Ғылым туралы пікірталастар: сциентизм және антисциентизм

Ғылым мәдениеттің құрамдас бөлігі болып табылады, яғни өркениетті дамытудың әр түрлі тарихи процестері кезінде мәдениеттің басым идеялары қоғамдық сананың әр түрлі нысандарымен анықталды, антикалық кезеңде, өркениетті процестің негізінде миф болды, ал орта ғасырда – дін, Қайта өрлеу және Ағарту дәуірінде – философия болды.
Ғылым Жаңа уақыт дәуірінде өркениеттің әлеуметтік мәдени процестерінің дамуын анықтайтын фактор ретінде біртіндеп қалыптасады. Ғылымның өзі, оны үлкен шамада нысандарының ерекшелігінде іске асыру адамның, қоғамның және табиғат ортасының өзара қатынасының өзгешілігін анықтайды.
Еуропалық мәдениетте антикалық кезеңнен бастап білімді игілік ретінде қарастыратын түсінік қалыптасты, яғни ғылым өзіндік құны феномен ретінде баяндалады. Бұл тарихи даму динамикасында «сциентизмге» (science - ғылым) – яғни әлеуметтік мәдени процесте ғылым және ғылыми танымның ролін абсолюттендіретін дүниетанымға әкелді, бәрінен бұрын, ғылым мәдениетті дамыту үшін үлгі ретінде берілді.
Сциентизм француздық Ағарту дәуірінде діни сананың баламалы басым идеялары ретінде белсенді түрде пайда бола бастады. Алайда ол әдістемелік негіздеуді XIX ғ. ортасына қарай эмпирикалық (жаратылыс-ғылыми) білімдердің негізінде әлемнің объективті картинасын беруге ұмтылатын позитивизм шеңберінде алады. Сциентизм – марксизмнің де маңызды элементі.
Сциентизмнің қазіргі замандағы нысандары ҒТР дәуірінің жетістіктері болған кез XX ғ. үшін тән: ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогрестің динамизмін қамтамасыз ететін позитивті құбылыстар ретінде басымырақ қарас-тырылды. Сол контекстің өзінде автоматтандыру, ғарыштандыру, химиялан-дыру ҒТР негізгі бағыттары баяндалды. Сциентизм шеңберінде адам мен қор-шаған орта арасындағы өзара қатынастарының жүйесінде пайда болған проб-лемалардың көпшілігі ғылыми-техникалық әдістер мен технологиялар көме-гімен шешілуі мүмкін деген түсінік басымдылықты құрайды. Сциентизм техно-кратизммен басқарудың ғылыми әдістері негізінде әлеуметтің әлеуметтік-экономикалық қарама-қайшылығын шешуге деген оның ұмтылысында қатар сап түзейді.

1. Б.К.Джегутанов, В.И.Стрельченко, В.В.Балахонский, Г.Н.Хон. История и философия науки: Учебное пособие для аспирантов.-СПб.:Питер, 2006.-368с.
2. Тұрғынбаев Ә.Х. Қазіргі жаратылыстану концепциялары. Оқу құралы. –Алматы: Білім, 2003.- 188б.
3. Никифоров А.Л. Философия науки: история и методология. М., 2001.
4. Философия и методология науки. Под ред. В.И.Купцова. М., 1996
5. Лешкевич Т.Г. Философия науки: традиции и новации. М., Приор, 2001.
6. Черникова И.В Философия и история науки. Томск, 2001.