінің қиын жылдары Қазақстан Республикасының Президенті – Бас Қолбасшы Н.А. Назарбаевтың жеке нұсқауы бойынша қалыптасты.
КСРО өз тіршілігін тоқтатқаннан кейін өткен ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстан Республикасы, Кеңестер Одағы құрамына кіретін басқа да елдер сияқты мемлекеттік тәуелсіздікке ие болды. Оның халықаралық құқық субъектісінен шығатын, барлық өкілеттіктер сабақтастығы жаңа егеменді мемлекет алдында оның қалыптасуының, тіршілігін және дамуын қамтамасыз етілуінің барлық салаларындағы көптеген проблемаларды ашып берді. Ұлттық қауіпсіздік мәселесін шешу мемлекет пен қоғамның басты стратегиялық басымдығы болып танылды. Бұрынғы КСРО құрылған, қауіпсіздік жүйесіне негізделе отырып, сондай-ақ, қазіргі халықаралық тәжірибені пайдаланып, Қазақстан елдің қазіргі шын мәніндегі геосаяси жағдайымен мәжбүр ететін, осы мәселені шешудегі өз тәсілін қалыптастырды және қолданды. Сонымен, Қазақстан Республикасы өзін, аумақтық тұтастығы мен біртұтастығын қамтамасыз етуге тырысатын, егеменді мемлекет ретінде байқатты.
Қазақстан кеңестік дәуірден кейінгі кезеңде, өзін дамудың демократиялық жолы бойынша келе жатқан және ұлттық экономикада оң перспективалары бар мемлекет ретінде білдіріп, әлемдік сахнадағы өзінің ұстанымын нығайтты. Сондықтан егемендікті, аумақтық тұтастықты және ұлттық қауіпсіздіктің басқа да құрастырушыларын қорғау мемлекеттің маңызды міндеттерінің
Мемлекеттің негізгі белгісі болып шегінде елдің егемендігі мен тәуелсіздігі толық көлемде іске асырылатын аумақтың болуы және оның шекарасының анық белгіленуі болып табылады. Бұл мемлекеттің қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығын қамтамасыз ететін шаралар жүйесінде Шекара қызметінің айрықша рөлін анықтайды.Кез келген басқа бүгінгі заманғы егеменді мемлекет сияқты, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының қауіпсіздігі немесе шекаралық қауіпсіздік, Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Аталған қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне шекарадағы құқыққа қарсы әрекетті анықтау, оның алдын-алу және жолын кесу бойынша саяси, әскери, құқықтық, жедел, ұйымдастыру, экономикалық, техникалық, ақпараттық жүйені және өзге де шараларды жүзеге асыру, шектес мемлекеттердің тарапынан болатын агрессияға тойтарыс беру нәтижесінде қол жеткізіледі.
Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің тарихы – Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі күзетінің қалыптасуының, жаңа түрлері мен тәсілдерін іздеуінің қиын жылдары Қазақстан Республикасының Президенті – Бас Қолбасшы Н.А. Назарбаевтың жеке нұсқауы бойынша қалыптасты.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамыз. (сонғы өзгерістер мен толықтырулар 2011 жылғы 2 ақпандағы Заңына сәйкес енгізілді), (2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша). http://www.constitution.kz/kaz/
2. Сейдін Н.Б. ҚР-ң мемлекеттік шекарасы:қалыптасуы, мәселелері және айқындалу барысы. -Алматы, 2006ж. -171 б.
3. История Казахстана с древнейших времен до наших дней: в 5 томах. -Алматы: Атамура. 2011ж. - 957б.
4. Современная история Казахстана: хрестоматия; сост. А.М.Ауанасова, А.М.Сулейменова. -Алматы: Раритет, 2010 г. -558стр.
5. Байжанова К.Т. Мемлекет және құқық теориясы. -Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2006 ж. -174 б.
6. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 16 қаңтардағы Заңы.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша) http://adilet.zan.kz/kaz/
7. Аманжолов К, Дулатов И. Қазақстанның қарулы күштері және оның түрлері. - Астана, 1999 ж. -250 б.
8.«Қазақстан Республикасы шекара әскері туралы»Заңы.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша). http://adilet.zan.kz/kaz
9. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету мен қорғауды қамтамасыз етудiң кейбiр мәселелерi туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 шілдедегі N 771 Қаулысы. http://adilet.zan.kz/kaz
10. Жоламан Қ.Д. Мемлекет және құқық теориясы. -Алматы:Атамұра. -295 б.
11. Серікбаев К, Ұлттық қауіпсіздіктің негізі-әскери қауіпсіздік. //Заң газеті.-2013.-№5. –Б.10-11.
12. Аманжолова З.А. ,Атанов М.М., Турарбеков Б.Ш. Правда о государственной границ РК: научное издание. -Алматы:Жибек-жолы,2007г. -277 с.
13. Чиркин В.Е. Государствоведение: Учебник. – М.: Юристъ, 1999. – 380 с.
14. Елдің бағы: Елбасы, ел бірлігі, ел сенімі. –Астана,2011 ж. -357 б.
15. Сүлейменов Т.С. ҚР сыртқы саясаты: Оқулық. -Алматы: Экономика, 2012ж. -466 б.
16. Болатов А.Т. Құқық қорғау органдары. -Алматы: Юрист, 2005ж.-132 б.
17. Ыдырысов Е. Орнықты шекара – мемлекет қауіпсіздігінің кепілі. //Егемен Қазақстан газеті.2010 жыл 23 ақпан. - № 1. – Б. 25-29.
18.«Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің мәселелері» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1999 жылғы 10 желтоқсан.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша) http://www.zakon.kz
19.«Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 13 наурыздағы Жарлығы. http://adilet.zan.kz/kaz
20. Қазақстан-2030:Научное издание. -Алматы: Юрист, 2001 г.-104 с.
21.«Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы»Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы Кодексі. (01.01.2015 берілген өзгерістер мен толықтырулармен)http://kodeksy-kz.com/grazhdanskij_kodeks.htm.
22. «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі қаулысы.http://adilet.zan.kz/kaz
23. «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 шілдедегі Заңы. (01.01.2015 берілген өзгерістер мен толықтырулармен) http://adilet.zan.kz/kaz
24. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қ., 2012 жылғы 14 желтоқсан. http://www.akorda.kz/
25. « Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі Заңы(2009.10.07. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). http://www.zakon.kz
26. «Әскери басқару органдарының қауіпсіздік шараларын жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 511 бұйрығы (01.01.2015 жағдайы бойынша) http://adilet.zan.kz/kaz
27. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегі Заңы.(2013.16.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). http://www.akorda.kz/
28. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 5 шілдедегі Кодексі. http://adilet.zan.kz
29. Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шiлдедегі «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі» http://www.akorda.kz/
30. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық.Ерекше бөлім:Оқулық, 2002ж. -560 бет.
2. Сейдін Н.Б. ҚР-ң мемлекеттік шекарасы:қалыптасуы, мәселелері және айқындалу барысы. -Алматы, 2006ж. -171 б.
3. История Казахстана с древнейших времен до наших дней: в 5 томах. -Алматы: Атамура. 2011ж. - 957б.
4. Современная история Казахстана: хрестоматия; сост. А.М.Ауанасова, А.М.Сулейменова. -Алматы: Раритет, 2010 г. -558стр.
5. Байжанова К.Т. Мемлекет және құқық теориясы. -Қарағанды: Болашақ-Баспа, 2006 ж. -174 б.
6. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 16 қаңтардағы Заңы.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша) http://adilet.zan.kz/kaz/
7. Аманжолов К, Дулатов И. Қазақстанның қарулы күштері және оның түрлері. - Астана, 1999 ж. -250 б.
8.«Қазақстан Республикасы шекара әскері туралы»Заңы.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша). http://adilet.zan.kz/kaz
9. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету мен қорғауды қамтамасыз етудiң кейбiр мәселелерi туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 шілдедегі N 771 Қаулысы. http://adilet.zan.kz/kaz
10. Жоламан Қ.Д. Мемлекет және құқық теориясы. -Алматы:Атамұра. -295 б.
11. Серікбаев К, Ұлттық қауіпсіздіктің негізі-әскери қауіпсіздік. //Заң газеті.-2013.-№5. –Б.10-11.
12. Аманжолова З.А. ,Атанов М.М., Турарбеков Б.Ш. Правда о государственной границ РК: научное издание. -Алматы:Жибек-жолы,2007г. -277 с.
13. Чиркин В.Е. Государствоведение: Учебник. – М.: Юристъ, 1999. – 380 с.
14. Елдің бағы: Елбасы, ел бірлігі, ел сенімі. –Астана,2011 ж. -357 б.
15. Сүлейменов Т.С. ҚР сыртқы саясаты: Оқулық. -Алматы: Экономика, 2012ж. -466 б.
16. Болатов А.Т. Құқық қорғау органдары. -Алматы: Юрист, 2005ж.-132 б.
17. Ыдырысов Е. Орнықты шекара – мемлекет қауіпсіздігінің кепілі. //Егемен Қазақстан газеті.2010 жыл 23 ақпан. - № 1. – Б. 25-29.
18.«Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің мәселелері» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы 1999 жылғы 10 желтоқсан.(2015 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы бойынша) http://www.zakon.kz
19.«Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 13 наурыздағы Жарлығы. http://adilet.zan.kz/kaz
20. Қазақстан-2030:Научное издание. -Алматы: Юрист, 2001 г.-104 с.
21.«Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы»Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы Кодексі. (01.01.2015 берілген өзгерістер мен толықтырулармен)http://kodeksy-kz.com/grazhdanskij_kodeks.htm.
22. «Контрабанда үшін қылмыстық жауапкершілік жөніндегі зандарды қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты Пленумның 1997 жылғы 18 шілдедегі қаулысы.http://adilet.zan.kz/kaz
23. «Халықтың көші-қоны туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 22 шілдедегі Заңы. (01.01.2015 берілген өзгерістер мен толықтырулармен) http://adilet.zan.kz/kaz
24. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қ., 2012 жылғы 14 желтоқсан. http://www.akorda.kz/
25. « Терроризмге қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 13 шілдедегі Заңы(2009.10.07. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). http://www.zakon.kz
26. «Әскери басқару органдарының қауіпсіздік шараларын жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2014 жылғы 4 қарашадағы № 511 бұйрығы (01.01.2015 жағдайы бойынша) http://adilet.zan.kz/kaz
27. «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шiлдедегі Заңы.(2013.16.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен). http://www.akorda.kz/
28. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 5 шілдедегі Кодексі. http://adilet.zan.kz
29. Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шiлдедегі «Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі» http://www.akorda.kz/
30. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық.Ерекше бөлім:Оқулық, 2002ж. -560 бет.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық
негіздері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
1.1 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның
даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны
күзетудің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
2 Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі ретінде мемлекеттік шекараны
қорғау
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде
мемлекетік шекараны құқықтық ұйымдастыр мен
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде құқық бұзушылықтар
профилактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Шекара Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі мен кепілі
ретінде ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алуымен Қазақстан Республикасының егеменді мемлекеті
қауіпсіздік пен тұрақтылықтың кепілі жағдайында республиканың қалыптасуы
мен дамуын қамтамасыз етуге қабілетті әскери-саяси басқару институттарын
құруға кірісті.
КСРО өз тіршілігін тоқтатқаннан кейін өткен ғасырдың 90-шы жылдары
Қазақстан Республикасы, Кеңестер Одағы құрамына кіретін басқа да елдер
сияқты мемлекеттік тәуелсіздікке ие болды. Оның халықаралық құқық
субъектісінен шығатын, барлық өкілеттіктер сабақтастығы жаңа егеменді
мемлекет алдында оның қалыптасуының, тіршілігін және дамуын қамтамасыз
етілуінің барлық салаларындағы көптеген проблемаларды ашып берді. Ұлттық
қауіпсіздік мәселесін шешу мемлекет пен қоғамның басты стратегиялық
басымдығы болып танылды. Бұрынғы КСРО құрылған, қауіпсіздік жүйесіне
негізделе отырып, сондай-ақ, қазіргі халықаралық тәжірибені пайдаланып,
Қазақстан елдің қазіргі шын мәніндегі геосаяси жағдайымен мәжбүр ететін,
осы мәселені шешудегі өз тәсілін қалыптастырды және қолданды. Сонымен,
Қазақстан Республикасы өзін, аумақтық тұтастығы мен біртұтастығын
қамтамасыз етуге тырысатын, егеменді мемлекет ретінде байқатты.
Қазақстан кеңестік дәуірден кейінгі кезеңде, өзін дамудың демократиялық
жолы бойынша келе жатқан және ұлттық экономикада оң перспективалары бар
мемлекет ретінде білдіріп, әлемдік сахнадағы өзінің ұстанымын нығайтты.
Сондықтан егемендікті, аумақтық тұтастықты және ұлттық қауіпсіздіктің басқа
да құрастырушыларын қорғау мемлекеттің маңызды міндеттерінің
Мемлекеттің негізгі белгісі болып шегінде елдің егемендігі мен
тәуелсіздігі толық көлемде іске асырылатын аумақтың болуы және оның
шекарасының анық белгіленуі болып табылады. Бұл мемлекеттің қауіпсіздігі
мен аумақтық тұтастығын қамтамасыз ететін шаралар жүйесінде Шекара
қызметінің айрықша рөлін анықтайды.Кез келген басқа бүгінгі заманғы
егеменді мемлекет сияқты, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының
қауіпсіздігі немесе шекаралық қауіпсіздік, Қазақстан Республикасы ұлттық
қауіпсіздік жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Аталған
қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне шекарадағы құқыққа қарсы әрекетті
анықтау, оның алдын-алу және жолын кесу бойынша саяси, әскери, құқықтық,
жедел, ұйымдастыру, экономикалық, техникалық, ақпараттық жүйені және өзге
де шараларды жүзеге асыру, шектес мемлекеттердің тарапынан болатын
агрессияға тойтарыс беру нәтижесінде қол жеткізіледі.
Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің тарихы – Қазақстан
Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі күзетінің
қалыптасуының, жаңа түрлері мен тәсілдерін іздеуінің қиын жылдары Қазақстан
Республикасының Президенті – Бас Қолбасшы Н.А. Назарбаевтың жеке нұсқауы
бойынша қалыптасты.
КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Шығыс шекара округы
құрылымдарының негізінде, ҚР Шекара әскерлері құрылды. Егемен елдің
тарихында тұңғыш рет өзінің арнаулы қызметіне арналған “Ұлттық қауіпсіздік
органдары туралы” Заң қабылданды. Жеке адам, оның конституциялық құқығының
қорғалуын қамтамасыз етуге басымдық берілді. “Жедел іздестіру қызметтері
туралы”, “Лаңкестікке қарсы күрес туралы”, “Мемлекеттік құпиялар туралы”
және басқа да заңдардың қабылдануы арнаулы қызмет жұмысының аяғынан тік
тұруына, өзіне жүктелген міндеттерді толығымен атқаруға ықпал жасады.
Терроризм және шектес мемлекеттердегі халықаралық саяси жағдайдың
күрделенуі, тұрақсыздық ахуалы алдын-алу шараларды қабылдауды талап етеді
және мемлекеттің өз азаматтарының және жалпы мемлекет мүдделерінің
қорғалуын қамтамамасыз етуге дайындық туралы мәселе кезек күттірместен,
бірінші орынға қойылады.
Елбасының жылғы халыққа Жолдауында: “Қазақстан ядролық қаруды тежеуге,
халықаралық лаңкестікке, діни экстремизмге, есірткі саудасы мен басқа да
осы заманғы қатерлерге қарсы күреске жұмылған халықаралық ауқымды
ынтымақтастықтың белсенді мүшесі болып келді және болып қала береді”, — деп
адамзат баласына, өркениетке төнетін қауіп-қатерлердің барлығының бізге де
ортақ екендігін, еліміздің оған қарсы аянбай күрес жүргізе беретіндігін
жариялап, алдағы бағыт-бағдарды айқындап берді. Алға қойылған тапсырмаларды
лайықты түрде жүзеге асыру ұлттық қауіпсіздік органдары үшін қашанда зор
жауапкершілік пен іскерлікті, туындайтын мәселелерді тың көзқараспен
талдау, ұтымды түрде шешу жолдарын талап етеді.
Терроризм және шектес мемлекеттердегі халықаралық саяси жағдайдың
күрделенуі, тұрақсыздық ахуалы алдын-алу шараларды қабылдауды талап етеді
және мемлекеттің өз азаматтарының және жалпы мемлекет мүдделерінің
қорғалуын қамтамамасыз етуге дайындық туралы мәселе кезек күттірместен,
бірінші орынға қойылады. Қазіргі таңда әлемдегі кез келген арнаулы
қызметтердің алдында тұрған ең үлкен міндет ол лаңкестіктің алдын алу, бола
қалған жағдайда адам шығынынсыз тойтарыс беру деп айтсақ, қателесе
қоймаспыз. Алыс-жақын шетелдерде болып жатқан жарылыстар кім-кімді де
ойландырмай қоймасы анық. Алыс-жақын шетелдердегі әріптестермен бірлесе
қимылдау, ақпарат алмасу секілді бұрыннан қалыптасқан үрдістер жаңа
деңгейге көтеріліп, қазіргі таңда өзара сенімділік, ынтымақтастық
тұрғысынан екі жақты, көп жақты мүдделерге сай келетін іс-шаралар өткізу,
ол бойынша қауіпсіздіктің барлық саласын қамту дәстүрге айналып отыр.
Шетелдерде тамырын жайған халықаралық лаңкестік, экстремистік ұйымдардың,
қоғамымыздағы тұрақтылықты шайқауды аңсайтын топтардың жандана түскен іс-
қимылы еріксіз алаңдатады. Қашанда, қауіп-қатердің алдын алған дұрыс.
Атамыз қазақ “Сақтықта қорлық жоқ” дейді. Қоғаммен тығыз байланыста болу,
оның көкейкесті мәселелеріне дер кезінде құлақ түру, түйткілді жәйттерді
мүмкіндігінше оңтайлы шешу кез келген дағдарыстың алдын алуға
көмектесетіндігі сөзсіз Мемлекеттік шекараны күзету де ҰҚК міндеттерінің
бірі. Мемлекеттік шекара болғанымен, шекара дегеніміз қашанда ел тағдыры,
адам тағдыры екендігін де ұмытпауымыз керек. Қазақстандық азаматтардың
ағайындары көршілес елдерде болса, олардың ағайындары бізде тұрып жатыр.
Ағайындар, туыстар қашанда араласып, құраласып тұрғылары келеді. “Бармасаң,
келмесең — жат боласың”, дейді. Халыққа тиімді болу жағын ойлап, бірқатар
қосымша шекаралық өткізу бекеттерін ашуға қол жеткізілді. Мәселен, Шығыс
Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстарында жұрт бұрынғыдай бірнеше шақырым
жердегі бекеттерді іздеп жүрмейді, өздерінің тұрғылықты жерлеріне жақын
маңайдағы өткізу бекеттерінен өте береді. Жеке адам мен азаматтың
конституциялық құқығын, қауіпсіздігін, Қазақстан қоғамының құндылықтарын,
мемлекет тұрақтылығы мен ел тыныштығын қауіп-қатерлерден жан-жақты қорғау
жолындағы қауіпсіздік органдарының жауапты қызметі тек қана құқықтық
шеңберде іске асып келеді. Ұлттық қауіпсіздік органдары өздері жүріп өткен
жыл ішінде заман талаптарына сай толық, жан-жақты қалыптасып болды деп
айтуға әбден негіз бар. Үстіміздегі жылдың өзінде шекара режимін бұзған 8
мыңнан астам азамат әкімшілік жауапқа тартылып, оларға 24 миллион теңгеден
астам айыппұл. Каспий теңізіндегі экономикалық мүддемізді қорғау мақсатында
өткен жылы құрылған “Жағалау күзеті” аймақтық басқармасының жеке құрамы
2009 жылғы балық аулау маусымында контрабандашылардан 150-ден астам жүзу
құралдарын тәркіледі. Олардан 54 тоннадан астам балық тәркіленсе, оның 31
тоннаға жуығы сирек кездесетін бекіре тұқымдас балық екен. Тек 2009 жылы ел
шекарашылары 12 мыңнан астам Мемлекеттік шекара бұзушыларды ұстапты.
Сонымен қатар, Мемлекеттік шекара арқылы заңсыз өтуге талпынған 2 мыңнан
астам контрабандалық оқиғаның алдын алған. Олар жалпы салмағы 177 килодан
асатын 108-ден астам заңсыз есірткі тасымалының жолын кесті. 102 килодан
астам героин, 16 килодан асатын марихуана, 57 килодай гашиш шекарашылардың
қырағылығының арқасында тәркіленді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-мемлекеттік шекараны қорғау ел тыныштығының,
ұлт қауіпсіздігі мен экономикалық тұрақты дамуының кепілдігі.Шекараны
күзету (қорғау) мәселелері бойынша жылдар бойы жинақталған тәжірибені,
басқа мемлекеттердің құқытық енгізген жаңалықтарын, геосаяси жағдайды
ескере отырып заман талабына жауап беретін неғұрлым ыңғайлы шекара туралы
заңнаманы жетілдіру.
Дипломдық жұмыс кіріспе мен екі тараудан және қорытындыдан тұрады.Онда
Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының қалыптасу тарихы,шекараны
делимитациялау кезеңдеріне,шекараны күзетудің құқықтық негіздері мен
қағидаларына, ұлттық қауіпсіздікке маңыздылығын және шекара тәртібін
бұзғаны үшін еліміздің заңына сәйкес көзделген жауаптылыққа тоқталып
кеттік.
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық
негіздері мен рөлі
1.1Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның
даму тарихы
КСРО ыдырығанннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіздікке қол
жеткізіп, еліміздің ата заңы Конституциямызды қабылдадық. Конституцияның 2-
бабында: 1. Қазақстан Республикасы – президенттiк басқару нысанындағы
біртұтас мемлекет.
2. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Мемлекет өз
аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы, оның елордасының мәртебесі
заңмен белгіленеді. Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады деп
көрсетілген[1]. Осыған байланысты мемлекеттің тәуелсіз екендігін дәлелдер
ерекшеліктерінің бірі аумақтық тұтастық белгісі болып табылатын көрші
елдермен мемлекеттік шекараларын белгілеу үдерісі басталды.
Қазақстан мен Қытай Халық Республикалары аралығынадағы ортақ шекарасы
1718 шақырымға созылған. Қазақстан мен Қытай Халық Республикалары
арасындағы мемлекеттік шекараны делимитациялау мен демаркайиялау үдерісі үш
ғасырға созылған күрделі тарихи құбылыс.Алғашқы кезеңде қазақ жерлері Ресей
империясының құрамында болды. Ресей империясы мен Цин империясы арасында
заңды түрде бекітілген мемлекеттік шекара өтті.Бұл Қазақстан мен Қытай
арасындағы шекаралық мәселелерді шешубарысында құқықтық негіз болды. Жалпы
Қазақстан мен Қытай арсындағы мемлекеттік шекараны анықтау үдерісін шартты
түрде үш кезеңге бөлуге болады: бірінші кезең, Қазақ хандығы ресей
империясының құрамында болған кезді,екіншісі, Қазақ КСР-і КСРО құрамында
болған кезді және тәуелсіз Қазақстан Республикасының Қытай Халық
Республикасымен шекараны анықтау кезі.
XVIII ғасырда Ресей мен Цин империялары арасында айқын қарсы
тұрушылықтар байқалды. Екі мемлекет арасындағы нақты және ресми белгіленген
шекраның болмауы, жағдайды одан әрі күрделендіре түсті.Сонымен
қатар,қазіргі Қазақстан аумағында саяси жағдай оңай болған емес. Жетісу
аумағында сол кезеңдегі бірнеше мемлекет болғысы келді. Атап айтқанда,
Қоқан хандығы, Цин империясы және Ресей империясы қазақтардың болғандығын
мойындай отырып, өз боданының аумақтарын әскери-саяси тұрғыдан қорғалуды
қолына алды. Ресейдің осы кезеңде Қазақ хандығының жерлерінде асаған
шаралары- казак әскерлерін Сібір мен Қиыр Шығыстан әлі толығымен
айқындалмаған қазақ-қытай шекараларын орналастыру болды.
Қытай үшін Шыңжан өлкесінің өлкесінің Іле ауданы әрдайым қиыншылық
тудырып отыратын өңір еді. Мұнда Қоқан хандығының жәрдемімен бірнеше рет
тәуелсіз хандықтар жарияланған еді.Сондықтан Қытай ішкі тұрақтылықты сақтау
мақсатында Ресей империясымен мемлекеттік шекараны айқындау қажеттілігін
түсінді.
Ресей империясы мен Цин империялары арасындағы шекараны айқындау бойынша
келісімдер 1860 жылыдың 2 қарашасында қол қойылған қосымша Пекин шартынан
басталды. Бірақ бұл шарт шекараның өту сызығының тек жалпы бағытын ғана
көрсетті, яғни Монғолиядан Қоқан хаандығының бұрынғы иеліктеріне дейінгі
шекара туралы ғана айтылды.
1862 жылдың 22 шілдесінде Шәуешек қаласында бұл мәселе бойынша
келіссөздер далғасты. Циндік комиссар-демаркаторлар Пекин шартындағы (қытай
мәтініндегі) Зайсан көліне дейінгі шекарна демаркацияламақшы болды. Зайсан
көлі маңындағы шекараға қатысты бұл шарт баптарының қытай мен орыс
тілдеріндегі өзгешеліктер кездесті.
1864 жылдың 25 кыркүйектегіндегі Шәуешек қаласындағы Алтай мен Тянь-Шань
тауларына дейінгі аймақта Ресей-Қытай мемлекеттік шекарасын белгілеу туралы
Хаттамаға қол қойылды. Бұл Хаттамамен белгіленген шекаралық сызық тұрақты
қытай пекиттерінің орналасуы мен жер бедерін ескеруі нәтижесінде
айқындалды. Шекара 3 бөлікке бөлінді:
Шабын-Дабаға мен Манитугатул хан пикетіне дейін;
Манитугатул хан мен Алтан Тебшіге дейін;
Алтан Тебшіден Памир-Алтай тау жүйесіне дейін.
1869-1870 жылдары И.Бабков жетекшілік еткен Ресей үкіметінің уәкілдері
және Цин үкіметінің өкілдері Шабын-Дабаға мен тарбағатай жотасына дейінгі
аймақтағы шекараны демаркацияялап, оны келесі құжаттарда бекітті:
1) 1869 жылғы 1 тамыз- Богусук пен Ақ Төбе тауына дейінгі шекараны
сипаттау Хаттамасы;
2) 1869 жылғы 23 тамыз- Богусук пен Шабын-Дабаға дейінгі мемлекеттік
шекараны сипаттау Хаттамасы;
3)1870 жылғы 31 шілде-Ақ Төбе мен Хабар-асуға дейінгі мемлекеттік
шекараны сипаттау Хаттамасы.
Қытай-Ресей шекарасының қалыптасуының келесі кезеңінде, яғни 1879 жылдың
20 қыркүйектегіндегі Ливади шарты қабылданды. Оған сәйкес Ресейге Іле
аймағының батыс бөлігі және Текес өзеніне тиесілі барлық жерлер берілуі
тиіс еді. Бірақ Қытай үкіметі бұл шартты ратификациялаудан бас тартты. Олар
мұны тым әділетсіз деп санады.
1880 жылдың жазында осы аймақты Қытайға беру туралы жаңа келіссөздер
басталды, Қытай тарапынан бұл келіссөздерге Қытайдың Лондондағы бұрыңғы
өкілі Цзэн Цзицзэ қатысты. Келіссөздер 7 айға созылды. 1881 жылдың 12
ақпанында Петербург келісіміне қол қойылды. Бұл құжатқа сәйкес Ресей
Қытайға орталығы Құлжада орналасқан Іле аймағын қайтарып берді. Ал орыс
көпестеріне сауда жеңілдіктері мен артықшылықтарын беретін болып келісті.
Бұл шартқа сәйкес Алтай аумағы толығымен дерлік Ресей империясың құрамына
өтті. Петербург шартына қол қойғаннан кейін бірнеше жыл ішінде Ресей
аумағына шамамен 70 мыңдай ұйғыр, дүнген, қазақтар көшіп келді.
1917-1922 жылдар аралығында Ресей империясының құлауы, Азаматтық соғысы
басталуына байланысты шекара қараусыз қалды. Осы жылдары Мақаншы және
Алакөл аудандарында 20-дан астам шекара таңбалалары бұзылып, шекара Қытай
аумағына қарай 10-нан 15 шақырымға дейін заңсыз шегіндірілді. Қазан
төңкерісінен кейін шекара жөніндегі ешқандай шарттар, келісімдер болған
жоқ. Ал шекаралық мәселе болса халықаралық жағдай мен Ресей-Қытай
қатынастарына байланысты болып қала берді.
Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басында Мәскеу мен Пекин арасындағы
идеологиялық және саяси конфронтацияның күшеюіне байланысты Кеңес-Қытай
шекарасындағы жағдай шиеленісе бастады. 1963 жылы екіжақты кеңестер
өткізілгенімен, олар КСРО тарапынан аяқсыз қалды. Осы жылдары Қытай жағынан
шекараны бұзып өту әрекеттері байқалды. ҚХР-дың сол уақыттағы Мемлекеттік
кеңестің Премьер-министрі Чжоу Эньлай бұл мәселе қантөгіске айналады деп
болжаған болатын. Шынымен де, 1969 жылы наурызда Даманск аралында Уссури
өзені бойында (қазіргі атауы Чжэньбаодао) және 1969 жылы тамызда қазақ-
қытай шекарасында Жалаңашкөл көлі маңында қанды қақтығыстар орын алды. ҚХР
мен КСРО екі социалистік держава, сонымен қатар, екеуі де ядролық қаруға
ие, алапат соғыс алдында тұрды.
1969 жылы 11 қыркүйекте Пекин әуежайында КСРО Министрлер Кеңесінің
төрағас Косыгин мен Чжоу Эньлайдың кездесуі өтті. Нәтижесінде шекара
жөнінде келіссөздер жүргізу қажет деп шешілді. 1969 жылы 20 қазанда Пекинде
басталған келіссөздер еш нәтиже бермеді. Бірақ шекарада кво мәртебесін
сақтау қажет деп шешілді. Қытай тарапынан күнделікті шекараны бұзу
тоқтатылды.
1987 жылы келіссөздер қайта басталып, тараптар ресми карталарлы бір-
біріне ұсынды, алайда шекара сызығы елдің картасында бір-бірімен үйлеспеді.
1988 жылы Қазақ КСР-нің СІМ өкілдері алғаш рет келіссөздерге қатысты.
Мұнда ҚХР алдымен Қазақ өкілдерінен КСРО мен Қытай арасындағы шарттарды
заңды тани ма деп сұрады. Танымаса-келіссөздер тоқтатылады; таныса-одан әрі
жалғасады. Қазақ КСР-і танитындығын білдірді.
1991 жылдың тамызына дейін ҚХР-мен келіссөздерді ҚХР-мен шекаралас
кеңестік республикалардың өкілдерінен тұрған КСРО делегациясы жүргізді.
КСРО құлағаннан кейін мұны 1992 жылы 8 қыркүйекте Минскіде қол қойылған
келісімге сәйкес Қазақстан, Қырғыстан, Ресей, Тәжікстан мемлекеттері
Үкіметтерінің Бірлескен делегациясы жүргізді.
Өзінің жұмысында Қазақстан 1993 жылы қазанда Пекинде қол қойған ҚР мен
ҚХР арасында негізгі достық қарым-қатынастар жөніндегі Декларацияға
сүйенді. Декларацияның 13-ші бабына сәйкес ҚР бұрын КСРО мен ҚХР арасындағы
шарттарды толығымен таныды.
Делегациялардың жұмысы 3 арнайы жұмыс тобы түрінде жүргілді:
1) шекара сызығының өтуін үйлестіру бойынша топ;
2) топографиялық топ;
3) заңды түрде рәсімдеу тобы.
1998 жылы сәуірде Пекинде Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық
Республикасының сарапташы топтарның кеңесі өтті. Бұл кеңестер Бірлескен
делегация жұмысынан тыс орын алды.Мақсаты-мәселені шешуде жаңа ұстанымдар
мен шешімдерге келу. Қазақстан Республикасы қарама-қайшылықтарға толы
халықаралық келісімдерге назар аудармай,екіжақты ымырласу жолымен мәселені
шешуге дайын екендігін көрсетті. Қазақстан Республикасы ҚХР-ға келесідей
ұсыныс жасады:
1) Шоған-Оба мен Баймырза аймағының 70 пайызын ҚР-ға, 30 пайызыцн ҚХР-
ға;
2) Сарышілде өзені аймағындағы аумақтың 70 пайызын ҚХР-ға, 30 пайызын ҚР-
ға деп бөлу.
Жұмыс тобының құжаттары мемлекеттің ішіндегі талқылаудан кейін Бірлескен
Делегацияға берілді және Шоған-Оба, Баймырза, Сарышілде өзені аймағындағы
ҚР-ҚХР шекарасының өтуі туралы келісімінің негізін қалады.
Келісімге Н.Назарбаев және Цзян Цзэмин 1998 жылы 4 шілдеде Алматыда қол
қойды. Аталмыш келісім 1999 жылы 7 сәуірде күшіне енді. Келісім бойынша 944
шаршы шақырым ҚР-на 537 шаршы шақырым; ҚХР-на 407 шаршы шақырым даулы
жерлер берілді. Бұл келісім тарихи маңызға ие. О бастан-ақ Қытай осы
аймақтарды түгелімен беруді талап еткен еді. Қазақстан Республикасы бірінші
рет Қытаймен заңды түрде рәсімделегн шекараға ие болды. Қазақстан мен
Қытай арасындағы шекара жөніндегі келісімнің 4-бабына сәйкес демаркайиялықұ
мәселелер туындады. 1996 жылдың 13 қыркүйегінде Біріккен Комиссия құру
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Жарлығы шықты.
Арнайы 6 демаркациялық жұмыс топтары құрылып, нәтижесінде шекаралық
сызықты сипаттау туралы және таңбаларды сипаттау туралы арнайы құжаттар
дайындалды. Демаркациялық жұмыстар 5 жыл ішінде жасалды. 2001 жылдың аяғына
қарай толығымен атқарылды. 1783 шақырым- 688 шекаралық таңба орнатылды: ҚР-
346, ҚХР-342.
2002 жылдың 10 мамырында Пекинде Қ.Тоқаев мен Т.Цзянсюан Қазақстан
Республикасы мен Қытай Халық Республикасы Үкіметтерінің арасында Қазақ-
Қытай мемлекеттік шекарасын демаркайиялау туралы Хаттамаға қол қойылды.
Қазақстан-Қырғыстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау жөніндегі
келдіссөздер 1999 жылдың қарашасынан 2001 жылдың желтоқсан айына созылды.
Келіссөздер 1997 жылдың 8 сәуіріндегі Қазақстан Республикасы мен Қырғыз
Республикалары арасындағы Мәңгі достық туралы Шартқа, екі мемлекет
арасындағы 1998 жылдың 17 шілдесінде Меморандумға негізделген.
Қазақстан мен Қырғыстан арасындағы шекара жөніндеге келісу мен шекара
сызығын сипаттаудың құқықтық негізін 1930 жылдың 10 қыркүйегіндегі Қазақ
және Қырғыз АКСР арасындағы шекаралар туралы Бүкілресейлік Орталық
Атқарушы Комитеттің Жарлығымен белгіленген республикалық шекара
конфигурайиясы құрады. Қосымша материалдар негізіне 20 ғасырдың 40-60
жылдары КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Мемлекеттік геодезиялық бақылау
аумақтың инспекцияларының геодезия және картография Бас Басқармасы бекіткен
кезекші карталардың көшірмелері қолданылады [2,34-43].
Қырғыз делегациясы кейбір бөліктердегі мемлекеттік шекара сызығының
өтуінде 1961 жылғы 30 наурыздағы Қырғыз АКСР-нің облыстары мен
аудандарының шекаралары мен мемлекеттік шекараны бекіту туралы Қырғыз АКСР-
нің Жоғарғы кеңес Президиумының Қаулысын және оған қосымша карталарды
басшылыққа алуды талап етті. Қазақстан тарапы болса бұл құжатты басшылыққа
алмаудың бірден бір себебі ретінде қаулының Қазақ АКСР-мен келісілмегенін
және біржақты тәртіппен қабылданғанын көрсетті. Делегациялар шекараны
белгілеу барысында қазіргі замандағы шекаралас жерлерді пайдалану жағдайын
ескере отырып жасау керек деген ұсыныс жасайды. Осыған байланысты шекараны
анықтау кезінде делегациялар бірнеше дала зерттеулерін жүргізді.
2000 жылдың маусым айында Астана қаласында өткен екінші мәжілісінде екі
мемлекеттің делегациялары қазақ-қырғыз мемлекеттік шекара сызығының өтуін
Сипаттау жобасын жасауға кіріседі.Осы уақытқа қарай Қазақстан, Қырғыстан
және Қытай арасындағы үш елдің мемлекеттік шекараларының тоғысуы Хан-Тәңірі
нүктесінде орналасқаны жөнінде келісім күшіне енді. Осыған байланысты
үкіметтік делегайиялар мемлекеттік шекара сызығының өту бағыты шығыстан
батысқа қарай белгіленеді деп келісті.
Қазақстан тарапының бастамасы қазақ-қырғыз мемлекеттік шекар туралы
Шартты 2001 жылдың шілде айындағы жылдың шілде айындағы Қазақстан
Республикасы Президентінің Қырғыстанға сапары барысында қол қоюға
ұсынылған. Бірақ қырғыз тарапы шекараның кейбір бөліктеріндегі жағдайды
зерттеу мақсатында қосымша уақыт талап етті. 2001 жылдың тамызынан қараша
айына дейін жұмыс топтарының бірнеше кездесулері өтті. Кездесулер барысында
далалық зерттеулер өткізіліп, нәтижесінде қазақ-қырғыз мемлекеттік
шекарасының барлық ұзындығы бойынша келісіліп сипатталды.
Қазақстан мен Қырғызтан арасындағы қазақ-қырғыз мемлекеттік шекара
туралы Шартқа 2001 жылдың 15 желтоқсанында Астана қаласына қол қойылды.
Қазақстан Республикасының парламенті Шартты 2003 жылдың шілде айында
ратификациялады. Шартқа сәйкес қазақ-қырғыз мемлекеттік шекарасының жалпы
ұзындығы -1242 шақырымға жуық.
Қазақстан-Түркіменстан. Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы құрлықтағы
шекарасының конфигурациясы күрделі емес. Оның ұзындығы көп бөлігі тура
сызықты Үстірт жонының оңтүстігі арқылы, елсіз жерлерден өтетін. Қазақ-
түркімен мемлекеттік шекарасын делимитациялау жөніндегі келіссөздер 1993
жылғы 19 мамырдағы Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы достық қатынастар
мен ынтымақтастық жөніндегі Шартқа және 1999 жылғы 9 сәуірдегі Қазақстан
Республикасы мен Түркіменстан арасындағы мемлекеттік шекараны
делимитациялау жөніндегі Меморандумға сәйкес өткізілді.
Екі ел арасындағы мемлекттік шекара сызығы өткізуінің негізін келесідей
құқықтық актілер қалады: 1932 жылдың 27 желтоқсанындағы КСРО ЖАК (ЦИК-
жоғарғы атқарушы комитет) Президиумының Қаулысы (№57Хаттама, 4 пункт
Қарабұғаз аумағының әкімшілік анықталуы, осыған байланысты Түркімен КСР-і
мен РКФСР арасындағы шекараның Қарабұғаз ауданында өзгертілуі, осы аумақтың
Түркімен КСР-ің ЖАК-не бағынуы);1972 жылы Қазақ КСР-і мен Түркімен КСР-і
Жоғарғы Кеңестері арасында келісілген шекара сызығы, топографиялық
карталардың көшірмелері сәйкес.
Қазақстан-Түркіменстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау бойынша
келіссөздердің алғашқы кезеңі 2000 жылдың қараша айында Ашхабад қаласында
өтті. Келіссөздердің алғашқы кезеңінде екі тарап қазақ-түркімен мемлекеттік
шекара сызығы өту сипаттауының әдістемесін келісіп, сонымен қатар Шартқа
қосымша- шекара сызығын белгілейтін топографиялық карталар тізімі
жасалынды.
2001 жылдың сәуір айында Ашхабад қаласында екі ел арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау жөнінде келіссөздер екінше кезеңі өтті. Бұл
келіссөздер екі аптадай уақытқа созылып, тараптар Шарттың жобасы жөнінде
келісті, сонымен қатар шекара сызығының өту Сипаты мен кешені жөнінде
келісілді. Қазақстан мен Тркіменстан арасында 425,8 шақырым құрлықтағы
шекара сипатталды.
Қазақстан мен Түркіменстан арсындағы қазақ-түркімен мемлекеттік
шекарасын делимитациялау мен демаркациялау үдерісі туралы Шартқа екі 2001
жылдың 5 маусымында қол қойды. 2001 жылдың қараша-желтоқсан айларында
Ашхабад қаласында Қазақстан Республикасы, Түркіменстан және Өзбекстан
Республикалары арасында үш мемлекеттік шекарның тоғысуы нүктесі жөніндегі
Шарт келісіліп парафирленді.
Қазақстан-Түркіменстан мемлекеттік шекарсын делимитациялау және
демаркациялау үдерісі туралы Шарт Қазақстан Республикасының Парламентімен
2003 жылдың 5 шілдесінде ратификациялады. Аталмыш Шарттың 7-бабында екі
мемлекеттің шекарасын демаркациялау көзделген. Ортақ шекараны
демаркациялауға бағытталған іс-шаралар 2003 басталды. Шекарады шекарлық
белгілерді орнатуға тараптар 2005 жылы кірісті. Шекаралық белгілерді
шекара сызығында орнату жөніндегі далалық демаркациялық жұмыстар толығымен
дерлік аяқталды. Қазақстан, Түркіменстан және Өзбекстан мемлекеттік
шекараларының тоғысу нүктесі ауданында ғана шекаралық белгіні орнату қалды.
Шекара сызығы 278 шекаралық белгілермен белгіленген. Оның ішінде 134 белгі
Қазақстан тарапымен, 144 түркімен тарапымен орнатылған.
Қазақстан – Өзбекстан. Қазақстан Республикасы мен өзбекстан Республикасы
арасындағы Қазақстан – Өзбекстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау
жөніндегі келіссөздер 2000 жылдың ақпаны мен 2002 жылдың тамыз айлары
арасында өткізілді. Бұл үдеріс 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Алматы
Декларациясына, 1998 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасы мен
Өзбекстан республикалары арасындағы мәңгілік достық туралы Шартқа
негізделген. Екі мемлекеттің шекарасының құқықтық негізін Қазақ КСР-і мен
Өзбек КСР-і арасындағы заң актілермен бекітілеген әкімшілік-аумақтық
шекараның конфигурациясы қалады. Қазақстан мен Өзекбекстан арасындағы
мемлекеттік шекара алғаш рет 1924-1925 жылдары ортаазиялық республикаларды
межелеу барысында бекітілген. Осы тұстан РКФСР мен Өзбек КСР-і арасындағы
шекараны сипаттау негізге алынды. Ал Қазақстан сол уақытта РКФСР құрамына
енбеген еді. Шекара 1928 жылдың 9 қарашасындағы Бүкілресейлік Орталық
Атқарушы Комитеті Призидиумының мәжілісінің №28 Хаттамасының 9-тармағы
Қосымшасында сипатталған [2,44-48].
1956 жылдың 13 ақпанында КСРО Жоғарғы кеңесінің Президиумы Қазақ КСР-і
мен Өзбек КСР-і арасындағы шекараны жартылай өзгерту туралы арнайы Қаулы
шығарды. 1962,1963 жылғы екі елдің Жоғарғы Кеңес Президиумдерінің
Қаулыларына сәйкес Өзбекстанға Оңтүстік Қазақстан облысының Киров,
Сарыағаш және Келес аудандарының 421,3 мың гектар жері берілді. 1963 жылдың
19 қыркүйегінде бұл шешімдерді бекіту мақсатында КСРО Жоғарғы кеңесінің
Президиумы Қазақ КСР-і мен Өзбек КСР-і арасындағы шекараны жартылай
өзгерту туралы Қаулы шығарды. Қосымшасы-Қазақ КСР-і мен Өзбек КСР-і
арасындағы шекараны сипаттау. Бұл заң актісі 1925 жылдан кейінгі екі
мемлекет арасындағы шекараның конфигурациясын нақтылайтын алғашқы құжат
қатарына жатады. Аумақтарды көршілес елге беру фактісі Қазақстан ішінде
әділетсіз саналып, келіспеушілік пен наразылық тудырды. Ал 1971 жылдың 11
мамырында Өзбек КСР-нің Сырдария облысы аумағының бір бөлігін Қазақ КСР-і
құрамына беру туралы Өзбек КСР-і Жоғарғы Кеңес президиумының қаулысы
қабылданды. Осы жылдың маусым айында КСРО-ның жоғарғы органдарымен бұл
құжат заңдық тұрғыдан бекітілді.
2000 жылдың мамыр айында Қазақстан мен Өзбекстан арасында екі республика
арасындағы мемлекеттік шекараны делимитациялау үдерісіне байланысты
келіссөздерді жүргізу тәртібі мен жұмысты ұйымдастыру жөніндегі Ереже
қабылданды. Ережеге сәйкес екі тарап мемлекеттер арасындағы әкімшілік-
аумақтық шекараны орнатқан заң актілерінің тізімін жасады. Сонымен қатар,
қажеттілік туған дағдайда, екі жақ та келіскен жерге орналастыру құжаттары
мен республикааралық шекараны нақтылайтын екіжақты материалдарды, ірі
көлемдегі топографиялық карталарды, делимитация барысында жасалынған
топографиялық суреттердің фрагментері мен қажетті құжаттарды пайдалану
жайлы келісті.
Қазақ-өзбек мемлекеттік шекара сызығының өтуін сипаттау жобасы шығыстан
батысқа бағытталған, Қазақстан, Өзбекстан, Қырғыстан мемлекеттерінің түйісу
нүктесінен басталды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы мемлекеттік шекара
екі шартпен бекітілді.Алғашқысы- 2001 жылдың 16 қарашасында қол қойылған
Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мемлекеттік
шекара туралы Шарт, ал екіншісі 2002 жылдың 9 қыркүйегінде Қазақстан мен
Өзбекстан арасында қол қойылған мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелері
туралы шарты [3.34-40].
Қазақтардың этностық аумағының қалыптасуына XV-XVI ғасырлардың
тоғысындағы саяси құрылымдардың пайда болуы септігін тигізді.XIX
ғасырлардың аяғына қарай үш жүздің Ресей империясы құрамына енуі алдында
қазақтардың кең байтақ жерлері-Жетісу, Батыс, Орталық, Солтүстік және Шығыс
Қазақстан өңірлері енген аумақтарды иемденді.
Ұлы жүз қазақтары оңтүстік-шығыс Қазақстан аумағын қоныстанған: Жетісу,
Іле өзенінің аңғарында,Жоңғар Алатауы, Қырғыз және Қаратау жоталарында. Шу
және Талас өзендері аралығында және Сырдария өзенінің орта және жоғарғы
ағысында орналасқан. Орта жүз қазақтары Орталық, Солтүстік және Шығыс
Қазақстанның ұлан ғайыр аймақтарында қоныстанған. Кіші жүз Батыс Қазақстан
аумағын мекендеді.
Қазақ хандығының геосаяси, тарихи жағдайларына байланысты, сонымен қатар
Жоңғар хандығының аумақтарын әскери агрессиясы жағдайында Қазақ хандығының
аумақтарын сақтап қалу мақсатында Әбілқайыр хан Ресей протекторатын
қабылдау туралы шешімдер қабылдайды. 1731 жылы Кіші жүз, ал 1734 жылы Орта
жүз Ресей бодандығына өтті. Бұл құбылыс Ресей империясының отарлау
жоспарларына сай келді, яғни қазақ жерлері арқылы Азиядағы тиімді сауда
қатынастарына жол салып, Қазақстан байлығын игерді.
Қазақ жерлерінің Ресей империяс құрамына ену үдерісі жүз жылдан артық
уақытқа созылды. XIX ғасырдың 40-шы жылдарына дейін Қазақстанның оңтүстік
және оңтүстік-шығыс аудандары Қоқан және Хиуа хандықтарының қол астында
болды. 1845 жылы Ұлы жүз халқының бір бөлігі Ресей бодандығын қабылдады.
1860 жылдың қазанында Ресей әскерінің отряды Қоқан әскерін талқандап,
Мерке, Түркістан, Әулие-Ата және Шымкент қалаларын алды. Осылайша, 1860-
1864 жылдарындағы әскери қақтығыстар нәтижесінде Қазақстанның Ресей
империясына қосылуы толығымен аяқталды.
XIX ғасырлардың ортасындағы патша үкіметі хандық билікті мемлекеттік
саяси институт ретінде жойып, түбегейлі әкімшілік аумақтық реформаларды
жүзеге асыруға кіріседі. Бұл өз кезегінде мемлекеттіліктің жоғалуы мен
қазақ хандықтарынң өз жерлерінен айырылуына әкеледі. Қазақтың үш жүзінің
жерлері Ресейдің жаңадан құрылған губернияларының құрамына енетін болды.
Қазақстан аумағы алғашында 3 генерал-губернаторлықтың құрамына енеді:
Орынбор, Батыс-Сібір және Түркіменстан және 6 облысқа бөлінді: Орал,
Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу және Сырдария.
1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда өзінің аумақтық
тұтастығын қайтадан құру мүмкіндігі пайда болады.1917 жылғы 5-12
желтоқсанда Орынборда өткен Екінші жалпықазақ съезінде Алаш саяси ұлттық
партиясы аумақтық ұлттық автономия құруды ұсынды.Бірақ большевиктер мұндай
үдерістерге жол бермеді.
Одан кейін қазақтың либералды зиялы қауым өкілдері большевиктік билік
алдына Федеративті Ресей республикасы құрамында аумақтық-ұлттық автономия
құру туралы мәселені қойды. Нәтижесінде Қазақстан кеңестік мемлекеттілікке
ие болып, РКФСР құрамына ұлттық автономия құғына енді. Ал 1936 жылы Қазақ
АКСР-і кеңестік республикаға айналды. Негізінен бұл құбылыстар Қазақстан
үшін жағымды сипатта болды деп есептеуге болады.
Себебі Қазақстан XVIII-XIX ғасырлардағы Ресейге қосылмай тұрғандағы
жерлерін қайтарып алды. КСРО конституциясына сәйкес кеңестікреспублика
аумағын оның келісімінсіз өзгертуге болмайтын. Бірақ Қазақстан мен
Өзбекстан КСРО құрамында болған кезіндегі әкімшілік-аумақтық шекаралары
КСРО заңнамасына сәйкес рәсімделген. Ал Қазақ КСР мен РКФСР арасындағы
шекара заңды негізде рәсімделмей, оның конфигурациясы Қазақстан мен
Ресейдің шекаралас облыстарындағы жерді пайдалану нәтижесінде кезекші
картада белгіленді.
Сол уақытта осы сияқты кезекші карталардың мәртебесі жоғары болып
көрінетін. Өйткені, шекаралас облыстардың шекара сызығының келісімі дәл
осындай карталарда белгіленген еді. Мұндай карталарға КСРО Министрлер
Кеңесінің жанындағы Республикалық аумақтық инспекциялардың геодезия және
картография Бас басқармасы бақылау жасады.
Қазақсан-Ресей әкімшілік-аумақтақ шекараларының кейбір аудандарындағы
шекара сызығының өтуіне бірнеше рет түзетулер енгізіліп, мұндай түзетулер
шекаралс облыстардың жерге орналастыру материалдарында бекітілмеген.
Осылайша, шекаралас облыстардың жерге орналастыру құжаттарында, кекзекші
карта мен орманға және жерге орналастыру материалдарында қарама-қайшылықтар
туды.
1992 жылы 25 мамырда екі ел басшысы-Н.Назарбаев пен Б.Ельцин Қазақстан
Республикасы мен Ресей федерациясы арасындағы мемлекеттік шекараны қорғау,
бір-бірінің аумақтық тұтастығын сақтау, оған қол сұқпау жөнінде және өзара
көмек көрсету , достық қарым-қатынас туралы шартқа қол қойды. 1998 жылдың 6
шілдесінде Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының Президенттері
қол қойылған біррікен мәләмдемеде XXI ғасырға бағытталан өзара
ынтымақтастықтың бағыттары арасында біріккен шекара сызығы бойында қажетті
шекаралық, кедендік, миграциялық және басқа қауіпсіздік түрлерін қамтамасыз
ету мақсатында реттеу тәртібінің маңыздылығын атап өтті. 1998 жылдың қазан
айында Қазақстан мен Ресей Президенттері қол қойған мемлекеттік шекараны
делимитациялау және осыған сәйкес мемлекетаралық шартты дайындау
мақсатында екі елдің үкіметтеріне делегациялар құру тапсырылды.
Қазақстан-Ресей шекарасының периметрі бойынша: Қазақстанның жеті аймағы:
Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Солтүстік Қазақста, Павлодар
және Шығыс Қазақстан олыстары Ресей Федерациясының он екі субьектісімен :
Астрахань, Волгоград, Саратов, Орынбор, Челябинск, Қорғпн, Түмен, Омбы,
Новосибирск, Алтай өлкесі мен Алтай Республикаларымен шектеседі.
Келісөздердің бірінші кезеңіне сәйкес келесідей мақсаттар қойылды:
делимитацияға қатысты өзара тиімді әдіс-тәсілдерді құрастыру, құжаттардың
тізімі мен иерархиясын анықтау. Келіссөз барысында келесі кезеңге арнайы
құжат Қазақстан Ресупбликасы мен Ресей Федерациясы арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау жөніндегі келіссөздерді жүргізу тәртібі мен
жұмысты ұйымдастыру жөнінде ережені дайындау мен қабылдау туралы келісілді.
Келіссөздердің екінші кезеңінде Ереже дайындалып, ол 1999 жылдың
желтоқсан айында Астана қаласында екі елдіңделегацияларымен қабылданды.
Ережеге сәйкес топографиялық карталар әзірленіп, ҚР мен РФ арасындағы
мемлекеттік шекараның өту сызығының жобасы түсірілді. Сонымен қатар,
делегацияларға қазақ-орыс мемлекеттік шекарасы туралы Шарттың жобасын
дайындау міндет етілді.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау қазақ КСР-і мен РКФСР-і арасындағы әкімшіліік-
аумақтық шекара, шекараның өту сызығын реттейтін құжаттар, картографиялық
материалдар мен әкімшілік-аумақтық шекарласу жөніндегі заң актілері
негізінде болу қажет деп келісілді. Қазақ КСР-і мен РКФСР арасындағы
әкімшілік-аумақтық шекараның тек екі шағын учаскесі ғана қажетті заң
актілермен белгіленді. Осыған байланысты екі елдің делегациясы мемлекеттік
шекараны делимитациялау барысында Қазақстан мен Ресей шекаралас
облыстарының кезекші карталары мен қажет болған жағдайда жерге және орманға
орналастыру құжаттарын пайдаланатыны туралы келісті.
Қазақстан-Ресей мемлкеттік шекараны делимитациялау бағыты батыстан
шығысқа бағытталған. Каспий теңізінің жағалауынан басталып алтай тауларында
орналасқан Қазақстан, Қытай және Ресейдің мемлекеттік шекаралары тоғысқан
жерге жетіп аяқталды. Бұл нүкте 1999 жылдың 5 мамырында үш мемлекеттің
мемлекеттік шекарасын тоғысу нүктесін анықтау жөніндегі Қазақстан
Республикасы, Қытай Халық Республикасы және Ресей Федерациясы арасындағы
келісіммен бекітілді. Келіссөздер үдерісі үкіметтік делегациялардың жұмыс
топтарының кездесулері өтті. Шекараның күрделі бөліктеріндегі мәселелерді
шешудің тиіимді түрі делегация басшыларының тар форматтағы кездесулері
болып табылады.
2004 жылдың басына қарай делегациялар Қазақстан-Ресей мемлекеттік
шекарасының өту сызығы жөнінде келісіп, оны сипаттау жобасын дайындады.
Жобаға сәйкес мемлекеттік шекара бұрынғы республикааралық конфигурациясын
7591 шақырымнан 7440 шақырымды қайталады. Бұл шекараның жалпы ұзындығының
98 пайызын құрайды.
Қазақстан мен Ресей Федерациясы арасындағы Қазақстан-Ресей мемелекеттік
шекара жөніндегі Шартқа қол қою 2005 жылдың 18 қаңтарында Мәскеуде өтті.
Шарт әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлықтағы шекараның өту сызығын бекітеді.
Шекараның жалпы ұзындығы-7591 шақырымды құрайды [4, 55-70].
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен қағидалары
Біртұтас мемлекет - әкімшілік-аумақтық бөліністерден құралатын, толык
саяси билігі бөлінбейтін біртұтас мемлекеттік кұрылым. Мемлекеттік
аппараттың бүкіл ел аумағындағы біртұтас күрылымымен сипатгалатын
мемлекеттік қүрылымның осындай нысаны көптеген елдерде орын алған.
Парламенттің, мемлекет басшысының және үкімет басшысынын өкілеттіліктері
қандай да болмасын жергілікті органдармен шектелмейді. Барлық әкімшілік-
аумақтық бөлністердің құқықтық мәртебелері тең. Олар жеке саяси дербестікке
ие бола алмайды. Бірақ, шаруашылық, әлеуметтік-мәдени салаларда олардың өз
бөліністерінің ерекшеліктерін ескере отырып басқаруды жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін өкілеттіліктер шеңбері кең болады. Біртұтас шемлекетгің
халқы бір азаматтыққа ие болады. Осындай мемлекетгерге біртұтас құқықтық
жүйе тән болады. Ел аумағының барлық көлеміне мемлекеттің негізгі заңы -
Конституцияның күші бірдей жүреді. Жергілікті билік органдары орталық
мемлекетгік билік органдарымен қабылданған нормативтік акгілерге сәйкес
өрекет етеді. Біртұтас мемлекетте бүкіл ел аумағында әділеттілікті жүзеге
асыратын біртұтас сот жүйесі әрекет етеді. Сонымен, біртұтас мемлекетге
барлық мемлекеттік аппаратгың орталықтандырылуы жүзеге асырылады және
жергілікгі органдарға тікелей немесе жанама бақылау енгізіледі [5,38-43].
Мемлекеттік шекара дегеніміз Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы туралы заңына сәйкес: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы - Қазақстан Республикасы аумағының (құрлығының, суларының, жер
қойнауының, әуе кеңістігінің) шектерін айқындайтын сызық пен осы сызық
бойынша тiгiнен өтетiн жазықтық және Қазақстан Республикасының мемлекеттік
егемендігі қолданылатын кеңістік шегі [6].
1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституцияның 36-бабында: Қазақстан
Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi.
1. Республика азаматтары заңда белгiленген тәртiп пен түрлер бойынша
әскери қызмет атқарады [1].
Егеменді еліміздің шекарасын күзету осы заңға сәйкес іске асырылады.
Мемлекеттік шекара туралы заңның 4-бабында Шекаралық саясат және оның
прициптері көрсетілген. Бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы халықаралық шарттармен белгіленеді және Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілерімен бекітіледі, осыған сәйкес оның учаскелерінің
мәртебесі анықталады. Орнатылуы аяқталмаған, Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік шекарасының учаскелері, заңнамалық ресімделуге жатады.
2. Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекаралардың аумақтық тұтастығы
мен қол сұқпаушылығының халықаралық принциптерінен шыға отырып:
мемлекеттік шекараны, Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі
таралатын, аумақтың (құрлықтың, судың, жер қойнауының, әуе кеңістігінің)
заңды түрде бекітілген кеңістіктік шегін белгілейтін сызық ретінде
қарастырады;
шекаралық саясатты іске асыру мәселелерінде келесі принциптерді
басшылыққа алады: ұлттық және халықаралық қауіпсіздікті; шетелдік
мемлекеттермен өзара тиімді жан-жақты ынтымақтастықты қолдауды;
егемендікті, теңдікті және аумақтық тұтастықты өзара құрметтеуді;
Мемлекеттік шекараға қол сұғумашылық пен шекаралық мәселелердің бейбіт
шешілуін; халықаралық шарттардың басымдылығын мойындауды; мемлекеттің,
Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Одақтың (Достастықтың) сыртқы
шекараларындағы өз учаскесін, өзі қабылдаған міндеттемелерден шыға отырып
қорғалуын қамтамасыз етуге мемлекет жауапкершілігін.
3. Қазақстан Республикасының шекаралық саясатын қалыптастыру және іске
асыру, мемлекеттік және жергілікті атқару органдарының, қоғамдық ұйымдардың
Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) үшін қажетті жағдайлар жасау жөніндегі
мақсатты бірлескен қызметін қамтамасыз ететін, кеңес беретін орган болып
табылатын, Қазақстан республикасы Шекара қызметінің саясатын қалыптастыру
бойынша ұсыныс әзірлеу Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы
Мемлекеттік шекаралық комиссияға жүктеледі.
Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету ) қағидалары аталмыш заңның 5-6
бабында көрсетілген: Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) принциптері
мыналар болып табылады:
1) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) жөніндегі қызметті жүзеге асыру
кезінде заңдылықты сақтау;
2) Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығын, қол сұқпаушылығын және
иеліктен айрылмауын қамтамасыз ету;
3)адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау;
4) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) кезіндегі адамның, қоғамның және
мемлекеттің өзара жауапкершілігі;
5) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) кезінде мемлекеттік және өзге де
органдар мен ұйымдардың, лауазымды тұлғалар мен азаматтардың әрекеттестігі;
6-бап. Мемлекеттік шекараны қорғау мен күзету
1. Мемлекеттік шекараның қорғанысы Қазақстан Республикасы Үкіметінің,
өкілетті органдардың ұйымдастыру және олардың өз өкілеттіктері шегінде
шекаралық кеңістікте ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, оның ішінде
ондағы белгіленген режимдерді сақтау бойынша саяси, қорғаныс,
дипломатиялық, ұйымдастыру-құқықтық, экономикалық, экологиялық, табиғат
қорғау, құқық қорғау, шекаралық, кедендік, санитарлық-эпидемиологиялық,
әскери, бақылау-тексеру, арнайы шараларын (барлау, қарсы барлау және жедел
іздестіру) және өзге де шараларды қабылдау бойынша мақсатты, келісілген
қызметінен тұрады.
Мемлекеттік шекараны қорғау бойынша шаралар оның учаскелерін санаттауды
есепке ала отырып қабылданады. Шекара кеңістігі шегінде Мемлекеттік
шекараны қорғау үшін, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына және
(немесе) заңнамасына сәйкес, шекаралық алқаптың, шекаралық аймақтың,
аумақтық сулардың (теңіздің) және ішкі сулардың, ерекше балық аулау
аймағының және құрлықтық қайраңның, Мемлекеттік шекара арқылы өткізу
пункттерінің шектері белгіленеді, ол жерде оларға тиісті:
1) Мемлекеттік шекараның режимі;
2) Мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттеріндегі режим;
3) шекаралық режим;
4) аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимі;
5) құрлықтық қайраң режимі;
6) ерекше балық аулау аймағының режимі енгізіледі.
2. Мемлекеттік шекара күзетінің негізін шекаралық шаралар құрайды.
Мемлекеттік шекараның күзеті, оның қорғаудың құрамдас бөлігі бола отырып,
өкілетті органдардың Мемлекеттік шекараны өтудің құқыққа қарсы өзгертілуіне
жол бермеу, сондай-ақ Мемлекеттік шекара режимінің және Мемлекеттік шекара
арқылы өткізу пункттеріндегі режимнің бұзылу фактілерін анықтау және
алғышарттарының, белгілерінің жолын кесу бойынша шаралар кешенін өткізуден
тұрады.
Құрлықтағы (оның ішінде Мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінде),
аумақтық сулардағы (теңіздегі) және ішкі сулардағы Мемлекеттік шекараның
күзеті Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігіне жүктеледі.
Әуе кеңістігінде және су асты ортада (Каспий теңізінде) Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік шекарасының күзеті Қазақстан Республикасының
Қарулы Күштеріне жүктеледі.
3. Мемлекеттік шекараның қорғанысы мен күзетінің түрлері, нысандары және
тәсілдері, Қазақстан Республикасының шекара қауіпсіздігі мүдделерін есепке
ала отырып, өз құзыреті шеңберінде өкілетті органдармен белгіленеді.
4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсізік комитеті және Қазақстан
Республикасының Қорғаныс министрлігі осы Заңмен, Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген жағдайларда және
тәртіпте Мемлекеттік шекараны қорғау мен күзету жөніндегі шараларды орындау
үшін өкілетті органдардың, ұйымдардың, қоғамдық бірлестіктердің және
жекелеген азаматтардың күштері мен тартады.
5. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекараның қорғанысы мен күзетінде
халықаралық құқықтың көпшілік мойындаған прициптері мен нормалары, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары негізінде шетелдік
мемлекеттермен ынтымақтасады [6].
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны
күзетудің құқықтық негіздері
Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігін алған соң алдына киын,бірақ өмірлік
маңызды міндет қойды. Ол — өзінің Қарулы Күштерін құру еді. Қарулы Күштерді
құру жаңа қағидалы заңдық негіздерді жасауда армияның механизмін еске ала
отырып, географиялық жағдайына және республиканың ерекшелігіне байланысты
қайта құруды, айтарлықтай материалдық шығындарды қажет етті. 1991 жылы 25-
қазанда Қазақстан ІІрезидентінің Жарлығымен Қазақ КСР-ң мемлекеттік
қорғаныс комитеті құрылды. Кейіннен республиканың қорғаныс мәселелерін
толық түрде дербес шешуге көшуіне байланысты ол Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі болып қайта құрылды. Тәуелсіз республиканың заңдық
құқықтарының негіздеріне және де Тәуелсіз мемлекеттер достастығына қатысушы
мемлекеттер арасындағы қол жеткен келісімдерге байланысты 1992 жылдың 7-
мамырында Президенттің Жарлығы шықты. Бұл Жарлық бойьнша, Қазақстан
аумағына орналасқан Қарулы Күштер өздерінін мүліктерімен қоса республиканың
қарауына өтті. Жоғарғы Бас Қолбасшы ретінде Қарулы Күштерді баскаруды
Президент өз мойнына алды. Елбасынан басқа қорғаныс ісімен тікелей
шұғылданатын Қорғаныс министрі болды [7,14-19].
Конституциямыздың 36-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасын қорғау
- оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi деп көресетілген [1].
Шекара әскері еліміздің мызғымас шекарасын аса қырағылықпен күні – түні
бейбіт Қазақстан Республикасы территориясын заңсыз өтуден, қарулы басып
кіруден қорғайды.
Қазақстан Республикасының Шекара әскерлерiнiң әскери қызметшiлерi
шекарашылары өз отанының мүддесiн - Қазақстан Республикасының мемлекеттiк
шекарасын қорғайды [8].
Шекара әскерлерiнiң мiндеттерi мыналар болып табылады:
"Қазақстан Республикасының Шекара әскерлерi туралы", "Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк шекарасы туралы" Заңдарын, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы жалпы әскери Қарулы Күштерiнiң, Шекара әскерлерiнiң
Жарғыларының және осы Тәлiмдеменiң талаптарын қатаң сақтап, оны шебер iске
асырып, адал орындау;
жер жағдайының сипатын жетiк бiлу, шекара өтетiн сызықтарды, шекара
белгiлерiнiң нөмiрлерiн, олардың застава шебiнде қалай орналасқанын нақты
бiлу;
өзiне берiлген қаруды, техниканы жетiк игерiп, жөндеп, құнттап және
олардың түзiгiн әр мезетте оқ атуға дайын ұстау;
мемлекеттiк шекара режимiн жете игерiп және шекара сызығының бұзылмауын
қатаң сақтау;
мемлекеттiк шекараны бұзушылардың iзiн кесу және басқа да нышандары
арқылы бұзушының өткен жерлерiне iздеу жүргiзiп, барлық күш-ынта-зейiн
салып, бұзушыны асқан шеберлiкпен табу;
застава учаскесiнде орналасқан тұрақты iстейтiн радиобайланыс
тораптарының немесе байланыс ұялары өтетiн және байланыс арналары
орналасқан, сондай-ақ оның көрiнетiн естiлетiн бағдарлы байланыс зонасын
бiлу;
алға қойылған мiндеттi тапсырманы орындау жолында жау күшiнiң сан
жағынан басымдылығына қарамастан, ұрысқа батыл кiрiсу;
мемлекеттiк шекараны бұзушыларды iздеу және оларды ұстап алу кезiнде
өзара жәрдемдесудi, соғыста да жауынгерлiк серiктестiктi қадiрлеу;
шекара аймағына кiруге және шекара алқабында болуға құқығы бар Қазақстан
Республикасы азаматтары және бөгде адамдардың рұқсат етiлген нақты
құжаттарын, жалған құжаттардан ажырата бiлу;
мемлекеттiк шекараны күзету жөнiнде өзiнiң айлакерлiгiн, шеберлiгiн,
табандылығын, тапқырлығын, жауынгерлiк дәстүрлердi жалғастырушы, оны жоғары
дәрежеде сақтаушы ретiнде және оны өз бөлiмшесiне жалғастыру жөнiнде
ынтасын бiлдiру.
- Заңдылықты қатаң сақтау.
1. Мемлекеттiк шекара аймағында және шекара алқабында болған
жағдайларында шекарашының атқаратын мiндеттерi:
мемлекеттiк шекараны бұзып өтуге немесе өткiзуге рұқсат беру
пункттерiнен тыс жерден өтуге тырысқан шекара аймағына және шекара алқабына
заңсыз өтуге және өздерiн куәландыратын құжаттары жоқ адамдарды ұстап,
оларды жақын жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық
негіздері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...
1.1 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның
даму
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен
қағидалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны
күзетудің құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
2 Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі ретінде мемлекеттік шекараны
қорғау
мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету кезінде
мемлекетік шекараны құқықтық ұйымдастыр мен
қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
2.2 Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде құқық бұзушылықтар
профилактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Шекара Ұлттық қауіпсіздігінің негізгі аспектісі мен кепілі
ретінде ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
КІРІСПЕ
Тәуелсіздік алуымен Қазақстан Республикасының егеменді мемлекеті
қауіпсіздік пен тұрақтылықтың кепілі жағдайында республиканың қалыптасуы
мен дамуын қамтамасыз етуге қабілетті әскери-саяси басқару институттарын
құруға кірісті.
КСРО өз тіршілігін тоқтатқаннан кейін өткен ғасырдың 90-шы жылдары
Қазақстан Республикасы, Кеңестер Одағы құрамына кіретін басқа да елдер
сияқты мемлекеттік тәуелсіздікке ие болды. Оның халықаралық құқық
субъектісінен шығатын, барлық өкілеттіктер сабақтастығы жаңа егеменді
мемлекет алдында оның қалыптасуының, тіршілігін және дамуын қамтамасыз
етілуінің барлық салаларындағы көптеген проблемаларды ашып берді. Ұлттық
қауіпсіздік мәселесін шешу мемлекет пен қоғамның басты стратегиялық
басымдығы болып танылды. Бұрынғы КСРО құрылған, қауіпсіздік жүйесіне
негізделе отырып, сондай-ақ, қазіргі халықаралық тәжірибені пайдаланып,
Қазақстан елдің қазіргі шын мәніндегі геосаяси жағдайымен мәжбүр ететін,
осы мәселені шешудегі өз тәсілін қалыптастырды және қолданды. Сонымен,
Қазақстан Республикасы өзін, аумақтық тұтастығы мен біртұтастығын
қамтамасыз етуге тырысатын, егеменді мемлекет ретінде байқатты.
Қазақстан кеңестік дәуірден кейінгі кезеңде, өзін дамудың демократиялық
жолы бойынша келе жатқан және ұлттық экономикада оң перспективалары бар
мемлекет ретінде білдіріп, әлемдік сахнадағы өзінің ұстанымын нығайтты.
Сондықтан егемендікті, аумақтық тұтастықты және ұлттық қауіпсіздіктің басқа
да құрастырушыларын қорғау мемлекеттің маңызды міндеттерінің
Мемлекеттің негізгі белгісі болып шегінде елдің егемендігі мен
тәуелсіздігі толық көлемде іске асырылатын аумақтың болуы және оның
шекарасының анық белгіленуі болып табылады. Бұл мемлекеттің қауіпсіздігі
мен аумақтық тұтастығын қамтамасыз ететін шаралар жүйесінде Шекара
қызметінің айрықша рөлін анықтайды.Кез келген басқа бүгінгі заманғы
егеменді мемлекет сияқты, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекарасының
қауіпсіздігі немесе шекаралық қауіпсіздік, Қазақстан Республикасы ұлттық
қауіпсіздік жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады. Аталған
қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне шекарадағы құқыққа қарсы әрекетті
анықтау, оның алдын-алу және жолын кесу бойынша саяси, әскери, құқықтық,
жедел, ұйымдастыру, экономикалық, техникалық, ақпараттық жүйені және өзге
де шараларды жүзеге асыру, шектес мемлекеттердің тарапынан болатын
агрессияға тойтарыс беру нәтижесінде қол жеткізіледі.
Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің тарихы – Қазақстан
Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі күзетінің
қалыптасуының, жаңа түрлері мен тәсілдерін іздеуінің қиын жылдары Қазақстан
Республикасының Президенті – Бас Қолбасшы Н.А. Назарбаевтың жеке нұсқауы
бойынша қалыптасты.
КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Шығыс шекара округы
құрылымдарының негізінде, ҚР Шекара әскерлері құрылды. Егемен елдің
тарихында тұңғыш рет өзінің арнаулы қызметіне арналған “Ұлттық қауіпсіздік
органдары туралы” Заң қабылданды. Жеке адам, оның конституциялық құқығының
қорғалуын қамтамасыз етуге басымдық берілді. “Жедел іздестіру қызметтері
туралы”, “Лаңкестікке қарсы күрес туралы”, “Мемлекеттік құпиялар туралы”
және басқа да заңдардың қабылдануы арнаулы қызмет жұмысының аяғынан тік
тұруына, өзіне жүктелген міндеттерді толығымен атқаруға ықпал жасады.
Терроризм және шектес мемлекеттердегі халықаралық саяси жағдайдың
күрделенуі, тұрақсыздық ахуалы алдын-алу шараларды қабылдауды талап етеді
және мемлекеттің өз азаматтарының және жалпы мемлекет мүдделерінің
қорғалуын қамтамамасыз етуге дайындық туралы мәселе кезек күттірместен,
бірінші орынға қойылады.
Елбасының жылғы халыққа Жолдауында: “Қазақстан ядролық қаруды тежеуге,
халықаралық лаңкестікке, діни экстремизмге, есірткі саудасы мен басқа да
осы заманғы қатерлерге қарсы күреске жұмылған халықаралық ауқымды
ынтымақтастықтың белсенді мүшесі болып келді және болып қала береді”, — деп
адамзат баласына, өркениетке төнетін қауіп-қатерлердің барлығының бізге де
ортақ екендігін, еліміздің оған қарсы аянбай күрес жүргізе беретіндігін
жариялап, алдағы бағыт-бағдарды айқындап берді. Алға қойылған тапсырмаларды
лайықты түрде жүзеге асыру ұлттық қауіпсіздік органдары үшін қашанда зор
жауапкершілік пен іскерлікті, туындайтын мәселелерді тың көзқараспен
талдау, ұтымды түрде шешу жолдарын талап етеді.
Терроризм және шектес мемлекеттердегі халықаралық саяси жағдайдың
күрделенуі, тұрақсыздық ахуалы алдын-алу шараларды қабылдауды талап етеді
және мемлекеттің өз азаматтарының және жалпы мемлекет мүдделерінің
қорғалуын қамтамамасыз етуге дайындық туралы мәселе кезек күттірместен,
бірінші орынға қойылады. Қазіргі таңда әлемдегі кез келген арнаулы
қызметтердің алдында тұрған ең үлкен міндет ол лаңкестіктің алдын алу, бола
қалған жағдайда адам шығынынсыз тойтарыс беру деп айтсақ, қателесе
қоймаспыз. Алыс-жақын шетелдерде болып жатқан жарылыстар кім-кімді де
ойландырмай қоймасы анық. Алыс-жақын шетелдердегі әріптестермен бірлесе
қимылдау, ақпарат алмасу секілді бұрыннан қалыптасқан үрдістер жаңа
деңгейге көтеріліп, қазіргі таңда өзара сенімділік, ынтымақтастық
тұрғысынан екі жақты, көп жақты мүдделерге сай келетін іс-шаралар өткізу,
ол бойынша қауіпсіздіктің барлық саласын қамту дәстүрге айналып отыр.
Шетелдерде тамырын жайған халықаралық лаңкестік, экстремистік ұйымдардың,
қоғамымыздағы тұрақтылықты шайқауды аңсайтын топтардың жандана түскен іс-
қимылы еріксіз алаңдатады. Қашанда, қауіп-қатердің алдын алған дұрыс.
Атамыз қазақ “Сақтықта қорлық жоқ” дейді. Қоғаммен тығыз байланыста болу,
оның көкейкесті мәселелеріне дер кезінде құлақ түру, түйткілді жәйттерді
мүмкіндігінше оңтайлы шешу кез келген дағдарыстың алдын алуға
көмектесетіндігі сөзсіз Мемлекеттік шекараны күзету де ҰҚК міндеттерінің
бірі. Мемлекеттік шекара болғанымен, шекара дегеніміз қашанда ел тағдыры,
адам тағдыры екендігін де ұмытпауымыз керек. Қазақстандық азаматтардың
ағайындары көршілес елдерде болса, олардың ағайындары бізде тұрып жатыр.
Ағайындар, туыстар қашанда араласып, құраласып тұрғылары келеді. “Бармасаң,
келмесең — жат боласың”, дейді. Халыққа тиімді болу жағын ойлап, бірқатар
қосымша шекаралық өткізу бекеттерін ашуға қол жеткізілді. Мәселен, Шығыс
Қазақстан, Батыс Қазақстан облыстарында жұрт бұрынғыдай бірнеше шақырым
жердегі бекеттерді іздеп жүрмейді, өздерінің тұрғылықты жерлеріне жақын
маңайдағы өткізу бекеттерінен өте береді. Жеке адам мен азаматтың
конституциялық құқығын, қауіпсіздігін, Қазақстан қоғамының құндылықтарын,
мемлекет тұрақтылығы мен ел тыныштығын қауіп-қатерлерден жан-жақты қорғау
жолындағы қауіпсіздік органдарының жауапты қызметі тек қана құқықтық
шеңберде іске асып келеді. Ұлттық қауіпсіздік органдары өздері жүріп өткен
жыл ішінде заман талаптарына сай толық, жан-жақты қалыптасып болды деп
айтуға әбден негіз бар. Үстіміздегі жылдың өзінде шекара режимін бұзған 8
мыңнан астам азамат әкімшілік жауапқа тартылып, оларға 24 миллион теңгеден
астам айыппұл. Каспий теңізіндегі экономикалық мүддемізді қорғау мақсатында
өткен жылы құрылған “Жағалау күзеті” аймақтық басқармасының жеке құрамы
2009 жылғы балық аулау маусымында контрабандашылардан 150-ден астам жүзу
құралдарын тәркіледі. Олардан 54 тоннадан астам балық тәркіленсе, оның 31
тоннаға жуығы сирек кездесетін бекіре тұқымдас балық екен. Тек 2009 жылы ел
шекарашылары 12 мыңнан астам Мемлекеттік шекара бұзушыларды ұстапты.
Сонымен қатар, Мемлекеттік шекара арқылы заңсыз өтуге талпынған 2 мыңнан
астам контрабандалық оқиғаның алдын алған. Олар жалпы салмағы 177 килодан
асатын 108-ден астам заңсыз есірткі тасымалының жолын кесті. 102 килодан
астам героин, 16 килодан асатын марихуана, 57 килодай гашиш шекарашылардың
қырағылығының арқасында тәркіленді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-мемлекеттік шекараны қорғау ел тыныштығының,
ұлт қауіпсіздігі мен экономикалық тұрақты дамуының кепілдігі.Шекараны
күзету (қорғау) мәселелері бойынша жылдар бойы жинақталған тәжірибені,
басқа мемлекеттердің құқытық енгізген жаңалықтарын, геосаяси жағдайды
ескере отырып заман талабына жауап беретін неғұрлым ыңғайлы шекара туралы
заңнаманы жетілдіру.
Дипломдық жұмыс кіріспе мен екі тараудан және қорытындыдан тұрады.Онда
Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасының қалыптасу тарихы,шекараны
делимитациялау кезеңдеріне,шекараны күзетудің құқықтық негіздері мен
қағидаларына, ұлттық қауіпсіздікке маңыздылығын және шекара тәртібін
бұзғаны үшін еліміздің заңына сәйкес көзделген жауаптылыққа тоқталып
кеттік.
1 Қазақстан Республикасыда мемлекеттік шекараның қалыптасуының құқықтық
негіздері мен рөлі
1.1Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолындағы мемлекеттік шекараның
даму тарихы
КСРО ыдырығанннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіздікке қол
жеткізіп, еліміздің ата заңы Конституциямызды қабылдадық. Конституцияның 2-
бабында: 1. Қазақстан Республикасы – президенттiк басқару нысанындағы
біртұтас мемлекет.
2. Республиканың егемендiгi оның бүкiл аумағын қамтиды. Мемлекет өз
аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлiнбеуiн қамтамасыз етедi.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы, оның елордасының мәртебесі
заңмен белгіленеді. Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады деп
көрсетілген[1]. Осыған байланысты мемлекеттің тәуелсіз екендігін дәлелдер
ерекшеліктерінің бірі аумақтық тұтастық белгісі болып табылатын көрші
елдермен мемлекеттік шекараларын белгілеу үдерісі басталды.
Қазақстан мен Қытай Халық Республикалары аралығынадағы ортақ шекарасы
1718 шақырымға созылған. Қазақстан мен Қытай Халық Республикалары
арасындағы мемлекеттік шекараны делимитациялау мен демаркайиялау үдерісі үш
ғасырға созылған күрделі тарихи құбылыс.Алғашқы кезеңде қазақ жерлері Ресей
империясының құрамында болды. Ресей империясы мен Цин империясы арасында
заңды түрде бекітілген мемлекеттік шекара өтті.Бұл Қазақстан мен Қытай
арасындағы шекаралық мәселелерді шешубарысында құқықтық негіз болды. Жалпы
Қазақстан мен Қытай арсындағы мемлекеттік шекараны анықтау үдерісін шартты
түрде үш кезеңге бөлуге болады: бірінші кезең, Қазақ хандығы ресей
империясының құрамында болған кезді,екіншісі, Қазақ КСР-і КСРО құрамында
болған кезді және тәуелсіз Қазақстан Республикасының Қытай Халық
Республикасымен шекараны анықтау кезі.
XVIII ғасырда Ресей мен Цин империялары арасында айқын қарсы
тұрушылықтар байқалды. Екі мемлекет арасындағы нақты және ресми белгіленген
шекраның болмауы, жағдайды одан әрі күрделендіре түсті.Сонымен
қатар,қазіргі Қазақстан аумағында саяси жағдай оңай болған емес. Жетісу
аумағында сол кезеңдегі бірнеше мемлекет болғысы келді. Атап айтқанда,
Қоқан хандығы, Цин империясы және Ресей империясы қазақтардың болғандығын
мойындай отырып, өз боданының аумақтарын әскери-саяси тұрғыдан қорғалуды
қолына алды. Ресейдің осы кезеңде Қазақ хандығының жерлерінде асаған
шаралары- казак әскерлерін Сібір мен Қиыр Шығыстан әлі толығымен
айқындалмаған қазақ-қытай шекараларын орналастыру болды.
Қытай үшін Шыңжан өлкесінің өлкесінің Іле ауданы әрдайым қиыншылық
тудырып отыратын өңір еді. Мұнда Қоқан хандығының жәрдемімен бірнеше рет
тәуелсіз хандықтар жарияланған еді.Сондықтан Қытай ішкі тұрақтылықты сақтау
мақсатында Ресей империясымен мемлекеттік шекараны айқындау қажеттілігін
түсінді.
Ресей империясы мен Цин империялары арасындағы шекараны айқындау бойынша
келісімдер 1860 жылыдың 2 қарашасында қол қойылған қосымша Пекин шартынан
басталды. Бірақ бұл шарт шекараның өту сызығының тек жалпы бағытын ғана
көрсетті, яғни Монғолиядан Қоқан хаандығының бұрынғы иеліктеріне дейінгі
шекара туралы ғана айтылды.
1862 жылдың 22 шілдесінде Шәуешек қаласында бұл мәселе бойынша
келіссөздер далғасты. Циндік комиссар-демаркаторлар Пекин шартындағы (қытай
мәтініндегі) Зайсан көліне дейінгі шекарна демаркацияламақшы болды. Зайсан
көлі маңындағы шекараға қатысты бұл шарт баптарының қытай мен орыс
тілдеріндегі өзгешеліктер кездесті.
1864 жылдың 25 кыркүйектегіндегі Шәуешек қаласындағы Алтай мен Тянь-Шань
тауларына дейінгі аймақта Ресей-Қытай мемлекеттік шекарасын белгілеу туралы
Хаттамаға қол қойылды. Бұл Хаттамамен белгіленген шекаралық сызық тұрақты
қытай пекиттерінің орналасуы мен жер бедерін ескеруі нәтижесінде
айқындалды. Шекара 3 бөлікке бөлінді:
Шабын-Дабаға мен Манитугатул хан пикетіне дейін;
Манитугатул хан мен Алтан Тебшіге дейін;
Алтан Тебшіден Памир-Алтай тау жүйесіне дейін.
1869-1870 жылдары И.Бабков жетекшілік еткен Ресей үкіметінің уәкілдері
және Цин үкіметінің өкілдері Шабын-Дабаға мен тарбағатай жотасына дейінгі
аймақтағы шекараны демаркацияялап, оны келесі құжаттарда бекітті:
1) 1869 жылғы 1 тамыз- Богусук пен Ақ Төбе тауына дейінгі шекараны
сипаттау Хаттамасы;
2) 1869 жылғы 23 тамыз- Богусук пен Шабын-Дабаға дейінгі мемлекеттік
шекараны сипаттау Хаттамасы;
3)1870 жылғы 31 шілде-Ақ Төбе мен Хабар-асуға дейінгі мемлекеттік
шекараны сипаттау Хаттамасы.
Қытай-Ресей шекарасының қалыптасуының келесі кезеңінде, яғни 1879 жылдың
20 қыркүйектегіндегі Ливади шарты қабылданды. Оған сәйкес Ресейге Іле
аймағының батыс бөлігі және Текес өзеніне тиесілі барлық жерлер берілуі
тиіс еді. Бірақ Қытай үкіметі бұл шартты ратификациялаудан бас тартты. Олар
мұны тым әділетсіз деп санады.
1880 жылдың жазында осы аймақты Қытайға беру туралы жаңа келіссөздер
басталды, Қытай тарапынан бұл келіссөздерге Қытайдың Лондондағы бұрыңғы
өкілі Цзэн Цзицзэ қатысты. Келіссөздер 7 айға созылды. 1881 жылдың 12
ақпанында Петербург келісіміне қол қойылды. Бұл құжатқа сәйкес Ресей
Қытайға орталығы Құлжада орналасқан Іле аймағын қайтарып берді. Ал орыс
көпестеріне сауда жеңілдіктері мен артықшылықтарын беретін болып келісті.
Бұл шартқа сәйкес Алтай аумағы толығымен дерлік Ресей империясың құрамына
өтті. Петербург шартына қол қойғаннан кейін бірнеше жыл ішінде Ресей
аумағына шамамен 70 мыңдай ұйғыр, дүнген, қазақтар көшіп келді.
1917-1922 жылдар аралығында Ресей империясының құлауы, Азаматтық соғысы
басталуына байланысты шекара қараусыз қалды. Осы жылдары Мақаншы және
Алакөл аудандарында 20-дан астам шекара таңбалалары бұзылып, шекара Қытай
аумағына қарай 10-нан 15 шақырымға дейін заңсыз шегіндірілді. Қазан
төңкерісінен кейін шекара жөніндегі ешқандай шарттар, келісімдер болған
жоқ. Ал шекаралық мәселе болса халықаралық жағдай мен Ресей-Қытай
қатынастарына байланысты болып қала берді.
Өткен ғасырдың 60-шы жылдарының басында Мәскеу мен Пекин арасындағы
идеологиялық және саяси конфронтацияның күшеюіне байланысты Кеңес-Қытай
шекарасындағы жағдай шиеленісе бастады. 1963 жылы екіжақты кеңестер
өткізілгенімен, олар КСРО тарапынан аяқсыз қалды. Осы жылдары Қытай жағынан
шекараны бұзып өту әрекеттері байқалды. ҚХР-дың сол уақыттағы Мемлекеттік
кеңестің Премьер-министрі Чжоу Эньлай бұл мәселе қантөгіске айналады деп
болжаған болатын. Шынымен де, 1969 жылы наурызда Даманск аралында Уссури
өзені бойында (қазіргі атауы Чжэньбаодао) және 1969 жылы тамызда қазақ-
қытай шекарасында Жалаңашкөл көлі маңында қанды қақтығыстар орын алды. ҚХР
мен КСРО екі социалистік держава, сонымен қатар, екеуі де ядролық қаруға
ие, алапат соғыс алдында тұрды.
1969 жылы 11 қыркүйекте Пекин әуежайында КСРО Министрлер Кеңесінің
төрағас Косыгин мен Чжоу Эньлайдың кездесуі өтті. Нәтижесінде шекара
жөнінде келіссөздер жүргізу қажет деп шешілді. 1969 жылы 20 қазанда Пекинде
басталған келіссөздер еш нәтиже бермеді. Бірақ шекарада кво мәртебесін
сақтау қажет деп шешілді. Қытай тарапынан күнделікті шекараны бұзу
тоқтатылды.
1987 жылы келіссөздер қайта басталып, тараптар ресми карталарлы бір-
біріне ұсынды, алайда шекара сызығы елдің картасында бір-бірімен үйлеспеді.
1988 жылы Қазақ КСР-нің СІМ өкілдері алғаш рет келіссөздерге қатысты.
Мұнда ҚХР алдымен Қазақ өкілдерінен КСРО мен Қытай арасындағы шарттарды
заңды тани ма деп сұрады. Танымаса-келіссөздер тоқтатылады; таныса-одан әрі
жалғасады. Қазақ КСР-і танитындығын білдірді.
1991 жылдың тамызына дейін ҚХР-мен келіссөздерді ҚХР-мен шекаралас
кеңестік республикалардың өкілдерінен тұрған КСРО делегациясы жүргізді.
КСРО құлағаннан кейін мұны 1992 жылы 8 қыркүйекте Минскіде қол қойылған
келісімге сәйкес Қазақстан, Қырғыстан, Ресей, Тәжікстан мемлекеттері
Үкіметтерінің Бірлескен делегациясы жүргізді.
Өзінің жұмысында Қазақстан 1993 жылы қазанда Пекинде қол қойған ҚР мен
ҚХР арасында негізгі достық қарым-қатынастар жөніндегі Декларацияға
сүйенді. Декларацияның 13-ші бабына сәйкес ҚР бұрын КСРО мен ҚХР арасындағы
шарттарды толығымен таныды.
Делегациялардың жұмысы 3 арнайы жұмыс тобы түрінде жүргілді:
1) шекара сызығының өтуін үйлестіру бойынша топ;
2) топографиялық топ;
3) заңды түрде рәсімдеу тобы.
1998 жылы сәуірде Пекинде Қазақстан Республикасы мен Қытай Халық
Республикасының сарапташы топтарның кеңесі өтті. Бұл кеңестер Бірлескен
делегация жұмысынан тыс орын алды.Мақсаты-мәселені шешуде жаңа ұстанымдар
мен шешімдерге келу. Қазақстан Республикасы қарама-қайшылықтарға толы
халықаралық келісімдерге назар аудармай,екіжақты ымырласу жолымен мәселені
шешуге дайын екендігін көрсетті. Қазақстан Республикасы ҚХР-ға келесідей
ұсыныс жасады:
1) Шоған-Оба мен Баймырза аймағының 70 пайызын ҚР-ға, 30 пайызыцн ҚХР-
ға;
2) Сарышілде өзені аймағындағы аумақтың 70 пайызын ҚХР-ға, 30 пайызын ҚР-
ға деп бөлу.
Жұмыс тобының құжаттары мемлекеттің ішіндегі талқылаудан кейін Бірлескен
Делегацияға берілді және Шоған-Оба, Баймырза, Сарышілде өзені аймағындағы
ҚР-ҚХР шекарасының өтуі туралы келісімінің негізін қалады.
Келісімге Н.Назарбаев және Цзян Цзэмин 1998 жылы 4 шілдеде Алматыда қол
қойды. Аталмыш келісім 1999 жылы 7 сәуірде күшіне енді. Келісім бойынша 944
шаршы шақырым ҚР-на 537 шаршы шақырым; ҚХР-на 407 шаршы шақырым даулы
жерлер берілді. Бұл келісім тарихи маңызға ие. О бастан-ақ Қытай осы
аймақтарды түгелімен беруді талап еткен еді. Қазақстан Республикасы бірінші
рет Қытаймен заңды түрде рәсімделегн шекараға ие болды. Қазақстан мен
Қытай арасындағы шекара жөніндегі келісімнің 4-бабына сәйкес демаркайиялықұ
мәселелер туындады. 1996 жылдың 13 қыркүйегінде Біріккен Комиссия құру
туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Жарлығы шықты.
Арнайы 6 демаркациялық жұмыс топтары құрылып, нәтижесінде шекаралық
сызықты сипаттау туралы және таңбаларды сипаттау туралы арнайы құжаттар
дайындалды. Демаркациялық жұмыстар 5 жыл ішінде жасалды. 2001 жылдың аяғына
қарай толығымен атқарылды. 1783 шақырым- 688 шекаралық таңба орнатылды: ҚР-
346, ҚХР-342.
2002 жылдың 10 мамырында Пекинде Қ.Тоқаев мен Т.Цзянсюан Қазақстан
Республикасы мен Қытай Халық Республикасы Үкіметтерінің арасында Қазақ-
Қытай мемлекеттік шекарасын демаркайиялау туралы Хаттамаға қол қойылды.
Қазақстан-Қырғыстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау жөніндегі
келдіссөздер 1999 жылдың қарашасынан 2001 жылдың желтоқсан айына созылды.
Келіссөздер 1997 жылдың 8 сәуіріндегі Қазақстан Республикасы мен Қырғыз
Республикалары арасындағы Мәңгі достық туралы Шартқа, екі мемлекет
арасындағы 1998 жылдың 17 шілдесінде Меморандумға негізделген.
Қазақстан мен Қырғыстан арасындағы шекара жөніндеге келісу мен шекара
сызығын сипаттаудың құқықтық негізін 1930 жылдың 10 қыркүйегіндегі Қазақ
және Қырғыз АКСР арасындағы шекаралар туралы Бүкілресейлік Орталық
Атқарушы Комитеттің Жарлығымен белгіленген республикалық шекара
конфигурайиясы құрады. Қосымша материалдар негізіне 20 ғасырдың 40-60
жылдары КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Мемлекеттік геодезиялық бақылау
аумақтың инспекцияларының геодезия және картография Бас Басқармасы бекіткен
кезекші карталардың көшірмелері қолданылады [2,34-43].
Қырғыз делегациясы кейбір бөліктердегі мемлекеттік шекара сызығының
өтуінде 1961 жылғы 30 наурыздағы Қырғыз АКСР-нің облыстары мен
аудандарының шекаралары мен мемлекеттік шекараны бекіту туралы Қырғыз АКСР-
нің Жоғарғы кеңес Президиумының Қаулысын және оған қосымша карталарды
басшылыққа алуды талап етті. Қазақстан тарапы болса бұл құжатты басшылыққа
алмаудың бірден бір себебі ретінде қаулының Қазақ АКСР-мен келісілмегенін
және біржақты тәртіппен қабылданғанын көрсетті. Делегациялар шекараны
белгілеу барысында қазіргі замандағы шекаралас жерлерді пайдалану жағдайын
ескере отырып жасау керек деген ұсыныс жасайды. Осыған байланысты шекараны
анықтау кезінде делегациялар бірнеше дала зерттеулерін жүргізді.
2000 жылдың маусым айында Астана қаласында өткен екінші мәжілісінде екі
мемлекеттің делегациялары қазақ-қырғыз мемлекеттік шекара сызығының өтуін
Сипаттау жобасын жасауға кіріседі.Осы уақытқа қарай Қазақстан, Қырғыстан
және Қытай арасындағы үш елдің мемлекеттік шекараларының тоғысуы Хан-Тәңірі
нүктесінде орналасқаны жөнінде келісім күшіне енді. Осыған байланысты
үкіметтік делегайиялар мемлекеттік шекара сызығының өту бағыты шығыстан
батысқа қарай белгіленеді деп келісті.
Қазақстан тарапының бастамасы қазақ-қырғыз мемлекеттік шекар туралы
Шартты 2001 жылдың шілде айындағы жылдың шілде айындағы Қазақстан
Республикасы Президентінің Қырғыстанға сапары барысында қол қоюға
ұсынылған. Бірақ қырғыз тарапы шекараның кейбір бөліктеріндегі жағдайды
зерттеу мақсатында қосымша уақыт талап етті. 2001 жылдың тамызынан қараша
айына дейін жұмыс топтарының бірнеше кездесулері өтті. Кездесулер барысында
далалық зерттеулер өткізіліп, нәтижесінде қазақ-қырғыз мемлекеттік
шекарасының барлық ұзындығы бойынша келісіліп сипатталды.
Қазақстан мен Қырғызтан арасындағы қазақ-қырғыз мемлекеттік шекара
туралы Шартқа 2001 жылдың 15 желтоқсанында Астана қаласына қол қойылды.
Қазақстан Республикасының парламенті Шартты 2003 жылдың шілде айында
ратификациялады. Шартқа сәйкес қазақ-қырғыз мемлекеттік шекарасының жалпы
ұзындығы -1242 шақырымға жуық.
Қазақстан-Түркіменстан. Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы құрлықтағы
шекарасының конфигурациясы күрделі емес. Оның ұзындығы көп бөлігі тура
сызықты Үстірт жонының оңтүстігі арқылы, елсіз жерлерден өтетін. Қазақ-
түркімен мемлекеттік шекарасын делимитациялау жөніндегі келіссөздер 1993
жылғы 19 мамырдағы Қазақстан мен Түркіменстан арасындағы достық қатынастар
мен ынтымақтастық жөніндегі Шартқа және 1999 жылғы 9 сәуірдегі Қазақстан
Республикасы мен Түркіменстан арасындағы мемлекеттік шекараны
делимитациялау жөніндегі Меморандумға сәйкес өткізілді.
Екі ел арасындағы мемлекттік шекара сызығы өткізуінің негізін келесідей
құқықтық актілер қалады: 1932 жылдың 27 желтоқсанындағы КСРО ЖАК (ЦИК-
жоғарғы атқарушы комитет) Президиумының Қаулысы (№57Хаттама, 4 пункт
Қарабұғаз аумағының әкімшілік анықталуы, осыған байланысты Түркімен КСР-і
мен РКФСР арасындағы шекараның Қарабұғаз ауданында өзгертілуі, осы аумақтың
Түркімен КСР-ің ЖАК-не бағынуы);1972 жылы Қазақ КСР-і мен Түркімен КСР-і
Жоғарғы Кеңестері арасында келісілген шекара сызығы, топографиялық
карталардың көшірмелері сәйкес.
Қазақстан-Түркіменстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау бойынша
келіссөздердің алғашқы кезеңі 2000 жылдың қараша айында Ашхабад қаласында
өтті. Келіссөздердің алғашқы кезеңінде екі тарап қазақ-түркімен мемлекеттік
шекара сызығы өту сипаттауының әдістемесін келісіп, сонымен қатар Шартқа
қосымша- шекара сызығын белгілейтін топографиялық карталар тізімі
жасалынды.
2001 жылдың сәуір айында Ашхабад қаласында екі ел арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау жөнінде келіссөздер екінше кезеңі өтті. Бұл
келіссөздер екі аптадай уақытқа созылып, тараптар Шарттың жобасы жөнінде
келісті, сонымен қатар шекара сызығының өту Сипаты мен кешені жөнінде
келісілді. Қазақстан мен Тркіменстан арасында 425,8 шақырым құрлықтағы
шекара сипатталды.
Қазақстан мен Түркіменстан арсындағы қазақ-түркімен мемлекеттік
шекарасын делимитациялау мен демаркациялау үдерісі туралы Шартқа екі 2001
жылдың 5 маусымында қол қойды. 2001 жылдың қараша-желтоқсан айларында
Ашхабад қаласында Қазақстан Республикасы, Түркіменстан және Өзбекстан
Республикалары арасында үш мемлекеттік шекарның тоғысуы нүктесі жөніндегі
Шарт келісіліп парафирленді.
Қазақстан-Түркіменстан мемлекеттік шекарсын делимитациялау және
демаркациялау үдерісі туралы Шарт Қазақстан Республикасының Парламентімен
2003 жылдың 5 шілдесінде ратификациялады. Аталмыш Шарттың 7-бабында екі
мемлекеттің шекарасын демаркациялау көзделген. Ортақ шекараны
демаркациялауға бағытталған іс-шаралар 2003 басталды. Шекарады шекарлық
белгілерді орнатуға тараптар 2005 жылы кірісті. Шекаралық белгілерді
шекара сызығында орнату жөніндегі далалық демаркациялық жұмыстар толығымен
дерлік аяқталды. Қазақстан, Түркіменстан және Өзбекстан мемлекеттік
шекараларының тоғысу нүктесі ауданында ғана шекаралық белгіні орнату қалды.
Шекара сызығы 278 шекаралық белгілермен белгіленген. Оның ішінде 134 белгі
Қазақстан тарапымен, 144 түркімен тарапымен орнатылған.
Қазақстан – Өзбекстан. Қазақстан Республикасы мен өзбекстан Республикасы
арасындағы Қазақстан – Өзбекстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау
жөніндегі келіссөздер 2000 жылдың ақпаны мен 2002 жылдың тамыз айлары
арасында өткізілді. Бұл үдеріс 1991 жылғы 21 желтоқсандағы Алматы
Декларациясына, 1998 жылғы 31 қазандағы Қазақстан Республикасы мен
Өзбекстан республикалары арасындағы мәңгілік достық туралы Шартқа
негізделген. Екі мемлекеттің шекарасының құқықтық негізін Қазақ КСР-і мен
Өзбек КСР-і арасындағы заң актілермен бекітілеген әкімшілік-аумақтық
шекараның конфигурациясы қалады. Қазақстан мен Өзекбекстан арасындағы
мемлекеттік шекара алғаш рет 1924-1925 жылдары ортаазиялық республикаларды
межелеу барысында бекітілген. Осы тұстан РКФСР мен Өзбек КСР-і арасындағы
шекараны сипаттау негізге алынды. Ал Қазақстан сол уақытта РКФСР құрамына
енбеген еді. Шекара 1928 жылдың 9 қарашасындағы Бүкілресейлік Орталық
Атқарушы Комитеті Призидиумының мәжілісінің №28 Хаттамасының 9-тармағы
Қосымшасында сипатталған [2,44-48].
1956 жылдың 13 ақпанында КСРО Жоғарғы кеңесінің Президиумы Қазақ КСР-і
мен Өзбек КСР-і арасындағы шекараны жартылай өзгерту туралы арнайы Қаулы
шығарды. 1962,1963 жылғы екі елдің Жоғарғы Кеңес Президиумдерінің
Қаулыларына сәйкес Өзбекстанға Оңтүстік Қазақстан облысының Киров,
Сарыағаш және Келес аудандарының 421,3 мың гектар жері берілді. 1963 жылдың
19 қыркүйегінде бұл шешімдерді бекіту мақсатында КСРО Жоғарғы кеңесінің
Президиумы Қазақ КСР-і мен Өзбек КСР-і арасындағы шекараны жартылай
өзгерту туралы Қаулы шығарды. Қосымшасы-Қазақ КСР-і мен Өзбек КСР-і
арасындағы шекараны сипаттау. Бұл заң актісі 1925 жылдан кейінгі екі
мемлекет арасындағы шекараның конфигурациясын нақтылайтын алғашқы құжат
қатарына жатады. Аумақтарды көршілес елге беру фактісі Қазақстан ішінде
әділетсіз саналып, келіспеушілік пен наразылық тудырды. Ал 1971 жылдың 11
мамырында Өзбек КСР-нің Сырдария облысы аумағының бір бөлігін Қазақ КСР-і
құрамына беру туралы Өзбек КСР-і Жоғарғы Кеңес президиумының қаулысы
қабылданды. Осы жылдың маусым айында КСРО-ның жоғарғы органдарымен бұл
құжат заңдық тұрғыдан бекітілді.
2000 жылдың мамыр айында Қазақстан мен Өзбекстан арасында екі республика
арасындағы мемлекеттік шекараны делимитациялау үдерісіне байланысты
келіссөздерді жүргізу тәртібі мен жұмысты ұйымдастыру жөніндегі Ереже
қабылданды. Ережеге сәйкес екі тарап мемлекеттер арасындағы әкімшілік-
аумақтық шекараны орнатқан заң актілерінің тізімін жасады. Сонымен қатар,
қажеттілік туған дағдайда, екі жақ та келіскен жерге орналастыру құжаттары
мен республикааралық шекараны нақтылайтын екіжақты материалдарды, ірі
көлемдегі топографиялық карталарды, делимитация барысында жасалынған
топографиялық суреттердің фрагментері мен қажетті құжаттарды пайдалану
жайлы келісті.
Қазақ-өзбек мемлекеттік шекара сызығының өтуін сипаттау жобасы шығыстан
батысқа бағытталған, Қазақстан, Өзбекстан, Қырғыстан мемлекеттерінің түйісу
нүктесінен басталды. Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы мемлекеттік шекара
екі шартпен бекітілді.Алғашқысы- 2001 жылдың 16 қарашасында қол қойылған
Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мемлекеттік
шекара туралы Шарт, ал екіншісі 2002 жылдың 9 қыркүйегінде Қазақстан мен
Өзбекстан арасында қол қойылған мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелері
туралы шарты [3.34-40].
Қазақтардың этностық аумағының қалыптасуына XV-XVI ғасырлардың
тоғысындағы саяси құрылымдардың пайда болуы септігін тигізді.XIX
ғасырлардың аяғына қарай үш жүздің Ресей империясы құрамына енуі алдында
қазақтардың кең байтақ жерлері-Жетісу, Батыс, Орталық, Солтүстік және Шығыс
Қазақстан өңірлері енген аумақтарды иемденді.
Ұлы жүз қазақтары оңтүстік-шығыс Қазақстан аумағын қоныстанған: Жетісу,
Іле өзенінің аңғарында,Жоңғар Алатауы, Қырғыз және Қаратау жоталарында. Шу
және Талас өзендері аралығында және Сырдария өзенінің орта және жоғарғы
ағысында орналасқан. Орта жүз қазақтары Орталық, Солтүстік және Шығыс
Қазақстанның ұлан ғайыр аймақтарында қоныстанған. Кіші жүз Батыс Қазақстан
аумағын мекендеді.
Қазақ хандығының геосаяси, тарихи жағдайларына байланысты, сонымен қатар
Жоңғар хандығының аумақтарын әскери агрессиясы жағдайында Қазақ хандығының
аумақтарын сақтап қалу мақсатында Әбілқайыр хан Ресей протекторатын
қабылдау туралы шешімдер қабылдайды. 1731 жылы Кіші жүз, ал 1734 жылы Орта
жүз Ресей бодандығына өтті. Бұл құбылыс Ресей империясының отарлау
жоспарларына сай келді, яғни қазақ жерлері арқылы Азиядағы тиімді сауда
қатынастарына жол салып, Қазақстан байлығын игерді.
Қазақ жерлерінің Ресей империяс құрамына ену үдерісі жүз жылдан артық
уақытқа созылды. XIX ғасырдың 40-шы жылдарына дейін Қазақстанның оңтүстік
және оңтүстік-шығыс аудандары Қоқан және Хиуа хандықтарының қол астында
болды. 1845 жылы Ұлы жүз халқының бір бөлігі Ресей бодандығын қабылдады.
1860 жылдың қазанында Ресей әскерінің отряды Қоқан әскерін талқандап,
Мерке, Түркістан, Әулие-Ата және Шымкент қалаларын алды. Осылайша, 1860-
1864 жылдарындағы әскери қақтығыстар нәтижесінде Қазақстанның Ресей
империясына қосылуы толығымен аяқталды.
XIX ғасырлардың ортасындағы патша үкіметі хандық билікті мемлекеттік
саяси институт ретінде жойып, түбегейлі әкімшілік аумақтық реформаларды
жүзеге асыруға кіріседі. Бұл өз кезегінде мемлекеттіліктің жоғалуы мен
қазақ хандықтарынң өз жерлерінен айырылуына әкеледі. Қазақтың үш жүзінің
жерлері Ресейдің жаңадан құрылған губернияларының құрамына енетін болды.
Қазақстан аумағы алғашында 3 генерал-губернаторлықтың құрамына енеді:
Орынбор, Батыс-Сібір және Түркіменстан және 6 облысқа бөлінді: Орал,
Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу және Сырдария.
1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда өзінің аумақтық
тұтастығын қайтадан құру мүмкіндігі пайда болады.1917 жылғы 5-12
желтоқсанда Орынборда өткен Екінші жалпықазақ съезінде Алаш саяси ұлттық
партиясы аумақтық ұлттық автономия құруды ұсынды.Бірақ большевиктер мұндай
үдерістерге жол бермеді.
Одан кейін қазақтың либералды зиялы қауым өкілдері большевиктік билік
алдына Федеративті Ресей республикасы құрамында аумақтық-ұлттық автономия
құру туралы мәселені қойды. Нәтижесінде Қазақстан кеңестік мемлекеттілікке
ие болып, РКФСР құрамына ұлттық автономия құғына енді. Ал 1936 жылы Қазақ
АКСР-і кеңестік республикаға айналды. Негізінен бұл құбылыстар Қазақстан
үшін жағымды сипатта болды деп есептеуге болады.
Себебі Қазақстан XVIII-XIX ғасырлардағы Ресейге қосылмай тұрғандағы
жерлерін қайтарып алды. КСРО конституциясына сәйкес кеңестікреспублика
аумағын оның келісімінсіз өзгертуге болмайтын. Бірақ Қазақстан мен
Өзбекстан КСРО құрамында болған кезіндегі әкімшілік-аумақтық шекаралары
КСРО заңнамасына сәйкес рәсімделген. Ал Қазақ КСР мен РКФСР арасындағы
шекара заңды негізде рәсімделмей, оның конфигурациясы Қазақстан мен
Ресейдің шекаралас облыстарындағы жерді пайдалану нәтижесінде кезекші
картада белгіленді.
Сол уақытта осы сияқты кезекші карталардың мәртебесі жоғары болып
көрінетін. Өйткені, шекаралас облыстардың шекара сызығының келісімі дәл
осындай карталарда белгіленген еді. Мұндай карталарға КСРО Министрлер
Кеңесінің жанындағы Республикалық аумақтық инспекциялардың геодезия және
картография Бас басқармасы бақылау жасады.
Қазақсан-Ресей әкімшілік-аумақтақ шекараларының кейбір аудандарындағы
шекара сызығының өтуіне бірнеше рет түзетулер енгізіліп, мұндай түзетулер
шекаралс облыстардың жерге орналастыру материалдарында бекітілмеген.
Осылайша, шекаралас облыстардың жерге орналастыру құжаттарында, кекзекші
карта мен орманға және жерге орналастыру материалдарында қарама-қайшылықтар
туды.
1992 жылы 25 мамырда екі ел басшысы-Н.Назарбаев пен Б.Ельцин Қазақстан
Республикасы мен Ресей федерациясы арасындағы мемлекеттік шекараны қорғау,
бір-бірінің аумақтық тұтастығын сақтау, оған қол сұқпау жөнінде және өзара
көмек көрсету , достық қарым-қатынас туралы шартқа қол қойды. 1998 жылдың 6
шілдесінде Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының Президенттері
қол қойылған біррікен мәләмдемеде XXI ғасырға бағытталан өзара
ынтымақтастықтың бағыттары арасында біріккен шекара сызығы бойында қажетті
шекаралық, кедендік, миграциялық және басқа қауіпсіздік түрлерін қамтамасыз
ету мақсатында реттеу тәртібінің маңыздылығын атап өтті. 1998 жылдың қазан
айында Қазақстан мен Ресей Президенттері қол қойған мемлекеттік шекараны
делимитациялау және осыған сәйкес мемлекетаралық шартты дайындау
мақсатында екі елдің үкіметтеріне делегациялар құру тапсырылды.
Қазақстан-Ресей шекарасының периметрі бойынша: Қазақстанның жеті аймағы:
Атырау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Солтүстік Қазақста, Павлодар
және Шығыс Қазақстан олыстары Ресей Федерациясының он екі субьектісімен :
Астрахань, Волгоград, Саратов, Орынбор, Челябинск, Қорғпн, Түмен, Омбы,
Новосибирск, Алтай өлкесі мен Алтай Республикаларымен шектеседі.
Келісөздердің бірінші кезеңіне сәйкес келесідей мақсаттар қойылды:
делимитацияға қатысты өзара тиімді әдіс-тәсілдерді құрастыру, құжаттардың
тізімі мен иерархиясын анықтау. Келіссөз барысында келесі кезеңге арнайы
құжат Қазақстан Ресупбликасы мен Ресей Федерациясы арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау жөніндегі келіссөздерді жүргізу тәртібі мен
жұмысты ұйымдастыру жөнінде ережені дайындау мен қабылдау туралы келісілді.
Келіссөздердің екінші кезеңінде Ереже дайындалып, ол 1999 жылдың
желтоқсан айында Астана қаласында екі елдіңделегацияларымен қабылданды.
Ережеге сәйкес топографиялық карталар әзірленіп, ҚР мен РФ арасындағы
мемлекеттік шекараның өту сызығының жобасы түсірілді. Сонымен қатар,
делегацияларға қазақ-орыс мемлекеттік шекарасы туралы Шарттың жобасын
дайындау міндет етілді.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы мемлекеттік
шекараны делимитациялау қазақ КСР-і мен РКФСР-і арасындағы әкімшіліік-
аумақтық шекара, шекараның өту сызығын реттейтін құжаттар, картографиялық
материалдар мен әкімшілік-аумақтық шекарласу жөніндегі заң актілері
негізінде болу қажет деп келісілді. Қазақ КСР-і мен РКФСР арасындағы
әкімшілік-аумақтық шекараның тек екі шағын учаскесі ғана қажетті заң
актілермен белгіленді. Осыған байланысты екі елдің делегациясы мемлекеттік
шекараны делимитациялау барысында Қазақстан мен Ресей шекаралас
облыстарының кезекші карталары мен қажет болған жағдайда жерге және орманға
орналастыру құжаттарын пайдаланатыны туралы келісті.
Қазақстан-Ресей мемлкеттік шекараны делимитациялау бағыты батыстан
шығысқа бағытталған. Каспий теңізінің жағалауынан басталып алтай тауларында
орналасқан Қазақстан, Қытай және Ресейдің мемлекеттік шекаралары тоғысқан
жерге жетіп аяқталды. Бұл нүкте 1999 жылдың 5 мамырында үш мемлекеттің
мемлекеттік шекарасын тоғысу нүктесін анықтау жөніндегі Қазақстан
Республикасы, Қытай Халық Республикасы және Ресей Федерациясы арасындағы
келісіммен бекітілді. Келіссөздер үдерісі үкіметтік делегациялардың жұмыс
топтарының кездесулері өтті. Шекараның күрделі бөліктеріндегі мәселелерді
шешудің тиіимді түрі делегация басшыларының тар форматтағы кездесулері
болып табылады.
2004 жылдың басына қарай делегациялар Қазақстан-Ресей мемлекеттік
шекарасының өту сызығы жөнінде келісіп, оны сипаттау жобасын дайындады.
Жобаға сәйкес мемлекеттік шекара бұрынғы республикааралық конфигурациясын
7591 шақырымнан 7440 шақырымды қайталады. Бұл шекараның жалпы ұзындығының
98 пайызын құрайды.
Қазақстан мен Ресей Федерациясы арасындағы Қазақстан-Ресей мемелекеттік
шекара жөніндегі Шартқа қол қою 2005 жылдың 18 қаңтарында Мәскеуде өтті.
Шарт әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлықтағы шекараның өту сызығын бекітеді.
Шекараның жалпы ұзындығы-7591 шақырымды құрайды [4, 55-70].
1.2 Шекара қызметінің ерекше рөлі мен қағидалары
Біртұтас мемлекет - әкімшілік-аумақтық бөліністерден құралатын, толык
саяси билігі бөлінбейтін біртұтас мемлекеттік кұрылым. Мемлекеттік
аппараттың бүкіл ел аумағындағы біртұтас күрылымымен сипатгалатын
мемлекеттік қүрылымның осындай нысаны көптеген елдерде орын алған.
Парламенттің, мемлекет басшысының және үкімет басшысынын өкілеттіліктері
қандай да болмасын жергілікті органдармен шектелмейді. Барлық әкімшілік-
аумақтық бөлністердің құқықтық мәртебелері тең. Олар жеке саяси дербестікке
ие бола алмайды. Бірақ, шаруашылық, әлеуметтік-мәдени салаларда олардың өз
бөліністерінің ерекшеліктерін ескере отырып басқаруды жүзеге асыруға
мүмкіндік беретін өкілеттіліктер шеңбері кең болады. Біртұтас шемлекетгің
халқы бір азаматтыққа ие болады. Осындай мемлекетгерге біртұтас құқықтық
жүйе тән болады. Ел аумағының барлық көлеміне мемлекеттің негізгі заңы -
Конституцияның күші бірдей жүреді. Жергілікті билік органдары орталық
мемлекетгік билік органдарымен қабылданған нормативтік акгілерге сәйкес
өрекет етеді. Біртұтас мемлекетте бүкіл ел аумағында әділеттілікті жүзеге
асыратын біртұтас сот жүйесі әрекет етеді. Сонымен, біртұтас мемлекетге
барлық мемлекеттік аппаратгың орталықтандырылуы жүзеге асырылады және
жергілікгі органдарға тікелей немесе жанама бақылау енгізіледі [5,38-43].
Мемлекеттік шекара дегеніміз Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы туралы заңына сәйкес: Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы - Қазақстан Республикасы аумағының (құрлығының, суларының, жер
қойнауының, әуе кеңістігінің) шектерін айқындайтын сызық пен осы сызық
бойынша тiгiнен өтетiн жазықтық және Қазақстан Республикасының мемлекеттік
егемендігі қолданылатын кеңістік шегі [6].
1995 жылы 30 тамызда қабылданған Конституцияның 36-бабында: Қазақстан
Республикасын қорғау - оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi.
1. Республика азаматтары заңда белгiленген тәртiп пен түрлер бойынша
әскери қызмет атқарады [1].
Егеменді еліміздің шекарасын күзету осы заңға сәйкес іске асырылады.
Мемлекеттік шекара туралы заңның 4-бабында Шекаралық саясат және оның
прициптері көрсетілген. Бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
шекарасы халықаралық шарттармен белгіленеді және Қазақстан Республикасының
заңнамалық актілерімен бекітіледі, осыған сәйкес оның учаскелерінің
мәртебесі анықталады. Орнатылуы аяқталмаған, Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік шекарасының учаскелері, заңнамалық ресімделуге жатады.
2. Қазақстан Республикасы мемлекеттік шекаралардың аумақтық тұтастығы
мен қол сұқпаушылығының халықаралық принциптерінен шыға отырып:
мемлекеттік шекараны, Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі
таралатын, аумақтың (құрлықтың, судың, жер қойнауының, әуе кеңістігінің)
заңды түрде бекітілген кеңістіктік шегін белгілейтін сызық ретінде
қарастырады;
шекаралық саясатты іске асыру мәселелерінде келесі принциптерді
басшылыққа алады: ұлттық және халықаралық қауіпсіздікті; шетелдік
мемлекеттермен өзара тиімді жан-жақты ынтымақтастықты қолдауды;
егемендікті, теңдікті және аумақтық тұтастықты өзара құрметтеуді;
Мемлекеттік шекараға қол сұғумашылық пен шекаралық мәселелердің бейбіт
шешілуін; халықаралық шарттардың басымдылығын мойындауды; мемлекеттің,
Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын Одақтың (Достастықтың) сыртқы
шекараларындағы өз учаскесін, өзі қабылдаған міндеттемелерден шыға отырып
қорғалуын қамтамасыз етуге мемлекет жауапкершілігін.
3. Қазақстан Республикасының шекаралық саясатын қалыптастыру және іске
асыру, мемлекеттік және жергілікті атқару органдарының, қоғамдық ұйымдардың
Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) үшін қажетті жағдайлар жасау жөніндегі
мақсатты бірлескен қызметін қамтамасыз ететін, кеңес беретін орган болып
табылатын, Қазақстан республикасы Шекара қызметінің саясатын қалыптастыру
бойынша ұсыныс әзірлеу Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы
Мемлекеттік шекаралық комиссияға жүктеледі.
Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету ) қағидалары аталмыш заңның 5-6
бабында көрсетілген: Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) принциптері
мыналар болып табылады:
1) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) жөніндегі қызметті жүзеге асыру
кезінде заңдылықты сақтау;
2) Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығын, қол сұқпаушылығын және
иеліктен айрылмауын қамтамасыз ету;
3)адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау;
4) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) кезіндегі адамның, қоғамның және
мемлекеттің өзара жауапкершілігі;
5) Мемлекеттік шекараны қорғау (күзету) кезінде мемлекеттік және өзге де
органдар мен ұйымдардың, лауазымды тұлғалар мен азаматтардың әрекеттестігі;
6-бап. Мемлекеттік шекараны қорғау мен күзету
1. Мемлекеттік шекараның қорғанысы Қазақстан Республикасы Үкіметінің,
өкілетті органдардың ұйымдастыру және олардың өз өкілеттіктері шегінде
шекаралық кеңістікте ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, оның ішінде
ондағы белгіленген режимдерді сақтау бойынша саяси, қорғаныс,
дипломатиялық, ұйымдастыру-құқықтық, экономикалық, экологиялық, табиғат
қорғау, құқық қорғау, шекаралық, кедендік, санитарлық-эпидемиологиялық,
әскери, бақылау-тексеру, арнайы шараларын (барлау, қарсы барлау және жедел
іздестіру) және өзге де шараларды қабылдау бойынша мақсатты, келісілген
қызметінен тұрады.
Мемлекеттік шекараны қорғау бойынша шаралар оның учаскелерін санаттауды
есепке ала отырып қабылданады. Шекара кеңістігі шегінде Мемлекеттік
шекараны қорғау үшін, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына және
(немесе) заңнамасына сәйкес, шекаралық алқаптың, шекаралық аймақтың,
аумақтық сулардың (теңіздің) және ішкі сулардың, ерекше балық аулау
аймағының және құрлықтық қайраңның, Мемлекеттік шекара арқылы өткізу
пункттерінің шектері белгіленеді, ол жерде оларға тиісті:
1) Мемлекеттік шекараның режимі;
2) Мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттеріндегі режим;
3) шекаралық режим;
4) аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимі;
5) құрлықтық қайраң режимі;
6) ерекше балық аулау аймағының режимі енгізіледі.
2. Мемлекеттік шекара күзетінің негізін шекаралық шаралар құрайды.
Мемлекеттік шекараның күзеті, оның қорғаудың құрамдас бөлігі бола отырып,
өкілетті органдардың Мемлекеттік шекараны өтудің құқыққа қарсы өзгертілуіне
жол бермеу, сондай-ақ Мемлекеттік шекара режимінің және Мемлекеттік шекара
арқылы өткізу пункттеріндегі режимнің бұзылу фактілерін анықтау және
алғышарттарының, белгілерінің жолын кесу бойынша шаралар кешенін өткізуден
тұрады.
Құрлықтағы (оның ішінде Мемлекеттік шекара арқылы өткізу пункттерінде),
аумақтық сулардағы (теңіздегі) және ішкі сулардағы Мемлекеттік шекараның
күзеті Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігіне жүктеледі.
Әуе кеңістігінде және су асты ортада (Каспий теңізінде) Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік шекарасының күзеті Қазақстан Республикасының
Қарулы Күштеріне жүктеледі.
3. Мемлекеттік шекараның қорғанысы мен күзетінің түрлері, нысандары және
тәсілдері, Қазақстан Республикасының шекара қауіпсіздігі мүдделерін есепке
ала отырып, өз құзыреті шеңберінде өкілетті органдармен белгіленеді.
4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсізік комитеті және Қазақстан
Республикасының Қорғаныс министрлігі осы Заңмен, Қазақстан Республикасының
өзге де нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген жағдайларда және
тәртіпте Мемлекеттік шекараны қорғау мен күзету жөніндегі шараларды орындау
үшін өкілетті органдардың, ұйымдардың, қоғамдық бірлестіктердің және
жекелеген азаматтардың күштері мен тартады.
5. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік шекараның қорғанысы мен күзетінде
халықаралық құқықтың көпшілік мойындаған прициптері мен нормалары, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары негізінде шетелдік
мемлекеттермен ынтымақтасады [6].
1.3 Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету барысында мемлекеттік шекараны
күзетудің құқықтық негіздері
Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігін алған соң алдына киын,бірақ өмірлік
маңызды міндет қойды. Ол — өзінің Қарулы Күштерін құру еді. Қарулы Күштерді
құру жаңа қағидалы заңдық негіздерді жасауда армияның механизмін еске ала
отырып, географиялық жағдайына және республиканың ерекшелігіне байланысты
қайта құруды, айтарлықтай материалдық шығындарды қажет етті. 1991 жылы 25-
қазанда Қазақстан ІІрезидентінің Жарлығымен Қазақ КСР-ң мемлекеттік
қорғаныс комитеті құрылды. Кейіннен республиканың қорғаныс мәселелерін
толық түрде дербес шешуге көшуіне байланысты ол Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі болып қайта құрылды. Тәуелсіз республиканың заңдық
құқықтарының негіздеріне және де Тәуелсіз мемлекеттер достастығына қатысушы
мемлекеттер арасындағы қол жеткен келісімдерге байланысты 1992 жылдың 7-
мамырында Президенттің Жарлығы шықты. Бұл Жарлық бойьнша, Қазақстан
аумағына орналасқан Қарулы Күштер өздерінін мүліктерімен қоса республиканың
қарауына өтті. Жоғарғы Бас Қолбасшы ретінде Қарулы Күштерді баскаруды
Президент өз мойнына алды. Елбасынан басқа қорғаныс ісімен тікелей
шұғылданатын Қорғаныс министрі болды [7,14-19].
Конституциямыздың 36-бабының 1-тармағында Қазақстан Республикасын қорғау
- оның әрбiр азаматының қасиеттi парызы және мiндетi деп көресетілген [1].
Шекара әскері еліміздің мызғымас шекарасын аса қырағылықпен күні – түні
бейбіт Қазақстан Республикасы территориясын заңсыз өтуден, қарулы басып
кіруден қорғайды.
Қазақстан Республикасының Шекара әскерлерiнiң әскери қызметшiлерi
шекарашылары өз отанының мүддесiн - Қазақстан Республикасының мемлекеттiк
шекарасын қорғайды [8].
Шекара әскерлерiнiң мiндеттерi мыналар болып табылады:
"Қазақстан Республикасының Шекара әскерлерi туралы", "Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк шекарасы туралы" Заңдарын, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы жалпы әскери Қарулы Күштерiнiң, Шекара әскерлерiнiң
Жарғыларының және осы Тәлiмдеменiң талаптарын қатаң сақтап, оны шебер iске
асырып, адал орындау;
жер жағдайының сипатын жетiк бiлу, шекара өтетiн сызықтарды, шекара
белгiлерiнiң нөмiрлерiн, олардың застава шебiнде қалай орналасқанын нақты
бiлу;
өзiне берiлген қаруды, техниканы жетiк игерiп, жөндеп, құнттап және
олардың түзiгiн әр мезетте оқ атуға дайын ұстау;
мемлекеттiк шекара режимiн жете игерiп және шекара сызығының бұзылмауын
қатаң сақтау;
мемлекеттiк шекараны бұзушылардың iзiн кесу және басқа да нышандары
арқылы бұзушының өткен жерлерiне iздеу жүргiзiп, барлық күш-ынта-зейiн
салып, бұзушыны асқан шеберлiкпен табу;
застава учаскесiнде орналасқан тұрақты iстейтiн радиобайланыс
тораптарының немесе байланыс ұялары өтетiн және байланыс арналары
орналасқан, сондай-ақ оның көрiнетiн естiлетiн бағдарлы байланыс зонасын
бiлу;
алға қойылған мiндеттi тапсырманы орындау жолында жау күшiнiң сан
жағынан басымдылығына қарамастан, ұрысқа батыл кiрiсу;
мемлекеттiк шекараны бұзушыларды iздеу және оларды ұстап алу кезiнде
өзара жәрдемдесудi, соғыста да жауынгерлiк серiктестiктi қадiрлеу;
шекара аймағына кiруге және шекара алқабында болуға құқығы бар Қазақстан
Республикасы азаматтары және бөгде адамдардың рұқсат етiлген нақты
құжаттарын, жалған құжаттардан ажырата бiлу;
мемлекеттiк шекараны күзету жөнiнде өзiнiң айлакерлiгiн, шеберлiгiн,
табандылығын, тапқырлығын, жауынгерлiк дәстүрлердi жалғастырушы, оны жоғары
дәрежеде сақтаушы ретiнде және оны өз бөлiмшесiне жалғастыру жөнiнде
ынтасын бiлдiру.
- Заңдылықты қатаң сақтау.
1. Мемлекеттiк шекара аймағында және шекара алқабында болған
жағдайларында шекарашының атқаратын мiндеттерi:
мемлекеттiк шекараны бұзып өтуге немесе өткiзуге рұқсат беру
пункттерiнен тыс жерден өтуге тырысқан шекара аймағына және шекара алқабына
заңсыз өтуге және өздерiн куәландыратын құжаттары жоқ адамдарды ұстап,
оларды жақын жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz